Тры браты
Народнае апавяданьне
|
|
|
|
|
Тры браты канёў сядлаюць
І бацькоў перапрашаюць
Прад абразам на каленях
Просяць іх багаслаўленьня.
Брат найстаршы — паляўнічы,
Што ў бары дзічыну ліча,
I сярэдні брат — араты,
Што пільнуе поля й хаты,
I малодшы брат — поэта,
Закаханы ў гожасьць сьвету. —
Праз бары, яры, затокі
Едуць сёньня ў сьвет шырокі
Па прыгожую дзяўчыну,
Жонку, любку, гаспадыню.
Тры браты, дубы у полі,
Галавой сягаюць столі,
Як асілкі маюць грудзі
Й не жанаты... Кажуць людзі:
— “Час даўно ўжо, што й казаці,
Мець бацьком нявестку ў хаце:
Покуль з жыцьцем разьвітацца,
Ўнукаў хочацца даждацца!”
Ў дзень прыгожы, яснавокі
Едуць брацьці ў пуць далёкі.
За сялібай, над ракою
Лёс кідаюць: хто кудою?
Старшы брат зьвяртае ўправа,
Праз чароты, ціну става
Ў бор кіруецца, што з хаты
Чуць відаць, як пас зубчаты.
Срэдні — з песьняй удалою
Едзе проста прад сабою,
Едзе ўдаль, дзе каласіцца
Мора срэбнае пшаніцы.
Меншы — ўзяць уліва хоча,
Бо там шчасьце лёс прароча,
Дзе ў вадзе цьвітуць лілейкі,
Божы краскі-самасейкі,
Дзе ў бязьмежнасьць вабяць далі,
Дзе так ясны сонца хвалі!
Едуць, едуць, ад’яжджаюць,
Чуць відаць, зьнікаюць, таюць...
Толькі пыл яшчэ клубіцца
Ды калышацца травіца
На пяшчыстай на сьцяжынцы,
Ля бацькоўскага дзядзінца.
|
Ўецца вузкая дарога
Каля лесу, ля густога.
То крутнецца у лагчыну,
То завернецца ў гушчыну,
Абыходзіць елак сплёты,
Праз дрыгву йдзе, праз балоты.
Едзе старшы брат вясела,
Бор шуміць-гудзе наўкола,
Сіні цень яго хавае,
Сонца косы раскідае,
Шэпчуць хвойкі маладыя,
Байкі, казкі залатыя,
Павявае пах маліны,
Ўспамінае чар дзяўчыны.
Ўецца вузкая дарога
Ў моры жыта залатога.
То — управа крутанецца,
То — уліва павярнецца,
Абыходзіць сенажаці,
Йдзе праз грэблі і праз гаці...
Едзе срэдні брат ахвоча,
Едзе ўдзень і едзе ўночы:
Ясна сонца яго грэе,
Прахалодай вецер вее,
Жыта шэпча яму казкі,
Навяваюць думкі краскі,
Чырванеючы ў травіцы,
Аб дзяўчыне-чараўніцы.
Ўецца вузкая дарога
Каля возера ціхога...
Абыходзіць мора кветак,
Стужкай ўецца праз палетак
Ў даль нязнаную, дзе горы
Ў неба гінуць сінім моры.
Едзе меншы брат, сьпявае,
Песьняй божы сьвет вітае.
Яму шле праменьні сонца,
Вабіць цень густы ў старонцы,
Неба, сонца, хмаркі, дрэвы,
Пчолаў гуд і птушкаў сьпевы,
Матылі на канюшыне
Ўспамінаюць аб дзяўчыне...
|
Ў чыстым полі пры каліне
Тры крыжуюцца дарогі.
На растані — крыж убогі,
Студня, плот, садок і хатка,
А у хаце — дзеўча з маткай.
А й харошая-ж дзяўчына —
Сінявокая Галіна!
Яе вочы — дзьве пэрлінкі,
Як дзьве раньнія расінкі,
Яе косы — жыта хвалі,
Што на сонцы дасьпявалі,
Яе вусны, як маліны,
Стан, як стромкі ствол сасьніны,
Голас сьпеўны, пераліўны
Будзіць сум і вабіць дзіўна...
Старшы брат мінаў ураньні
Крыж і хатку пры растані.
Да крыніцы, дзе каліна,
Па ваду ішла Галіна.
Йшла, ішла, яго спаткала,
Усьміхнулася, і стала..
Старшы брат вачэй ня зводзіць,
Кроў баржджэй у жылах ходзіць,
Сэрца б’е, бы птушка ў клуні
Й, сьмяючыся да красуні,
Ён назад каня вяртае,
Бо знайшоў, чаго шукае
Сватам верне да дзяўчыны,
Ў якой вусны, як маліны.
Срэдні брат быў упалудні
Каля хаткі, каля студні:
З вязкай сьвежай канюшыны
З поля, з працы йшла Галіна.
Йшла, ішла, яго мінула,
Абярнулася й зірнула..
Хлопец стаў. З чароўнай сілай
Сэрца шчырае забіла.
Штосьці сэрца просіць, хоча,
Й, на дзяўчыну ўзьвёўшы вочы,
Ён назад каня вяртае,
Бо знайшоў, чаго шукае:
Сватам вернецца да Галі
Ў якой косы — жыта хвалі…
Меншы брат быў на заходзе
Каля хаткі пры гародзе.
З сенажаці, з лугавіны
Гнала ужо кароў дзяўчына;
Йшла, ішла, яго сустрэла
I пагляд спаткала сьмела.
Меншы брат уздрыгануўся,
Да дзяўчыны ўвесь рвануўся.
Мары, сны адбілісь сэрца
На твары, як у люстэрцы:
Ўвесь ня свой — назад вяртае,
Бо ўжо сон — на яве мае:
Сватам верне да Галінкі,
Ў якой вочы, як пэрлінкі.
*
На дзядзінец узьяжджаюць
Тры браты, бацькоў вітаюць,
Просяць іх багаслаўляці,
На вясельле людцаў зваці.
Тры банкеты, тры вясельлі
Справіць бацька да нядзелі,
Тры красуні, тры дзяўчыны
Ўвойдуць заўтра да радзіны.
|
Яшчэ сонца ня вітае
З-за кароны цёмнай гаю,
Яшчэ ў лесе, у гушчары
Туману клубяцца хмары,
А ўжо перад старшым братам
Ясны сокал ляціць сватам,
Ляціць сватам да Галіны,
Ў якой губкі, як каліны.
Яшчэ сонца ня відаці
Над мурогам сенажаці,
Яшчэ кропелькі расіцы
Жутла зьзяюць на пшаніцы, —
А ўжо перад срэднім братам
Мал жаўронак ляціць сватам,
Ляціць сватам ён да Галі,
Ў якой косы — жыта хвалі.
Яшчэ сонца не сьмяецца,
Бліск з нябёсаў ня ліецца
Яшчэ толькі гаснуць зоры,
Сьпяць у лесе птушкаў хоры,—
А ўжо прад малодшым братам
Салавейка ляціць сватам,
Ляціць сватам да Галінкі,
Ў якой вочы — дзьзе расінкі.
Старшы брат выкуп багаты
За любую ўносіць ў хату:
Многацэнных кунаў скуры,
Гарнастайкі, собаль буры,
Мёд пахучы, бурштыновы,
Бору, соснаў пах здаровы.
Срэдні брат у хату зносіць
Выкуп свой, прыняці просіць:
Раскладае зьвіткі лёну,
Жыта з роднага загону,
Воўну белую, пшаніцу, —
За дзяўчыну-чараўніцу.
Меншы брат з каня зьлязае,
Йдзе у хату і выймае
Златалітыя пярсьцёнкі,
Што з чужой прывёз старонкі,
I пытаецца, як ласкі,
Аб дзяўчыне сваей казкі.
*
Так у хаце пры растані
Брацьці зьехаліся ўраньні.
На сябе яны зірнулі,
Дзіўна твары адвярнулі,
Усьмяхнуліся панура...
Ой, там будзе, будзе бура,
Бо няма вастрэйшай звадкі,
Як з-за дзеўчыны-загадкі!
|
Сумна, сумна, як каліна
Ўвосень дождж з галін страсае.
Сумна, сумна, як дзяўчына
Дробны сьлёзы вылівае:
— “Ой, чаму, чаму я, маці,
Сьлёзы мушу праліваці?
Каб была я сонцам ясным,
Каб была я ветрам буйным,
Каб была імглою раньняй,
Каб была крыніцай тою
З жыватворнаю вадою, —
Я-бы любых абагрэла,
Абсушыла-б суха цела,
Абхінула-б мглою белай,
Аджывіла-б думкай сьмелай!”
Так заводзіць прычытаньні
Дзеўча ў хатцы на растані,
А у полі вецер вее,
Дробны дождж над полем сее...
Сьпяць браты у сьне глыбокім
Пры кургане, пры высокім.
Іх і дождж сьцюдзёны мочыць,
Ім і сонца паліць вочы,
Іх і вецер буйны сушыць,
І каршун парой варушыць,
Груганьнё кругом лятае,
На грудзёх у іх сядае,
I вочы дзюбай заглядае...
Што-ж так моцна там паснулі?
Ці-ж і граганьня ня чулі?
Ці-ж іх сонца ня збудзіла?
Й навальніца не змачыла?
Ой, дарма чакаеш, бацька,
Трох сыночкаў да нядзелі
На гучное на вясельле!
Ў жменю лепш вазьмі лшаніцы,
Пасей яе па вадзіцы,
Як пшаніцу пазжынаеш,
Тады дзетак прычакаеш:
Бо навекі ўжо, відаці,
З-за харошага дзяўчаці
Паляглі ў крывавай бойцы
Тры браты, тры братабойцы!
|
|
|
|
