РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Максім Багдановіч
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Вянок
 
Кніжка выбраных вершаў
 
*** Вы, хто любіце натрапіць...
 
I
Малюнкі і сьпевы

 
 
*** Чуеш гул? – Гэта сумны, маркотны лясун...
 
Возера
 
Над возерам
 
Вадзянік
 
Зьмяіны цар
 
Бура
 
*** У небе – ля хмары грымотнай – празрыстая, лёгкая хмара...
 
Возера
 
*** Прывет табе, жыцьцё на волі!..
 
*** Блішчыць у небе зор пасеў...
 
*** Цёплы вечар, ціхі вецер, сьвежы стог...
 
*** Добрай ночы, зара-зараніца!..
 
*** Ціха па мяккай траве...
 
*** Вечар на захадзе ў попеле тушыць...
 
Самнамбул
 
*** Плакала лета, зямлю пакідаючы...
 
*** Дзесь у хмарах жывуць павукі...
 
Разрытая магіла
 
*** Ноч. Газьніца гарыць, чырванее...
 
Зімовая дарога
 
Зімой
 
Перад паводкай
 
*** Падымі угару сваё вока...
 
*** Па-над белым пухам вішняў...
 
Раманс
 
Досі ўжо працы
 
*** Ўся ў сьлязах, дзяўчына...
 
*** Сумна мне, а ў сэрцы смутак ціха запявае...
 
*** Не кувай ты, шэрая зязюля...
 
Ян і маці
 
*** Сэрца ные, сэрца кроіцца ад болю...
 
Вечар
 
Летапісец
 
Перапісчык
 
Кніга
 
Слуцкія ткачыхі
 
Безнадзейнасьць
 
*** Ціхі вечар; зьнікнула сьпякота...
 
*** Па ляду, у глухім бары...
 
Уступ
 
*** Вулкі Вільні зіяюць і гулка грымяць!..
 
У Вільні. Санэт
 
*** За дахамі места памеркла нябёс пазалота...
 
*** На глухіх вулках – ноч глухая...
 
Завіруха
 
*** Сеў хлопчык з шкляначкай ля вулічнага ганку...
 
*** Ад сьпёкі пышуць дахі і асфальт...
 
Дзьве сьмерці
 
II
Думы

 
 
С. Е. Палуяну
 
Каганцу
 
Упалі з грудзей Пана Бога...
 
Краю мой родны! Як выкляты Богам...
 
*** Халоднай ноччу я ў шырокім, цёмным полі...
 
*** Кінь вечны плач свой аб старонцы!..
 
*** Зразаюць галіны таполі адну за адной...
 
*** Рушымся, брацьця, хутчэй...
 
*** Нашых дзедаў душылі абшары лясоў...
 
*** Ўстань, навальніца, мкні нанова...
 
*** Не блішчыць у час зьмярканьня і ў глыбокай цемні ночы...
 
*** Напілася сонца са крыніц сьцюдзёных...
 
*** Ой, чаму я стаў паэтам...
 
*** Даўно ўжо целам я хварэю...
 
*** Калі зваліў дужы Гэракл у пыл Антэя...
 
*** Бледны, хілы, ўсё ж люблю я...
 
*** Жывеш ня вечна, чалавек...
 
*** Мудрай прамовы...
 
*** Дзе вы, лясоў, палёў цьвяты?..
 
*** Калі ў ракавіну цёмную жамчужніцы...
 
*** Сьвяча бліскучая зіяе...
 
Песьняру
 
Уступ
 
Гутарка з паненкамі
 
*** Вы кажаце мне, што душа у паэта...
 
*** Вы, панове, пазіраеце далёка...
 
*** Мы доўга плылі ў бурным моры...
 
*** Была калісь пара: гучэла завіруха...
 
Мне сьнілася
 
*** Шмат у нашым жыцьці ёсьць дарог...
 
Пэнтамэтры
 
Непагодаю маёвай
 
Санэт
 
Санэт
 
Трыялет
 
Трыялет
 
Рандо
 
Актава
 
Тэрцыны
 
З Авідзія:
Грамада зорак «Карона»
 
*** Кажуць людзі, быццам, творачы мужчыну...
 
*** Ўжо зноў не спаткаюцца тыя шляхі...
 
*** Пекла было тут у тую часіну...
 
З Алеся:
Астры
 
III
Мадонны

 
 
У вёсцы. Паэма
 
Вэраніка. Вершаванае апавяданьне
Вянок на магілу  
С.А. Палуяна  
(† 8 красавіка 1910 г.)
 
*  *  *
Вы, хто любіце натрапіць
Між страніц старых, пажоўклых
Кнігі, ўжо даўно забытай,
Блеклы, высахшы лісток, –
Праглядзіце гэты томік:
Засушыў я на паперы
Краскі, сьвежыя калісьці,
Думак шчырых і чуцьця.
 
 
 
 
I
МАЛЮНКІ І СЬПЕВЫ
Этот листок, что иссох и свалился,  
Золотом вечным горит в песнопеньи.
А. Фет
 
*  *  *
Чуеш гул? – Гэта сумны, маркотны лясун
Пачынае няголасна граць:
Пад рукамі яго, навяваючы сум,
Быццам тысячы крэпка нацягнутых струн,
Тонкаствольныя сосны зьвіняць.
 
Ці казаць, ад чаго пацямнела рака,
Зашамрэлі мацьней каласы
І аб чым шэпча ім галасок вецярка,
Што зіяе-дрыжыць на лісьцёх лазьняка:
Кроплі сьлёз ці халоднай расы?
 
1910
 
 
 
 
Возера
Стаяў калісь тут бор стары,
І жыў лясун у тым бары.
Зрубалі бор – лясун загінуў,
Во сьлед яго ад той пары:
Сваё люстэрка ён пакінуў.
 
Як у нязнаны сьвет акно,
Ляжыць, халоднае, яно,
Жыцьцё сабою адбівае
І ўсё, што згінула даўно,
У цёмнай глыбіні хавае.
 
1910
 
 
 
 
Над возерам
Сонца ціха скацілася з горкі;
Месяц белы заплаканы сьвеціць,
Аглядае бахматыя зоркі,
Цягне з возера срэбныя сеці.
 
Ў іх русалкі заблуталі косы, –
Рвуць і блутаюць срэбныя ніці;
Ноч плыве над зямлёй, сее росы,
Ноч шапоча русалкам: «Засьніце».
 
1909
 
 
 
 
Вадзянік
Сівавусы, згорблены, я залёг між цінай
І гадамі грэюся – сплю на дне ракі.
Твар травой аблутана, быццам павуцінай,
Засыпаюць грудзі мне жоўтыя пяскі.
 
Над вадой ля берага ціха сьпіць асока,
Ды лаза зялёная жаліцца-шуміць,
Хвалі ціха коцяцца і бягуць далёка, –
І усё навокала сном адвечным сьпіць.
 
1909
 
 
 
 
Зьмяіны цар
Ў цёмным небе – хараводы
Сіняватых зорак,
Ў цёмным небе сьвеціць месяц
Залатым сярпом...
Мы ўжо выйшлі зь цесных, душных
Падзямельных норак,
На зімовы цёплы вырай
Цягнемся-паўзём.
 
Ў полі, ў лесе нам усюды
Праляглі дарожкі!
Йстужкай рушымся між пушчы,
На сам перад – я.
Зіхацяць маей кароны
Залатыя рожкі,
Цёмным блескам адлівае
Ўся луска мая.
 
Нам ня трэба ні ад чога
Ноччу абароны:
А спаткаем чалавека, –
Порт расьсьцеле ён;
Залаты ражок яму
Я ўраню з кароны,
І па белай палатніне
Дальш мы папаўзём.
 
1910
 
 
 
 
Бура
Панурая, вялізная жывёла
Па шыры неба ў даль марудна праплывае.
Ўсё сьціхла. Але вось паветра расьсякае
Агністы меч і зіхаціць вясёла.
 
Ударыў ён – і грукат пракаціўся;
Мігае грозны меч, удары не сьціхаюць,
І ўніз халодныя бічы крыві сьцякаюць,
А людзі кажуць: гэта дождж праліўся.
 
1911
 
 
 
 
*  *  *
У небе – ля хмары грымотнай – празрыстая, лёгкая хмара
Шпарка плыла, і абедзьве чагось чырванелі ад жару.
Зьліцца жадалі яны, зрабіліся б хмарай магутнай,
Але далёка іх вецер разьнёс, наляцеўшы нячутна.
 
Дробным дажджом над зямлёй, як сьлязамі, адна пралілася;
Гулкім раскатам грымотаў другая ў адказ азвалася.
І паасобку загінулі хмары бяздольныя тыя,
Чуючы ў небе, як вецер над сьмерцю іх радасна вые.
 
1910
 
 
 
 
Возера
Ў чарцы цёмнай і глыбокай
Плешча, пеніцца віно;
Хмелем сьветлым і халодным
Калыхаецца яно.
 
І хістаецца асока,
І шуміць высокі бор,
А ў душы не замаўкае
Струн вясёлых перабор.
 
1911
 
 
 
 
*  *  *
Оглянись – и мир вседневный  
Многоцветен и чудесен.
А. Фет1
Прывет табе, жыцьцё на волі!
Над галавой – дубоў павець,
Віднеюць неба, горы, поле
          Празь лісьцяў сець.
Лахмоцьці ценяў на палянах,
Схаваўшы золата, ляжаць;
Яго слаі з-пад дзір парваных
          Аж зіхацяць.
А к ночы свой чырвоны веер
У небе сонца разьвярне
І разварушаны ім вецер
          У даль памкне.
Калі жа пабляднее золак
І цёмнай зробіцца вада,
Зазьзяе серабром іголак
          Зор грамада.
І роўна мілымі зрабіцца
Здалеюць яркі блеск і цень,
Той дзень, што мае нарадзіцца,
          І зьнікшы дзень.
 
[1909–1912]
 
 
 
 
*  *  *
Блішчыць у небе зор пасеў;
У полі – рунь і ў небе – рунь.
Да рэчкі лецячы, ўзьляцеў
Між імі марай белы лунь.
 
Кажан пранёсься на крылах,
Стракочуць конікі ў траве,
Снуюцца мышы па палях,
Здаецца – ўсё вакол жыве.
 
Жыцьцё чуваць з усіх старон,
Жыцьцём наноўнены ўвесь мрок.
Ці ж загубіў плывучы сон
З чырвоных макаў свой вянок?
 
1911
 
 
 
 
*  *  *
Цёплы вечар, ціхі вецер, сьвежы стог,
Улажылі спаць мяне вы на зямлі.
Не ўстае стаўпом пыл сьветлы ўздоўж дарог,
Ў небе месяца праглянуў бледны рог,
Ў небе ціха зоркі расьцьвілі.
 
Заварожаны вячэрняй цішынёй,
Я ня цямлю, дзе рука, дзе галава;
Бачу я, з прыродай зьліўшыся душой,
Як дрыжаць ад ветра зоркі нада мной,
Чую ў цішы, як расьце трава.
 
1910
 
 
 
 
*  *  *
Добрай ночы, зара-зараніца!
Ўжо імгла над зямлёю лажыцца,
Чорнай рызай усё пакрывае,
Пылам зор небасхіл абсявае.
Цішыня агартае мне душу.
Вецярок прыдарожную грушу
Ледзьве чутна варуша-калыша,
Міла бомы сьмяюцца ў цішы,
Ціха срэбрам грукае крыніца,
Добрай ночы, зара-зараніца!
 
1911
 
 
 
 
*  *  *
Ціха па мяккай траве
Сінявокая ноч прахадзіла;
        Ціха з заснуўшых палян
Плыў у гару і зьнікаў,
Быццам дым сіняваты з кадзіла,
        Рэдкі, правідны туман;
Неба ўсю глыб ажывіўшы,
Патроху празь цемнь выглядалі
        Зорак дрыжачых вянкі;
Конікі суха зьвінелі;
Шырэй разьліваліся хвалі
        Цёмнай, люстранай ракі;
Пала раса; у палёх
Загарэліся пацеркі мілых
        Жоўта-чырвоных агнёў...
Час, калі трэба журыцца
Душою на сьвежых магілах
        Пуста пранёсшыхся днёў.
 
1911
 
 
 
 
*  *  *
Вечар на захадзе ў попеле тушыць
Кучу чырвоных кавалкаў вугля;
Ціха ўсё; вецер лістка не зварушыць,
Не скалыхнуцца ні траўкай паля;
Цёмныя цені даўжэй у лагчыне,
Птушкі прыстаўшай марудней палёт;
Сумна плыве маладзік бледна-сіні
Ў небе вячэрнім, зялёным, як лёд;
Іскрацца зорак сьняжынкі маркотна,
Збожжа пакрылася шызай расой...
Кіньма жа думкі аб долі гаротнай,
Хоць бы на момант спачынем душой!
 
1910
 
 
 
 
Самнамбул
Месяц выплыў над змрочнай, заснуўшай зямлёй,
І павёў яго ў цёмную даль за сабой,
І прывабіў да мглістай халоднай вады, –
Сэрца білася рыбкай у сеці тады.
Але месяц правёў праз раку сьветлы шлях.
І разьвеяўся з сэрца дрыжачага жах.
Зіхацела яна – серабра пуціна.
Увадзіла ў той край, дзе пануе вясна.
Доўга, доўга цябе ён чакаў і шукаў,
Але вось час жаданы нарэшце настаў...
І пайшоў ён па шляху, пайшоў аж да дна:
Агарнула яго цішына, глыбіна.
 
[1909–1912]
 
 
 
 
*  *  *
Цветы последние милей  
Роскошных первенцев полей.
А. Пушкин1
Плакала лета, зямлю пакідаючы;
Ціха ліліся сьлязінкі на поле.
Але прыгожаю восеньню яснаю
Там, дзе упалі яны, вырасталі
Кветкі асеньнія, кветкі, ўспаённыя
Тугаю, горам, сьлязінкамі лета.
Кветкі асеньнія, родныя, бледныя!
Вырасьлі вы, каб ураз жа і згінуць.
Можа таму-то душа надарваная
Гэтак любоўна вянок з вас сплятае.
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Дзесь у хмарах жывуць павукі,
Што снуюць павучыну дажджа.
Кожны тлусты і мяккі такі,
Скура сьлізкая, як у вужа;
Ў целе стыгне халодная кроў,
Злосьць бясцэльная ў мутных вачах...
Чуеш! Во шорах ног павукоў,
Аплятаючых сьцены і дах.
 
1911
 
 
 
 
Разрытая магіла
Polatuj nad groby,  
Piosenko žałoby.
Žygliński1
Дробны дождж сячэ, ліецца;
Вецер злосна ў хату рвецца,
Ў полі стогнам аддаецца,
Стукне ў дзьверы і акно –
Сэрца беднае заб’ецца,
І адразу ў ім прачнецца,
І адразу скалыхнецца
Ўсё, што згінула даўно.
 
Ўспомніць сэрца, што любіла,
Ўспомніць моладасьць і сілу,
Ўсё, што зьнікла і уплыла,
Ўсё успомніць, як у сьне.
Бачу: сэрца не забыла,
Што жыцьцё ў ім загубіла...
І разрытаю магілай
Вее сумна на мяне.
 
1909
 
 
 
 
*  *  *
Ноч. Газьніца гарыць, чырванее,
І гарбата, астыўшы, стаіць,
За сьцяной запявае завея,
Сумна бомамі ў полі зьвініць.
З краю ў край яе гул аддаецца,
І чагось усё думаю я,
Што зь няволі зімовай там рвецца
Крэпка скутая сьнегам зямля;
Грудзі моцныя цяжка ўздымае,
Ветрам вее, як дыхаць пачне,
Сьнег халодны ў палёх калыхае,
І вось-вось свае путы страхне.
 
[1912]
 
 
 
 
Зімовая дарога
Шпарка коні імчацца у полі,
Сумна бомы гудзяць пад дугой,
Запяваюць аб долі і волі,
Навяваюць у сэрцы спакой.
 
Ўюцца зьмейкай срабрыстай дарожкі,
Брызгі золата ў небе блішчаць,
І маркотныя месяца рожкі
Праз марозную мглу зіхацяць.
 
Поле нікне у срэбным тумане,
Сьнег блішчыць, як халодная сталь,
І лятуць мае лёгкія сані,
Унашуся я ў сінюю даль.
 
[1910]
 
 
 
 
Зімой
Здароў, марозны, звонкі вечар!
Здароў, скрыпучы, мяккі сьнег!
Мяцель ня вее, сьціхнуў вецер,
І волен лёгкіх санак бег.
 
Як мары, белыя бярозы
Пад сінявой начной стаяць.
У небе зоркі ад марозу
Пахаладзеўшыя дрыжаць.
 
Вільготны месяц стуль на поле
Празрысты, сьветлы стоўп спусьціў
І рызай срэбнаю раздольле
Сьнягоў сінеючых пакрыў.
 
Ўзрывайце ж іх санямі, коні!
Зьвіні, вясёлых бомаў медзь!
Вакол лятуць бары і гоні,
Ў грудзях пачала кроў кіпець.
 
[1910]
 
 
 
 
Перад паводкай
Праясьняецца пагода,
Бо вярнулася вясна.
Ўсё чакаеш, што прырода
Ўстрапянецца ада сна.
 
І пад птушы крык і гоман,
Даўшы хвалям вольны ход,
Прыпадыме бацька Нёман
На хрыбце магутным лёд.
 
Зазьвіняць жалобна крыгі,
І бурлівая вада
Сьнег, размоклы ў час адлігі,
Змые з луга безь сьляда.
 
Дык разьлійся жа раздольна
Ў чыстым полі і гаю
І красой паводкі вольнай
Душу выпрастай маю!
 
1910
 
 
 
 
*  *  *
Падымі угару сваё вока,
І ты будзеш ізноў, як дзіця,
І адыйдуць-адлынуць далёка
Ўсе трывогі зямнога жыцьця.
 
Ціха тучу блакіт закалыша,
У душы адрасьце пара крыл, –
Узьляціць яна ў сінюю вышу
І ў струях яе змые свой пыл.
 
Там ня трэба ні шчасьця, ні ласкі,
Там няма ні нуды, ні клапот,
Ты – царэвіч цудоўнае казкі,
Гэта хмара – дыван-самалёт!
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
De la musique avant toute chose.
P. Verlaine1
Па-над белым пухам вішняў,
Быццам сіні аганёк,
Б’ецца, ўецца шпаркі, лёгкі
Сінякрылы матылёк.
 
Навакол усё паветра
Ў струнах сонца залатых, –
Ён дрыжачымі крыламі
Звоніць ледзьве чутна ў іх.
 
І ліецца хваляй песьня, –
Ціхі, ясны гімн вясьне.
Ці ня сэрца напявае,
Навявае яго мне?
 
Ці ня вецер гэта звонкі
Ў тонкіх зёлках шапаціць?
Або мо сухі, высокі
Ля ракі чарот шуміць?
 
Не паняць таго ніколі,
Не разьведаць, не спазнаць;
Не даюць мне думаць зыкі,
Што ляцяць, дрыжаць, зьвіняць.
 
Песьня врецца і ліецца
На раздольны, вольны сьвет.
Але хто яе пачуе?
Можа, толькі сам паэт.
 
1910
 
 
 
 
Раманс
Quand luira cette êtoile, un jour,  
La plus belle et la plus lointaine,  
Dites-lui qu’elle eut mon amour,  
O derniers de la race humaine.
Sully-Prudhomme1
Зорка Венэра ўзышла над зямлёю,
Сьветлыя згадкі з сабой прывяла...
Помніш, калі я спаткаўся з табою,
Зорка Венэра ўзышла.
З гэтай пары я пачаў углядацца
Ў неба начное і зорку шукаў.
Ціхім каханьнем к табе разгарацца
З гэтай пары я пачаў.
Але расстацца нам час наступае;
Пэўна, ўжо доля такая у нас.
Моцна кахаў я цябе, дарагая,
Але расстацца нам час.
Буду ў далёкім краю я нудзіцца,
Ў сэрцы любоў затаіўшы сваю;
Кожную ночку на зорку дзівіцца
Буду ў далёкім краю.
Глянь іншы раз на яе, – у расстаньні
Там зь ёй зьліём мы пагляды свае...
Каб хоць на міг уваскрэсла каханьне,
Глянь іншы раз на яе...
 
[1912]
 
 
 
 
Досі ўжо працы
Гэй, варушыцеся, коні панурыя,
Досі ўжо працы, бо сонца зайшло!
Ярка-чырвоныя, жоўтыя, бурыя
Боразны ў небе яно правяло.
Хутка ўжо зоркі зірнуць сіняватыя,
Месяц пакрые палі палатном...
Досі ўжо! З вамі вярнуся дахаты я
І пазабудуся сном.
 
[1910]
 
 
 
 
*  *  *
Ўся ў сьлязах, дзяўчына
Хіліцца да тына.
Поруч зь ёю пад расою
Зіхаціць шыпшына.
 
Вецер павявае
І расу страхае.
Ой, напэўна, і дзяўчына
Лек на сьлёзы мае.
 
Адгадайце ж, людзі,
Хто страхаць іх будзе?
І чаму ён, жоўтадзюбы,
Аж дасюль марудзе?
 
[1911]
 
 
 
 
*  *  *
Сумна мне, а ў сэрцы смутак ціха запявае:
«Сьцежка ў полі пралягае, траўкай зарастае.
Каля сьцежкі пахіліўся явар да каліны, –
Там кахаліся калісь-то хлопец і дзяўчына.
Ой, ішла дарога долам, ды ішла і горкай, –
Не схавалася дзяўчына ад тэй долі горкай:
Бо ляжыць яе дарожка, траўкай зарастае;
Сумна глянуць, цяжка бачыць, жаль душу праймае».
 
1911
 
 
 
 
*  *  *
Не кувай ты, шэрая зязюля,
Сумным гукам у бары;
Мо і скажаш, што я жыці буду,
Але лепш не гавары.
Бо ня тое сьведчыць маё сэрца,
Грудзі хворые мае;
Боль у іх мне душу агартае,
Думцы голас падае.
Кажа, што нядоўга пажыву я,
Што загіну без пары...
Прыляці ж тады ты на магілу,
Закувай, як у бары.
 
[1912]
 
 
 
 
Ян і маці
Ты стамілася, змарнела, сьлёз праліла рэчку.
Што ж, пастаў прад абразамі, запаліўшы, сьвечку:
Мо паможа Яну гэты сьвет і пацер словы...
Асьвяціла сьвечка з воску хлопца твар васковы.
Тае воск, і ўніз ціхутка капелькі сьцякаюць,
А ў вачах збалелых Яна сьлёзы праступаюць.
Сьвечка сьвеціць, сьвечка зьзяе, сьвечка дагарае,
І ў панурай, цеснай хаце хлопец памірае.
Ой, ня век жа сьвечцы тонкай зіхацець, гарэці, –
Дагарыць яна і зьнікне, як і ўсё на сьвеце...
 
[1911]
 
 
 
 
*  *  *
Сэрца ные, сэрца кроіцца ад болю, –
Ой, пайду я зь цеснай хаты ў тое поле.
Ў чыстым полі вецер вее, павявае, –
Ты пакінь мяне, нуда мая нямая!
Я тады б у песьні звонкай, салаўінай
Выліў тугу і на вецер буйны кінуў,
І разьвеяў бы яе ён на раздольлі,
Каб ня ўбачыць мне ніколі ўжо нядолі.
 
[1911]
 
 
 
 
Вечар
Месяц круглы ўстаў на небе,
Блішчыць невысока.
Ўвесь чырвона-жоўты, быццам
Пугачова вока.
 
Зь мілым, задушэўным зыкам
Важкі хрушч лятае;
Пра няшчаснае каханьне
Нехта запявае.
 
Голас полем пракаціўся,
У бары аддаўся:
«А дзе ж тая крынічанька,
Што голуб купаўся?»
 
І снуюцца сумна ў сэрцы,
Ўюцца адгалоскі
Горкай песьні, простай песьні
Беларускай вёскі...
 
1911
 
 
 
 
Летапісец
Душой стаміўшыся ў жыцьцёвых цяжкіх бурах,
Свой век канчаю я у манастырскіх мурах
І пільна летапіс другі ўжо год пішу:
Старанна літары малыя вываджу
І сьпісваю ўсё ад слова і да слова
З даўнейшых граматак пра долю Магілёва.
І добрыя яго, і кепскія дзяла
Апавядаю тут. Так рупная пчала
Умее ў соты мёд сабраць і з горкіх кветак,
І бачанаму мной – я годны веры сьведак.
Хай тыя ведаюць, што зьявяцца па нас,
Ўсю праўду пра жыцьцё ў наш і пройшлы час,
Пра войтоў, лаўнікаў, і райцаў, і паспольства,
Пра розных каралёў, і бітвы, і пасольсва,
Што тут чынілася ў даўнія гады,
Што думалі, чаго жадалі мы тады,
За што змагаліся, як баранілі веру, –
Хай зьведаюць усё патомкі праз паперу!
Яно забудзецца, умрэ, з вадой сплыве, –
І вось у спомінах устане, ажыве,
Калі знайдуць маё няхітрае пісаньне
Пра гэтае жыцьцё, надзеі, справаваньне...
Так мора – ў Гданску я чуваў – прымчыць вадой
Бутэльку к берагу, аблітую смалой,
Ўсю ў дробных ракаўках і ў ціне. Не замала
Яна была ў вадзе і шмат чаго спаткала.
Рыбалкі вылавяць бутэльку, разаб’юць
I, як трапляецца, быць мо у ёй знайдуць
Ліста. За звычаю марскога гэтак весьці
Нам, утапаючы, шлюць людзі. Ў моры дзесьці
Загінулі яны, і, можа, соткі год
З тых часоў працяклі, і згінуў іх народ,
І ўсё зьмянілася, і ўжо пра іх забылі.
Вы, літары, цяпер нанова ўсё збудзілі!
І людзі зьведаюць аб прадзедах сваіх,
Аб горы, радасьцях і аб прыгодах іх,
Каму маліліся, чаго яны шукалі,
Дзе на глыбокім дне іх крыюць мора хвалі.
 
1912
 
 
 
 
Перапісчык
На чыстым аркушы, прад вузенькім акном,
Прыгожа літары выводзіць ён пяром,
Ўстаўляючы паміж іх чорнымі радамі
Чырвоную страку; усякімі цьвятамі,
Рознакалёрнымі галоўкамі зьвяроў
І птах нявіданных, спляценьнем завіткоў
Ён пакрашае скрозь – даволі ёсьць знароўкі –
Свае шматфарбныя застаўкі і канцоўкі,
І загалоўкі ўсе, – няма куды сьпяшыць!
Парой ён спыніцца, каб лепей завастрыць
Пяро гусінае, і гляне: сьветла сонца
Стаўпамі падае праз вузкае аконца,
І круціцца у іх прыгожы, лёгкі пыл;
Як сіняваты дым нявідзімых кадзіл,
Рой хмарачак плыве; шырокімі кругамі
У небе ластаўкі шыбаюць над крыжамі,
Як жар гарашчымі, а тут, каля акна,
Маліноўка пяе і стукае жаўна.
І зноў ён схіліцца, застаўку зноў выводзіць
Няяркім серабром; нячутна дзень праходзіць;
Ўжо хутка будзе ноч, і першая гвязда
Благаславіць канец прыгожага труда.
 
1912
 
 
 
 
Кніга
Псалтыр, пакрытую няжорсткай, бурай кожай,
Я ўзяў і срэбныя засьцёжкі адамкнуў,
Перачытаў радкі кірыліцы прыгожай
І воску з ладанам прыемны пах пачуў.
 
Вось псальма сьлічная. «Як той алень шукае
Крыніцы чыстай, так шукаю Бога я».
Як вее сьвежасьцю яе краса жывая!
Як радасна далей сьпяшыць душа мая!
 
І бачу я ў канцы няхітрую прыпіску,
Што «кнігу гэтую раб Божы, дзяк Гапон,
Дзеля душы сьпісаў у месьце Ваўкавыску
У рок сем тысяч сто васьмы з пачатку дзён».
 
1912
 
 
 
 
Слуцкія ткачыхі
Ад родных ніў, ад роднай хаты
У панскі двор дзеля красы
Яны, бяздольныя, узяты
Ткаць залатыя паясы.
І цягам доўгія часіны,
Дзявочыя забыўшы сны,
Свае шырокія тканіны
На лад пэрсідскі ткуць яны.
А за сьцяной сьмяецца поле,
Зіяе неба з-за акна, –
І думкі мкнуцца мімаволі
Туды, дзе расьцьвіла вясна,
Дзе блішча збожжа ў яснай далі,
Сінеюць міла васількі,
Халодным срэбрам зьзяюць хвалі
Між гор ліючайся ракі;
Цямнее край зубчаты бора...
І тчэ, забыўшыся, рука
Заміж пэрсідскага узора,
Цьвяток радзімы васілька.
 
1912
 
 
 
 
Безнадзейнасьць
Скарына, доктар лекарскіх навук,
У доўгай вопратцы на вежы сочыць зоры.
Яны спрыяюць! Час! З рухавых рук
Скарыны п’е адвар пан земскі пісар хворы.
І ўраз пабачыў ён, што ізумруд
Ў пярсьцёнку залатым на пальцы штось імгліцца,
Што блеску ў ім няма... І з болем тут
Ён зразумеў, што ўжо к жыцьцю не вараціцца.
 
[1909–1913]
 
 
 
 
*  *  *
Ціхі вечар; зьнікнула сьпякота,
Весялей струіцца між чарота
Рэчка, што ўцякае у ставок;
Ўкруг яго ідзе вярбін вянок
Йшчэ зялёных, сьвежых, хоць каравых;
Плесьня каля бярагоў іржавых
Саматканым поясам ідзе,
І лілеі расьцьвілі ў вадзе.
Часам зь візгам ластаўка малая
Пранясецца нізка, і чыркае
Крылечкам з разгону гладзь стаўка,
Налякаўшы гэтым матылька.
Часам лінь ці окунь успляснуцца,
І кругі шырока разыйдуцца.
Часам выпаўзаюць паляжаць
Тут вужакі шэрыя на гаць,
У канцы каторай млын схіліўся;
Спарахнеў ён, ледзь не разваліўся,
Пачарнела кола, і даўно
Мохам цёмным абрасло яно.
Але сёньня ходзіць кола млына,
Бо прыйшла да млынара дзяўчына,
Каб мог сукруху з сэрца збыць.
Ў белай вопратцы яна стаіць,
Нахіліла смуглую галоўку,
І чуваць, як сэрца праз шнуроўку
Часта б’ецца. А стары млынар
Тройчы брызнуў ёй вадой на твар
I, уставіўшы на хвалі вочы,
Прыглушоным голасам шапоча:
«Пакланюся я табе, царыца,
Чыстая, сьцюдзёная вадзіца.
Ты цячэш балотамі, імхамі,
Жоўтымі, сыпучымі пяскамі,
Берагі крутыя падрываеш,
Дрэвы ды каменьні падмываеш
І нясеш іх к мору-акіяну,
К выклятаму востраву Буяну.
Там і вецер буйны не гуляе,
Там і сонца краснае ня зьзяе,
Там ня блішча ясная зарніца.
І прыносіш ты туды, вадзіца,
Важкі сум ад сэрца Кацярыны.
Я навокал абваджу тры тыны,
На замок іх моцна замыкаю,
Ключ у мора-акіян кідаю.
Як са дна ключу ўжо не падняцца,
Так і гэтым словам не мінацца».
І падносіць млынару дзяўчына
Яйкі ў рэшаце і палатніну.
 
1912
 
 
 
 
*  *  *
Па ляду, у глухім бары,
Дзе, ля ральлі стаяць тры хаты,
Мужык ідзе, – на сьвітцы латы,
А сам няхібкі, хоць стары.
 
З чупрынай белаю, як лунь,
І з барадою сьнегавою,
Зямлёй прапахшы і сасною,
Ён пільна ўсё глядзіць на рунь.
 
«А каб ты здох! Бач, па расе
Хтось трапіў к збожжу ад крыніцы;
Ды вось і вузкі сьлед капытца:
Алені тут былі ў аўсе.
 
Ўсё зьнішчуць, падлы, хоць ня сей, –
Не дачакаеш умалота!
А тут яшчэ цераз балота
Не прабярэшся да людзей».
 
Снуюцца хмарай камары;
Кішмя кішаць у зёлках гады;
Падшывам абрастаюць ляды...
Зьвядуць, зьвядуць людзей бары.
 
Даўно пачаў «хадзяін» дбаць,
Каб пушча тут была нанова,
Ды толькі ведае дзед «слова»,
А то дабра бы не зазнаць.
 
[1909–1912]
 
 
 
 
Уступ
Зьвярнуў калісь Пэгас на вулкі
З прывольных палявых дарог, –
І пракаціўся топат гулкі,
І іскры сыпнулі з-пад ног.
 
У грудзі кволыя запала,
Дачка каменьняў, места мне.
Пачую я тэй іскры жала, –
І верш аб месьце з сэрца мкне.
 
[1911–1912]
 
 
 
 
*  *  *
Вулкі Вільні зіяюць і гулка грымяць!
Вір людскі скрозь заліў паясы тратуараў,
Блішчаць вокны, ліхтарні ўгары зіхацяць,
Коні мчацца, трамваі трывожна зьвіняць...
І гараць аганьком вочы змучаных твараў!
 
А завернеш ў завулак – ён цесны, крывы;
Цёмны шыбы глухіх, старасьвецкіх будынкаў;
Між каменьнямі – мох і сьцяблінкі травы,
І на вежы, як круглае вока савы,
Цыфэрблат – пільны сьведка мінулых учынкаў.
 
Ціша тут. Маўчаліва усталі – і сьняць
Ў небе купалы, брамы, байніцы і шпіцы;
Грук хады адзінокай здалёку чуваць,
Часам мерныя ўдары звана задрыжаць
І замоўкнуць, памкнуўшы ад старай званіцы.
 
Ўспамяні, маё сэрца, даўнейшыя дні!
Па загаду бурмістра усе, як належа,
Зачынілі ўжо вокны; загасілі агні...
Варта вулкай прайшла... І ня сьпім мы адны –
Я ды чорны кажан, што шнуруе ля вежы.
 
[1911–1912]
 
 
 
 
У Вільні
Санэт
Ліхтарняў сьвет у сіняй вышыне...
Вітрынамі зіяючыя крамы,
Кавярні, мора вывесак, як плямы,
Анонсы і плакаты на сьцяне.
 
Кіпіць натоўп на жорсткім вулак дне!
Снуюць хлапцы, суюшчыя рэклямы...
Разносчыкі крычаць ля кожнай брамы...
Грук, гоман, гул, – усё ракой імкне.
 
А дальш – за радам кас, ламбардаў, банкаў –
Агні вакзала... павадка фурманкаў...
Віры людзей... сіпяшчы паравоз...
 
Зялёны семафор... пакгауз... склады...
Заводаў коміны пад цьмой нябёс...
О, горада чароўныя прынады!
 
[1911–1912]
 
 
 
 
*  *  *
За дахамі места памеркла нябёс пазалота;
Паветра напоена ціха гусьцеючым мрокам;
Ўжо відна, як іскры зьлятаюць с трамвайнага дрота,
Як зоркі гараць і зрываюцца ў небе далёкам.
 
Музыкі стагнаньне ліецца па вулках з бульвара,
Гараць і агнём машкару к сабе вабяць ліхтарні;
Ўкруг тоўстага шкла яна ўецца, як лёгкая хмара,
А к сьветлу прабіцца ня можа... і томіцца марна.
 
І ўспомніў я час: срэдзь асеньняй нахмуранай ночы
Музыка зайграла, агні ў вышыне запалалі,
І дыхалі грудзі шырока, сьвяціліся вочы...
Мы к сьветлу ўзьляцелі... і шкло ўкруг яго напаткалі.
 
[1911]
 
 
 
 
*  *  *
На глухіх вулках – ноч глухая.
Ня менш глухі людскі натоўп.
Дык хто ж пачуе, як сьпявае,
Як стогне тэлеграфны стоўп?
 
І места, дзе няма прастора
Дзеля прыроды буйных сіл,
Прабіла сьцежку мору гора
Палёў, лясоў, капцоў, магіл.
 
Палёў, дзе круціць завіруха,
Ўзрываючы халодны сьнег,
Палёў, дзе ўсё бушуе глуха,
Дзе чутны разам стогн і сьмех!
 
І вось той гул мне ў душу ўліўся.
Гудзі, гудзі, дрыжачы дрот!
Ўвесь бледны, млосны прыхіліўся
Я ля ліхтарні да варот.
 
[1911–1912]
 
 
 
 
Завіруха
У бубны дахаў вецер б’е,
Грыміць па ім, зьвініць, пяе.
І сьпеў ліецца ўсё мацьней, –
Гулянку справіў пан Падвей.
У бубны дахаў вецер б’е.
Грыміць па ім, зьвініць, пяе.
Ўскіпела сьнежнае віно,
І белай пенай мкне яно.
У бубны дахаў вецер б’е,
Грыміць па ім, зьвініць, пяе.
Па вулках вее дзікі хмель,
Гудзіць сп’янелая мяцель.
У бубны дахаў вецер б’е,
Грыміць па ім, зьвініць, пяе.
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Сеў хлопчык з шкляначкай ля вулічнага ганку
І выдувае з мыла пузыры.
Вясёлкаю гараць яны ў зіяньні ранку,
Ўзьлятаючы ў паветра да гары.
 
І, заварожаны шматфарбнаю красою,
Са спрытнасьцю і хцівасьцю ката
Хапае хлопчык іх няжорсткаю рукою,
А застаецца ў ёй – адна слата.
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Ад сьпёкі пышуць дахі і асфальт,
На вулцы ўецца пыл і грукаціць фурманка;
«Каробушку» пяе дзіцячы альт,
І надрываецца абрыдлая шарманка.
 
Хаця бы крышку часу адпачыць!
Мо на бульвар пайсьці, сесьць на далёкай лаўцы,
Здрамнуць, газэту сьвежую купіць
І прачытаць усё да імені выдаўцы?
 
[1912]
 
 
 
 
Дзьве сьмерці
Учора на Мяшчанскай вул., д. № 17,  
атруцілася сінільным квасам І.І. Іванова.  
Прычыны самагубства невядомы.
Калі патрыцый сьмерць з прыветам спатыкаў,
Прабіўшы жылы на руках,
Дрыжэлі сьпевы флейт, дзень ясны дагараў,
А праз акно струёю вецер павяваў
I... мігдаловы горкі пах.
 
Ты, грозны жэрабій, учора ўзяты зноў;
На срога сьціснутых губах
Ня мгліцца люстра гладзь; застыгла ў жылах кроў;
Скрозь вее цяжкі дым ад спаленых лістоў
I... мігдаловы горкі пах.
 
[1912]
 
 
 
 
II
ДУМЫ
С. Е. Палуяну
Глянь, як зорка у цемні ляціць,
Ўсіх чаруючы сьветлам сваім,
Быццам зьмей залаты зіхаціць
І стухае у небе глухім.
 
Але ўспомніць яшчэ зорку сьвет,
Бо у сэрцах гарыць яе сьлед.
Так свабодна, так ярка пражыць –
Лепшай долі няма на зямлі.
 
Ўсё кругом на мамэнт асьвяціць
І пагаснуць у цёмнай імглі.
Ўсё зьнікае, праходзіць, як дым,
Сьветлы ж сьлед будзе вечна жывым.
 
[1909]
 
 
 
 
Каганцу
Змоўк пясьняр, затаіў свае песьні,
Ён іх болей ужо не пяе.
Але рвуцца яны, і калісь на прадвесьні
Лёд халодны ў душы пад напорам іх трэсьне,
І струёй лынуць вершы зь яе.
 
Гэтак часам уходзіць у землю крыніца,
Дзесь у нэтрах таемна бяжыць,
Але мусіць урэшце на волю прабіцца,
Шмат яшчэ па зямлі будзе ліцца-каціцца
І радзімаму краю служыць.
 
[1910]
 
 
 
 
Упалі з грудзей Пана Бога...
Упалі з грудзей Пана Бога,
Парваўшыся, пацеркі зор.
Яны раскаціліся ў небе,
Усыпалі сіні прастор
 
І гэтак маркотна і пільна
На край наш нядольны глядзяць...
Што ж чуюць яны там, што бачаць?
Чаго ўсё дрыжаць і дрыжаць?..
 
[1909–1912]
 
 
 
 
Краю мой родны! Як выкляты Богам...
Краю мой родны! Як выкляты Вогам –
Столькі ты зносіш нядолі.
Хмары, балоты... Над збожжам убогім
Вецер гуляе на волі.
 
Поруч раскідалісь родныя вёскі.
Жалем сьцікаюцца грудзі! –
Бедныя хаткі, таполі, бярозкі,
Ўсюды панурыя людзі...
 
Шмат што зрабілі іх чорныя рукі,
Вынесьлі моцныя сьпіны;
Шмат іх прымусілі выцерпець мукі
Пушчы, разлогі, нізіны.
 
Кінь толькі вокам да гэтага люду –
Сьцісьнецца сэрца ад болю:
Столькі пабачыш ты гора усюды,
Столькі нуды без патолі.
 
Песьня пяе, як удовіна сына,
Янку, каханьне згубіла;
Там, дзе панура схілілась каліна,
Беднага хлопца магіла.
 
Ў гутарках-казках аб шчасьці, аб згодзе
Сэрца навін не пачуе.
Сьціснула гора дыханьне ў народзе,
Гора усюды пануе.
 
Хваляй шырокай разьлілась, як мора,
Родны наш край затапіла...
Брацьця! Ці зможам грамадзкае гора?!
Брацьця! Ці хваце нам сілы?!
 
[1909]
 
 
 
 
*  *  *
Халоднай ноччу я ў шырокім, цёмным полі
Каля агнішча лёг і сьціхнуў у паўсьне.
Агонь усё слабеў... урэшце зьнік паволі...
І ўраз зрабілася вясёла неяк мне!..
 
Хай, шэры попел, ты агнішча ўсё сабою
Ў нядоўгі час здалеў, як рызаю, пакрыць, –
Я ведаю, што там агонь дрыжыць пад ёю,
Я ведаю, што там чырвоны жар гарыць...
 
Хай чарада гадзін панурых, нудных, шэрых,
Як попел, на душу мне клалася ўвесь час,
Хаваючы сабой агонь гарачы веры, –
Хай не відаць яго... а ўсё ж ткі ён ня згас!
 
1910
 
 
 
 
*  *  *
Кінь вечны плач свой аб старонцы!
Няўжо жа цёмнай ноччу ты
Ня бачыш, што глядзіцца сонца
Ў люстэрка – месяц залаты?
 
Ня згасла сонца! Сонца гляне,
Усіх падыме ада сна.
Ён, гэты дзень, яшчэ настане, –
І «ачуняе старана»!
 
Я пад яе зімовай маскай –
Пад сьнегам – бачу твар вясны,
І вее верш мой дзіўнай казкай,
І ясны ён, як зорак сны.
 
[1911]
 
 
 
 
*  *  *
Зразаюць галіны таполі адну за адной...
Бяз скаргі яны на зямлю чарадою лажацца,
Бо сьмерць іх патрэбна, каб дзерава новай вясной
Магло бы хутчэй разьвівацца.
 
Таварышы-брацьця! Калі наша родзіна-маць
Ў змаганьні зь нядоляй патраціць апошнія сілы, –
Ці хваце нам духу ў час гэты жыцьцё ёй аддаць,
Бяз скаргі палеч у магілы?!
 
1910
 
 
 
 
*  *  *
Рушымся, брацьця, хутчэй
Ў бой з жыцьцём, пакідаючы жах,
Крыкі пужлівых людзей
Не стрымаюць хай бітвы размах...
 
Проці цячэньня вады
Зможа толькі жывое паплыць,
Хвалі ж ракі заўсягды
Тое цягнуць, што скончыла жыць.
 
[1910]
 
 
 
 
*  *  *
Нашых дзедаў душылі абшары лясоў,
Не давалі ім жыці праўдзівым жыцьцём,
І яны тыя пушчы звадзілі агнём,
Іх кругом падпаліўшы з далёкіх канцоў.
 
І пылалі па нашаму краю лясы,
Покуль сонца здалела ўсё ў ім асьвяціць;
І сьвятлей і прасторней тады стала жыць,
А на попеле буйна ўзрасьлі каласы.
 
З гэтых дзедаў суворых прыклад нам бы ўзяць, –
Не хіліцца зь бяды, не пужацца агня,
Бо мы толькі тады дачакаемся дня,
Калі нас не здалее змаганьне зьлякаць.
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Ўстань, навальніца, мкні нанова,
Ўзвый, вецер, зь ёю заадно!
У віхры уляцяць палова,
Пакіне чыстае зярно.
 
Удар, цыклон, удар на мора,
Цалуй яго ў глухое дно,
Ўсплясьні ваду – і пэрлаў горы
На бераг выкіне яно.
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Не блішчыць у час зьмярканьня і ў глыбокай цемні ночы
        Дыямент каштоўны,
Але белым днём красою нам чаруе, вабіць вочы
        Блеск яго цудоўны.
Бо калі на гэты камень упадзець праменьне сонца,
        Ўраз ён блісьне дзіўна
І вясёлкавыя іскры рассыпаць пачне бясконца
        Ярка, пераліўна.
Так здаецца ў змроку ночы цёмным і народ мой родны,
        Бедны і няшчасны;
Але, як устане сонца, ўраз прачнецца дух народны
        І засьвеціць ясна!
 
[1911]
 
 
 
 
*  *  *
Напілася сонца са крыніц сьцюдзёных,
Усьцягнула ў вышу зь іх ваду, як пар;
І, ўзьляцеўшы шпарка па праменьнях тонкіх,
Пар зрабіўся сьлічнай чарадою хмар.
 
Ў даль яны памкнулі, і лятуць пад імі
Нівы ды балоты, поле, бор, лука.
Але што там блішча? Ці ня ты, сястрыца,
Ці ня ты ліешся, срэбная рака?
 
Загрымелі ў хмарах гулка прывітаньні,
І далёка буйны вецер іх разьнёс.
Рынуліся хмары да ракі радзімай
І зьліліся зь ёю ліўнем кропель-сьлёз.
 
[1911–1912]
 
 
 
 
*  *  *
Ой, чаму я стаў паэтам
Ў нашай беднай старане?
Грудзі ныюць, цела вяне,
А спачыць ня можна мне:
Думкі з розуму ліюцца,
Пачуцьцё з душы бяжыць...
Мо за імі кроў палыне
І тады ўжо досі жыць!
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Даўно ўжо целам я хварэю,
        І хвор душой, –
І толькі на цябе надзея,
        Край родны мой!
У родным краю ёсьць крыніца
        Жывой вады.
Там толькі я змагу пазбыцца
        Сваей нуды.
Калі ж у ім умру-загіну, –
        Ня жалюсь я!
Ня будзеш цяжкая ты сыну
        Свайму, зямля.
Там хоць у гліне, хоць у брудзе,
        Там пад зямлёй,
Найдуць мае слабыя грудзі
        Сабе спакой.
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Калі зваліў дужы Гэракл у пыл Антэя,
Як вецер валіць поўны колас да ральлі, –
Ўдыхнула моц у грудзі сына мацер Гэя,
І вось, цьвярды, як дуб, яшчэ, чым перш, сільнее,
Ён, напружыўшыся, падняўся ўраз зь зямлі.
 
Паломаны жыцьцём, чакаючы магілы,
Радзімая зямля, прынікнуў я к табе,
І бодрасьць ты ўліла ў слабеючыя жылы,
Зварушыла маёй душы драмаўшай сілы,
І месца ў ёй з тых пор няма ўжо больш жальбе.
 
1910
 
 
 
 
*  *  *
Бледны, хілы, ўсё ж люблю я
Твой і мудры і кіпучы верш, Анакрэон!
Ён у жылах кроў хвалюе,
Ў ім жыцьцё струёю плешча, вее хмелем ён.
 
Верш такі – як дар прыроды,
Вінаграднае, густое, цёмнае віно:
Дні ідуць, праходзяць годы, –
Але ўсё крапчэй, хмяльнее робіцца яно.
 
[1910]
 
 
 
 
*  *  *
...passe sans laisser meme  
Son ombre sur le mur.
V. Hugo1
Жывеш ня вечна, чалавек, –
Перажыві ж у момант век!
 
Каб хвалявалася жыцьцё,
Каб больш разгону ў ім было,
Каб цераз край душы чуцьцё
Ня раз, ня два пайшло!
 
Жыві і цэльнасьці шукай,
Аб шыраце духоўнай дбай.
 
І ў напружэньні паўнаты
Свайго шырокага жыцьця
Бяз болю, ціха зойдзеш ты
Ў краіну забыцьця.
 
[1911]
 
 
 
 
*  *  *
Мудрай прамовы
Мёд залацісты,
Поўныя соты
Мне даспадобы;
 
Але ня меней
Сэрцу панадны
Мёд сваім хмелем
Сьветлым і тонкім.
 
[1911]
 
 
 
 
*  *  *
Дзе вы, лясоў, палёў цьвяты?
Вас холад загубіў!
Чаму ж ён срэбныя цьвяты
На гэтым шкле ўзрасьціў?
 
Ім, бледным, мёртвым, не збудзіць
Былога пачуцьця,
Як не змагу яго збудзіць
Халодным вершам я.
 
1911
 
 
 
 
*  *  *
Калі ў ракавіну цёмную жамчужніцы
Упадзе пясчынка хоць адна, –
Жомчугам патроху робіцца яна!
Калі ў дух мой западзе і заварушыцца
Там кавалак грубага жыцьця, –
Ў жомчуг зьвернецца ён сілай пачуцьця!
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Сьвяча бліскучая зіяе,
Каб расступілася імгла;
Ў яе агні – краса жывая,
Яна прыгожа і сьвятла.
 
Ўблізі матыль дрыжыць ад болю,
Прываблены зь імглы агнём.
Ён рынуўся туды бяз волі
І сьмерць сваю спаткаў у ём.
 
Сьвяча гарыць. Зь яе ліецца
За кропляй кропля, як раса,
А матылёк ужо ня б’ецца:
Табе ахвяра ён, краса!
 
[1912]
 
 
 
 
Песьняру
Ведай, брат малады, што ў грудзях у людзей
Сэрцы цьвёрдыя быццам з каменьня.
Разаб’ецца аб іх слабы верш заўсягды,
Не збудзіўшы сьвятога сумленьня.
 
Трэба з сталі каваць, гартаваць гібкі верш,
Абрабіць яго трэба зь цярпеньнем.
Як ударыш ты ім, – ён, як звон, зазьвініць,
Брызнуць іскры з халодных каменьнеў.
 
[1910]
 
 
 
 
Уступ
Я думы, путамі ня скутыя,
Тут перад вамі вываджу,
А проці ганеньня кажу:
Хваробы лечаць і атрутамі.
 
[1912]
 
 
 
 
Гутарка з паненкамі
«Пабачце! Ластоўка малая
Для птушанят гняздо зрабіла,
І клапатліва ўкруг лятае, –
Аж паглядзець прыемна-міла!»
 
«Вельмі шаноўныя паненкі!
Тут ёсьць напэўна трохі цуду:
Ў гнязьдзечку міленькім і сьценкі
І дно яна зьляпіла з бруду».
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Вы кажаце мне, што душа у паэта,
Калі спараджае ён дзіўныя вершы,
Нябесным агнём абагрэта,
І ў час той між люду ён – першы...
Ах, дзякуй Вам, дзякуй на гэтай прамове;
Душа мая, пэўна, шчасьлівай была бы,
Калі б я ня ведаў, панове,
Што пекна сьпяваюць і жабы.
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Вы, панове, пазіраеце далёка
Ў блеску сонца зь вялізарных плеч народных,
Але сьвятло крые шмат чаго ад вока –
Днём ня бачыце Вы зорак пуцяводных.
 
Загляніце жа, будзь ласка, Вы у студню:
Ўжо даўно яна счарнела і згнівае,
Але дно яе і ў ночы і ў палудню
У вадзе люстранай зоры адбівае.
 
К тым, каго жыцьцё заціснула глыбока
Ўніз, у норы падзямельныя пад Вамі,
Вы, панове, хоць і бачыце далёка,
Загляніце ў душы – студні са сьлязамі.
 
[1913]
 
 
 
 
*  *  *
Мы доўга плылі ў бурным моры,
І ўраз – жаданая земля!
Вы пэўны пуць казалі, зоры,
Зарука ў тым – трэск карабля,
Што сеў на скалы ў змрочным моры.
Прывет, жаданая зямля!
І бестрывожна бачаць зоры,
Як тонуць людзі з карабля.
 
[1912]
 
 
 
 
*  *  *
Была калісь пара: гучэла завіруха
І замяла маей мінуўшчыны сьляды.
Усьціхла ўжо яна... Плывуць у даль гады,
А ўсё ня б’юцца скрыдлы духа:
        Куды цяпер ісьці? Куды?
 
Ў душы гарыць агонь нуды – пануры, чорны.
Ці мне крыніцай сьлёз сваіх яго заліць
І плугам цяжкага мучэньня сэрца ўзрыць? –
Мо ўзойдуць там надзеі зёрны!..
        Куды ж ісьці і што рабіць?
 
[1911]
 
 
 
 
Мне сьнілася
Ўсё вышэй і вышэй я на гору ўзьбіраўся,
Падыймаўся да сонца, што дае нам цяпло:
Але толькі чым болей да яго набліжаўся,
Тым усё халадней мне й маркотней было.
 
Заскрыпеў сьнег сыпучы пад маімі нагамі,
І марозам калючым твар пякло ўсё крапчэй.
І, пануры, стамлёны, ўніз пайшоў я сьнягамі, –
Сонца там хоць і далей, але грэе цяплей!
 
[1910]
 
 
 
 
*  *  *
Шмат у нашым жыцьці ёсьць дарог,
А вядуць яны ўсе да магілы.
І бязь ясных надзей, без трывог,
Загубіўшы апошнія сілы,
Мы сайдзёмся, спаткаемся там
І спытаем сябе: для чаго мы
Па далёкіх і розных пуцях
Адзінока йшлі ў край невядомы?
І чаму пасьпяшаліся так,
Напружаючы ўсе свае сілы,
Калі ціха паўзушчы чарвяк
Ўсё ж дагнаў нас ля самай магілы?
 
[1912]
 
 
 
 
Пэнтамэтры
Чыстые сьлёзы з вачэй пакаціліся нізкай парванай,
Але, упаўшы у пыл, брудам зрабіліся там.
*
Хіліцца к вечару дзень, і даўжэйшымі робяцца цені;
З болем пад захад жыцьця ўспомніш пра гэтае ты.
*
Зь нізкага берагу дно акіяна вачам недаступна, –
Глуха укрыла яго сіняя цемень вады.
Але ўзьбярыся ў гару на вяршыну прыбрэжнай страмніны, –
Кожны каменьчык на дне, пэўна, пабачыш ты стуль.
 
1910
 
 
 
 
Непагодаю маёвай
Падаюць вішняў цьвяты, і разносіць іх вецер халодны;
Сьнегам у чорную гразь падаюць вішняў цьвяты.
Плачце, галіны, лісты! Загубілі вятры цьвет ваш родны, –
Не к чаму болей вам жыць. Плачце, галіны, лісты!
 
[1912]
 
 
 
 
Санэт
Ахвярую А. Пагодзіну
Un sonnet sans défaut  
vaut seul un long poème.
Boileau1
Паміж пяскоў Эгіпецкай зямлі,
Над хвалямі сінеючаго Ніла,
Ўжо колькі тысяч год стаіць магіла:
Ў гаршчку насеньня жменю там знайшлі.
Хоць зернейкі засохшымі былі,
Усё ж такі жыцьцёвая іх сіла
Збудзілася і буйна ўскаласіла
Парой вясеньняй збожжа на ральлі.
 
Вось сымбаль твой, забыты краю родны!
Зварушаны нарэшце дух народны,
Я верую, бясплодна не засьне,
А ўперад рынецца, маўляў крыніца,
Каторая магутна, гучна мкне,
Здалеўшы з глебы на прастор прабіцца.
 
[1911]
 
 
 
 
Санэт
Ne ris point du sonnet,  
o critique moqueur.
S.-Beuve1
На цёмнай гладзі сонных луж балота,
За сьнег нябёснай вышыні бялей,
Закрасавалі чашачкі лілей
Між пачарнеўшых каранёў чарота.
Ўкруг плесьня, бруд, – разводзіць гніль сьпякота,
А краскі ўсё ж ня робяцца гразьней,
Хоць там плыве парою сьлізкі зьмей
І ржаўчына ляжыць, як пазалота.
Цяпер давольна топкае багно:
Гніль сотні год зьбіраючы, яно
Смуроднай жыжкаю узгадавала
Цьвятоў расістых чыстую красу.
Маліся ж, каб зь літоўнасьці стрымала
Тут сьмерць сваю нязвонкую касу.
 
[1912]
 
 
 
 
Трыялет
Красавец юный, Триолет.
К. Фофанов1
Як птушка ў гібкіх трасьніках,
Стралою думка мільганула
І ўраз жа зьнікла, патанула,
Як птушка ў гібкіх трасьніках.
Ды ўсё ж душа яе пачула
І ўжо пяе ў такіх славах:
«Як птушка ў гібкіх трасьніках,
Стралою думка мільгнула».
 
[1912]
 
 
 
 
Трыялет
Калісь глядзеў на сонца я,
Мне сонца асьляпіла вочы.
Ды што мне цемень вечнай ночы,
Калісь глядзеў на сонца я.
Няхай усе зь мяне рагочуць,
Адповедзь вось для іх мая:
Калісь глядзеў на сонца я,
Мне сонца асьляпіло вочы.
 
[1912]
 
 
 
 
Рандо
Узор прыгожы пекных зор
Гарыць у цемні небасхіла;
Вада балот, стаўкоў, азёр
Яго ў глыбі сваей адбіла.
І гімн сьпявае жабоў хор
Красе, каторую зьявіла
Гразь луж; напоўніць мгла прастор,
І ўстане зь іх гарашчы міла
                          Узор.
 
І сонца дальш клянуць, што скрыла
Луж зоры днём. І чуе бор,
І чуе поле крэхат хілы,
Ды жаб ня ўчуць вышэй ад гор,
Там, дзе чыясь рука зрабіла
                          Узор.
 
1911
 
 
 
 
Актава
Як моцны рэактыў, каторы выклікае
Між строк ліста, маўляў нябожчыкоў з магіл,
Рад раньш нявідных слоў, – так цемень залівае
Зялёны, быццам лёд, халодны небасхіл,
І празь імглу яго патроху праступае
Маленькіх, мілых зор дрыжачы, срэбны пыл.
Здароў, радзімыя! Мацьней, ясьней гарыце
І сэрцу аб красе прыроды гаварыце!
 
1911
 
 
 
 
Тэрцыны
Ёсьць чары у забытым, старадаўным;
Прыемна нам сталецьцяў пыл страхнуць
Пажыць мінулым – гэткім мудрым, слаўным, –
 
Мы любім час далёкі ўспамянуць.
Мы сквапна цягнемся к старым паэтам,
Каб хоць душой у прошлым патануць.
 
Таму вярнуўся я к рандо, санэтам,
І бліснуў ярка верш пануры мой:
Як месяц зіхаціць адбітым сьветам, –
 
Так вершы зьзяюць даўняю красой!
 
[1911]
 
 
 
 
З Авідзія
Грамада зорак «Карона»
Бог Апалён з галавы зьняў карону і кінуў у неба.
Ў сьветлым паветры яна пралятае; агнямі малымі
Робяцца ў ёй на ляту ўсе каменьні каштоўныя. Ў небе
Быццам карона жа між на каленях стаячага Нікса
І паміж Цмока яна, затрымаўшыся, блешча на месцы.
 
[1911–1912]
 
 
 
 
З А. Крымскага
*  *  *
Кажуць людзі, быццам, творачы мужчыну,
Бог зрасіў вадою высахшую гліну.
Але чорт падкраўся: выціснуўшы воду,
Падмяшаў ён сьлёзы ў нашую прыроду.
 
Нудзяць нас праз тое цягам смуткі, жалі,
І адзін ратунак, каб яны маўчалі:
Выплакаць іх шчыра, голасна ці ціха,
Каб зь сьлязамі разам вылілася ліха.
 
Ох, мне з гэтым лекам ачуняці трудна,
Сьлёзаў я ня маю, а ў душы так нудна.
Ўжо яна згарэла, а ня плачуць вочы,
Ўжо самлела сэрца, сьлёзы ж ліць ня хоча.
 
[1911–1912]
 
 
 
 
З М. Чарняўскага
*  *  *
Ўжо зноў не спаткаюцца тыя шляхі,
Якімі ў жыцьцё
Выходзілі мы зраньня,
Мы ўсе пакляліся, маўляў жаніхі,
Да сьмерці ядынае меці каханьне.
А як разышліся – пакінулі нас
Заходы і думкі высокія ўраз:
На іншыя сьцежкі жыцьцё нас зьвяртае,
Па-своему кожны свой век пражывае,
У кожнага неба і сонца свае,
Супольная ж праўды крыніца ня б’е.
 
[1912]
 
 
 
 
З Алеся
*  *  *
Пекла было тут у тую часіну:
Гром звар’яцеўшы стагнаў і равеў,
Білі вакол перуны без упыну,
Ўвесь небасхіл то пылаў, то чарнеў.
Бура прайшла, і людзей я пытаю, –
Што жа зрабілася з роднага краю?
Пэўна, руіны ў ім бура зрабіла...
Кажуць – разьбітую ліпу дабіла.
Думка! Калі я цябе выліваю
Ў слова халоднае, ў песьню сваю,
Гэткае ж пекла ў душы сваей маю.
Паліць яна мне душу ўсю маю.
Што ж, асьцюжоная словам людскім,
Ты нарабіла ў краю дарагім?
Можа, разьбіла маркотную ліпу,
Сьмерці прасіўшую у нуднаму рыпу.
 
[1912]
 
 
 
 
З Алеся
Астры
У поўначы астры ў саду расьцьвілі,
Убраліся ў росы, вянкі заплялі
І сталі ружовага ранку чакаць,
Ў вясёлку колёраў жыцьцё убіраць.
І марылі астры ў цудоўнаму сьне
Аб зёлках шаўковых, аб сонечным дне.
І казачны край падымаўся зь іх сна,
Дзе кветы ня вянуць, дзе вечна вясна...
Так марылі ў шэрую восень яны,
Так марылі астры і ждалі вясны.
А ранак спаткаў іх халодным дажджом,
І вецер стагнаў у саду за кустом.
І ўбачылі астры, што ўкруг іх – турма,
Убачылі астры, што жыць ім – дарма,
І ўмерлі яны. Але тут, як на сьмех,
Паднялася сонца, цалуючы ўсех.
 
[1912]
 
 
 
 
III
МАДОННЫ
А. Р. К.
 
У вёсцы
Паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Вэраніка
Вершаванае апавяданьне
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Падабаецца     Не падабаецца
2009–2022. Беларусь, Менск.