 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Душок
|
Жыў ды быў на Белым сьвеце Душок. Разумненькі, крэпенькі, зграбненькі, але такі невялічкі, нават зусім маленькі. Проста, сказаць вам, такі дробненькі, што людзі часам імя ягонае з маленькай літары пісалі.
Панаваў гэты Душок у Беларусі здаўна. З суседзямі без патрэбы не сварыўся. Хіба што тыя назаляць пачыналі, а яшчэ горш — у непакліканыя госьці прыходзілі. Злаваўся тады Душок. Гневаўся. Але гневу таго толькі на кароткі час хапала. Вымяталіся госьці і гнеў з сабой забіралі. Што й казаць, шчодрым быў наш душок на гэткія падарункі...
Аднаго разу, цяпер не згадаю: ці то ў сыботу, ці то ў пятніцу, ведаю толькі, што перад самымі Калядамі, а можа й на Купальле, прыйшлі да нашага Душка такія Непакліканыя госьці. Кінуўся быў Душок свайго гневу шукаць, ды... не знайшоў: альбо сам забыўся куды паклаў, альбо папярэднія гэткія ж госьці ўвесь з сабой вынесьлі і ні кроплі Душку не пакінулі.
А Непакліканыя тым часам за Душковым сталом расьселіся, стравамі далікатнымі частуюцца, марцыпанамі ласуюцца, крупнік ды ганушоўку вёдрамі жлукцяць, чвякаюць, адрыгаюць, пальцы свае ад смакаты аж па локаць аблізваюць, а напрыканцы бяседы ногі на стол паўскладалі і, як выглядае, дадому не зьбіраюцца. Можа наступнае вячэры чакаюць, а можа й пасьлянаступнага полудню.
Пачаставаў іх Душок і тэй вячэрай, і тым полуднем. А Непакліканым — усё мала.
— Давай, — крычаць яны да бязгнеўнага Душка, — нам свой ложак: мы адпачываць будзем...
Далей — болей. Пачалі яны з таго ложка Душку загады аддаваць, ды яшчэ яго самога тыя загады на дзяржаўных белягох пісаць змусілі.
«Што ж, — падумаў сабе Душок, — госьці — людзі сьвятыя, хоць і Непакліканыя, а шанаваць трэба. Патрываю яшчэ крышачку, а там, як залёсіць, можа яны й дадому зьедуць...»
Гэдак прайшоў год. Патлусьцелі госьці. Расхрабрыліся. Гаспадара, Душка, і наагул заўважаць перасталі. Здаралася, аддаюць яму чарговы загад, якіх за дзень да дзьвюх коп набіралася, у вочы Душковыя глядзяць, а ў паглядах такая золь і пустэча, такая абыякавасьць, што страшна робіцца. І адчувае Душок: ня бачаць яго госьці Непакліканыя, празь яго, як празь цень, ягонымі абшарамі захапляюцца, празь яго, як праз здань, пад ягоным сонейкам грэюцца.
Хацеў быў Душок асьцярожна падказаць ім, што, маўляў, загасьцяваліся, ці ня час вам, маўляў, госьцейкі дарагія, дадому зьбірацца? Ды дзе там! Тыя і слухаць ня хочуць, а, як папраўдзе, дык і ня чуюць. Вушы тлушчам пазаплывалі, раты ад доўгага чвяканьня на лычы парабіліся, вочкі ад бязгнеўнага Душковага трываньня ўшчэнт абнахабіліся.
Прамінуў яшчэ год... А можа й дзесяць... Хто ведае?
Жывуць Непакліканыя госьці ў Душка прыпяваючы, а хто па такім жыцьці гады лічыць будзе? Самому Душку таксама няма калі. Ён то ў полі працуе, то есьці гатуе, а то і ў лазьні вялізныя непакліканскія сьпіны парыць ды траха што ля прыбіральні з паперкай не стаіць.
Ото ж у лазьні ўсё й пачалося...
Цепліў Душок тую лазьню ад раніцы. Пад вечар Непакліканыя ледзьве ў дзьверы ўсунуліся: так растлусьцелі і во як горача. Можа ад во гэтай тлустасьці ці ад тае гарачыні й скруціліся на бок глузды ў Непакліканых.
— Ты што, — зачалі яны крычаць на Душка, — лазьні як сьлед не нацепліў!!! Мала таго, што мы на сабе цяжар тутэйшага бруду цягнем, дык нам яшчэ й памыцца па-людзку няма як! Холадам нас у магілу загнаць хочаш!
Кінуўся быў Душок на дрывотню, а там — ні трэсачкі, пабег быў да лесу, а там — ні галінкі, ні пянёчка трухлявага, выскачыў на тарфянішча — усё выбрана. Прымчаў ён назад у лазьню, ды й кажа:
— Даруйце мне, госьцейкі дарагія, няма чым гарачэй печку напальваць... Я й рады б дагадзіць вам, ды — неяк.
Зьнерухомелі госьці ад нечаканасьці: за столькі гадоў ім тут упершыню адмовілі. Стаяць. Маўчаць. Вачыма лыпаюць. Сківіцы ад неспадзеўкі аж да ступакоў паадвальваліся.
Спужаўся бязгнеўны Душок. Спалохаўся. Ды й як не застрашыцца? Гэта ж ня жартачкі — дарагіх гасьцей пакрыўдзіў.
А госьці тым часам ачомаліся і спаміжсобку па-свойму загаманілі. Слухаў іх, слухаў зьбянтэжаны Душок, аж раптам пачало яму здавацца, што гэта ня госьці нейкія і наагул ня людзі, а нешта такое, што нікому ня ведамае. Пачаў тады Душок уважней прыслухоўвацца. А госьці на яго — ні вокам. Адзін гаворыць, як гуся гагае, другі — як зьмяя шыкае, трэці й дзясяты — наагул не разьбярэш, якім зьверам галёкаюць. Хацеў быў Душок ужо за качарэжнік ухапіцца, каб павытурыць гэтую набрыдзь, як набрыдзь да яго нашай мовай зьвярнулася:
— Ці ня мог бы ты, Душок, з намі на чалавечай мове растлумачыцца, бо нам ад твайго дзеканьня й цеканьня зусім глузды павыкручвала.
«Што ж, — падумаў на гэта Душок, — госьці — людзі сьвятыя. Як жа сьвятых не паслухацца».
Усчаў ён тады з кім па-гусінаму, з кім па-зьмяінаму ці па якому там яшчэ вытлумачвацца.
Выслухалі яго госьці. Пашкадавалі, што раней сваімі мовамі гаварыць ня змусілі, бо дужа ж добра ўсе тыя мовы ў Душка выходзілі. Адно толькі словы некаторыя часам гучалі нязвыкла ды дзеканьне й цеканьне ў іх, як залатая йстужка ў нямытыя косы, упляталася.
Падзівіліся ўсяму гэтаму госьці. Моўчкі пазахапляліся. Без усьмешак парадаваліся, а потым і кажуць:
— Мы, Душок, у цябе ўжо колькі часу жывем. Сем'і свае дзеля цябе пакінулі, думкі свае табе, як лепшаму сябру, па-сакрэту загадвалі, самых патаемных жаданьняў ад цябе ня ўтойвалі. І вось чым за нашыя давер і дабрыню ты нам сплочваеш: халоднай лазьняй, нялюдзкай гаворкай ды чорнай няўдзячнасьцю. Крыўдна, што й казаць, ды не такія мы, каб крыўду доўга памятаць. Зрабі ласку, дагадзі яшчэ раз: сядзь у печ на вугольле, можа лазьня й нацепліцца.
«Што ж, — падумаў Душок, — госьці — людзі сьвятыя. Не дагодзіш — вялікі грэх на сабе мець будзеш. Трэба, відаць, у печ лезьці».
Падыйшоў ён да печы. Горача. На тузін крокаў не прыступіцца. Ды што рабіць? Як не дагадзіць, хоць і Непакліканым...
Узяў ён тады конаўку з халоднай вадзіцай. Хацеў на сябе плёснуць, каб ня так горача ў печы гарэць было. Глянуў на ваду і аслупянеў. З вады пазірала на яго невядомая істота: валасы на галаве паблутаныя, у вачох пакора рабская й жах несусьветны, нос, як у нябожчыка, загойстраны, шчокі аж да хрыбціны ўсярэдзіну ўваліліся... Спалохаўся Душок. Конаўку асьцярожненька, каб не спалохаць пачвары, што там была, на лаву паставіў.
— Што з табой? — запыталіся госьці.
— Т-т-там, — адказаў Душок, — с-с-сядзіць н-н-нехта.
Узялі госьці конаўку. Глянулі. Свае ўкормленыя рылы ў водным адлюстраваньні згледзелі. Залюбаваліся. Потым да Душка прыступілі:
— Гэта ж, — кажуць, — адбіткі нашых абліччаў там! Як мог ты, сьмярдзюк, назваць іх пачварамі?!
Глянуў Душок яшчэ раз у конаўку і як маланкай яго праз глузды рэзнула: «Дык гэта ж я такі! Гэта ж маё аблічча там адбіваецца! Гэта ж мне за гады непакліканскага гасьцяваньня гэтых ані разочку ў чыстую вадзіцу глянуць не давялося!»
Выпрастаў Душок сваю сагнутую сьпіну. Думаў: кроў закіпіць, ды мала чаму кіпець засталося. Думаў булаву ў рукі схапіць, ды нешта ў пальцах хруснула й тыя не паслухаліся. Хацеў хацяб глянуць злосна, ды агонь у вачох не запальваўся.
Адно, што й змог ён зрабіць напачатку, дык гэта ўдыхнуць сьвежага паветра на поўныя грудзі. А ўдыхнуўшы раз, пачуў кроў у жылах, другі раз — моц у рукох ды агонь у вачох — на трэці раз. Гнеў, што на сампачатку згубіўся недзе, таксама памужнелы й пасталелы гарачым полымем у сэрцы заняўся.
Глянулі на ўсё гэта Непакліканыя госьці й зьнерухомелі. Бо не Душок быў ужо перад імі, як некалі, але — Дух. І Дух не абы які! Высокі, зграбны й яснавокі НАЦЫЯНАЛЬНЫ ДУХ гэтай зямлі. Дух Маці-Беларусі, які збудзіць — небясьпечна, а ўлашчыць — ганарова. Дух гэты выклікаў павагу й пашану, хоць булавы ў рукох і ня меў.
Увачавідкі памізарнелі Непакліканыя госьці. Кінуліся яны хто куды, і нехта зьбег такі, а сёй-той у дрыгвяным балоце нагой заграз, сёй-той у павучыньне ўблутаўся, сёй-той за шыпшынавыя голкі зачапіўся...
... Ясным сонечным ранкам, калі росы зіхцяць у траве, а паветра напаўняецца галасамі птушак, чуюцца мне часам зь цемры, што адпаўзае за вугол нашага краю, галасы. Галасы тыя слабыя, але надта ж зьвяглівыя. Бязладным хорам плявузгаюць яны свае бясконцыя: Дай! Прынясі! Дагадзі! Ды: гавары па-нашаму!
Гэтыя словы ліпнуць да мяне, як балотная твань да замурзаных лытак Багніка. І тады я тройчы ўздыхаю напоўніцу, бо ведаю сэнс кожнага чароўнага ўздыху, пры якім падаюць у нябыт прагнілыя бросьневыя словы Непакліканых, нястрашных і зьмізарнелых. Затым мы зь сябрамі нацепліваем лазьню, даём духу й пачынаем парыцца...
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2020. Беларусь, Менск.
|
|
|
