РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Сяржук Сокалаў-Воюш
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Ь
I
        Лекцыя 47
        ... пар.53. Перад мяккімі зычнымі з, с, ц, дз зьмякчаюцца: зьняць, сьляза, цьвіце, дзьве і г.д.
Б.Тарашкевіч. Беларуская граматыка для школ.
Выд. пятае. Вільня, 1929.
        
        ...У радзе выпадкаў... ужыванне літары ь можна разглядаць як свядомае імкненне абазначыць асімілятыўную мяккасць зычных: зьведенье, злость, масть, радость, сьвет, сьвиренъ, сьмерть...
А.І. Жураўскі. Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. Т.І, Мн., 1967. С.203 (Раздзел «Перакладчыцкая дзейнасць В. Цяпінскага»).
        
I
        
Быў далёкі і страшны час,
Як зляталі з плячэй галовы,
Як знішчалі, мо ў соты раз,
Нашу памяць і нашу мову.
 
Што я ведаю з тых часоў?
Калі быць немагчыма шчырым -
Інфармацыю з галасоў,
Ледзь нашморганую з эфіру,
 
Пару кніжак хрушчоўскіх год,
Зачытаных да латак кволых,
Ды маўчання калючы дрот,
Што пануе у нашых школах...
 
Ну не верыць жа галасам,
Як і культаўскім звонкім одам.
Лёс гукнуў: «Разбярыся сам,
Хто быў вораг твайму народу...»
 
Колькі розных прайшло сустрэч:
Інфарматары, дыверсанты...
І над кожным зіхцеўся меч,
Кожны - контра, ці проста - анты...
 
Хто ж былі ўладары падзей? -
Сведкі, доказы, бланкі, справы
Ды нібыта сябры людзей
Ад даносчыка да Цанавы.
 
Нейчы лёс дзеля іх - нішто,
Свой - усё, бо на тым паўсталі,
Пад нагамі - з людзей плато,
Над галовамі - бацька Сталін.
 
Нікне вечар, іду дамоў,
Думкі чэрап ірвуць на часткі,
Быццам вынік усіх размоў
Мне навокал здаюцца пасткі.
 
І ў паветры, нібы ядваб,
Распрамляючы зноў калені,
Вырываюцца з іхніх лап
Без віны вінаватых цені.
        
        
II
        
Самых цвёрдых бралі спярша:
Гэта цвёрдыя чыняць шкоду,
Гэта ў іх не баліць душа
Пра патрэбы свайго народу.
 
Гэта цвёрдыя (хто ж яшчэ?)
Нас вядуць па шляхох няслушных.
Кат, нібыта мяснік, ссячэ
Іх галовы пад спеў задушны.
 
Спеў халодных турэмных брам,
Спеў завей у далёкім Сібіру,
Дзе ярэмна нават вятрам,
Дзе прыгонна таёжнай шыры.
 
Горкай праўдай сталее люд,
А салодкай - марнее, гіне,
Што народжана без пакут,
Тое цяжка цягнуць на спіне.
 
Бралі ж лёгка і без разваг,
Пазбаўлялі падсудных лавы,
Бо кароткае слова «враг!»
Бараніцца знішчала права.
 
Іх не стала, на іх табу,
Догма ж, выраслая ў пачвару,
Абвастраючы барацьбу,
Зноў шукала сабе ахвяру.
 
І тады, быццам цень, няўзнак,
Безгалосы слуга граматык,
Раптам выступіў Мяккі Знак
На арэну смяротных схватак.
 
Самы мяккі пайшоў у бой,
Браў, як цвёрды, сцены крутыя,
Каб цвярдзейшых прыкрыць сабой,
Каб паспелі ачуцца тыя.
 
А з фатэляў наўкол віжы
Падымалі свае азадкі,
І зіхцелі, нібы нажы,
Здрадай востраные асадкі.
 
Быў свінец непатрэбных слоў,
Кананада бязладных гукаў
Вылятала, як гром, з галоў
І лічылася звышнавукай.
 
Білі ціхага, як заўжды,
Ды навошта (не дайма веры!):
Што па-варварску праз гады
Забірае ён шмат паперы.
 
Ну, вядома ж, паперы брак,
Калі чорных спіскаў замрога
І яны даўжэй, чым барак,
Ці у люты Сібір дарога.
 
Выспяваў спакваля закон,
Як мярцвяк ажываў пад снегам:
Мяккі Знак асудзіць на скон,
Як буржуйскага здрадцу-шпега.
 
Колькі «супраць» было і «за»?
Ды з абодвух бакоў нямала,
А ў віжоў на канцы ляза
Кожны спрэчнік засеў трывала.
 
На ашчаджаным аркушы,
У атраманце зберажоным
Затрымцела святло душы
І зайшлося кайданным звонам.
 
Скон цянёты плёў, як павук,
Рассыпалі завеі спевы,
Тэарэтыкі звышнавук
Для паперняў валілі дрэвы.
 
І хацелі пляваць яны,
Што ў далёкай бацькоўскай хаце
Ад сапраўднае іх віны
Нехта родную мову страціў:
 
Песьні - песнямі сталі спрэс,
Сьлёзы - сталі слязьмі наўкола.
Тарашкевіч ішоў пад прэс,
І злачынства вітала школа.
 
Над жывымі вітаў праклён,
А над мёртвымі? Мёртвы скуль тут?!
Волат Цяпінскі. Нават ён(!)
Здолеў стацца ахвярай культу...
 
Восень лісце кладзе на дол,
Воз гісторыі ў брудзе вязне,
Не падкласці пад колы кол -
У Сібіру канаюць вязні.
        
        
III
        
Божа! Як жа навокал ціха,
Цішыня і тая знямела,
А ні руху табе, ні дыху
У паветры мярцвяна-белым.
 
Можа, нехта сканаў вялікі,
А малыя па ім не плачуць,
Бо застылі на вуснах крыкі,
Што нічога не перайначыць,
 
Бо застылі на вуснах словы,
Бо патухла у словах памяць.
Калі нельга вынішчыць мову,
То імкнуцца хаця б параніць.
 
І сцякае яна крывёю
Па халодных маўклівых вуснах.
Колькі ж вас, паяднаных ёю,
Неразумных, сляпых распусных.
 
Людзі - волаты (нат здаля),
А галовы й мазгі - пігмеяў,
І ўсе яны спакваля
Набываюць абрысы змеяў.
 
Хто згадае той гук і зык,
Хто паўторыць яго нанова?
Калі змейны ва ўсіх язык,
Калі ён двайны да паловы...
 
Уцякаю, бягу - куды?
Дзе ні ткніся, паўсюдна «змеі»:
Як жахліва «сіпяць» гарады,
Як пачварна вёскі нямеюць!
 
Быццам хто апрануў аброць
Ды кіруе свет зацугляны,
І ніхто ні слова супроць,
Толькі продкаў крывяняць раны.
 
Мо таму і маўчым цяпер,
Што на гэтай крыві паўсталі,
Што, як ікламі ў цела звер,
Нам у гены уеўся Сталін.
 
Слова стала нібы праснак,
Раз пачуеш - навек абрыдне,
Алегорыя - Мяккі Знак,
Калі ў хаце пануюць злыдні...
 
Я, прывыкшы глядзець у ноч,
Але я не прыхільнік ночы,
Калі тая шапоча: збоч
Ці заплюшчы ціхенька вочы.
 
І таму на свечку лячу,
Як матыль ля яе шалею,
Каб гарэла ярчэй хачу,
А яна не гарыць, а тлее...

Крыніца: http://www.angelfire.com/wv/uv/images/mjakzn.html
Падабаецца     Не падабаецца
2009–2021. Беларусь, Менск.