 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Габрыелевы прысады
|
Брату Гурыку прысвячаю
Дзён пяць ужо дрэннае надвор’е.
Цяжкія чорна-сівыя хмары навіслі над зямлёю, пахавалі горы, зліліся з мокрым лесам і то там, то тут мутнеюць, палавеюць і сыплюць пылам драбнюсенькіх капачак.
Часам дужэй падзьме знекуль вецер; раздзярэ мутную дзяругу хмар і патурыць па небе шкумацце аблок. Дажджавы туман курыцца далёка-далёка ўскрай неба, а навакол пасвятлела; уцякаючы да гор, пашуршэў астатні раз дожджык па галлю, яно зашумацела, сціхла – і паказаліся ніжэйшыя горы, зялёныя там, дзе лес, і шэрыя, скалістыя, дзе няма яго; а макушка гары-асілка Бештау ўся ў шпаркіх лятучых дымных аблачынках і патроху раскутваецца з іх.
Недалёчка ад сонца відаць ужо сіняя палянка чыстага неба, атачоная празрыстымі, белымі краямі парваных хмар.
Шумяць кляны. Стройныя елкі няўважна і супакойна ледзь калыхнуцца зялёнымі лапкамі.
Ізноў цямнеюць далі, сінеюць і туманяцца горы; ізноў збіраюцца дымна-сівыя грамады, хаваючы неба; ізноў палавеюць яны – і пасыплецца, як скрозь сіта, драбнюсенькае мокрае курыва.
Гэтае надвор’е канца курортнага сезону ўсё пільней кіруе думкі да абразоў роднага краю.
Сумна мне. Хворы я...
Прыйшоў вялікі час, і вялікай працы чакае краіна.
Мала я жыў, мала зрабіў. Хворы, капаюся ў мінулым, падводжу ўбогія рахункі. Не ведаю, куды павядуць мяне
мае жыццёвыя дарогі...
I ўзышло на думку: нябожчык стары Габрыель і яго прысады...
Прах яго, пэўна, перасыпаўся са жвірам, а магільны курганок згладзіўся. Пройдзе яшчэ колькі дзесяткаў гадоў, і падарожны чалавек не запытаецца, чаму прыгожыя прысады на N-скім шляху завуцца Габрыелевымі, які невядомы Габрыель даў ім сваё імя.
Быў грэшнік, баламут, п’яніца, картэўнік і гуляка. Яшчэ змалку атручаў жыццё сваёй ціхай, добрай матцы і ганарліваму, наравістаму бацьку. Вучыўся і не давучыўся. Хацеў прадаць душу чорту, але чорт не прыйшоў браць яе, дык пакінуў верыць Богу і ксяндзу. Загубіў харошую кузынку: з’ехала ў свет немаведама куды і, кажуць, пайшла там у манашкі. Рабіў самагубства, але дактары ўратавалі яго. Жаніўшыся з дачкою прыезджага аднекуль з свету аднадворца-старавера, паспакайнеў і заняўся быў грамадскаю справаю: пасварыўся з начальствам, панствам і духавенствам, навёў страху на гандляроў; а сялян замуштраваў, ганяючы па розных «прысуцтвах», шукаючы ім праўды, і кончыў тым, што пачаў страшэнна піць...
Мімаезны гандляр-перакупнік, смаленскі рызнік (па-тутэйшаму прапашнік), лясны купец, прыблудны басяк, панскі ляснік і свецкі паніч – усе каму не лень пілі з дзівачным Габрыелем. Ён апух, без пары пастарэў, зрабіўся лысы. З жонкаю і дзецьмі – а дзеці ж падрасталі – рэдка размаўляў па-людску ў цвярозасці, а не даваў ім супакою прычэпкамі, калі дужа ўпіваўся. Пасля хлопцы-шахцёры на станцыі наўчылі яго, старога, гуляць у карты, і зрабілася яго хатнім яшчэ горшае пекла: голад і ўсякія нястаткі, а падчас каіты – мукі ад яго недатклівасці, раздражнёнасці і проста хваробы. Набліжалася старасць, і Габрыель троху-патроху зводзіўся дашчэнту... I садзіць бярозавыя прысады на шляху таксама губіла ўжо для яго свой ранейшы сэнс, пераходзячы ў звычайную прызвычку старога дзівака...
I вось Габрыеля даўно-даўно ўжо няма; збяднелы, выкарміў быка на продаж і вёў яго на вяроўцы на кірмаш – бык забіў яго на дарозе. I жонку яго, пакутніцу Габрыеліху, «сталаверку», даўно пахавалі. Кавалак зямлі і жылы будынак пад саламянаю, зялёнаю ад моху, стрэшкаю адышоў да N-скага ксяндза, калішняга апекуна над двума Габрыелевымі сынамі, што цяпер бадзяюцца дзесь па свеце, і трапіў такім чынам у практычныя і надта практычныя рукі Ісака Скорабагатага з N. Новы жыхар жыве і цяпер у гэтым доме, не папраўляючы яго. Не падумае паправіць Ісак Скорабагаты і пазрытыя могілкі, што не ўваходзіць у ўмову аб пасэсіі з панам ксяндзом і падстаўніком. Не едуць сыны, службовыя людзі, з чужыны, і толькі бярозавыя прысады шумяць маркотную памяць свайму пасадніку вечнай памяці нябожчыку Габрыелю.
* * *
У малых дзіцячых гадах хварэў на нейкую цяжкую хваробу маленькі Габрусік. Пасля пералому да лепшання, перад сонечным раннем расплюшчыў ён апухлыя павечкі, і вока яго пала ўніз, на падлогу, на каравую, каляную анучку. Нянька сушыла і кінула, пабегшы да яго маленькага браціка. I каравая анучка была заліта першым залатым снапом сонца. Габрусік задрамаў у томнай, хваравітай дрыгоце і сасніў нешта дзіўнае. Не быў гэта сон у звычайным разуменні, бо, здаецца, ніводнае пачуццё, ні паасобку, ані разам, не мела тут удзелу, а было нейкае асаблівае пачуццё ўсяго «я», усяе душы, усяго цела. Сніў... не, не сніў, а ўсёю істотаю чуў нешта аграмаднае, масіўнае і разам каравае, з гострымі, колкімі, цвёрдымі, як скаліна, краямі. I яно складала ўвесь свет. Быў часткаю яго... Яно было ўва ўсім яго целе. I наўкола ва ўсякай істоце... Нейкі жах ахопліваў ад таго, што чуў у сабе гэтую каравую, чорна-бліскучую грамадзіну. I вось, з невыслоўнай салодкасцю, момантамі кароткімі і бязмернымі, пачуваў, як з яе, бязвобразнае і безабразнае, неспадзявана вытвараюцца простыя, стройныя лініі, гладка выструганыя сцены, нешта гарманічнае, музыкальнае, харошае і прыемнае незвычайна. I не... не ў лініях, гладкіх баках і формах вытваралася гэта гармонія, не вачмі бачылася, не дотыкам чулася яна, а ўсёю яго істотаю, невыказным чуццём розуму і ўсяго цела. Моманты кароткія і бязмерныя... I знікае гармонія, ізноў жахае каравае, чорнае і аграмаднае, усясветнае. А найсаладзейшая салодкасць разліваецца ў целе, калі на моманцік прыймае каравае стройнасць жаданую... I ўрэшце знікла чорная грамада; рассыпалася мільёнамі іскрачак у бяздонні, – і, напалоханы і радасны, чуючы, як страшна тыхае сэрца, прахапіўся ён да сапраўднасці...
* * *
Прысады свае пачаў садзіць ён з малой прыгоды.
Ішоў аднойчы вясною ўночы па шляху і неспадзявана напаў на беднага селяніна над спілаванаю бярозаю. На другі дзень ён разам з гэтым бедным чалавекам высадзіў бярозкамі з свайго бярэзнічку цэлы канец старога шляху, дзе прысады даўным-даўно былі звёўшыся...
А пасля садзіў адзін, штогоду...
– Усё ж роўна ўсохнуць. Каровы высмыгаюць, – казаў мімаезны чалавек, асцярожна смеючыся і ветліва, ды з аглядкаю вітаючы пракуднага Габрыеля, – гэта старым людзём ці асілкам неяк здалося, – дадаваў ён.
– I мы ўсохнем. I нас чэрві высмыгаюць, – непрыхільна адказваў яму, хмурачы бровы, стары дзівак.
Мімаезны чалавек нешта мармытаў і рупіўся зручней сцебануць брухатую сваю кабылу.
Шмат усыхала дрэўцаў. Злоснікі псавалі іх. П’яныя кірмашоўцы выварачвалі калёсамі, – Габрыель садзіў ізноў.
Ішоў час – і выраслі яны. Далей пад N. рэдка-рэдка дзе стаіць старая кацярынінская бяроза, і ўжо ўзімку высаджваюць там дарогу яловаю лапкаю. Будзённыя бедныя людзі звялі красу на свае патрэбы. А Габрыелевы прысады выраслі, сплялі ўгары густа-густа вецце сваё; вабяць у прыгожую вясну вока людское, улетку даюць падарожнікам і старцам прыемную прахалоду – і шумяць-шумяць песню вечнасці... А ўзімку, як зачарованыя, белыя, змёрзлыя, у бліскучае серабро ўвабраныя, паказваюць дарогу да дому беднаму коніку, каб вёз п’янага гаспадара ад лютае смертухны.
* * *
Восень. Апусцеў стары парк. Нудна шуршыць лісцё па алейках. Жоўтае, пасохлае, куды вецер падзьме, пакутна і безнадзейна ляціць яно. Шэрыя хмары збіраюцца. Вецер робіцца маркотным.
I ў тон засмучонай восені задрыжэла і заварушылася апалым лістам у глыбокіх сховах душы.
Лячу думкаю да краю роднага, да прысадаў тых.
За тысячы кіламетраў бачу іх...
Абсыпалася пажоўклае лісце, праляцелі на поўдзень даўным-даўно апошнія журавы, восеньскі вецер хістае галінкі ў прысадах.
Ціха і глуха.
Хіба часам галодная варона каркне там. Хіба часам няшчасны бедны чалавек прапляцецца на разбітых калёсах, на худой клячы па каменнай грудзе або глыбокай гразі, маючы за пазухаю паперу ад начальства аб забітым на вайне сыне. Абголеныя восенню прысады лішні раз падгледзяць тады пахаваныя чалавечыя слёзы.
Многа бачылі яны на вяку сваім і найболей у завірушныя апошнія часы. I ўсё маўкліва прыймаюць на сховы, пакуль прыйдзе пясняр, распытаецца ў іх і песню зложыць.
А можа, у цёмную восеньскую ночку прыедзе гаротнік, згубіўшы лепшае сваё, і як жыццё ссекла радасць яму, так ссячэ і ён тую бярозку ў прысадах і знішчыць тую частку вечнае думкі і хараства.
Прысады, прысады жыцця майго! Дзе вы?
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2020. Беларусь, Менск.
|
|
|
