РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Марыйка Мартысевіч
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Мужчыны, якіх мы выбіраем
1
        Я вельмі люблю мужчынаў. Асабліва беларускіх. Прычыну маёй любові да беларускіх мужчынаў патлумачыць проста: мяне ўсё жыцьцё непрагматычна і неадольна цягне да няўдачнікаў™. Ёсьць штосьці неапісальна кранальнае ў тым, як яны хутаюцца ў шалікі, вінавата пасьміхаюцца, какетліва камплексуюць, не адважваюцца зрабіць першы крок, адстаяць сваё меркаваньне і знайсьці сваё месца пад сонцам. Гэта зачароўвае мяне. Гэта прымушае мяне задумацца.
        “Бо я мужык, дурны мужык”, – слова “мужык” у гэтым рэфрэне народніцкага вершу я зь дзяцінства ўспрымала не як клясавае азначэньне, а як гендэрнае. Мне чамусьці здаецца, што Янка Купала ў гэтым тэксьце і іншыя клясыкі ў іншых тэкстах, якія мы вучылі на памяць для іспыту па роднай літаратуры і таму сьнім у неспакойных рэтраспэктыўных снах, – мне здаецца, што яны нікога не заклікалі скідаць ярмо прыгнёту: яны канстатавалі сваё сьветаадчуваньне, асэнсоўвалі сваю запраграмаванасьць на творчую і жыцьцёвую паразу.
        Апошнія 200 гадоў паказалі: Беларусь – немагчымая місія. І тым больш захапляюць героі, якія, нягледзячы ні на што, вераць і паўстаюць (“А раптам нешта і будзе?”), але, у адрозьненьне ад галівудзкіх, каб прайграць, і паміраюць, прайграўшы. Найлепшыя мужчыны нашай гісторыі – гэта стомленая і перапэцканая каманда рэгбістаў Віленскай беларускай гімназіі, якія, папраўляючы паламаныя пэнснэ, сыходзяць з поля, дзе іх толькі што зьмяла каманда Ітана. Нам на трыбунах застаецца толькі замілаваньне гэтым маркотным сыходам.
        У мадэрнай беларускай літаратуры храналягічна першым лузэрам быў, відаць, лірычны герой Паўлюка Багрыма, якога, зрэшты, ніхто і ніколі не аддзяляў ад аўтара – падлетка, які з-за аднаго сшытка вершаў стаў жаўнерам Расійскай арміі, а пасьля – маўклівым кавалём, і самым пасьпяховым праектам у сваім жыцьці меў нейкую там жырандолю. Але эталённага няўдачніка выявіў Францішак Багушэвіч у паэме са знакавай, як на пачатак новай культурнай сытуацыі, назваю “Кепска будзе”. Гаротны Аліндарка, які пачаў з таго, што нарадзіўся ў марцы, і ў гэтым бачыў містычную прычыну сваіх жыцьцёвых няўдачаў. Пахрышчаны жанчынаю ў рэчцы, празь непаразуменьне названы дзівацкім імем, ён нізавошта трапіў у астрог: паэма заканчваецца тым, што яго, “Дзякуй Богу, адпусьцілі / у той дзень, як і хрысьцілі”. Няўдачнік – гэта ўвогуле скразны герой беларускай соцыякультурнай прасторы, пачынаючы з Кастуся Каліноўскага, у якога нічога не атрымалася. Кажуць, што гісторыя пішацца пераможцамі. Гісторыя Беларусі – выключэньне, бо яна пісалася няўдачнікамі™ (“Кароткая…” – дык адным з самых культавых лузэраў Вацлавам Ластоўскім). Нашыя неафіцыйныя клясыкі – таксама спрэс няўдачнікі: гэта і мілыя няздары-сухотнікі Максім Багдановіч і Ігнат Канчэўскі, і знайшоўшыя гвалтоўную сьмерць Тарашкевіч, Гарэцкі, Аляхновіч, і новы Багрым Уладзімер Дубоўка, і Сяргей Грахоўскі, які нарадзіўся ў вёсцы Нобэль, але трапіў у ГУЛАГ і ніколі не бываў у Стакгольме, і беларускі габрэйскі паэт Аркадзь Гейнэ, які загінуў у 1942 годзе ў галякосьце, і безьліч іншых, – няўдачнікаў™ нагэтулькі, што сёньня пра іх ніхто ня ведае: беларуская Вальгала – Курапаты. Аднак сумаю сваіх няўдачаў яны стварылі кантэкст нашага існаваньня, і ў гэтым – іх самая галоўная ўдача.
        І вось час, калі жыць нам. На вялікай перамене ў клясе застаюцца толькі дзяўчаты – мы рассоўваем парты і крэслы для кляснай дыскатэкі і ўвогуле мысьлім пазытыўна, а яны, бледнатварыя і чырванашчокія, з вачыма як валошкі і валасамі як лён, з патэнцыйным iq 130, плоскаступнёвасьцю, скаліёзам і іншымі падставамі ня йсьці ў войска, вычытваюць сваю паразу ў школьных хрэстаматыях і прымаюць як дадзенае, гэтаксама, як і вычытаную з падручнікаў біялёгіі адсутнасьць у сабе ёду, яны ўсмоктваюць гэта са сваім першым партвэйнам на задворках школы: беларус – няўдачнік™, і ні ў чым няма ратаваньня. Няўдачнік™ – унівэрсальная карма любога мужчыны, на якім стаіць акцыз Belarus, яна ахоплівае як інтэлектуальную сфэру, так і матэрыяльна-побытавую. І аналізуючы іх вершы, і прыбіраючы з падлогі іх шкарпэткі, і слухаючы іхныя перадвыбарчыя выступы, разумееш: лузэрства той паловы жыхароў Беларусі, якую чамусьці называюць “моцнаю”, – зьява генэтычная. Я ўвогуле ня ведаю ніводнага беларускага мужчыны, за якога Божаньку можна паставіць залік па працоўным навучаньні.
        Слова “Свабода” – жаночага роду, а ягоны сынонім “Воля” дык увогуле супадае з папулярным жаночым імем. Калі 20 сакавіка на Плошчы пасьля абаяльнага няўдачніка™ Аляксандра Мілінкевіча слова ўзяла ягоная жонка Іна Кулей, адразу стала зразумела, хто гаспадарыць у вясковым доме недзе на Шчучыншчыне. “Вось бы каго ў прэзыдэнткі! – захоплена сказаў хтосьці побач. – Ну чаму ў нас няма жанчын-кандыдатак?” Але ў нашай краіне ніколі ня будзе матрыярхату, таму ў ёй ніколі ня будзе рэвалюцыі. Сустракаеш цяжарную сяброўку, кладзеш ёй руку на жывот і пытаесься: “Каго чакаеш: дзяўчынку ці няўдачніка? ™”
        Але ў гэтай творчай недаробленасьці, у гэтай нацыяўтваральнай занядбанасьці формы і зьместу тоіцца нейкая сарамяжлівая сэксуальнасьць. Яна выклікае найперш той кшталт лібіда, які можна апісаць беларускім дыялектным “шкадаваці”. І мой дзядуля Ігнат, які ў паваенныя гады ішоў суткі з вахты на Палескай чыгунцы 30 км па ежу дадому, дзе падаў, зьнясілены, на рукі бабулі Марыі, і мой дзядуля Антон, якога ў паваенныя гады на Пастаўшчыне накіравалі падымаць калгас, а ён загуляў з аграномкай, вылецеў за гэта з партыі і сеў, прысаромлены, на шыю бабулі Зоі, апісвалі ў старасьці свае стасункі з жонкамі адной і той жа фразаю: “Яна мяне ўсё жыцьцё шкадавала”. Фрэйдысцкая лёгіка беларусак усіх пакаленьняў магла б быць прапісаная на тутэйшых валянцінках наступным чынам: “Мне цябе шкада, таму я цябе кахаю”. Вось і сёньня ты сустрэнеш вечарам з працы яго, мэнэджэра сахі і касы, ускалмаціш яму на галаве пядзі дзьве валасоў, пацалуеш у каўтун і скажаш чыста па-наску, па-беларуску: “Превед, ніудачнег!”

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.