РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Ларыса Геніюш
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Невадам зь Нёмана
 
 
Тры дарогі
 
Дзяды
 
Лён
 
За прасьніцай
 
Вячэрняя містэрыя
 
Ноч
 
Дзяўчына
 
Краіне
 
Навучыла маці
 
Дываны
 
Бабулька
 
Ужо даволі
 
Крыльлем віхор
 
Маладыя крыльлі
 
Дзявочае сэрца
 
Жнівом
 
Мой лён і сны
 
Не зязюлька куе
 
Маё сэрца
 
Толькі вецер
 
Калісьці
 
Маці
 
Нішто так ня міла
 
Вясельле
 
На начлезе
 
Песьня
 
Над празорай крыніцай
 
Спатканьне
 
Беларуска
 
На струнах Вэлтавы
 
Раніца
 
Нёмне
 
Нёмне
 
Над рэчкаю
 
Ня веру
 
Думы
 
*** Воля – ня тое, што рукі разьвяжуць...
 
Нехта ноччу
 
Залаціста ўсьмяхаюцца далі
 
Сыплецца лісьце
 
Чужына
 
Зімою
 
Места
 
Вясна
 
Мінулыя дні
 
Мой родны кут
 
Было сьвята
 
Там толькі
 
*** Уздымам сэрц нашых шуміць Белавежа...
 
Вецер вербаю калыша
 
Краю мой
 
Хачу бачыць
 
Майму сыночку
 
На чужыне
 
Лятуць гусі
 
Сыплюцца сьлёзы
 
Зорка
 
Як хмарны дзень
 
Вышыла восень
 
На шаўковых лугох
 
Пакінь, пакінь вецер
 
Ня суніме
 
Братом палонным
 
Нейк сумна
 
Адна
 
Вясна
 
Князь Усяслаў Чарадзей
 
*** Маю душу ў спакоі пакінь...
 
Вечар пад Прагаю
 
Пасей палоску
 
*** Сэрца, зямля мая, ніва ўраджайная...
 
Скажы
 
Бывай
 
Думы мае, думы
 
Гэй з-пад рук
 
Восень
 
Малюе восень
 
Хрызантэмы
 
Астры
 
Танцуе дождж
 
На могілках
 
Захад
 
Ня сумуйце
 
О, Краіна
 
Адказ
 
Запяі мне песьню
 
Хата
 
Дзед
 
*** Блукаю сёньня па родным краю...
 
Бацька мой
 
Залатая сонца калясьніца
 
Старажытная сага
 
*** Душа мая...
 
Эгіпет? Эгіпет!
 
*** Вымыў дожджык вербам косы над ракою...
 
*** Неба сягоньня цьвіло, быццам мак...
 
Ягады
 
Жалейка
 
*** Едзем ноччу, а сьнег, як дым...
 
*** Дзень яшчэ дагарэць не пасьпеў...
 
*** Іду адна, а прада мною – ноч...
 
Дзявочыя думкі
 
*** Усю ноч аж да ранка...
 
*** Прыпала сонца прагнымі губамі...
 
Зямля
 
*** Сутоньне шаўковую нітку прадзе...
 
*** Сягоньня сонца ткала дываны...
 
*** Вецер да Нёмнавай сіні прыпаў...
 
*** Звычайны дзень, шляхі і раздарожжы...
 
*** На магілах ня сеюць пшаніцы...
 
Скарына
 
*** Добры дзень, дарагая, харошая...
 
Заблудзіць бы...
 
*** Ліпень пчоламі гудзе соладка...
 
Акварэль
 
Час
 
*** Іншы бохан ляжыць пад абрусам...
 
Зіма
 
Зубры
 
Буслы
 
Зялёны баль
 
*** Такая цішыня, што лісьце не шапоча...
 
Маці
 
*** Маці мая сялянская...
 
*** Кажуць, што праўды няма на сьвеце...
 
Мая мова
 
*** Не бярозаю і не калінаю...
 
Моладзі
 
*** Час пазрывае галіны з камля...
 
Гудзевічы
 
Зла няма
 
Куфар. Паэма
Тры дарогі
Агарнуў хлапца раз такі сумлеў –
прад сабою ён тры дарогі меў.
Па адной пайдзе – стане важным ён,
ды нязнаціме невясёлых дзён.
 
Ад курганаў тых, ад сяла далей,
а найдалей – дык ад сваіх людзей.
Будзе мець там моц, грошы звонкія,
жаль часамі, мо’ за старонкаю...
 
А другая йдзе к шчасьцю скораму
і ідуць па ёй нашы ворагі.
Пашто крыльлі мець, пашто вольным быць?
Лепш за тую медзь ворагам служыць!
 
Быццам недруг жыць зь яго платаю,
ды ня чуці сьлёз тых за кратамі.
Хай сабе ў сяле з плячэй згорбленых
ападзе жыцьцё шэрай торбаю.
 
Хай магілаў ў ноч прыбаўляецца,
хай браты свае адхіляюцца...
Сьцежка трэцяя йдзе няроўная,
праз бары, лугі праз чароўныя.
 
Паміж сёламі, паміж хатамі,
паміж сэрцамі, паміж братнімі.
Ўжо ня ворагі, не магутныя,
а вітацімуць рукі скутыя.
 
Рукі цьвёрдыя, ды мазольныя,
сэрца з крыўдаю паднявольнаю!
Вочы з просьбамі, душы з ранамі
ўсё пытацімуць сьвету раньняга.
 
Пры дарозе той чабор сьцелецца,
узышло на ёй волі зелейца.
Паліваць яго трэба з ласкаю,
на’т сьлязьмі, на’т крывёю ўласнаю.
 
Каб расло яно, ды магутнае,
красавалася, рвала путы нам.
Гэй, зарэе там раньне сьветлае!
Прывітаньне шлюць дзеўкі ветліва...
 
Гэй, лунае там даль бярозамі...
Вораг вязьніцай страшыць грознаю,
гневам пеніцца, грозіць сьмерцяю, –
ўсё-ж пайшоў дзяцюк сьцежкай трэцяю...
 
Сонца лашчыла асалодаю,
краскі сыпала зямля родная.
Калыхаў вецер пахам ліпавым,
на дарогу зь ніў росы сыпалісь.
 
1937
 
 
 
 
Дзяды
Смалу і дзёгаць ў пушчах дабывалі
з старых, вякамі пачарнелых пнёў
і мёдам залацістым налівалі
рады гліняных, паленых збаноў.
 
Аружжа цьвёрдае кавалі сабе самі,
вастрылі стрэлы, нацягалі лук,
часамі быў аружжам толькі камень,
ці двое дужых, гартаваных рук.
 
І дзік, і лось, мядзьведзь – асілак буры,
пад сілай рук ня раз у лесе паў.
Цьвярдое ложа пакрывалі скуры,
кругом сплывалі зь дзераўляных лаў.
 
Як дуб магутныя, адважныя як зьверы,
адужалі ў лясох суровае жыцьцё.
Перад цяжкою, кованай сякерай
паганы вораг назаўсёды ўцёк.
 
Калі-ж дружынаю за стол дубовы селі
і кубкі пенным мёдам налілі –
ня зналі меры буйнаму вясельлю
сівыя продкі нашае зямлі.
 
А калі князь агнём раскідаў віці,
каб ісьці дружна Краю бараніць, –
каўшы кідалі зь мёдам залацістым,
каваць зялеза, ды смалу паліць.
 
Пад горды сьцяг зьбіраліся дружыны,
грудзямі-мурам ворага спаткаць,
нашчадкам імя слаўнае пакінуць,
ды родных пушчаў недругу ня даць.
 
Гэроям сыпаліся курганы-магілы.
Міналі славы поўныя вякі,
аж покуль вораг хітры не асіліў,
Крывіцкі род з-над Нёману ракі.
 
Ня ўзяў нам пушчаў, ветрам калыханых,
магутных замкаў, слаўных гарадоў,
і ня прысвоіў славы на курганах,
дзе тлеюць нашых попелы дзядоў.
 
I часта вецер ноччу на магіле
азьвецца стогнам волатаў сівых:
– Мы Край грудзьмі сваімі баранілі,
каб ўнук ў няволі, ў сораме заціх?
 
Каб нашы землі, нашы пушчы, рэкі,
чужак сваёй краінай называў,
ды слаўна племя мучыў сяньня зьдзекам
і нават мове волі не даваў?
 
Так стогнуць сэрцы волатаў магутных,
як, быццам, вецер жалем галасіў,
што расьце Крывія маладая ў путах
ды ўнук аб славе дзедавай забыў.
 
1935
 
 
 
 
Лён
То ня сонца пазалотай
пакацілась на загон,
то ня ўвосень ля балота
загарэўся пышны лён.
 
То ня косы распусьціла
сабе дзеўка па плячох,
то ня хвалямі густымі
льецца жыта у палёх.
 
То ня восень павуціньнем
аснавала, серабром, –
залатога лёну жменя
сыпле іскрамі кругом.
 
Пад рукамі маладзіцаў
лён ды зь песьнямі паплыў
мігатліваю крыніцай,
каласістай хваляй ніў.
 
Трэплюць, чэшуць на кудзелі,
скарб пушысты гладзяць свой,
каб пад сьнежныя мяцелі
прасьці сіваю зімой.
 
Ня раз месяц па дарозе
пройдзе ціха ля вакна.
ды, прысеўшы на бярозе,
вып’е ночку аж да дна.
 
А жанчыны аж да рана,
пад лучынавы агонь,
зь песьняй, думкай аб каханьні,
будуць тонкі прасьці лён.
 
1935
 
 
 
 
За прасьніцай
Калаўротак бурчыць сваю песьню
пасівелых, далёкіх нам дзён.
З пральлі пальцамі сьпевам ён песьціць
залацісты на прасьніцы лён.
 
Навіваецца нітка на шпулю
із пад рук уцякаючы ў міг.
Зь яе белыя будуць кашулі,
будзе тонкі, узорны ручнік.
 
Ды палотнаў сьцягі сьнегавыя
забялеюць на сонцы вясною,
зелень сьвежую цьвет як пакрые
і чаромуху ў вэлюм прыстрое.
 
Калі воблакам рожава-белым
ахінецца сад цьвету імглой,
а дзяўчына затужыць нясьмела
аб каханьні расьцьвіўшай вясной.
 
Сьнежна белыя будуць кашулі,
ды бялей за чаромухі бель,
за галоўку старое бабулі
і як яснага сонца пасьцель.
 
– Як полаз, як колас, як волас,
ты, унучанька, нітку прадзеш...
Вечарасі накш мы пралі колісь
пры лучыне, на верацяне...
 
Так бабулька хаця дакарае,
але радасьдь у твары гарыць,
бо ўнучкіна нітка такая,
што танчэйшай ня можа і быць.
 
Залаціцца кудзеля на прасьніцы,
гарыць сонца ў касе залатой.
Пра палотны, пра долю, пра шчасьце
плывуць думкі за ніткай даўгой.
 
1935
 
 
 
 
Вячэрняя містэрыя
Золатам тканаю рызаю
пакрылася неба бяз хмар.
Пацеркі зораў нанізаных
вечар кладзе на алтар.
 
Месяц-сьвяшчэньнік кадзіць
бліскучым семенем зор.
Сыплюцца зоры ў прысадзе
на белы дзяўчыны прыпол.
 
Б’юць цені паклоны набожныя,
а распушчаны косы бяроз
атулілі крыжы прыдарожныя,
дзервяны дзе церпіць Хрыстос.
 
Май. Гараць сьвечкі нарцызаў,
гараць сэрцы каханьня агнём.
Блішчыць неба царкоўнаю рызаю,
кадзіць зорамі месяц кругом.
 
1935
 
 
 
 
Ноч
Ноч трапечацца, і зоры ярка сьвецяць,
вецер песьню запяяў цішэй...
У блядых руках душу калыша месяц
хістаючыся сярод заснулых дрэў.
 
Снуюцца цені па пустой дарозе,
на небе Воз адкінуў дышаль ў бок
і хмараў сініх болей не развозіць;
туман запутаўся над рэчкай у кустох.
 
То тонкі вэлюм свой разьвесілі русалкі,
каб вольна рытмам лебядзіных цел
прыйсьці, кружыцца, праляцець маланкай,
аж пакуль птушкі не празвоняць дзень.
 
Пакуль аж вецер зораў не патушыць,
расою не зазвоніць лісьце лебяды,
з рук месяц пусьціць разьпяяну душу,
ноч ногі мокрыя ня выцягне з вады.
 
1935
 
 
 
 
Дзяўчына
Заглядзеўся раз на дзяўчыну пан,
калі золатам сплылі на каптан,
 
сплылі хвалямі косы льняныя
на кашулю ёй палатняную,
 
як цьвілі вясной ясна вочанькі
ў полі сінімі васілёчкамі.
 
– Будзеш, дзеўчына, будзеш паняю,
са мной жыцімеш ў месьце каменным,
 
ды рукамі, як лебедзь, белымі
жаць ня будзеш больш жыта сьпелага,
 
рана росамі, мяжой-стужкаю,
больш ня пойдзеш ўжо разам з дружкамі.
 
Кінеш прасьці лён, нітку белую,
кінеш прасьніцу із кудзеляю.
 
I не станеш больш ты за кроснамі
патыкаць палёў сонца коскамі,
 
ані вечарам, ды задуманым,
не разжалішся песьняй сумнаю.
 
Кідай, дзеўчына, сіні Нёман свой,
кідай, дзеўчына, мілы край вясной.
 
Кідай родную хату бацькаву
і юргіні, што расьцьвітацімуць.
 
Забудзь вочы ты Міхасёвыя –
а багацьце дам, жыцьцё новае.
 
Будзеш ў месьце жыць, свае слугі мець,
ды ня будуць ўжо больш бары шумець.
 
Салавей цябе песьняй гучнаю
не разбудзе больш ў ноч пахучую...
 
Зь ветрам дзеравы абыймаліся,
нівы буйныя калыхаліся...
 
Толькі дзеўчыны сэрца вернае
ня хісталася, быццам дзерава.
 
Не пакінула ракі Нёману,
ні лясоў сівых зь ціхім гоманам.
 
Сяла роднага, Краю мілага,
каб быць паняю, не пакінула.
 
У сяле сваім песьняй, словамі
сэрца цешыла Міхасёвае.
 
1935
 
 
 
 
Краіне
Ці за рокат гучных громаў,
што начамі б’юць,
ці то за страху з саломы
я цябе люблю?
 
Ці за сумную мо’ долю,
за дзяўчат красу,
ці за тыя ветры ў полі,
бунтам што гудуць?
 
Мо’ за тыя навальніцы
ў буйную вясну,
за лязо мо’ бліскавіцаў,
што па хмарах тнуць?
 
Ці за ўздым бунтарны Нёмну
ў скутых берагох,
за пярэкліч ноччу цёмнай
па старых шляхох?
 
Ці за бор, як расшуміцца,
гневам задрыжыць?
Ці за зоры-зараніцы,
што прыйдуць сьвяціць?
 
Ці за сэрцы, што аб грудзі
рытмам волі б’юць?
Ах: за што-ж цябе, мой цудзе,
як жыцьцё, люблю?
 
1936
 
 
 
 
Навучыла маці
Навучыла маці рожу замаўляці,
навучыла маці вогнік адліваць,
варагоў ўсялякай для спакою ў хаце,
а таёмны месяц навучыў кахаць.
 
Вугалькі наотлях кіну я на воду,
зь лёнам залацістым рожу я спалю,
зашапчу ціхонька ўсякую нягоду,
да зары урокі лёгка адальлю.
 
Але калі месяц блісьне із-за хмараў,
падсявае вецер зоры над зямлёй, –
абаўюць галоўку нязнаныя чары,
заварожаць сэрца, забяруць спакой.
 
Нагінае вецер кволыя галіны,
прасявае месяц бляды сьвет наскрось,
быццам-бы глядзелі вочы сакаліны,
быццам-бы міргалі ціха на кагось.
 
Расьпяяны вечар пацалуе губы,
раскалыша песьня майго сэрца звон,
толькі ціха вочы пэрлы-сьлёзы губяць –
чаму гэта вечар, чаму то ня ён...
 
Часта ясны месяц зоры пералічыць,
ціхі сон з чупрынаў дрэвы страхануць, –
мне-ж усё здаецца кволае аблічча,
не магу забыцца, не магу заснуць.
 
Навучыла маці рожу замаўляці,
навучыла маці вогнік адліваць,
варагоў ўсялякай для спакою ў хаце,
а таёмны месяц навучыў кахаць.
 
1936
 
 
 
 
Дываны
Аснавала дзяўчына дываны,
аснавала сінія на зары.
 
Вечарамі, ранкамі будзе ткаць,
будзе толькі бёрдачка ляскатаць.
 
– Ніткаю сярэбранай на утку
ў зоры долю срэбную разатку.
 
Або вочы мілага – васількі.
Можа гусі выраю ля ракі.
 
Вытку мо’ вясёлкамі ў сіню-сінь
нашу долю горкую, як палын.
 
Вытку мо’ каліну, як цьвіла,
ці дарогу з выгану да сяла.
 
Можа, вытку рэчаньку ў трысьнягох,
ці вянок расквечаны на лугох.
 
Можа, жыта сьпелае, як стаіць,
сонца хвалі сьпеўныя серабрыць.
 
Або вытку сонейка – Родны Край,
шчасьлівую доленьку, ураджай.
 
Шчасьлівую доленьку, як у снох,
вытку ніткай тоненькай на краснох.
 
Пад сталёвым бёрдам ў ясны дзень
жыцьцё каляровае зацьвіце,
 
бо буду надзеямі звонка ткаць,
будзе толькі бёрдачка ляскатаць.
 
1936
 
 
 
 
Бабулька
Прадзе нітку сівая бабулька...
Лён – так бела яе галава!
Быццам яснага сонца касулькі
пачалі дзень вясьняны снаваць.
 
Маршчын столькі ў задуманым твары –
каляінаў цяжкога жыцьця.
Вось як быццам-бы плуг той папары
баразнамі густымі пацяў.
 
Пахілілісь, сагнуліся плечы
і вялікім зрабіўся каптан, –
то гады так ў жыцьці чалавечым
на горб стройны заменьваюць стан.
 
Гэта доля сялянкі цяжкая,
часта сьлёзы няветлівым днём,
гэтак нізка стан гібкі згінаюць,
снуюць косы блядым серабром.
 
Толькі вочы глядзяць гэтак міла...
– Ці ж запраўды, бабулька, гады
толькі плечы табе пахілілі,
пакідаючы дух маладым?
 
Ці-ж жыцьця усялякага хвалі
толькі косаў туманную медзь
табе бельлю густой аснавалі,
пакідаючы сэрца гарэць?
 
Раскажы, колькі дзён ты на тыдзень
мусела бегчы прыгон адрабляць,
ды ўставаць пакуль сонейка ўзыдзе,
пакуль росы ўбяруць сенажаць.
 
Як у паншчыну ты гадавала
ды галубіла дзеці свае...
Казкі, песьні, што доля снавала
ў тыя дні, – сяньня мне запяі.
 
Пакажы мне дзявочую хусту,
андарак свой, што ткала тады,
і хвартух, дзе ад вышывак густа,
пояс, што насіў дзед малады.
 
Ды скажы, чаму нітка льняная
табе цудна на верацяне,
бы струна зіхаціць залатая, –
чаму гэтак ня дарыцца мне?
 
Адкажы мне, бабулька, таксама,
чаму ў вечар, як молішся ты,
дык твой твар ў валасоў белых раме
ціха зьзяе, як быццам сьвяты?..
 
1936
 
 
 
 
Ужо даволі
Ўжо даволі нам стагодзьдзі
адну горыч піць!
Боль і гора сваё годзе
ў Нёмане тапіць!
Ўстанем, крыўды нагародзім,
запяём мы аб свабодзе,
станем вольна жыць!
 
Доўга мучыў вораг люты
ў кіпцюрох сваіх...
Голас волі ў сэрцах скутых
ўсё-ж ды не заціх!
Ўжо мінае час пакуты,
паржавелі нашы путы,
сяньня скінем іх!
 
Гэй, паслухайце з курганаў,
рыцары-браты!
Ўжо ня сьцеляцца туманы
паласьсём густым, –
толькі сонца рве кайданы,
асьвячае, гоіць раны,
залаціць куты!
 
Што было – навукай будзе,
мы-ж пайдзём ўпярод!
Нашых сэрцаў не астудзіць
на’т сібірскі лёд!
Воля сілай б’е у грудзі,
звонам веча кліча, будзіць
цэлы наш народ!
 
Хто з нас верным Краю сынам –
кожны ўздыме сьцяг!
Для крывавых каляінаў
мала пачуцьця! –
мы з узьлётам сакаліным
для любой нясём Краіны
дар свайго жыцьця!
 
1937
 
 
 
 
Крыльлем віхор
Крыльлем віхор наш бор збудзіў,
на палёх зелянее рунь...
Што ты ў краі чужым адзін
сёньня, браце мой, не гаруй!
 
Колькі ў Нёмне бурлівых хваль,
колькі ў пушчах шуміць дубоў –
столькі сэрцаў цьвёрдых, як сталь,
столькі верных вартуе сыноў!
 
З чорных хмараў ўстала рань,
азарыла нам вокны сёл.
Ў гору, ў сонца адважна глянь,
там, дзе вольна ляціць арол.
 
Наш арліны сягоньня лёт!
Цяжкіх хмараў праб’ём стагі,
сэрцам сплавім крыштальны лёд,
сілай скінем з рук ланцугі!
 
Воляй цемру заменім ў сьвет,
верай зь неба прыклічам цуд;
залунае вясьняны цьвет,
азарыць наш радзімы кут!
 
Сілай сэрцы б’юць пад страхой –
там крывіцкі пульсуе марш!
Ўстане зь сёлаў курганны вой,
адазьвецца, хто сэрцам наш.
 
Дык ў ураджай нашых ніваў вер,
што крывёю засеяў, брат!
Сілы творчым парывам мер,
для змаганьня за волю хат!
 
Расшумеўся крывіцкі бор
і дзірван гарэ новы плуг.
А з-пад стрэхаў аж ў сэрца зор
наш стыхійны ўдарыў дух!
 
1937
 
 
 
 
Маладыя крыльлі
Ужо сонца за морам ў пасьцельку лягло
і птушка заснула прыкрыўшысь крылом:
у норцы прыціхла ля мышанькі мыш –
чаму ты сыночку так доўга ня сьпіш?
Ці у ручкі малыя табе халадно?
Ці ножанькі зьмёрзьлі пад тонкім радном?
Вось месяц заглянуў на нашу пасьцель,
і вугальчык зоркі на ніз паляцеў!
Ня будзе ўжо болей начамі сьвяціць –
пагас недзе сумна над рэчкай ў трысьці.
Заплюшч свае вочкі – з-пад небных старон
зьляціць матылёчкам табе ціхі сон!..
А я табе песьню ціхонька сьпяю
пад думкі, што голаў ўскружылі тваю...
 
– Хачу я, матулька, вялікі расьці,
Малочнаю Сьцежкай манлівай ісьці!
Хачу неба з шэрай зямлёю злучыць,
Мядзьведзіцу з зораў у Воз запрагчы,
акелзаць на небе разгонены гром
і сеяць на стрэхі празь Сітца дабро!
Маланкай, як пуга, як войстры бізун,
гнаць хмары, што воўкам над вёскай паўзуць,
вісяць па-над намі, як сьлёзы, як зло,
закрыўшы для сонца дарогу ў сяло!
Каб сівер у хаты крывыя ня дзьмуў –
сам ветравы лейцы я ў рукі вазьму;
расплаўлю на’т сэрцам на Нёмане лёд,
я шчасьцем сагрэю свой любы народ!
Адвечныя сьлёзы братоў я зьбяру,
дзірванную розумам долю згару...
Усе нашы раны зьлічу ў рызманох
і крыкну, што нават зьлітуецца Бог!
 
Сын крозіць, ён целам дзяцінны, малы,
а духам – як тыя пад небам арлы!
За вокнамі вецер б’е ў бубен-страху,
шапоча малітвы матуля ў страху.
А сэрца б’е сілай пад тонкім радном,
праз вокны-ж шлях сіні, шлях ясны відно...
 
1937
 
 
 
 
Дзявочае сэрца
У нязнаную дарогу, ў даль паехаў мілы...
Позна, позна цёмнай ночкай дзеўка варажыла...
 
Быццам думкай – ўзорам доўгі ручнічок снавала,
ды кашулю васількамі, шоўкам вышывала.
 
Казаў месяц рана зорам, што ў начы дзяўчына
пояс вышыты узорам сьлязьмі прамачыла...
 
Ўжо прыехаў з падарожжа, ўжо вярнуўся любы,
абяцаў ён жуковінку дзяўчыне да шлюбу.
 
– Што рабіла, дзяўчынанька, ці хоць сумавала?
Мо’ ў каморцы зачыніўшысь паясок снавала?
 
– Ой, не ткала паясочка, не зазнала суму –
праскакала цэлу ночку пад гармонік шумны!..
 
Прапяяла у кампаньні вечар васільковы,
прастаяла да сьвітаньня, ой, ды з хлопцам новым!
 
Мо’ дзяцюк дзяўчыне любай быў-бы і паверыў,
каб ня пояс ўзорна-сіні, што на стан прымераў.
 
Каб ня тыя васілёчкі, макі на кашулі,
што цьвілі з-пад рук дзявочых, калі ўсе паснулі...
 
1937
 
 
 
 
Жнівом
Сонца гладзіць па белай кашулі
і цалуе ўсё плечы жняі.
Пахінулась калосьсе – быццам ветры нагнулі, –
ціха звоніць, чакае, струіць.
 
Заіскрылася сонца ў сярпе мігатлівым...
Над плячамі жняі ж цэлы дзень
узьлятае ўсё ветрам ўзьнятаю грывай
дасьпелага золата жмень.
 
Вечар. Танцуюць абняўшысь дзесяткі...
Ня ўцерпіў і вецер – падняўся, задуў...
Дзесь пад лесам на пожні, на гладкай,
млеюць цені вячэрніх задум.
 
Гладзіць вецер чало прапацеўшае,
то гуляе з кашуляй жняі,
песьціць вуснаў дасьпелых чарэшні,
дзесь адносячы песьню ў палі.
 
Плыве песьня цьвяцістым узорам,
дум дзявочых гарачай струёй,
калі сэрца разжаліцца зорам
і заплача балючай тугой.
 
Аж засьне і рассыплецца ў росах
ці задрэмле на хаты дзьвярох...
Месяц цені крывыя пакосіць
і пакоціцца сам на мурог.
 
1937
 
 
 
 
Мой лён і сны
Кволы лён мой напіўся расы, –
быццам з воблакаў сіні наліўся.
Буду ткаць дываны, паясы,
для таго, хто мне ў ночы прысьніўся...
 
Будзе кужаль за сьнег той бялей,
пояс ўзорны, як межанька наша;
пазірацімуць людзі ў сяле,
калі мілы яго падпаяша!..
 
Няхай, змыты дажджамі, расьце,
хай сінее у раньні імглістым
так высокі, як тое трысьцё,
як той шоўк, так мяккі, валакністы!
 
Мама кажа: – Ты зрэб’е аснуй! –
яно болей патрэбнае ў хаце.
А мне хочацца толькі вясну
ды палі свае родныя ткаці.
 
Кажа мама: – Вось сьвіткі няма! –
за сукно трэ’, дачушка, узяцца...
Ах, сукно вытча мама сама –
там-жа ўзорам палі ня ірдзяцца!
 
Вельмі шэрае тое сукно, –
я-ж хачу ткаць вясёлкі і краскі;
аснаваць так прадно за прадном,
каб дыван быў як родная казка!
 
Так цьвяцісты, як нашы лугі,
як палі з васільковаю грывай;
быццам Нёман шырокі, даўгі,
быццам хвалі яго мігатлівы.
 
Ты-ж расьці, валакністы мой лён...
Апалю цябе рожавым раньнем,
спраду, вытку, дзявочы свой сон,
аснаваны гарачым каханьнем!
 
Ўсё, што цешыць, і ўсё, што баліць,
на палотны узорам раскіну:
хвалі, краскі, калосьсе, палі –
ўсю красу наймілейшай Краіны!..
 
1937
 
 
 
 
Не зязюлька куе
Не зязюлька куе ля ракі –
тчэ дзяўчына сабе ручнікі.
Ранным раньнем ўсё стук, стук, стук, стук,
а чаўночак сьлізгаецца з рук.
 
Пралятай, чаўночак, пралятай,
струны нітак льняных закранай,
на іх песьню родную звані,
будзі ў сэрцы дзявочым агні.
 
Пралятай, чаўночак, пралятай,
ўзорам бель ручнікоў патыкай,
як на поля зялёных краснох
тчэ сам травень пахучай вясной,
 
Хай з-пад зграбнай дзявочай рукі
цьвітуць макі, чабор, васількі.
Хай красуюць, як з году у год
на шаўковістых Нёмна лугох.
 
Пралятай, чаўночак, пралятай...
Хлопча дзеўкі сваёй ня пытай,
каму зь песьняй ручнік яна тчэ,
бо стралою з-за кроснаў ўцячэ.
 
Пралятай, чаўночак, пралятай...
Калі свахі сьпякуць каравай,
тады зорка навокал глядзі –
ўбачыш ўзорны ручнік не адзін.
 
Пралятай, чаўночак, пралятай,
струны нітак льняных закранай,
тчы узорам ручнік і абрус
так чароўны, як ты, Беларусь!
 
1937
 
 
 
 
Маё сэрца
Ці мо’ сэрца малое маё?
Ўсяго сьвету агнём не ахопіць –
для тых ніў толькі горача б’е,
што нам сёлы у золаце топяць.
 
Для тых ніў, для тых соснаў ў бары,
для бярозаў, што бельлю лунаюць,
яно толькі каханьнем гарыць,
ды каханьне у чын расьцьвітае.
 
Доля сотняў ня нашых жанчын
сьлязьмі сэрца майго не цярэбіць,
як лёс той, што ад болю маўчыць,
пахіліўшысь над працаю ў зрэб’і.
 
Дзеці – ўсюды, здаецца, адно,
ўсюды іхні галоўкі сьвятыя; –
ўсё-ж хай тых пад дзіравым радном
Бог цяплейшаю доляй прыкрые.
 
Тым дзяўчатам, што ткуць дываны,
што з калосься аб долі варожаць, –
дай ім шчасьце, як іхні ляны,
дай ім долю ясьнейшую, Божа!
 
Ці мо’ сэрца малое маё,
ці мой дух няузьлётны і вузкі? –
Для Цябе толькі, Краю мой, б’е,
для Цябе, мой Народ Беларускі!
 
1938
 
 
 
 
Толькі вецер
Толькі вецер рана зелень дрэў парухаў –
падняліся хмары лёгкім, сінім пухам,
паплылі як гусі адны за другою
і маё дзесь сэрца аднясьлі з сабою.
 
Па шляху блакітным з хмараў караванам,
з вольнакрылым ветрам паплыло ў нязнана.
Днём нейдзе ля сонца кружа ў паднябесьсі,
а ў начы лялее неразгадны месяц.
 
Быццам тая пэрлаў залатая россып,
ўжо апалі хмары ў мігатлівых росах,
ды на родным, пэўна, згасьлі дзесь загоне...
Толькі вецер сэрца безупынна гоне.
 
1938
 
 
 
 
Калісьці
Плуг згарне для зярняці пасьцель,
ральлю мякка прыгладзяць баронкі,
ярына зашуміць, зацьвіце
на палетках радзімай старонкі.
 
Будуць нівы, лугі зіхацець,
слацца ўзорна-цьвяцістым абрусам...
Сіне, сіне наш лён зацьвіце,
быццам вочы ўдалых беларусак.
 
Я паволі па сьцежцы прайду,
каб нагой не стаптаць ні зярняці,
ні той бульбы ў зялёным раду,
ані траўкі буйной сенажаці
 
1938
 
 
 
 
Маці
То ня яснага сонца праменьні –
гэта вочы матулі мае...
Цяжкі сум мой у радасьць заменяць,
ціхі жар, што з-пад сэрца ёй б’е.
 
Думаў боль ня міне да магілы,
ўсё-ж ён нейдзе ў невараць ўцёк;
быццам срога ніколі ня біла
маю гордую голаў жыцьцё!..
 
Быццам бедаў ня бачыў за многа,
ня сустрэўся з крыніцамі зла,
быццам йшоў ўсё той яснай дарогай,
па якой маці сьвятам вяла.
 
I шукаю навокал, дзе пуга,
вось бы колісь малы пастушок...
Ўсё адкінуў – той жаль і нядугі, –
як жабрак свой дзіравы мяшок.
 
I пачуў я душой чалавека,
ўжо замёрзлай на сіверы ў лёд,
што дзіця я і маю апеку,
як калісьці у пяць маіх год.
 
Ды гарачае нешта па твары
нейдзе з сэрца майго пацякло...
Ад таго мо’, што недзе пад старасьць
я пачуў, як калісьці цяпло.
 
Маю голаў ўжо сьнег запарошыў...
Шмат пазнаў я ўсялякіх людзей,
мне давалі гасьціну і грошы –
але сэрца ня бачыў нідзе.
 
Вінаваты я быў, ці нявінны,
быў здаровы, ці хворы ляжаў,
ці калдобістай йшоў каляінай –
нікаму ня было мяне жаль!
 
Толькі тут зноў у зрубленай хаце,
дзе на прымастцы спаў пастушком,
асьвяціла душу маю маці
нейкім рожавым вечным агнём.
 
Не пайду больш у сівер-чужыну,
дзе ёсьць грошаў так многа, як сьлёз!
Родных ніваў сваіх не пакіну,
роднай маці і хаты, дзе рос!
 
Падзялюся адным, на’т, гарэшкам,
каб і сам апынуўся ў бядзе,
за вузорную ясную сьцежку,
па якой сэрца маці вядзе.
 
Ўсё, што ў сьвеце здабыць удалося,
што даведаўся ў краі чужым, –
ўсё аддам я пад гоман калосься
той зямельцы, дзе сэрцам ажыў!
 
1938
 
 
 
 
Нішто так ня міла
Нішто так ня міла, як хатні агонь,
што сэрца астылае грэе.
Нішто так ня міла, як родны загон,
што сам калісь хлебам засеяў.
 
Нішто так ня міла, як бацькавы кут,
як гул калаўроткаў у вечар;
як гоман вясёлы цапоў на таку,
як дзедава казка ля печы...
 
Нішто так ня міла, як песьні у нас,
як прадзедаў сівы абычай,
аквечаны ў покуці Божы абраз
і Маці Сьвятое аблічча.
 
Як мілы, вяёлы дыван на краснох,
што тчэ у задуме дзяўчына; –
румяняцца шчокі манлівай вясной,
а рукі – як бель палатнінаў!
 
Пагляне, а вочы – як возера дно! –
магло-б у іх сэрца ўтапіцца,
запутацца ў косы, што русым прадном
на плечы сплываюць крыніцай.
 
Нішто так ня міла, як шнур нашых хат,
гасьцінныя нашы парогі,
і вербы, што сталі зялёныя ў рад
ля стрункай, далёкай дарогі.
 
Нішто так ня міла, як сівы курган,
як славы мінулай ўспаміны;
калі не шкадуюць нам ворагі ран –
пацешаць ў цяжкую хвіліну.
 
Нішто так ня міла, як родны наш сьцяг,
як нашы дзядоўскія гоні;
нішто так няміла, як тое дзіця,
што сэрцам вітае Пагоню!
 
Нішто так ня міла, як чыны братоў,
ахвярным акрылены ўздымам;
нішто так ня міла, як моладзь ў радох,
як нашы байцы за Радзіму!
 
1938
 
 
 
 
Вясельле
Расьцьвіло ужо сьвежае раньне
і палі пазалотай блішчаць.
Пойдзем, коніку, пойдзем мы сяньня
сваю чорну палоску араць.
 
Ты напружыш сталёвыя сілы,
я-ж плуга ня пушчу з моцных рук; –
мы з табой баразёнкі ня змалім,
бо які-ж зь мяне быў-бы дзяцюк?
 
Ты паслухай, мой дружа: ў нядзелю
раскашней зелянеціме гай, –
будзем славіць маё мы вясельле!..
У суботу пякуць каравай...
 
Упляту ў тваю грыву багату
я чырвоную стужку, як жар!
На уздэчку дам кветку, як свату,
каб з уцехі вясёла іржаў.
 
Павядзеш ты к вянцу маладую,
а назад з вамі сяду ўжо я
і дзяўчыну сваю расцалую
ды за тое, што – жонка мая.
 
Шыю гібкую прыйдзецца стройна
і высока, як сокал, узьняць,
ды ляцець! – бо ўжо з хлебам і сольлю
нас бацькі будуць дома чакаць.
 
А за намі, прыбраныя ў зелень,
панаедуць другія вазы...
Разальецца гармонік вясельлем,
маім шчасьцем ў сяле задрыжыць.
 
1938
 
 
 
 
На начлезе
Вецер хвалі ўперад гоне, вербы гне,
ходзяць спутаныя коні ў тумане.
          Буланыя мае коні
          капытамі ціха звоняць
          ў сэрца мне.
 
Доўга, доўга ноччу цуднай я ня спаў, –
аганёк па полі блудны вандраваў...
          Доўга песьня салаўіна
          ня сьціхала між галінаў,
          сярод траў.
 
Доўга, доўга чуў дзявочы зь вёсак сьпеў,
аж пакуль рагаты месяц не самлеў...
          Пакуль хлопцы не паснулі,
          агонь ветры не раздулі,
          аж згарэў.
 
Ноч была як быццам казка сіняя...
Пакуль зоры не пагасьлі, думаў я,
          што, чым зоры праз галіны –
          чараўней глядзіць дзяўчына,
          ой, мая!..
 
Ходзяць коні, ходзяць ў раньнім тумане...
Ўстануць хлопцы ды дахаты пажанем.
          Вецер хвалі ўперад гоне,
          яны роднай песьняй звоняць
          ў сэрцы мне...
 
1938
 
 
 
 
Песьня
Маці сына калыхала
у калысцы новай,
песьню ціхую пяяла,
быццам шум сасновы.
 
Ці то ветры навучылі
пяяць сумам скрытым,
як у полі гаманілі,
калыхалі жытам.
 
Ці то доля навучыла
сумна зацягаці,
ці то песьню з нотай мілай
адказала маці,
 
калі ў ноч, зімою, сьцюжай
дзіця калыхала
і на кроснах белы кужаль,
пяючы снавала;
 
калі тату небараку
ў маскалі забралі,
а у полі вецер плакаў,
вербы сумавалі;
 
як дачушку аддавала
замуж, ды далёка,
сьлёзы вышытым ўцірала
хвартухом шырокім.
 
Так снавалі песьню сумам,
тугой патыкалі,
ці жаночаю задумай,
ўсхваляванай дальлю.
 
1938
 
 
 
 
Над празорай крыніцай
Над празорай крыніцай
на палі, на лугі,
ой, ня шлі, маладзіца,
сваіх песьняў тугі.
Яны стогнуць так глуха...
Сум зьвіў сэрца, як вуж...
Ці ліхая сьвякруха,
ці няветлівы муж?
А мо ён ды ня любы,
А мо гэта ня той,
што салодка галубіць
у буйны цьветабой?
Знаю – доля ня гладзіць!..
Ўсё ж тужыць перастань,
як юргіню ў прысадзе,
зломіць сівер твой стан.
Быццам колас падцяты,
бадылёк на вятры,
куст сарванае мяты –
адцьвіцеш без пары.
Сініх сьлёзаў, што ўпалі,
шчокаў макавы цьвет
ўжо ня вылавіш з хваляў,
бо вада адплыве...
Над празорай крыніцай
не спускай жа касы,
не губляй, маладзіца,
беларускай красы.
 
1939
 
 
 
 
Спатканьне
Калі тупат каня я пачую
і зазвоніць здалёк ужо стрэмя, –
сэрца шчасьцем ў грудёх забушуе,
з хаты выйду, цябе я сустрэну.
 
Ды каханьнем, як яснай зарою,
напаю твае сьмелыя вочы,
як з каня свайго, быстрай стралою,
ты на рукі, на грудзі, саскочыш.
 
Пацалунка тады мо’ ня прыймеш,
цяжка голаў адкінеш на плечы, –
я расьцьвіўшай чырвонай юргіняй
твае гордыя грудзі аквечу.
 
А як больш ня устанеш да бою
і на твар ляжа ліхасьць блядая, –
буду думаць: імгла над ракою,
ці палотны бяліць расьсьцілаю.
 
Буду думаць: ня кроў гэта з раны –
жменю пацерак нехта раскінуў;
буду думаць: румяніцца раньне,
ды усходзіць зара над Краінай.
 
Не скажу, што ты рана загінуў,
не пажалюся людзям, ні Богу!
Для каханае нашай Радзімы
й найдарожшых ахвяр не замнога.
 
1939
 
 
 
 
Беларуска
Калі цябе, мілы, Краіна пакліча
за родны змагацца парог,
то суму ня будзе ў мяне на абліччы,
ні страху ня будзе ў грудзёх.
 
Дзявочае сэрца ў хвіліне так важнай
ніколі тады ня здрыгне,
а буду ня менш за цябе я адважнай,
каб сілы дадаці табе.
 
Бо сэрца дзяўчыны пад кужалем тонкім,
як і сэрца найлепшых сыноў,
гарыць то-ж каханьнем для роднай старонкі
і спадчыны нашых дзядоў.
 
Ты пойдзеш у бой, а я плуг пакірую,
каня накармлю, напаю, –
і так абаронім, засеем, збудуем
Беларусь дарагую сваю.
 
Бо гэтак, як стрэльбы і кулі як звонкай,
як сіняе сталі мяча,
заўсёды патрэба для нашай старонкі
адважных хлапцоў і дзяўчат.
 
1939
 
 
 
 
На струнах Вэлтавы
На струнах хваль іграе вецер
сымфоню ночы зорнае.
Над глыбінёю дуб разьвесіў
свой цень, бы крыльлі ворана.
            Ў сетку зь ясных зор
            прыбралася ноч,
            ў казачны ўбор,
            залацісты дождж.
 
Брыльянтамі на дно апалі,
апалі зоры семенем.
Калышуць іх на грыве хвалі,
а ноч іх сыпле жменямі.
            Нават не маглі-б
            вочы распазнаць –
            ці прад намі глыб,
            ці нябёсаў гладзь.
 
Пад намі неба ўсхваляванае,
пад намі неба зорнае,
сінь золатам размаляваная,
і тут, і там узорная.
            Верыць-бы кожны мог,
            быццам стаўся цуд,
            быццам неба тут
            сьцелецца ля ног.
 
1939
 
 
 
 
Раніца
Раньне зьвейнай аснована ймглою,
такой лёгкай, як быццам-бы ўздох.
Крывічанка на’т зграбнай рукою
так палотнаў ня тчэ на краснох!
 
На’т тым лёнам сваім залацістым
не патрапіць так лёгка снаваць,
як той вэлюм празора-імглісты,
што авеяў кругом сенажаць...
 
Ўстае сонца, румянае сонца,
твар ў вазёрнай памыла вадзе,
ды глядзіць, як дзяцюк, праз аконца,
сінявокі, разбуджаны дзень.
 
Раса сыплецца блескам на краскі,
зазьвінелі на межах званкі;
ў вадказ словы дасьпелае ласкі
шле ім колас зярніста-стрункі.
 
Гэта раньне, румянае раньне!
Згорне вецер імглу на палёх,
блісьне сонца, як тое каханьне,
прытаіўшысь ў дзявочых ачох!..
 
1939
 
 
 
 
Нёмне
Гэй, Нёмне шырокі, як лён галубы,
мой дружа з гадоў тых дзяціных!
Вясёлы ля берага, срогі ў глыбі,
імклівы, ў бягу няупынны.
 
Праз срэбныя далі хвалюючых ніў
і зелень лугоў аксамітных
ты грудзі Краіне чароўна абвіў
шырокаю стужкай блакітнай.
 
Калі блісьнеш хвалі сталёвай луской –
ў дзявочых, ў вясёлкавых мроях
ты, быццам-бы рыцар, бы казачны вой
ў залезнай закованы зброі.
 
I часам здаецца, вось ў воблакаў сінь,
над соснаў стрункіх верхавіны,
бы волат, бы верны зямлі нашай сын,
на помач устане Краіне.
 
Крывіч ты дастойны, ты волаце наш,
калышаш народнае імя!
Ніякая недругаў нашых мана
нам сэрца твайго не адыме.
 
Калі ж задуменнасьць агорне лугі
і змораны вецер спачыне –
люструесься стройны, прыгожы, даўгі,
як вочы дзявочыя сіні.
 
Начамі тужліва на неба глядзіш
ў сарэбраным бляску крыштальным,
а месяц прыходзіць к табе маладзік
купацца ў запененых хвалях.
 
I сосны, і вольхі, і дуб к табе стаў
на бераг круты і адлогі.
Бы ў люстры бярозаў калышацца сталь,
б’е хваля аб белыя ногі.
 
Калі-ж спаўюць шыза цябе туманы,
бы пачасьсем бераг авеюць, –
народныя ціха калышаш ты сны,
ды вольныя думы лялееш.
 
Як дні безупынна імклівы твой бег;
жыцьцё – твае звонкія хвалі.
Народнаю песьняй калышам цябе,
як колісь дзяды калыхалі.
 
Гэй, Нёмне шырокі, як лён галубы!
Кроў сіняя любай Краіны!
Вясёлы ля берагу, строгі ў глыбі,
як вочы дзявочыя сіні!
 
1939
 
 
 
 
Нёмне
Гэй, Нёмне шырокі, як лён галубы,
мой дружа з гадоў тых дзяціных!
Вясёлы ля берага, срогі ў глыбі,
імклівы, ў бягу няупынны.
 
Праз срэбныя далі хвалюючых ніў
і зелень лугоў аксамітных
ты грудзі Краіне чароўна абвіў
шырокаю стужкай блакітнай.
 
Калі блісьнеш хвалі сталёвай луской –
ў дзявочых, ў вясёлкавых мроях
ты, быццам-бы рыцар, бы казачны вой
ў залезнай закованы зброі.
 
I часам здаецца, вось ў воблакаў сінь,
над соснаў стрункіх верхавіны,
бы волат, бы верны зямлі нашай сын,
на помач устане Краіне.
 
Крывіч ты дастойны, ты волаце наш,
калышаш народнае імя!
Ніякая недругаў нашых мана
нам сэрца твайго не адыме.
 
Калі ж задуменнасьць агорне лугі
і змораны вецер спачыне –
люструесься стройны, прыгожы, даўгі,
як вочы дзявочыя сіні.
 
Начамі тужліва на неба глядзіш
ў сарэбраным бляску крыштальным,
а месяц прыходзіць к табе маладзік
купацца ў запененых хвалях.
 
I сосны, і вольхі, і дуб к табе стаў
на бераг круты і адлогі.
Бы ў люстры бярозаў калышацца сталь,
б’е хваля аб белыя ногі.
 
Калі-ж спаўюць шыза цябе туманы,
бы пачасьсем бераг авеюць, –
народныя ціха калышаш ты сны,
ды вольныя думы лялееш.
 
Як дні безупынна імклівы твой бег;
жыцьцё – твае звонкія хвалі.
Народнаю песьняй калышам цябе,
як колісь дзяды калыхалі.
 
Гэй, Нёмне шырокі, як лён галубы!
Кроў сіняя любай Краіны!
Вясёлы ля берагу, строгі ў глыбі,
як вочы дзявочыя сіні!
 
1939
 
 
 
 
Над рэчкаю
Сонца ў чырвані акунулася,
Міхась коні вёў паіць вуліцай.
 
Неба полымем загарэлася,
рака золатам зіхацелася.
 
Цені з хвалямі абыймаліся,
бераг вольхамі кучаравіўся.
 
Ваду конікі пілі чыстую,
хвалі беглі ў даль сэрабрыстую,
 
плылі з думкамі дзецюковымі...
Коні стукалі ды падковамі.
 
Пілі конікі, напіваліся,
вочы хлопцавы недзе рваліся.
 
Луг ракой сьвяціў, званіў краскамі,
зьнекуль вечар плыў ціхай казкаю.
 
Вадой пырхалі коні сівыя,
павяваў буйной вецер грываю.
 
Ды як луг круты шыі выгнулі
і пайшлі, пайшлі травой-выганам.
 
Хвалі ўсё плылі сэрабраныя,
зьліты месяцам, ветрам гнаныя.
 
А Міхась стаяў, аб усім забыў,
толькі думкамі ды з вадою плыў.
 
У грудзёх жывей сэрца білася,
туга моцная прабудзілася
 
па дзявочых мо’, вочах-зораньках
ды па бровах, як крыльлі ворана.
 
Мо’ па косах, што сьвежай рутаю
пераплецены, сэрца спуталі.
 
Ды плылі, плылі думкі стужкаю,
мо’ над доляю беларускаю.
 
1939
 
 
 
 
Ня веру
Ня веру, ня веру, каб ў сьцюжы замерзла,
што цудна вясной расьцьвіло,
ня веру, ня веру, каб колісь замерла,
што песьняй толькі жыло.
 
Што вецер крылаты у небе сасватаў,
калі зацьвіталі сады,
ды зоры у далі вясельле спраўлялі,
аж месяц упіўся бляды.
 
Ня веру, ня веру, каб днём жыцьця шэрым,
камусь заламалась крыло,
ня веру, ня веру, каб згасла, замерла,
што песьняй толькі жыло.
 
1940
 
 
 
 
Думы
Пра Цябе гэтак знаю нямнога,
на’т ня знаю, які маеш твар;
йдзеш далёкай, таёмнай дарогай,
як той месяц срэдзь ўзводненых хмар.
 
Што Ты з крозамі будзеш маімі –
для мяне гэта ўжо ня сумлеў
з тэй пары, як прыгожае імя
раз мне вецер ў начы прашумеў.
 
Места будняў сьвятога спакою –
мае думкі згараюць... Іх дым
снуе нейдзе ў далі за Табою,
як за месячным блескам блядым.
 
Пра Цябе так нямнога я знаю, –
толькі тое, што сэрца і чын,
каб здабыць пасма зораў для Краю,
Ты ў вялікую цэласьць злучыў.
 
I ня жаль Табе шэрых далінаў,
так як мне іх ніколі ня жаль,
куй, – хай доля Радзімай Краіны
стане ясная, быццам крыштал!
 
А спаткаемся там, дзе нам рэха
з братніх сэрцаў паўторыць наш кліч,
нейдзя там ля саломенных стрэхаў,
там, дзе слова пачуем «Крывіч»!..
 
1940
 
 
 
 
*  *  *
Воля – ня тое, што рукі разьвяжуць,
зьменяць на большую клетку малую.
Воля – ня тое, што
«вольны ты» – скажуць.
Воля – то воля, якую адчую.
 
 
 
 
Нехта ноччу
Нехта ноччу цёмнаю
ў сьцежку паднябесную
гвозьдзі залацістыя –
зоры шчодра ўбіў.
 
Хтосьці, шпарка едучы
ў ноч падкову месяца
на шляху няведамым
сярод зор згубіў.
 
Ані птушкі вольныя,
ўзьлётна-быстракрылыя,
ані ветры буйныя
там не даляцяць.
 
Думак неакелзаных
толькі дзіўнай сілаю
хоча сэрца месяца
дзівы разгадаць.
 
Чый быў конь нястрыманы,
золатам падкованы?
Хто дарогу цёмную
ў небе палюбіў?
 
Ці хтось зь ясным месяцам –
залатой падковаю,
сэрца паміж зорамі
часам ня згубіў?..
 
1940
 
 
 
 
Залаціста ўсьмяхаюцца далі
Залаціста ўсьмяхаюцца далі,
сонца іскрыцца, быццам пажар;
клён навешаў на грудзі мэдаляў,
як заслужаны ў боі ваяр.
 
Нехта ўзорную хусту ускінуў
на бярозку, як белы той дух;
над вадой сінявокай каліна
апранула узорны хвартух.
 
Зь ясных лісьцяў дыван на даліне,
вось-бы краска ля краскі расьце;
гэткі толькі раскіне дзяўчына
калі мілых чакае гасьцей.
 
Бы агонь сярод сумнага поля,
быццам сонца на шэрай страсе,
бы спакіў той хімэрнае далі, –
дагарае так восень ў красе.
 
1940
 
 
 
 
Сыплецца лісьце
Сыплецца лісьце ў парках асумелых
і гарыць як золата, быццам медзь ці жар.
Сонца гладзіць сьцежкі косамі нясьмела
поглядам астыўшым з-за алавяных хмар.
 
Кляны маляваныя вецер абтрасае
ды калыша лісьце, недзе ўдаль нясе,
бы ужо забытым даўно ў садзе маем
сьнегу цьветам белым сыпаў па расе.
 
Жураўлі-жа клінам ўбіліся у неба
і вісяць на хмарах тонкім ланцужком.
Быццам нехта сыпнуў пацеркі на зрэб’е,
ці разьвесіў пэрлы чорныя кругом.
 
Плывуць за лес хмары сьпененыя лётам,
нізка ападаюць волавам цяжкім.
Вецер-жа чырвонай сьцеле пазалотай,
песьню суму лісьцем шалясьціць сухім.
 
1940
 
 
 
 
Чужына
Вопратку з дрэваў віхур ужо скінуў,
і подзьмухам гнуткім, як быццам смыком,
ударыў па струнах бязьлістных галінаў
восені сумным разжаленым днём.
 
Так часта ў чужым ды няветлівым краі
аб ціхія сэрцы бяздомных людзей,
сумней, як той вецер аб дрэвы, зайграе,
злая доля ударыць, зазвоніць сумней.
 
Ды ўспомняцца родныя межы, загоны,
свая хата, а вокал чакае сям’я, –
гарачыя сьлёзы балюча зазвоняць,
сум беднае сэрца саўе, як зьмяя.
 
Як быццам-бы сэрцам нявінныя дзеці
за маткаю тужаць сваей дарагой,
так на шырокім, заблытаным сьвеце,
толькі Край наймілейшы нам свой.
 
1940
 
 
 
 
Зімою
Цёпла, міла каля печы –
дровы дзед прывёз.
За вакном зімовы вечар
і трашчыць мароз.
 
Ў заінелы белы вэлюм
ўбралася зіма;
а у сэрцы зьледзянелым
літасьці няма.
 
Ні агонь тых зораў ў небе,
ані той каптан
на плячох з старога зрэб’я
не сагрэюць там.
 
Толькі вецер сьнегам сее,
злы мароз трашчыць;
і тужлівая завея
жаліцца ў начы.
 
Толькі сэрца шчыміць сьцюжай...
Занясло парог.
Нехта белы, сьнежны кужаль
сьцеле па палёх.
 
Часам звончык адазьвецца
сам сярод палёў,
то вясёла расьсьмяецца,
то замоўкне зноў.
 
Мо’ ўжо трапіў падарожны
недзе ў цёплы кут?
А мо’ гэта ў бездарожжы
сані водзе блуд?
 
I заместа да сялібаў,
на прабіты сьлед,
сані штось па зьмерзлай скібе
цягне нейдзе ў сьвет.
 
Сьвятло міргае у далі...
Хатні аганёк?..
Можа йзноў мана якая?
Можа люты воўк?
 
Сыпнуў вецер сьнег з прыполу,
ўзьняўся йзноў круціць.
Дакучае страшны холад...
Сьледу не знайсьці...
 
Дзе-ж агонь, ты, дзе ля печы
ветлівы папас?
Дзе-ж вы, брацьці, што сардэчна
ў ноч чакалі нас?
 
Дзе-ж ты, родная хаціна
з роднаю сям’ёй?
Абагрэй блуднога сына
сьцюжнаю парой...
 
1940
 
 
 
 
Места
Крыецца дзень за дамы, за бэтоны,
па вуліцах здрадліва цені паўзуць,
згінаюцца, ломяцца п’яныя сонна,
за хмарнае ночы сумнейшыя цьму.
 
Месяц ня выйшаў з палацаў туманных,
на пасад свой узорны таемна ня сеў,
таму так на вуліцах сумна заспаных
пад хворага ветру хвальшывы напеў.
 
Душа, як той птах, нейдзе ў даль адлятае,
крыльлямі ўсё б’ецца аб сьцены дамоў,
крывавіць, бясьсільна назад ападае,
каб выляцець заўтра на спробу ізноў.
 
Неба – як быццам той твар пачарнелы,
работніка з фабрыкі шэры каптан, –
цеменьню сыпне на сьнег колісь белы,
пакуль яшчэ горад яго не стаптаў.
 
А дзесьці на родных бязьмежных прасторах
сьнег пышны бялейшай пасьцельлю ляжыць,
а вецер бы роднаю мовай гавора
калышучы ў полі ціхія крыжы.
 
Сьліской каляінай іскрыцца дарога,
ў сярэбраным інею вербы стаяць,
ды зорак на небе здаецца так многа,
а ўсе яны радасна так мігацяць.
 
I цесны, як клетка птушыная, горад,
а сэрца лапоча бы крыльлямі птах, –
ўсё рвецца туды, да радзімых прастораў,
дзе іскрыцца ў зорах засьнежаны шлях.
 
1940
 
 
 
 
Вясна
Трэсьне лёд пад напорам вады,
раскаваныя рэкі, крыніцы
зашумяць, быццам сьмех малады,
што ня можа, ня хоча спыніцца.
 
Птах ўзьляціць на спатканьне вясны,
размахнецца ў блакіце крыламі,
ўскружыць голаву запах сасны,
быццам хмель яе кружыць часамі.
 
Сонца сыпне касулькі шчырэй,
вецер вып’е ваду з каляінаў,
разаўецца сьцяг доўгі гусей –
сьцяг вясны маладой над Краінай!
 
Зашумяць на гары ручайкі
бы бурлівае сэрца паэты,
праб’юць панцыр зімовы пучкі,
стрэльнуць лісьцямі, казачным цьветам.
 
О, вясьняны, нястрыманы бег!
Сонца люба, ласкава так грэе...
Столькі сілы жывой у табе,
столькі ясных, узорных надзеяў!
 
1940
 
 
 
 
Мінулыя дні
Адцьвілі белай яблыні цьветам,
як начлежныя згасьлі агні,
адзьвінелі, як колас той летам,
залатыя над Нёманам дні.
 
Калі з прасьніцы ніткай льняною
жыцьцё-доля снавала ясьней,
а пад зорнаю неба красою
мучыў сэрца ўначы салавей.
 
Або казкамі вечар цудоўны
маніў зорамі душу вясной,
ці дзявочае сэрца напоўніў
аж па бераг нязнанай тугой.
 
Ласкай матчынай сонейка грэла,
думкі вецер-пяюн разьвяваў,
калі дзеўку-чаромуху ў белым
з пышным клёнам у полі вянчаў.
 
Адцьвілі, адцьвілі, празьвінелі,
як начлежныя згасьлі агні,
недапрадзенай ніткай кудзелі,
залатыя над Нёманам дні.
 
1940
 
 
 
 
Мой родны кут
Мой родны кут,
мой ціхі дом,
дзе ў гольле дрэў
аб сьцены ніў,
пад сумны сьпеў
буйным крылом
паўночны вецер
звонка біў.
 
Мой родны кут, –
на твой ўспамін
бушуе кроў,
а ў сэрцы гар,
а ў сэрцы боль,
бо зь ніў, з далін
урок мяне
туманны чар.
 
I ў ясны дзень,
і ў ноч бяз зор
душа, як птах,
пад гоман дум
ляціць на шлях,
дзе песьняй бор
калыша долі
нашай сум.
 
Мой родны кут,
цьвяцісты луг, –
пад шумы вольх
прыйдзе ўначы,
як ціхі ўздых,
мой верны дух
на вечны сон
к табе спачыць.
 
Пад ветру шум,
пад буры кроз,
пад гоман хат,
хто сэрцам жыў,
ў вясьняны чад
хто ў полі рос,
той не пакіне
родных ніў.
 
1940
 
 
 
 
Было сьвята
Было сьвята, нядзеля,
ясна зоры гарэлі,
          пахла мятаю,
          дзе пад хатаю
хлопец зь дзеўкай сядзелі.
 
Нешта груша шумела,
нешта сэрца нясьмела
          аб каханьні тым,
          верным, маладым,
сказаць дзеўцы хацела.
 
Дзе-ж той сьмех дзецюковы?
Пагубляў быццам словы...
          Зоры зь месяцам
          цалаваліся-ж,
на’т ня знаючы мовы...
 
Паказалі паперу –
пайшоў хлопец ў жаўнеры...
          Неўгамоннае
          сэрца плакала,
бо хто-ж дзеўчыне верыць?
 
Было сьвята, нядзеля,
вокал стрэлы гудзелі...
          Лёг міленькі
          пад калінаю,
на зялёнай пасьцелі...
 
Было сьвята, нядзеля,
ў небе зоры ірдзелі...
          Ой, пыталася
          дзеўка ў ночанькі,
калі будзе вясельле?..
 
Многа нітак спрадзецца,
вёснаў шмат разаўецца, –
          ўсе-ж чакаціме
          дружка мілага
дзеўкі вернае сэрца.
 
1940
 
 
 
 
Там толькі
Там толькі хочацца, хочацца жыць,
дзе родныя, сумныя далі,
дзе поле узорнай раўнінай ляжыць,
калышацца жытняю хваляй.
 
Дзе Нёман дастойны шырока плыве,
дзе пушчы шумяць аб мінулым,
а ў замках, курганах легэнда жыве
і песьня дзядоў не заснула.
 
Дзе нашы дзяўчаты – юргіні ў саду,
расьцьвіўшыя кветкі у маі,
ізь песьнямі лён залацісты прадуць,
узорамі бель патыкаюць.
 
Дзе цягнуцца стромыя вежы ў гару,
крыжамі ўпіраюцца ў неба,
а моцныя рукі папары аруць,
каб нівы пакрыліся хлебам.
 
1941
 
 
 
 
*  *  *
Уздымам сэрц нашых шуміць Белавежа,
як дні нашых сёлаў, так Нёман плыве...
Уроду палеткаў ткуць поясам межы,
адвечныя сосны гудуць ў бараве.
 
Там нашыя песьні, там наша багацьце,
там жытняе мора, магілы дзядоў,
і родныя хаты, і людзі, як брацьці,
і казкі, і слава мінулых часоў.
 
Крывіч там стагодзьдзі загон свой старожа,
а звычаі, мова жывуць з году ў год...
Так Край, быццам казка старая, прыгожы,
удалы і верны Краіне народ.
 
Нічога, што позна у сьвет мы выходзім,
нічога, што ўчора пакінулі плуг, –
нам крыўду стагодзьдзяў ліхіх нагародзіць
гарачым уздымам акрылены дух.
 
Калі для нас волі жаданай сьвітаньне
цудоўнаю блісьне над краем зарой, –
ад Угры па Буг мы спаткаць яго ўстанем
ўсёй дружнай, вялікай, Крывіцкай Сям’ёй.
 
1941
 
 
 
 
Вецер вербаю калыша
Вецер вербаю калыша,
косы заплятае...
Чаму дзеўка з хаты выйшла
і каго чакае?
 
Косы доўгія уюцца
па плячах, па кволых;
думкі сумныя снуюцца
ночкай невясёлай.
 
Нейк ня цеша кудзелячка,
ні песьня дзявоцка,
а як прыйдзе нядзелячка –
заплаканы вочкі.
 
Вось у зоранькі пытае,
што блішчыць высока:
«Скажы, скажы, ты ня той мне,
дзе мой мілы сокал?
 
Павялі яго жаўнерам
да чужой краіны,
але я ніяк ня веру,
каб у полі згінуў».
 
«Ты ня плач, ня плач, галубка», –
зоранька гавора, –
«Пацалуюць твае губкі
залатыя зоры.
 
Пацалуе твае вочкі
стройны, ясны месяц,
калі зноў ты сумнаЙ ночкай
галованьку зьвесіш.
 
Бо твой мілы у палоне
зорачак нас просіць:
пацалуйце зоркі сёньня
губкі маёй Зосі.
 
Яшчэ месячыка просіць:
месячыку, браце, –
засьвяці у вочкі Зосі,
калі ляжа спаці,
 
і скажы, што я кахаю,
і што я ёй верны,
і што хутка мо’ да Краю
доля зноў нас верне.
 
Сьлёзы сам тады сцалую,
засьмяюцца вочкі,
макам цудным размалюю
дарагія шчочкі...»
 
Вецер вербаю калыша,
шуміць, абымае...
А далоў ізь сіняй вышы
зоры ападаюць.
 
1940
 
 
 
 
Краю мой
Краю мой родны, краю мой мілы,
цудны, узорны, ад ніў залаты,
хто цябе ўквеціў пушыстай калінай,
краскамі, лесам засеяў густым?
 
Пушчы, палеткі, лугі, сенажаці,
быстрыя рэкі, прасторы азёр –
нехта рассыпаў вялікім багацьцем
вечныя скарбы ў цудоўны узор.
 
Калі табе золатам сонца разьлітым
магутныя грудзі асыпле кругом,
а неба атуліць туманам-блакітам,
як быццам-бы анял празорым крылом,
 
І вецер бяроз тваіх косы даўгія
расчэша, рассыпле па белых камлёх,
а грушы-красуні страсе сьнегавыя,
цьвет белы пасее на зелень палёў,
 
а буйныя травы нагне, то падыме,
зазвоніць аб лісьці задуманых дрэў,
акордамі ўдарыць, як май, маладымі,
пад Нёмна вясною бурлівы напеў, –
 
дык радасьцю, шчасьцем душа замірае,
і хочацца сэрцам, рукамі абняць
свой край наймілейшы, аквечаны маем,
дзе краскі, дзе Нёмана хвалі зьвіняць.
 
Дзе птушка у неба высокім палётам
маніць да сонца ў блакіты з сабой,
узыходзіць, мацьнее зь сялянскага поту
зярнё, вырастае ў калосьсе вясной.
 
Краю мой родны, краю мой мілы,
калыска дум раньніх, вясёлкавых дзён,
краю дзядоўскіх курганных магілаў, –
ты сэрцу так мілы, як міла жыцьцё.
 
Сьніцца ты будзеш, ўсё клікаць з чужыны,
маніць ў свае сёлы, да хаты старой,
пахучым палеткам буйной канюшыны,
дзявочаю песьняй, спавітай тугой.
 
Чало плуг жыцьця, можа, ў барозны зрэжа,
мо’ голаву іней пакрые гадоў, –
у сэрцы ж ня зьвянуць зялёныя межы.
Туга не аслабне да родных кутоў.
 
1941
 
 
 
 
Хачу бачыць
Я ня гнуткія, пышныя пальмы
із разьнятым ўгары парасонам,
і ня мора ўсхвалёвана жалем, –
хачу родныя бачыць загоны.
 
Ды ня прэрыяў дальніх прасторы
і ня ярасны лёт антылёпаў –
хачу бачыць як полымя зораў
Нёман ў хвалях начамі патопіць.
 
Хачу бачыць шырокія дзічкі,
што парог маёй хаты старожаць,
расьсьмяянае вёскі аблічча,
дываны залацістыя збожжа.
 
Ды вачамі і сэрцам па нівах
паплысьці недзе зь ветрам крылатым
і забыцца аб днях нешчасьлівых
на парозе радзімае хаты.
 
1941
 
 
 
 
Майму сыночку
Павяду цябе, мілы мой сыну,
ў стары казачны край Крывічоў,
там дзе шырака Нёман раскінуў
стужку сінюю серад палёў.
 
Там, дзе пушчы калышуцца важна
ўсё чубамі дубоў векавых,
а курганы пасталі на стражы
нашай славы ў туманах сівых.
 
Між палеткаў ўсхвалёваных жытам
сёлы ў зелені тонуць вясной;
вокал людзі жывуць працавітай,
як адною, вялікай сям’ёй.
 
Дзе па гонях узорных нядзеляй
раскалышуцца зь вежаў званы
і вясёлае сонца расьсьцеле
залатыя ў палёх дываны.
 
Ды касулямі цудна пагладзіць
каляровыя хусткі дзяўчат,
што як стройныя мальвы ў прысадзе
палымнеюць на межах, блішчаць.
 
Павяду цябе, дзе ты радзіўся,
дзе свой першы убачыў дзянёк,
калі восеньню Край залаціўся,
праляталі дзесь гусі здалёк.
 
Помню – плакалі вербы у полі,
ліст чырвоны дарогі услаў,
а Край мілы начамі ў няволі
глуха зь ветрам асеньнім стагнаў.
 
Нашай мовай, як злом пагарджалі,
ды Краінаю нашай старой,
і сьціскалася сэрца ад жалю,
што расьцеш у няволі ліхой.
 
Але зь вестрамі воля гуляе,
шмат разносіць на крыльлях надзей, –
і таксама для нашага Краю
прыйдзе ясны, разіскраны дзень.
 
А тады павяду цябе, сыну,
ў родны Край на курганы дзядоў,
там, дзе шырака Нёман раскінуў
стужку сінюю серад палёў.
 
1941
 
 
 
 
На чужыне
Як-бы добра ня жылося
нейдзе на чужыне –
будзе ўсё-ж шумець калосьсем
ў сэрцы Край наш сіні.
 
Будзе сьніцца раньнім сонцам,
што ўстае з пасьцелі
і на рэчках па старонцы
туманы кудзеліць.
 
Будзе пахнуць, як пакосы
скошаныя ўчора,
што блішчаць у раньніх росах
вытканым узорам.
 
Рэчак стужкай мігатлівай,
родным пабярэжжам,
васількамі нашых ніваў,
чабаром на межах.
 
Будзе клікаць, зваць начамі
песьняў адгалосам,
што гуляюць ды зь вятрамі
па даўгіх палосках.
 
Што сумуюць, ды за тымі,
хто ў далі ад Краю
успамінам аб Радзіме
сэрца пацяшае.
 
Будзе клікаць лес шумлівы,
стройныя паляны,
ды затужыць сіратліва
вецер на кургане.
 
Сэрцам матчыным Краіна,
серабраным жытам,
будзе зваць начамі сына
чарай недапітай...
 
1941
 
 
 
 
Лятуць гусі
Лятуць гусі, лятуць шнурам,
      бы вясьняны сьцяг,
праз туманы хмараў бурых,
      ў непагоду, празь віхуру,
              дзе радзімы шлях.
 
Лятуць гусі, лятуць дружна,
      вернай грамадой,
па тым Краю сэрцам тужаць,
      дзе дзяўчаты белы кужаль
              сьцеляць над ракой.
 
Сіні шлях вачыма мераць,
      рэжуць стальлю крыл,
і глыбока, цьвёрда вераць,
      што убачыць родны бераг
              стане, стане сіл.
 
Лятуць гусі ў Край Радзімы
      бы вясна ляціць!
Ўжо забыліся пра зіму –
      будуць днямі маладымі
              сабе гнёзды віць.
 
Панад Нёмна шляхам водным
      вольна пралятаць,
у палёх, лясох свабодных
      свае дзеці ў Краю Родным
              будуць гадаваць.
 
1941
 
 
 
 
Сыплюцца сьлёзы
Сыплюцца сьлёзы зь бялявай бярозы,
вецер тужліва гучыць.
Цёмныя хмары ўсё бураю грозяць,
бурай страшною ў начы.
 
Ой, ня стрымае ліхой навальніцы
стрункі дзявочы камель!
Можа, як вогненны вуж, бліскавіца
спаліць прыгожую бель.
 
Можа наклоніць віхор іх бязьлітасна
быццам на хвалі трысьцё,
й доўгімі косамі, кволымі лісьцямі,
пыл на шляху замяце.
 
Можа удара нястрымана крыльлямі,
нізка на землю сагне,
аж трэснуць, як сэрца часамі нясільнае,
як крануты струны мацьней.
 
Звоняць празорыя сьлёзы бярозаў
у ветры, што жалем гучыць.
Цёмныя хмары ўсё бураю грозяць,
бурай страшною ў начы.
 
1941
 
 
 
 
Зорка
Зорка мая, зоранька,
для каго ў гары
ноччу ты узорнаю
ясьненька гарыш?
 
Ці для маці сумнае,
што пад ціхі ўздох
цяжка думку думае
аб сваіх сынох?
 
Ці для падарожнага
льеш ты ясны сьвет,
што змыліў з дарожанькі,
загубіўшы сьлед?
 
Засьвяці мне, зоранька,
засьвяці ясьней,
хай сынок мой скоранька
на руках засьне!
 
Хатка наша бедная,
сумна ля акна, –
долю нашу ведаеш,
зоранька, да дна.
 
Тата сьпіць пад горкаю –
думаў аб вясьне...
Ты-ж хоць сыну, зоранька,
засьвяці ясьней!
 
1941
 
 
 
 
Як хмарны дзень
Як хмарны дзень – так сэрца маё сёньня...
Дождж зь непагодных сыплецца ачэй...
Таму, што гэта Край мой любы стогне,
кроў ў воды Нёмну жыламі цячэ.
 
Не счырванела зорана каліна,
ня мак цьвіце, а Край наш, Край ў вагні! –
бы сьцеле сонца ярым кармазынам
заходзячы за грыву сьпелых ніў.
 
Уціш мяне, што гэта не пажары,
што не сяло, ня лес стары гарыць!
Наш Край злажыў даволі ўжо ахвяраў,
каб выпешчанай ўбачыць сьвет зары!..
 
22 чэрвеня 1941 года
 
 
 
 
Вышыла восень
Вышыла восень, вышыла ўзорам,
золатам, чырваньню, на’т янтаром,
колісь зялёныя дрэваў уборы,
рассыпалісь гусі ў паднеб’і шнуром.
 
Няма ўжо палудняў мядовае сьпекі,
ня коціцца звонка рагочучы гром,
вясьняныя буры заціхлі далёка, –
у золаце сумна ўсё вяне кругом.
 
Ня плач, каб разьбіла на’т сэрца і грудзі,
яно ня прыкліча зараньня вясны –
у сухой пазалоце жыцьця ўжо ня збудзіць
шапочучы вецер ў разлогах лясных...
 
Ня плач! Сум туманны, асеньні быць мусіць, –
няхай крылун-сэрца табе не баліць,
вось заўтра ўжо воблакаў шэрыя гусі
пасыплюць сьнег-пер’і на грудзі зямлі.
 
Калісь гэрой-сонца адвойстрыць праменьні
і стане з марозам траскучым у бой,
Крыштальнага лёду цьвярдыя каменьні
сплывуць невясёла мутною вадой.
 
Жыцьцё адазьвецца з-пад белай пасьцелі,
марозную зіму парве бураном.
Заместа тужлівай, суровай мяцелі –
пакоціцца звонкай надзеяю гром.
 
Ня плач, калі восень ўдавою заводзіць,
зіма калі рэкі марозіць да дна! –
Суровасьць дзён шэрых прыдзе нагародзіць
наперадзе з сонцам-гэроям вясна!
 
1941
 
 
 
 
На шаўковых лугох
На шаўковых лугох дзесь заместа мяне,
косіць бура атаву, ліхая.
Гэты вецер, што вольхі шумлівыя гне,
недзе сумна яе заграбае...
 
Некляпаная дзесь заржавела каса,
непагораны тужаць папары;
быццам пояс слуцкі, так цьвіла паласа,
сяньня-ж вецер на ёй гаспадарыць.
 
Так далёка ад ніў сам адзін тут стаю,
дзень за вокнамі мрэ, дагарае.
У вёсцы, быццам сястра, дзічка хату маю
нейдзе гольлем сваім абыймае.
 
Каб я тое хоць знаў, што часамі ў садок,
ў нерасьсьвечаны шэрыя вокны,
пад тужлівы ўспамін, пад няўстрыманы ўздох,
кіне сумная дзеўчына вокам...
 
Быццам смоўж дні ў чужыне ляніва паўзуць,
туга ў сэрцы нейк коле, як голкі...
Калі колісь да ніў сэрца йзноў занясу –
застануцца ў ім сугаркі толькі.
 
1941
 
 
 
 
Пакінь, пакінь вецер
Пакінь, пакінь, вецер, сумна абтрасаці
калярова лісьце з маляваных дрэў,
ды нясьці на крыльлях золата-багацьце,
каб пад сумны ў полі разаслаць напеў.
 
Ці табе няшкода вопратак узорных,
ці табе няшкода залатой красы,
што шуміць, шапоча, быццам на разорах
гаманілі сьпеўна летам каласы.
 
Ці табе няшкода тонкім павуціньнем
бадылі сухія серабром снаваць,
жураўлёў крылатых, ў даль што адляцелі,
на ліхой чужыне сэрцам сумаваць?
 
Ой, ня жалься, вецер, не сьцялі тугою,
бачыш – пасумнелі родныя палі,
пагублялі дрэвы лісьце над ракою,
адлятаюць, тужаць сэрцам жураўлі.
 
1941
 
 
 
 
Ня суніме
Ня суніме мне вечар асеньні
сэрца ветраў разжаляных хорам,
не пакрэпяць то-ж яркай надзеяй
і высока-халодныя зоры.
 
Не разьясьняць душы успаміны
агнёў сумным днём дагарэўшых,
ані днямі асеньнімі, сінімі
край няродны мяне не пацешыць,
 
так, як вербы над роднаю рэчкай,
цуднай зелені буйныя хвалі
або вецер у полі сустрэчны,
сосны шумам сваім пацяшалі.
 
Сяньня-ж лісьцем сарваным ізь дзерава,
ад ніў доля далей ўсё-адносіць,
усё гоніць загонамі шэрымі
чужым краем ў плакучую восень.
 
1941
 
 
 
 
Братом палонным
Ці табе ня шкода, браце,
          родных ніў,
тых лугоў, той сенажаці,
          што касіў?
Ці табе ня шкода даляў,
          што маўчаць,
ні садоў, што расьцьвіталі,
          ні дзяўчат?
Ані Нёмну сініх водаў
          між лясоў,
хваляў берагу крутога
          ў верасох?
Ці табе ня шкода песьняў,
          што вясной
білі ў хвалі на прадвесьні
          бы вяслом?
Ці ня шкода табе косаў
          залатых,
ці ня сьніцца на палосах
          лён густы?
Па вачох ня сумна зоркіх,
          што гараць?
Ці ня хочаш баразёнкі
          прыгараць?
Ці ня рвесься ты душою –
          адкажы!
Ці табе начамі сэрца
          ня дрыжыць
па тым краі, дзе радзіўся,
          дзе ты жыў,
дзе каліны расьцьвіталі
          на мяжы?
Дзе твой сьлед? Мо’ ветры ў полі
          замялі,
калі гнулі, гнулі гольле
          да зямлі!
 
 
 
 
Нейк сумна
Нейк сумна дождж асеньні звоніць
аб сэрца шротам алавяным,
ды зь ветрам дужаюцца клёны,
і кружыць блудна ліст сарваны.
 
I сумна дзень асеньні плача,
ды жаласна на небасхіле
нейк хмары торбаю жабрачай,
як ворана, павісьлі крыльлі.
 
Кудлатай, ўзьвіхранай кудзеляй,
жыцьцём абманутым, суровым,
апалі неяк безнадзейна
на душу стадам гругановым.
 
1941
 
 
 
 
Адна
Сядзіць Зося на узгорку,
заплятае косы, чэша...
Ой, ня лі ты сьлёзаў горкіх
на нямонска пабярэжжа!
 
Ды ня шлі ты птушкі-сэрца
ў край далёкі, у нязнаны, –
цёмнай ноччу зь белай сьмерцю
павянчаўся твой каханы!
 
Ня шукай ў парыве верным
масца, сьледу, дзе твой мілы –
ўжо зямля таго ня верне,
што да сэрца прытуліла!
 
Для цябе ён нёс каралі,
але ў восень ночкай сіняй –
каб ня плакала ад жалю –
ён аддасьць і іх каліне!..
 
 
 
 
Вясна
Калыхала маці сына, каб заснуў,
і пяяла песьні, песьні пра вясну...
Будзе сын вялікі, будзе ён расьці,
будуць яму вёсны траўнямі цьвісьці.
Пойдзе ён дарогай, цьветам па лугох,
будзе яму шчасьце слаціся ля ног...
Расьці, сыну, хутка маці дум шляхом –
выляціш да зораў, вылеціш арлом!
 
Спадабаў той хлопец дзеўчыну-красу,
гаварылі разам ціха пра вясну...
– Калі рожа сіня зацьвіце ў саду –
да цябе, дзяўчына, ў сваты я прыйду...
Калі кране сэрца песьня салаўя –
будзеш ты, дзяўчына, будзеш ўжо мая!
 
Белым, белым цьветам груша зацьвіла...
салавей шчабеча ў гаі ля сяла...
Ня жджы сына, маці, – на блакітны мох
ён ў зялёным лесе ля сасонкі лёг!..
Ня шыкуй палотнаў, дзеўка, не прадзі –
глянь, які гаротны месяц-маладзік!
У зялёным лесе, на капцох ваяк
чырваньню крывавай расьцьвітае мак...
I скрыпіць, чамусьці, жаліцца сасна,
а навокал краскі, а кругом вясна...
 
1941
 
 
 
 
Князь Усяслаў Чарадзей
Сэрп-месяц на небе між хмараў брыдзе
срэдзь семені зор адзінокі;
вось быццам гуляе шчупак па вадзе,
ныраючы ў хвалях глыбокіх.
 
Арол гэтак ўзьбіўшысь пад воблакаў сінь,
магутны сваёй адзінотай,
аб шэрай нізіне забудзе зусім,
паднебным упіўшыся лётам.
 
У кіеўскім замку Ўсяслаў Чарадзей
змагаецца з духам бурлівым,
і ўздох гладзінёю калыша грудзей,
бы вецер дасьпелаю нівай.
 
Ён думаў ня можа цяжкіх ўгаманіць,
тугі сваёй цяжкай па краю;
і гордае князева сэрца баліць,
ды сон ад вачэй адлятае.
 
Зь вязьніцы сумнай на княжы пасад
яго ўвесь Кіеў паклікаў, –
ён, ўсё-ж, з панаваньня ні з волі ня рад –
ня хоча тэй чэсьці вялікай.
 
Мілейшыя сэрцу парогі свае,
пасад свой і тыя дружыны,
зь якімі хадзіў у цяжкія баі,
баронячы межы Айчыны.
 
Мілейшы той Полацкі край дарагі
і пушчы з пахучай жывіцай...
Нядаўна Нямігі ціхой берагі
крывёю зьліліся крывіцкай.
 
Там мужных ваяраў ляжаць чалясы –
хто-ж гоіць крывіцкія раны,
тады, калі князь, першы Полацку сын,
чужацкія носіць кайданы?
 
I хоць над Нямігу склака груганоў
няраз ўжо зьляталася ў госьці –
ўсё-ж князева сэрца начамі дамоў
ўсё клічуць байцоў сваіх косьці.
 
Ўжо цемень радзее, ўжо зоры ўцяклі
і зьнік бляды месяц за імі –
князь ўсё яшчэ чуе зямлі свае кліч
ды з думамі б’ецца цяжкімі.
 
Ён чуе, як рвецца Дзьвіна ў берагох,
бароў сваіх гоман адвечны,
ён чуе, як ў полацкіх гордых мурох
шуміць ўсхваляванае веча.
 
Цьвіце ужо неба, як тыя ляны,
і дзень ўжо над Кіевам сіні –
князь слухае сэрца – б’юць, звоняць званы
у полацкай роднай сьвятыні.
 
Нядарам казалі, што князь – чарадзей...
Хто-ж, духам прабіўшы прасторы,
у Кіеве чуў-бы, як звон свой гудзе,
хто б знаў, што ён сэрцу гавора?
 
Вялікае сэрца мець трэба ў грудзёх
і духу магутныя чары,
каб чуць, як у полацкіх гордых мурох
у звон сьвятой Зофіі ўдараць.
 
Агнём палымяным трэ’ край свой кахаць,
трэ’ вырасьці зь ніваў, загонаў,
каб славу, багацьце, ўсё кінуць, аддаць,
за кліч свайго роднага звона...
 
1941
 
 
 
 
*  *  *
Маю душу ў спакоі пакінь,
дум крылатых ня стаў на калені,
на’т вачэй паднямонская сінь
пацямнела ў адчаі цярпеньняў.
 
Не скрываю няспутаных дум,
узіраюся сьмела і проста,
сваёй сьцежкай наперад іду –
Юдаў твар для мяне не сяброўства.
 
Мо’ замала вам грошай далі?
Што ж, прадаць вам другіх давядзецца.
Прыйдзе час, і на нашай зямлі
на пакутнай ня будзе вам месца.
 
1942
 
 
 
 
Вечар пад Прагаю
Дрэмле ўжо Прага вячэрняй гадзінай,
вежы сьвятыняў ўздымаюцца к зорам, –
гэтак часамі ў малітве застынуць
рукі людскія, узьнятыя ў горы.
 
Важна Градчаны, як арка біблінная,
ў хмары плывуць над туманнымі стрэхамі,
вежамі ў неба ўпіраюцца сіняе,
бы прагавіта шукалі пацехі.
 
Стодзівы толькі ня дрэмлюць каменныя,
ноч іхніх сэрцаў не пераможа.
Доўга вякамі стаяць нязьменныя,
сон залацістае Прагі старожаць.
 
Месяц па вежах спускаецца стройны,
блудзіць, сярэбраны, местам заспаным,
быццам ў бліскучай акованай зброі
нейкі забыты вякамі каханак.
 
Ціха сьпіць Прага гадзінай вячэрняй...
Стодзівы з каменя сон ёй старожаць,
месяц блукае між хмараў містэрных,
вежы ўсё рукі ўздымаюць набожна.
 
1942
 
 
 
 
Пасей палоску
Пасей ля вёскі
нашу палоску
на вясну, –
летам гарачым
на’т не убачыш,
як нажну.
 
Засей загоны
шаўковым лёнам
пры бары, –
доўгія ніткі
спраду і вытку
пры зары.
 
Пастаў мне хату,
хоць не багату,
ля сяла,
дзе ты, юргіня,
быццам дзяўчына,
расьцьвіла.
 
Пасадзі садзік –
разам ў ім сядзем
спачываць.
Вецер паволі
будзе нам гольлі
нагінаць.
 
Так сярод ніваў
будзем шчасьліва
разам жыць,
начамі вольхі
будуць нам толькі
гаманіць.
 
1942
 
 
 
 
*  *  *
Сэрца, зямля мая, ніва ўраджайная,
збожжа палеткі, істужкі дарог,
неба цьвітучае, радасьць вянчальная,
скарбам схаваная ў буйных лясох.
 
Войнамі спалена, недругам зьнішчана,
рукі заломіш, праводзіш «гасьцей»
і зноў уздымаешся над папялішчамі –
й далей загон твой на славу цьвіце.
 
Вечна пакутная, вечна гаротная,
сьцятая – зноў адрастаеш з камля,
вечна жывучая і несьмяротная
ты, беларуская наша Зямля!
 
1942
 
 
 
 
Скажы
Ой, дзяўчына, скажы –
чаму сум ўсё ляжыць,
ды туга ўсё на твары прыгожым?
Можа месяц бляды,
мо’ дзяцюк малады
тваё сэрца так рана трывожыць?
 
Табе-ж родзяць ляны,
ўзорам тчэш дываны,
кужаль белы, як сьнег, на паляне!
Сама – быстры той птах,
Нёман сіні ў вачах,
засьмяешся – як сонца прагляне!
 
Чаму сумная ты?
Быццам скарб залаты
табе косы на плечы апалі;
твар твой – рожы лісткі,
стан як вербаў гнуткі
і за працу усе цябе хваляць!
 
– Глянь – там горад відно,
я сумую даўно,
ці-ж, запраўды, ніколі ня зналі,
што ў дзявочых грудзёх,
жаль бязьмерны залёг,
як братоў ў кайданы закавалі?
 
Глянь – там горад, а ў ім
тужаць ноччу і днём
сакалы нашай роднай Краіны...
Май красуе, цьвіце,
а за кратамі цень,
нават сонца там коскі ня кіне!
 
Там – дзе сосны, дзе дуб,
там – дзе пушчы, дзе зубр,
на магілах дзядоў, на курганах,
у старых гарадох,
на’т на славы сьлядох –
ўсюды вораг, усюды татарын!
 
Калі хочаш любіць,
калі хочаш здабыць
беларускае сэрца дзяўчыны –
дык-жа мусіш устаць,
памагчы разарваць
кайданы наймілейшай Краіне!
 
 
 
 
Бывай
Бывай, дарагая мне Прага!..
Ты ў белы прыбралася іней
калі карабель мой жыцьцёвы
прыстаў на Вэлтаве сіняй.
 
Адвагі было ў мяне мала,
настрой – беларускі, гаротны.
А ты сьнегам места прыбрала
так белым, як нашы палотны!
 
Ляцелі, як быццам-бы зоры,
танцуючы зь ветрам сьняжынкі,
у бель яны строілі горад
і цешылі сэрца чужынкі.
 
У неба цягнуліся вежы,
так стройна, як нашы таполі,
хоць вецер ня гнуў іх на межы
і вокал ня слалася поле...
 
Усё-ж ў ноч, калі сьніліся краскі
і сум крышыў сэрца ў аковах –
мне баяў таёмныя казкі
граніт гэтых вежаў вяковых.
 
Бывай, залацістая Прага!..
Мой парус кірунак ўжо меніць...
Успомню цябе я няблага
за казкі і сэрца каменьняў.
 
За прыязьні даўняй азнакі,
за кажнага Крывіі сына –
прыймі сяньня, Прага, падзяку
ад ўнучкі Франьцішка Скарыны!
 
Глядзі, як вякі ўжо, з адвагай
ў апеку сьвятога Вацлава...
Бывай, дарагая мне Прага,
бывай ў пене срэбнай Вэлтавы...
 
 
 
 
Думы мае, думы
Думы мае, думы, раненыя крыльлі!
Вырасьлі ў няволі вы пад стогн братоў...
Путы вам цьвярдыя ўзьлёту баранілі,
не давалі зьліцца зь песьняй курганоў...
 
Шум дуброў тутэйшых вас паіў надзеяй,
гартавала сэрца цьвёрдая зіма;
срэбнакрылы Нёман на грудзёх лялеяў,
расьпяяны вецер ў неба падымаў...
 
Думы мае, думы, калыхаў вас сівер,
гадаваў вас смольны, пачарнелы зруб;
рваліся вы ў неба агнялётным ўзрывам,
каб пад нашы стрэхі прыманіць зару!
 
Думы, мае думы! Шапацеў вам вечар,
бэзавы галіны клікалі акном;
пад мільёнам зораў, мігатлівых сьвечак,
старажыў вам месяц неспакойны сон.
 
Вас вітала сонца залатых палудняў,
каласы цяжкія цалавалі ў твар;
вы-ж плылі, ляцелі за агнём тым блудным,
каб яго разьдзьмухаць ў несьмяротны жар!..
 
Калі стройны травень зелянеў на полі,
кучаравіў дрэвы, маляваў сады, –
места сноў дзявочых, лепш з курганаў волю
разбудзіць хацелі віхрам маладым!
 
Калі восень лісьце ясна залаціла,
жураўлі вам слалі воклікі з гары, –
вы на сьвежых сумна плакалі магілах,
што насыпаў ў краі вораг без пары.
 
Вам пяялі ў ночы стрункія бярозы
аб руках адважных, скутых ланцугом;
гэты сівер крыльлі вам няраз марозіў,
што застыў бяз жалю за вузкім акном.
 
Думы мае, думы, раненыя крыльлі!
Вырасьлі вы ў путах, там пад стогн братоў...
Не мая віна ў тым, што калі вас выльлю, –
ля каліны белай чырванее кроў.
 
1942
 
 
 
 
Гэй з-пад рук
Гэй з-пад рук тых, з-пад дзявочых, ды з-пад церніцаў,
восень сыплецца на землю церняцьцю,
 
ў даль шляхамі цягнецца гусінымі,
дагарае па садах юргінямі.
 
Разьвіталісь, замахалі птушкі крыльлямі...
Туманы разьвесіў вецер вокал мілямі.
 
З-пад кудзеляў, ніткай шэрай аж да раніцы,
доўга вечар, доўга ночка ў восень цягнецца.
 
Аб былым таёмным, страшным, аб няведамым,
доўга, доўга ня сьціхае казкай дзедавай.
 
Плача вецер неўгамонны дзесь за вокнамі –
дзе падзецца чалавеку адзінокаму,
 
што ня мае долі, шчасьця, нават іскрачкі,
што ня мае ў цэлым сьвеце сэрца блізкага?..
 
1942
 
 
 
 
Восень
Бы нязжатае калосьсе, бы ўдава,
пачала ля вокан восень сумаваць.
 
Гай, што гаманіў калісьці, сумна змоўк;
паразносіў вецер лісьце – ясны шоўк.
 
Паразносіў на’т з галінкаў тую медзь, –
ўжо ня будзе больш каліна шалясьцець...
 
Замахалі птушкі крыльлямі: «Бывай!
Цяжка нам цябе пакінуць, мілы край!
 
Выглядай шляхом паднебным – вернемся,
долю лепшую табе мы прынясем!..»
 
1942
 
 
 
 
Малюе восень
Малюе восень лісьце акварэльлю,
ды круціць ветрам каляровы рой,
чырвоны тон пераплятае зелень,
красуюць дрэвы ў ткані залатой.
 
I вопратка янтарная бярозы
чамусьці шоўкам стала шалясьцець.
Каліна вабіць пацеркамі ў лозах,
ды льецца зь ветрам на паляны медзь.
 
Красуюць дрэвы, быццам маладзіцы
вялікім сьвятам стройныя стаяць,
ды лёнам косаў лісьце залаціцца,
а шчокі макам пышныя гараць.
 
I песьціць сонца залатую восень,
ў багацьці хварбаў іскрыцца агнём,
аж пакуль вецер буйны не пазносіць
і не расьсьцеле лісьцямі кругом.
 
Не пазрывае вопраткі з каліны,
ператыканай ніткай залатой
і пацерак каралевых ня скіне,
ды не пагубіць сумна над ракой.
 
1942
 
 
 
 
Хрызантэмы
За вокнамі вецер ў густую б’е цемень,
згасіў на’т у сэрцы гарачым агні –
і толькі галоўкі блядых хрызантэмаў
у вазе крыштальнай красуюць адны...
 
Клён, што учора ў саду залаціўся –
сяньня ад сьлёзаў асеньніх замок;
сарванае ветрам узорнае лісьце
ціха ляжыць, як магільны вянок.
 
З восеньню шэрай змагацца дарэмна –
згасіць усё, на’т вясьняныя сны;
толькі галоўкі блядых хрызантэмаў
сумнае сэрца ўцішаюць адны...
 
1942
 
 
 
 
Астры
Расьцьвілі ужо астры на градах,
ліст на дрэвах, бы мак той, адцьвіў;
так хацелася-б верыць у радасьць,
калі-б вецер так сумна ня ныў.
 
Каб ня плакаў даўгімі начамі
неабнятай тугой за акном,
цьветам мо’ расьцьвілі-б кучаравым
астры белыя ў сэрцы маём.
 
Можа ў восені дні залатыя
красавалі-б у сэрцы вясной,
пакуль раніцы нам ледзяныя
ня прыгоне тут сівер з сабой.
 
Так цьвітуць, цьвітуць белыя астры,
ды чаруюць на градах да сьлёз,
душу толькі, як быццам-бы ястраб,
да ніў родных навекі аднёс.
 
1942
 
 
 
 
Танцуе дождж
Танцуе дождж па дахах камяніцаў,
танцуе дождж па лысіне брукоў;
з дамоў замурзаных вада сьлязьмі струіцца,
ў рынштоках пеніцца каскадам брудных слоў.
 
Па вуліцах снуюцца парасоны
і людзі корчацца, змалелыя і так,
а у вачох заплесьненых і сонных
блішчыць аднолькавы сьлізкі каменны шлях.
 
Ніколі, быццам. тут ня зьзяла сонца,
вясною на’т ня лашчыла ачэй,
і быццам хмары зрэбныя бязконца
ўсё гасяць радасьць, тушаць блеск надзей.
 
Танцуе дождж па дахах камяніцаў,
задорна-звонкі выбівае рытм...
Вачыма хочацца празь цяжасьць хмар прабіцца,
дарогу сонцу яснаму раскрыць.
 
1942
 
 
 
 
На могілках
Вецер ціха падняўся з палёў
з родным пахам расьцьвіўшае ліпы;
белы ўскружаны рой матылькоў –
кволы мак маё сэрца асыпаў.
 
Цішыня, цішыня над душой...
Быццам раньнем блядым і нясьмелым
нейк атуліцца рэчка імглой,
лёгкім воблакам, вэлюмам белым.
 
Ды таёмны, як быццам з магіл,
што чыесьці тут тайны укрылі,
ціхі жаль над крыжамі застыў,
ціхі ўздох на забытай магіле.
 
Белы ўскружаны рой матылькоў –
мак расьцьвіўшы мне сэрца асыпаў...
ці рамонак з далёкіх палёў,
можа мёдам пахучая ліпа...
 
1942
 
 
 
 
Захад
У полымі сонца кацілась на захад,
на лысай іржышча лягло галаве...
Вось быццам хто сьмелым мастацкім размахам
чырвань распырскаў на палатне.
 
Быццам бітва у далі празьвінела...
Можа ўстае паднявольны народ
й крывёю разьлітай сыноў сваіх сьмелых
купляе вызвольных Краіне усход.
 
Ня гіне ўсё чырвань... Палае прыгожа...
Але ня кроў там ужо, не агні, –
гэта шырока раскінулі рожы
нейдзе дзяўчаты гэроям вайны.
 
Паволі ўсё гіне. Ноч наступае.
За ценем бяз шолаху сунецца цень...
Ды ноч міне скора. Па ёй расьсьвітае
ясны, скупаны у чырвані дзень.
 
 
 
 
Ня сумуйце
Ня сумуйце дзяцюкі вясною
на магілы гледзячы сяброў –
жалем нашых ранаў не загоіш
і цяжкіх ня скінеш кайданоў.
 
Ня сумуце дзяцюкі па сёлах
і па вочах кінутых дзяўчат –
барацьба ўжо пеньніцца як солад,
маладыя воклікі гучаць.
 
Ня сумуйце дзяцюкі па долі,
ня хілеце гордай галавы,
бо ня з жалю, толькі з ранаў, болю,
воля толькі родзіцца з крыві.
 
Ня сумуйце дзяцюкі начамі –
ўжо ня дасца спутаць вольны дух!
Мы былі і будзем Крывічамі
ад хваль Угры аж па сіні Буг.
 
 
 
 
О, Краіна
О, Краіна шчасьця, родная матулька,
о, Краіна ясных, незабытых дзён!
На шырокім сьвеце не найду прытулку,
ня прывыкну сэрцам да чужых старон!
 
Тэхніка, культура, ды чыёсь багацьце,
не ўзварушаць сэрца маяго мацьней –
ў ім цьвітуць, красуюць нашы сенажаці,
ды калыша вецер клёнам весялей.
 
Вышынёю вежы быццам хмарам грозяць,
з камяню палацы задзіўляюць сьвет, –
мне мілей наш шэры камень пры дарозе,
дзе адпачывае пасівелы дзед.
 
Цудоўныя паркі, сеяныя травы,
ды шнуры даўгія стрыжаных алей...
Даражэйшы сэрцу лес наш кучаравы,
сьцежачкі ў полі цягнуцца мілей.
 
Летам сонца збожжа цудна пазалоціць,
закалыша вецер каласамі ніў,
засумуе бусел на пустым балоце,
быццам сваё шчасьце, лятучы, згубіў.
 
Ды чуваць, як песьня серабраным раньнем
паплыве па рэчцы з хвалямі вады...
Часам разальецца збуджаным каханьнем
або замяцеліць ўздымам маладым.
 
Брэшуць, што Ты зрэб’е носіш у нядзелю,
кажуць, што Ты носіш лапці на нагах...
Для мяне Ты грудзі палатном усьцеліш –
расьцьвіцеш калінай на буйных кустах.
 
Прыбярэшся ў зелень, краскамі заманіш,
ў восень ніжаш гусі ў тоненькі ланцуг,
то атуліш вочы вэлюмам туманаў,
быццам-бы дзяўчына едучы к вянцу.
 
Заварожыш Нёмнам, рэкамі сваімі,
засьмяесься ў сонцы збожжам залатым...
Закалыша сэрцам верным Тваё імя,
ціхаю малітвай, водгульлем сьвятым.
 
О, Краіна шчасьця, родная матулька,
о, Краіна ясных, незабытых дзён!
На шырокім сьвеце не найду прытулку,
ня прывыкну сэрцам да чужых старон!
 
1942
 
 
 
 
Адказ
– Скажы, скуль ты, хлопча?
– Зь зямлі беларускай –
стуль, дзе льецца Нёман
мігатлівай стужкай.
 
Дзе лугі буйныя,
ураджайны землі,
дзе старыя вербы
ля гасьцінцаў дрэмлюць.
 
Дзе лясы як ў казцы, –
ўсё з дубоў адвечных;
дзе у нетры пушчаў
глянуць небясьпечна.
 
Я з краіны слаўнай,
з гарадоў прыгожых,
што ня зналі колісь
цьмы чужой, варожай.
 
Родны сьцяг наш горда
уздымаўся ў гору
ад балтыйскіх хваляў
аж па Чорна Мора!
 
Ў маім краі казкі,
сівыя курганы;
там зрадзілась песьня
вешчага Баяна.
 
Выпілі вякі ўжо
на’т зь Нямігі воду –
славу нашых продкаў
засланіла воддаль.
 
Але, ўсё-ж я горды
нашых сэрцаў сілай –
мы падымем славу
з курганоў-магілаў.
 
Бо мы хочам волі
горача і цьвёрда,
бо мы хочам славы
для Пагоні гордай!
 
1942
 
 
 
 
Запяі мне песьню
Запяі мне песьню не зь мяшчанскіх вулак,
        не зь вялікіх сцэнаў, не з эстрад,
запяі мне тую, што я сэрцам чула,
        калі асыпаўся белы сад.
Запяі мне тую, што пяяла няня
        над калыскай, доўга не сплючы,
ці аб безнадзейным маладых каханьні,
        што трывожыць сэрца уначы.
Не хачу навінаў з шырокага сьвету –
        пуста майму сэрцу, цесна ў ём,
можа помніш песьню, што пяяла летам
        маладая жнейка за сярпом.
Ці мо’ помніш тую, аб ліхім прыгоне,
        з-пад навіслых сумна нашых стрэх,
што пяялі хлопцы, як вадзілі коні
        месячнаю ноччу на начлег.
Запяі мне песьню нашу, не чужую,
        з шматгадовых гоняў ды бароў,
што я сэрцам вечна на чужыне чую
        сярод думаў зорных вечароў.
 
1943
 
 
 
 
Хата
Хата радзімая, хата старая,
што абаперлася ў садзе аб вішні,
стройна свой чуб саламяны ўбірае
гольлем, вясною аквечаным, чыстым.
 
Ў поле бязьмернае, поле далёкае,
ўбок, дзе палоскі шлях расьсякае,
сумна глядзяць твае мілыя вочы,
быццам з дарогі каго выглядаюць.
 
Мохам пратканыя шэрыя сьцены,
плот, што ля саду пастаўлены крыва,
ясна-шумлівай, квітнеючай пенай
буйная зелень вясёла прыкрыла.
 
Камень шырокі ляжыць ля парога,
гладкі, бліскучы, вітае так міла!
Безьліч бяздомных з далёкай дарогі
тут каля хаты на ім адпачыла.
 
Пэўна, ня раз ім матуля казала:
«Сядзь, папалуднуй, чужынча, ты з намі, –
роднага сына дзесь доля загнала,
можа, й яго хто пакорміць таксама.
 
Покуль жыву, сьцерагу яго мейсца,
прыйдзе – пачэсна на покуце сядзе,
хатняе стравы нап’ецца, наесца,
колас наліты рукою пагладзіць.
 
Выйдзе на поле з баронкай і плугам,
ў ціхую хату прывабіць дзяўчыну,
кончыцца боль мой і злыя нядугі,
косьці старыя пры іх адпачынуць.
 
Можа, спаткаеш? Такі цёмна-русы,
скажаш, матуля яго тут чакае.
Хай не забудзе сваёй Беларусі,
хай не зрачэцца радзімага краю...»
 
1943
 
 
 
 
Дзед
Была ў дзеда дудка,
Была ў дзеда люлька,
Была ў дзеда падружанька
Сівая бабулька.
Дудачка іграе,
Сэрца пацяшае,
А закурыць дзедка люльку –
Гора забывае!
Цешыць дзедка дудку,
Цешыць дзедка люльку,
Клапоціцца ля яго
Сівая бабулька.
Усё суседзі хочуць зваць...
Раз, кругом пасеўшы,
Сталі ў дзедачкі пытаць,
Хто яму мілейшы.
Дзядок кажа – дудка,
Бабка кажа – люлька...
Людзі думаюць сабе:
«Ой, мусіць, бабулька!..»
Усё ж ніхто ня мог пазнаць
Дзедавай натуры,
Места праўду адказаць –
Толькі люльку курыць.
Усё ад раніцы гудзе,
Усё на дудцы йграе,
А на бабку – прыйдзе дзень –
Увагі не зьвяртае.
Ускалыхнуўся цэлы сьвет,
Б’юцца людзі-брацьця,
Ціха толькі дзед жыве,
Хваліць Бога ў хаце.
Толькі шчасьце у людзей
Доўга не трывае,
I да дзеда адзін дзень
Сьмерць прыйшла ліхая.
Дзеда дома не было –
Ён з дудой і люлькай
Пайшоў рана на сяло,
Пакінуў бабульку.
Бабка сьцяміла, што ёй
Сьмерць дзядочка скосіць...
Паківала галавой,
Гэтак сьмерці просіць:
– Места дзеда лепш мяне,
Сьмерць, вазьмі, ліхая!..
Хай дзядок яшчэ жыве,
Хай на дудцы грае!
Мае радасьці ён тры,
Я ж з усіх найменша,
Дык мяне ты забяры –
Дудачка пацешыць!
А для сьмерці ўсё адно:
Душаньку хацела,
Дзед ці баба ж не відно,
Бо душа бязь цела...
Ды, забраўшы бабін дух,
Паляцела далей,
Бо другія ўжо вакруг
Там яе чакалі...
Ой, прыйшоў дзядок дамоў,
Не жыве бабулька...
Не хапіла ў дзеда слоў,
Пакацілась люлька...
– Ах, бабулька, – плача дзед, –
Чаму ж не паждала?
Пацямнеў мне цэлы сьвет,
Як цябе ня стала...
Сеў ён сумна ля вакна;
Заіграла дудка,
Сумна плакала яна,
Ды й замоўкла хутка...
Ўжо ня будзе болей граць,
Люлька дагарэла...
Прыйшлі людзі ды глядзяць –
Без душы ўжо цела...
Другім страшна, як памруць,
Дзед памёр іначай.
Поўна радасьці у твары –
Ён бабульку ўбачыў...
Любіў дзедка дудку,
Любіў дзедка люльку.
Усё ж мілей за ўсіх была
Сівая бабулька.
 
1943
 
 
 
 
*  *  *
Блукаю сёньня па родным краю
збалелым ценем.
Хачу быць кропляй, што перапаўняе
чару цярпеньня.
 
Хачу быць словам, што напраўляе
на шлях сапраўдны,
сілай, якая перамагае
ў баі за праўду.
 
Пад тваім небам, чыстым і сінім,
быць канапелькай,
быць тваім гордым, вечным ўспамінам,
мая зямелька.
 
1943
 
 
 
 
Бацька мой
Бацька мой родны,
родзіч мой мілы.
Глядзеў ты ўсьлед мне, здаецца, учора.
Сёньня ня знаю нават магілы,
дзе твае косьці злажыла гора.
Бацька мой сільны, табе б спакойна
сеяць пшаніцу на родных гонях,
у дзень кірмашны вокам нямыльным
ацэньваць коні.
Табе б на плечы сыноў-асілкаў
пакласьці рукі ў гадоў зьмярканьні
і ўнукам баяць пра ўсе памылкі,
пра ўсе уцехі юнасьці раньняй.
Табе б ад маці лепшы кусочак,
табе б зь сябрамі чарка ў бяседзе,
пашана ўнукаў, апека дочак,
пачэсны гонар у нашым родзе.
Бацька мой родны,
даруй, што старасьць
тваю я сэрцам недаглядзела.
Несла ў далонях сваю ахвярнасьць,
несла і раптам асірацела.
Дзе твае косьці сёньня? Ня знаю.
Апошніх сьпеваў ужо не пачую.
Хмары навісьлі над нашым краем,
на родных гнёздах вораг лютуе.
 
1943
 
 
 
 
Залатая сонца калясьніца
Ноч крылом пастукала у дзьверы,
вецер сілай тузае прабой,
застанецца ўсё, што на паперы,
ўсё, што ў сэрцы, – забяру з сабой.
 
Заўтра залунае сьнег вішнёвы,
зацьвіце на сонцы бэзаў куст.
Ёсьць такое казачнае слова,
вырванае з рэбраў: Беларусь.
 
Вораг далі не аддасьць затанна,
гордасьць выбілі ў паніжаных рабоў,
паляглі айчынныя тытаны
недзе за пярэплецьцю дратоў.
 
Недасказана, ня зроблена так многа,
не адпомшчана за сьлёзы і за кроў.
Я пакіну вам мае трывогі,
я пакіну вам маю любоў.
 
Няхай сэрцу змучанаму сьніцца
пах вясны, вішнёвы белы дым,
залатая сонца калясьніца,
вольны сьцяг і пераможны гімн.
 
1943
 
 
 
 
Старажытная сага
Градам слоў б’еш у сэрца маё,
на’т вясьняных ня слухаеш казак,
толькі ў маршы ідзеш праз жыцьцё,
знаеш слова адно: абавязак.
 
Быццам панцыр на сэрца ўзлажыў –
не прабіць яго нават вачыма.
Не ад шэптаў каханьня дрыжыш,
а ад яснага слова: Айчына.
 
Места ў вочы – глядзіш на курган,
места рук маіх – меч абдымаеш.
На’т ня бачыш, як гнуткі мой стан,
на’т ня чуеш, як шчыра кахаю...
 
Тваё сэрца рашуча так б’е...
Толькі сіла, нязломная сіла...
Ці ня чуеш, што травень пяе,
што чароўная ноч гаманіла?
 
Цябе, знаю, нішто не сагне,
ты жывеш толькі, моцны, для краю.
Ўсё ж ты казачны сон для мяне,
ўсё ж цябе я бязьмежна кахаю.
 
Шчасьце колісь, як птах, адляціць,
на’т каханьне згарыць, як лучына, –
сонцам толькі ня згасьне ў жыцьці
несьмяротнае слова – Айчына!
 
1943
 
 
 
 
*  *  *
Душа мая –
                          ніт, пераплецены зь лёсам
зялёных палеткаў і вёсак ў далінах,
душа мая –
                          кветкі і сум на пакосах,
і ястраба шпоны, і ўзьлёт галубіны.
 
Душа мая –
                          голас забытых, бяздольных,
што рвецца да сонца з калечаных путаў,
душа мая –
                          зь песьняў шырокіх і вольных,
душа мая –
                          з бою,
а шлях мой –
                              з пакутаў.
 
1943
 
 
 
 
Эгіпет? Эгіпет!
Досыць! Алах ўжо губляе пакорных.
Болей ня страшны крывавы капрыз.
Ля пірамідаў народнага гора
будучыня устае, як сфінкс.
Пад сьвятлом іскрамётных надзеяў
рассыпаецца ў попел страх,
ажывае, ўстае, маладзее
на зямлі сваіх продкаў фелах.
Каб ня стала зямля пустыняй,
каб ня плакаў фелах ля магіл,
Прамэтэі ўстаюць маладыя,
разьліваецца шчодра Ніл.
 
1956
 
 
 
 
*  *  *
Вымыў дожджык вербам косы над ракою,
шумны іх палошча вецер малады,
міла гладзіць сонца ласкавай рукою –
сушыць на галінках мокрыя сьляды.
 
Ля ракі крутое сьцежачка, як зьмейка,
ураджаем вісяць росы на траве,
мые сонца ў хвалях залатыя вейкі,
жаўручок згубіўся ў яснай сіняве.
 
Вось, здаецца б, рукі расьцягнуць над полем,
быццам сёстры – вербы стройныя абняць,
так ісьці дарогай, роднаю да болю,
над крутою рэчкай новы дзень вітаць.
 
1958
 
 
 
 
*  *  *
Неба сягоньня цьвіло, быццам мак,
вясёлкаю фарбаў зямлю малявала,
можаш вярнуцца дамоў, як жабрак,
якому капейкі ў жыцьці не хапала.
 
Не запытаем падаркаў ў цябе.
Не збаімося дзіравай кішэні.
Грошы, як лісьце на зжоўклай вярбе,
іх не зьбярэш, не ўтрымаеш у жмені.
 
Многа тут бачылі розных паноў,
за нас з табою грашыма багатшых...
Ты з сэрцам кахаючым рвіся дамоў,
яго ў нашых сёлах так мала хто бачыў.
 
Ты волю да чынаў з сабой прынясі,
розум, і знаньні, і яснасьць сумленьня.
Няхай жа народу ўсё гэта дасьць сын,
калі ужо маці замоўкла ў цярпеньні.
 
Калі б неба макамі йзноў зацьвіло
і мне захацелася заўтра памерці,
хачу, каб, як макі, кахала, жыло
маё у табе беларускае сэрца.
 
1958
 
 
 
 
Ягады
Аднойчы зь сінімі вачыма,
стрункая, як чарот,
зьбірала ягады дзяўчына
то у збанок, то ў рот.
 
«Глядзі, збанок будзе няпоўны,
дзяўчына без турбот».
Сьмяецца: «Ягады ўсё роўна
аднойчы ў год».
 
I клала жменькаю пароўні,
салодкія, як мёд,
каралі ягадаў цудоўных
то у збанок, то ў рот.
 
Аднойчы рожавай вясною
на яснае чало,
як трэпет сэрца пад рукою,
каханьне надышло.
 
«Ня йдзі, дачушка, на гуляньне
і стужкі не ўплятай».
«Пайду. Адно ў жыцьці каханьне,
адзіны май».
 
Пяяла моладзь, млеў гармонік
каханьнем да відна.
Гулялі хлопцы неўгамонна,
бо маладосьць адна.
 
1959
 
 
 
 
Жалейка
Хлопчык маленькі, сшыток, алавік,
а побач дзядуля белы.
«Паможаш?» – пытае.
«Пяро не прывык
трымаць я ў руках няўмелых.
Я ў гэтым ня майстра, мой ўнучак малы,
чытаць і пісаць не умею:
я пасьвіў каровы, авечкі, валы,
араў я зямельку і сеяў.
Мяне не вучылі, я быў мужыком;
калі было з гэтага сумна,
я, ўзяўшы жалейку, выходзіў тайком
ў шырокае поле, за гумны.
I скардзіўся гоням, траве і лясам
на лёс свой, цяжкі аж да сьмерці,
і толькі ня граў на жалейцы панам –
чужым не кране яна сэрцаў».
Задумаўся хлопчык, нашчадак дзядоў,
вякі засяваючых гоні,
ўздыхнуў ад трывожачых дзедавых слоў,
ад казак сівых на сутоньні.
«Я гэтых часоў не шкадую нічуць, –
сказаў ён, – я рад, што я ў школе.
Адно толькі, дзеду... хацеў бы я чуць –
як плача жалейка у полі».
 
1960
 
 
 
 
*  *  *
Едзем ноччу, а сьнег, як дым,
проста пер’ямі з крылаў хмар.
Не тулі кажухом сваім,
я люблю, калі вецер у твар.
Лейцы коням вальней пусьці,
не спыняй іх задорны бег.
Дай адчуць мне яшчэ ў жыцьці
і свабоду, і ўзьлёт, і сьнег.
 
1960
 
 
 
 
*  *  *
Дзень яшчэ дагарэць не пасьпеў,
як пад гольлямі, ценем гарбатым,
прыйшоў вечар і ціхенька сеў
на парозе забытае хаты.
 
Быццам старац, які занямог,
і яму замест лустачкаў хлеба
пакаціліся зоры да ног
зь бесканечна ласкавага неба.
 
Дзіўнай казкай прайшла маладосьць
і жыцьцё па цярнёвай дарозе,
і я сёньня як быццам бы госьць
на забытым на родным парозе.
 
Мо’ таму, што лягла на мурог
бурым насьцілам цемень густая,
мо’ таму, што у ціхіх дзьвярох
роднай хаты ніхто не вітае.
 
1961
 
 
 
 
*  *  *
Іду адна, а прада мною – ноч,
шырокі шлях, нязьдзейсьненыя мары.
Густая цемень сьцелецца ля ног,
а бледны месяц партызаніць ў хмарах.
 
Каля дарогі дрэвы сталі ў строй
шыракаплеча і непераможна.
Дзесь у сяле сабакі між сабой,
як часам людзі, сварацца бязбожна.
 
Сяло ня сьпіць, гараць агні здалёк,
за імі дом мой, там ніхто ня сьвеціць...
Страсае ціха росы на пясок
зусім нямы мой спадарожнік – вецер.
 
Шляхі вайны. Па іх іду ўсю ноч.
Разьведчык-месяц з хмараў выглядае,
а росы, росы сыплюцца ля ног,
з вачэй ці з траў, я і сама ня знаю...
 
1962
 
 
 
 
Дзявочыя думкі
Не баюся парным летам
ў полі жыта жаць!
Там сінеюць межы цьветам,
ціха шчасьцем недапетым
травы шалясьцяць.
 
Не баюся рана, рана
сіні лён палоць!
Ўстане сонца з-за кургана –
засьмяюся, выйду, гляну
сонцу насупроць!
 
Не баюся грэсьці травы,
бегаць па расе,
хоць злы вецер, для забавы,
часта пасмам залацяным,
косы растрасе!
 
Люблю кужаль свой шырокі
ля ракі бяліць!
Там, дзе вербы гнуцца вокал,
прывядзе мой мілы сокал
коніка паіць...
 
Бягуць хвалі ранным раньнем,
серабром зьвіняць...
Колькі сіл дзявочых стане,
буду радасна, з каханьнем,
зь песьняй працаваць!
 
Ты-ж цьвіці, цьвіці, мой Краю,
макам на мяжы!
Я табе аддам, што маю, –
іншай радасьці ня знаю –
як цябе любіць!
 
 
 
 
*  *  *
Усю ноч аж да ранка
Пад напевы трысьця
Ловіць хваляй Зэльвянка
Адгалосы жыцьця.
 
Калі вецер патопіць
Семя зор у вадзе,
Забяжыць сюды хлопец
І дзяўчына зайдзе.
 
То пасядуць на бераг,
Злучаць рукі бяз слоў.
То кахаюць і вераць,
То расходзяцца зноў.
 
А Зэльвянка, як маці,
Ловіць невадам хваль
I глыбока хавае
I каханьне і жаль.
 
Умее сьлёзы уцерці,
Знае гоечы лек.
Злучыць вусны і сэрцы,
Злучыць рукі навек.
 
I мяняюцца песьні,
I мінаюць гады.
Маладосьць адплывае
З быстрай хваляй вады.
 
Толькі казкі ня гінуць
Пра каханьня дзянькі.
Застануцца ўспаміны
Не для любай ракі.
 
Забяжыць сюды хлопец,
Прыйдзе сівы дзядок,
Пакуль жыць будзе Зэльва,
Наш малы гарадок.
 
1963
 
 
 
 
*  *  *
Прыпала сонца прагнымі губамі
Да ручайка і п’е і п’е ваду.
Па сьцежачцы праз мокры луг з грыбамі
У сьпякотны дзень дадому я іду.
Праворуч важна перайшлі каровы,
Налева бусел замахаў крылом.
Здаецца мне, што ў гэты дзень ліпнёвы
Зноў маладой вяртаюся ў свой дом.
 
1963
 
 
 
 
Зямля
Дарога полем, вузкая,
Сярод пяску і траў.
I рэкі, дзе над русламі
Народ наш асядаў.
I гоні пладавітыя,
Адвечных пушчаў сьлед.
Там, недзе пад блакітам,
Другі адкрыўся сьвет.
Мільёны міль паветраных,
Ніякага жыльля.
Адтуль такой маленькаю
Здаешся ты, Зямля...
Дарогай найшырэйшаю,
Што вокам не абняць,
Лятаюць найсьмялейшыя,
Каб думы зор пазнаць.
Лятаюць недасягнена,
Высоты ўмеюць браць,
Каб зноў губамі прагнымі
Прыпасьці, цалаваць.
I за пачыны сьмелыя,
За мілі высаты
Узяць з рук кветкі белыя,
Што ўзгадавала ты!
Далоні сьціснуць братнія,
На ногі моцна стаць
I лаўры, ў небе зжатыя,
Табе, Зямля, аддаць.
 
1963
 
 
 
 
*  *  *
Сутоньне шаўковую нітку прадзе.
Ўспаміны – паэтаў багацьце.
Здаецца, як добры, спрыяючы дух
блукае па нашай хаце.
 
Зімовы, вячэрні, як марыва, час.
Маўчаньне прыходзіць у госьці.
Найлепшая з моваў вось тая якраз,
калі духам пачуеш кагосьці.
 
Голаў, бы яблыню, схіліш далоў,
на руку паложыш сэрца,
і нітка, сугучная нітка бяз слоў
аб долі Айчыны прадзецца.
 
Думы за думамі кружаць ўздагон,
абыякавасьць рвуць спакою.
Застогнеш – і сэрца маё, як звон,
разгамоніцца разам з табою.
 
1963
 
 
 
 
*  *  *
Сягоньня сонца ткала дываны:
На шэрых стрэхах залатыя ніці.
Яны былі прыгожыя, як сны,
Якім ў жыцьці ніколі нельга збыцца...
 
А вецер пражу сонечную рваў,
На крылах паразносіў па кусочку,
Нагія гольлі бляскам аснаваў,
Навіў на плот празорныя маточкі.
 
Я ціха выйшла пражу пазьбіраць,
Зьвіла ў клубкі яе зь зямлі адталай
I захацела зноў палотны ткаць,
Якіх ў жыцьці яшчэ я недаткала...
 
1964
 
 
 
 
*  *  *
Вецер да Нёмнавай сіні прыпаў,
вод люстра у дробязі крышыць,
спакойныя хвалі разгойдаў, узьняў
і ціха калыша, калыша.
 
Сьмела пасталі на бераг дубы,
шуміць і сасна, і альшыньнік,
быццам купаюць густыя чубы
ў разгойданай нёманскай сіні.
 
Зь сецямі дружна ідуць рыбакі,
шуміць ім насустрач дуброва...
I вучацца хлопцы ад дрэваў стрункіх
ня гнуць над вятрамі галоваў.
 
1964
 
 
 
 
*  *  *
Звычайны дзень, шляхі і раздарожжы,
і мэты ўзьлёт за ценем простых слоў,
і падае маленькі, дробны дожджык,
як жменя сьлёз па тых, хто адышоў...
 
Ты ўсё маўчыш, ўсё думкамі наперад.
Лепш агляніся: ніва, як абрус,
і шлях стрункі, і хочацца мне верыць,
што йшоў сюдою ён якраз, Кастусь.
Хвала таму, хто вылецеў на волю,
хвала таму, хто праўду ў сэрцы нёс,
хвала таму, хто зь пекла, з мукаў, з бою
у цёмных сілаў вырываў наш лёс...
 
Ты кажаш мне – нічога я ня маю,
глянь, той жа вецер, што, як бард, пяе,
ён мой ўвесь боль,
ўсе казкі майго краю,
і дрэваў шум, і васількі мае.
Мой пушчаў цень, сьляды зуброў, аленяў,
магільнікі зьняволеных дзядоў,
і мова – скарб наш, дарагі, нятленны,
і мой змагар, што вось сюдою йшоў.
 
О юны ўздым, зямлі пакутнай сілы!
О шчодры дар духовых сьветлых век!
I словы падалі ў дзірван і каласілі,
і змагары выходзілі з-пад стрэх.
Які быў сьмелы, родны чалавеча,
адкінуўшы шляхоцкі свой жупан,
ён сьвітку шэрую, як мы, злажыў на плечы,
каб боль прыкрыць народных нашых ран.
 
1964
 
 
 
 
*  *  *
На магілах ня сеюць пшаніцы,
з чужой крыўды ня вырасьце доля.
Хто ня здольны прад зьдзекам спыніцца –
панаваць той ня будзе ніколі.
 
1964
 
 
 
 
Скарына
Над Падуяй неба такое наўкруг,
як сны мастакоў Адраджэньня.
Падуя – горад вялікіх навук,
славутых надзей і імкненьняў.
 
Заціхлі званы, адбылася імша,
йзноў сьпевы гучаць на лаціне.
Дыплом уручаюць: ён сын Лукаша,
палачанін, Франьцішак Скарына...
 
Даўно ўжо пакінуў свой меч, і свой лук,
і Полацк, лясамі акружаны,
выйшаў насустрач свабодных навук,
па-свойму сільны і мужны.
 
Ўжо доктар навукі пад сілу яму.
З Падуі слаўнай, з чужыны,
вязе Беларусі, народу свайму
жыцьцё сваё, званьні і імя.
 
Ня князь і ня шляхціц, бяз дворні і слуг,
праз пушчы, мядзьведжыя тропы
вяртаецца доктар мэдычных навук,
першы доктар на ўсходзе Эўропы.
 
Гандлюе, квітнее наш край малады,
багаты і хлебам і рыбай:
будуюцца замкі, ўстаюць гарады,
вырастаюць у пушчах сялібы.
 
Толькі навукі, паны над зямлёй,
мовяць мовамі розных чужынаў.
I першую кнігу на мове сваёй
друкуе нашчадкам Скарына.
 
I роднае слова гучыць сярод цьмы
чужынскай, як праўда трывожная:
«Не, не для долі жывёльнае мы,
а к доблесьці, к праўдзе народжаны».
 
Простым людзям ён піша, субрацьцям сваім
дарагія, разумныя словы.
Апавяшчае ўрачыста усім:
«Бог пусьціў мяне ў сьвет з гэтай мовай».
 
Можа, словы былі як загад,
гэту мову пакутныя ўнукі
захавалі пад стрэхамі хат
для сьвятла, для дабра, для навукі.
 
Мудрасьць здолее ў цемры сьвяціць.
Загад продкаў у сэрцах ня згіне!
Будзем думаць, вучыцца, тварыць
так, як ты,
ў сваёй мове,
Скарына.
 
1965
 
 
 
 
*  *  *
450
Дануце Бічэль

 
Добры дзень, дарагая, харошая,
маладзенькі праменьчыку наш,
заварожана разам з Каложаю,
ганаровая Нёмнава страж.
 
Ноччу цьмянаю зоранька сьветлая
тым, хто ў цемры, ў бяспуцьці, – маяк,
беларуская, тысячалетняя,
ў кожнай песьні, бы Нёман, свая.
 
– Ві з праменьняў сваю недавітую –
з хвойным пахам жывучай смалы –
залатую, пасажную нітачку
на падарак каханай зямлі.
 
Кіне месяц у Нёман па зорачцы,
потым выбежыць сам на папас.
Хай прадзецца табе, няхай творыцца –
яшчэ скрыні ня поўныя ў нас...
 
1965
 
 
 
 
Заблудзіць бы...
Польны вецер шлях блытае,
губіць аганёк,
сее-сее, падсявае
зоркамі сьняжок.
 
Рвецца конік, вецер гоніць
аганёк сустрэць.
Добра гэтак на сутоньні
зь ветрамі ляцець.
 
Ну, заблудзім дык заблудзім.
Гэта навакол
нашы сёлы, нашы людзі,
ўсюды хлеб і соль.
 
Край наш любы, чалавечны,
хоць ні брат, ні сват,
ў гэты цёмны, сьнежны вечар
кожны госьцю рад.
 
Гаманяць яшчэ па хатах,
дзеці йдуць са школ,
маці варыць, а дзяўчаты
накрываюць стол.
 
Вось дамы свае, глядзім мы,
аганькі сьвятла.
Ах, як жаль, што не зблудзілі
недзе да сяла.
 
1965
 
 
 
 
*  *  *
Ліпень пчоламі гудзе соладка,
напінае вясёлкавы лук,
пакацілася сабе сонейка
на зялёны квяцісты луг.
 
Выйшаў з бабкаю хлопчык русенькі
гэта сонейка сустракаць:
«Не расказвай мне больш, бабусенька,
казкі страшнае пра ваўка.
 
Ваўкі душаць харошых зайчыкаў,
дзе ваўкі – заўсягды бяда;
мне шкада так Чырвонай Шапачкі,
і бабулькі старой шкада.
 
Я сабачку куплю кудлатага
і машыну з такім гудком.
Калі вырасту, быццам тата мой, –
пастраляю усіх ваўкоў».
 
«А баюся, табе яны трапяцца.
Ўсё ж мужай, мілы ўнук, расьці.
Столькі плача Чырвоных Шапачак,
столькі бродзіць ваўкоў у жыцьці».
 
 
 
 
Акварэль
Сонца болей золата ня плавіць,
Коціцца на небе, бы клубок,
Стрыжаную галаву атаваў
Подых рэчкі дымам завалок...
 
1966
 
 
 
 
Час
Час, як конь, ляціць, мігціць падковамі,
Крэша з долі-крэменю агні.
Час, вярні мне скрыпачку ліповую,
Мае песьні сумныя вярні.
 
1966
 
 
 
 
*  *  *
Іншы бохан ляжыць пад абрусам,
на сьцяне цікавейшы абраз,
толькі роднае мовы на вуснах
не крануў ўсё мяняючы час.
 
Час усё непатрэбнае крышыць,
дарагога ж нішто не кране.
Сьвеціць золата на папялішчах,
бо яно не згарае ў агне.
 
Яна сьвеціцца мудрасьцю, ласкаю,
партызанскай адвагай пяе
і з крыніцы свае праславянскае
непадробным променем б’е.
 
Мова з крыўдай, са скарбамі ўласнымі,
што пранесла праз жудасны век,
і сівая, і разам сучасная,
як харошы, жывы чалавек.
 
Новы час непатрэбнае крышыць.
Наша ж мова, як вечнасьці ніць,
з праславянскіх крыніц і узвышшаў
красаваць будзе з намі і жыць.
 
1965
 
 
 
 
Зіма
Мінулі дні асеньняй, бурай сьлякаці,
падмёрзлы грунт завалакло сьняжком.
Такая рань, што хочацца расплакацца
насустрач сонцу й лёгкім аблаком.
 
Уквеціў шэрань гольлі непакрытыя,
за ночку стрэхі сьнегам падбяліў,
як быццам нечасаную, нямытую
сялібу нашу нехта палюбіў.
 
Я ў цёплай хусьце выбегла на ганачак,
на вуснах сьмех, такі нячасты госьць.
Бязмэтна неяк выглядаю саначак,
якімі адзьвінела маладосьць.
 
А тая даль паўзе-гудзе машынамі,
праезджым экскаватарам раве,
і гасьне маладосьць мая шыпшынная,
як сьветлы дзень ў вячэрняй сіняве.
 
Што ж, маладосьць усім здаецца казачнай.
Вось і мая: у полі ля сяла
праехала пад звоначкі на саначках,
па росных межах басанож прайшла.
 
Ляцець бы так санямі параконнымі
ля сонных хатаў, ля дарожных вех,
каб даль зьвінела вокал галагонамі,
а з-пад капытаў разьлятаўся сьнег.
 
Сялянскі нораў, кроў мая мужыцкая
да коней сэрцам цягне, да сяла.
Жыву даўно забытымі прывычкамі...
Што ж, маладосьць сярод палёў прайшла.
 
1965
 
 
 
 
Зубры
Непрыгожыя, барадатыя
з нэтраў пушчы ідуць зубры.
На плячох – вехі-грывы кудлатыя
і цяжкія нясуць гарбы.
 
То палягуць, то зноў паднімуцца,
растрывожыўшы трэскам глуш,
ногі моцныя аж пружыняцца
пад цяжарам магутных туш.
 
Сваёй пушчаю крочаць, стройныя,
цёмна-бурыя, як дымы,
неабласканыя, неасвоеныя,
першабытныя так, як мы.
 
Бяз хлусьні, без лісінага нораву,
ў цеснай дружбе – свая сям’я,
вытрывалыя, непакорныя, –
да такіх належыць зямля!
 
Ўсе прыходзілі, ўсе іх нішчылі, –
ад чужынца дабра не пачуць,
а яны грамадой недалічанай
страпянуцца і зноў жывуць.
 
Адна пушча-зямля нам маткаю,
мора жытняе без граніц,
мы адною жывём чалядкаю,
з адных сілу бяром крыніц.
 
Ўсё гляджу на сям’ю зубрыную.
З вадапою ў гушчар брыдуць.
I здаецца, цяжкай хвілінаю
будзем жыць, бо яны жывуць.
 
Калі пушча цьвіце пралескамі,
плешча сонца вясной з гары, –
беларускія, белавежскія
з новай сілай равуць зубры.
 
1965
 
 
 
 
Буслы
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Зялёны баль
У зялёным лесе
птушыны
                      сьвіст,
бярозы зь ветрам
танцуюць «твіст».
 
Кожным лісточкам,
кожнай галінкай
скачуць ў такт рытму,
быццам дзяўчынкі
                                          вясной.
 
Побач яліна
у крыналіне,
ў росным блакіце,
на аксаміце
золата шышак
                              зьвініць.
 
Столькі караляў –
хлопцы б кахалі! –
ў любай дзяўчынкі,
сумнай рабінкі.
Роскашшу гэтай
вабіць паэтаў.
                              Пашто?
 
Стройны, ў мэдалях –
жолудзях – дуб
з рыжай сасонкай
прымае шлюб
                              быццам.
 
Будзе ўсё побач,
будзе ёй верны,
пакуль ня дзвэнкне
ў комель сякера
                                  зімой.
 
Тады ўпадзе ўніз
на зары
вясьняны рыцар
у зброі з кары
да ног
              сасонкі.
 
Вецер зрывае лісьце,
мяце.
Дзікая ружа
дзіка цьвіце,
прагне каханьня,
быць хоча ўпары,
вабіць дубочка
ружовымі чарамі.
Дарма.
Будзе сама
цьвісьці.
 
Стукат і кукат
і звонкі сьвіст,
зь ветрам бярозы
танцуюць «твіст»,
рэхам «лявоніх»
рагоча даль,
ў лесе зялёным
зялёны баль
сёньня.
 
1966
 
 
 
 
*  *  *
Такая цішыня, што лісьце не шапоча,
ня гнуцца травы посьцілкай зялёнай,
пагодны дзень паволі плюшчыць вочы,
да сну здымае сьветлую карону,
на небасхіл кладзе.
 
Маўчаць палі, лясы, гаі заціхлі,
нясе рака чароты ў задуменьні,
паўзе туман з дарогі, пахнуць ліпы,
і мякка ноч малюе вокал цені
ля сонных дрэў.
 
У галаве ад паху, як ад чаду,
чутно, здаецца, ў цішыні бязьмернай,
як славяць продкі маладую Ладу
ды шлюць Ярыле песьні ў час вячэрні
на мове роднай...
 
Верасень, 1966
 
 
 
 
Маці
Ты пагладзь мяне, мая матуля,
ласкава, ціхенька, хоць у сьне,
як тады, калі пяяла люлі
у дзяцінства казачнай вясьне.
 
Ды рукою, шорсткаю ад працы,
ўсе удары залячы жыцьця.
Хоць віскі даўно ўжо серабрацца,
дай адчуць, што я яшчэ дзіця,
 
што, як колісь, на галоўцы русай
пальцы рук праменьнямі ляглі,
акажыся зноў па-беларуску,
мовай роднаю загавары.
 
Завязі ізноў мяне у школу,
прытулі да сэрца, як калісь...
Парай коней на акутых колах
будзем доўга ехаць ў Ваўкавыск.
 
Знаеш, мама, ў школе ўсё па-польску,
каб прымелі – душу узялі б.
Гавары мне мовай родных вёсак
сонечнай пакрыўджанай зямлі.
 
Кажаш, вырасла танкляваю вярбою,
азарыла юнасьцю наш дом...
Забяры мяне назад з сабою,
мне так добра, калі мы разом...
 
Годзе, годзе, мама дарагая,
рук ня трэба нада мной ламаць.
Я ж адно ў жыцьці маім кахаю,
чаго нельга на зямлі кахаць.
 
Ты сама ўліла мне гэту сілу
горкіх крыўдаў, што ня ўбачыў Бог,
і сама такою нарадзіла –
з прагай волі ў маладых грудзёх.
 
Птушак шнур запозьнены, асеньні
праляцеў і скрыўся ў тумане.
Калі б знала, для якіх цярпеньняў
нарадзіла, маці, ты мяне.
 
Пакладзі на голаў мне далоні,
запляці апошні раз касу,
я цябе такою, як сягоньня,
праз жыцьцё, як сьвятасьць, пранясу.
 
1966
 
 
 
 
*  *  *
Маці мая сялянская,
маці мая славянская,
ветлівая, гасьцінная,
ў крыўдзе чужой
непавінная.
Ураджайная і зялёная,
хлебам слаўная ад вякоў,
неспакойная, неўгамонная
ды бунтарская ў жылах кроў.
 
Гаспадарыла
ды батрачыла –
намагалася за дваіх.
Не хачу я чужое
мачыхі
аглядаць
на сьлядох тваіх!
 
Ты мой боль круты,
ты мой шлях сьвяты,
сьцежка верная ў цішыне.
Ўсё мне дорага,
што прыдбала ты
працай, сілаю
для мяне.
 
Ты – як праўда праўд,
ўсюды свой і брат,
мовы роднае
звонкі дар,
Ты мой шлях круты,
ты мой боль сьвяты,
Беларусь мая,
мой алтар.
 
1966
 
 
 
 
*  *  *
Кажуць, што праўды няма на сьвеце,
дружба людская – словы на вецер,
вернасьць і сталасьць – як лёгкі дым,
пышуцца словам да першай бяды.
 
З кім бы бяду ні дзяліў папалам, –
ў горы, ў нягодзе апынешся сам,
певень і тройчы не пракрычыць –
кінуць самотнай цябе уначы.
 
Як добра, што сонца ня гасьне ўгары,
і ветры гамоняць са мной, як сябры,
і дождж аблівае, змывае слязьмі
памяць аб тых, каго звалі людзьмі.
 
1966
 
 
 
 
Мая мова
Ў добры час, на улоньні вясковым,
дзе вадзіца крынічная б’е,
навучыўся я матчынай мове
і задуманых песьняў яе.
 
Многа ёсьць недасягнутых скарбаў,
яшчэ болей прываблівых мар.
Я яе нізашто не аддаў бы,
бо яна найвялікшы мой скарб!
 
Яна гойдае сьпевам калыску,
літасьціва шчабеча ў бядзе,
на ёй песьні складаюць вятрыскі
ў неспакойны, разбуджаны дзень.
 
Мая мова ня знае зьмярканьняў
ад маленства да старасьці лет,
буду песьціць яе, як каханьне,
разглядаць, як чароўны букет.
 
Можа, мовы чужой навучуся,
каб суседзяў гасьцінна вітаць,
але толькі на ёй, беларускай,
буду людзям аб долі пяяць.
 
Мая мова, як шчасьце на вуснах,
хваляваньня гарачы прыбой,
можа быць, на чужой засьмяюся,
ўсё ж заплачу з тугі на сваёй.
 
1966
 
 
 
 
*  *  *
Не бярозаю і не калінаю
з салаўямі на досьвітку млець,
ані вечназялёнай ялінаю
ў сьнегапады і ў сьпёку шумець.
 
Не лябёдкай, ня скрыпкай ліповаю –
я хачу, як апошні наш зубр,
сільнай быць, гартаванай, суроваю,
так цьвярдой, бы пушчанскі наш дуб.
 
Хачу ўстояць – каронаю ў просіні,
а карэньнем ад сэрца зямлі, –
ад нямілых, ліхіх, ад няпрошаных
сваім гольлем яе затуліць.
 
I пяяць ёй ліствою, галінамі,
кожным нэрвам карэньняў кахаць.
Яе лёс, яе шчасьце праўдзівае
на дубовыя плечы узьняць.
 
Старажыць, засланяць, безбаронную,
ад чужацкіх разгулаў спыняць
і удар, ў яе сэрца скірованы,
трапяткім сваім сэрцам прыняць.
 
1966
 
 
 
 
Моладзі
Дзень мой гасьне, жыцьцё на зьмярканьні
адплывае, як хвалі ракі.
Добры дзень, маладыя зэльвяне,
дарагія мае землякі.
 
Раніцой выбягаеце з вулак,
бы вясёлы, жывы ручаёк,
сьпяшыце, быццам пчолы у вулей,
на няўмольны працоўны званок.
 
Са сьлядамі марозу на шчочках,
з сумкай, поўнаю кніг і сшыткоў.
Вашы крыху заспаныя вочы
мяне часта вітаюць бяз слоў.
 
Дзень за днём я душою вас мераю.
Часам радасьць, а часам сумнеў,
і глядзіш, з малай вусені шэрае
матылёк аж пад сонца ўзьляцеў.
 
А да сонца дарога адчынена,
толькі крыльлі расправіць шырэй.
Захацець – і ўсё стала магчымае
для харошых, працоўных людзей.
 
Няхай ваша вясьнянае «сёньня»
стане стартам да новых змагань,
да навукі, да працы, да знаньняў,
да высот, да жыцьця без заган.
 
Моладзь – гэта надзея, сьвітаньне,
каласы нашы і васількі.
У добры ж час, маладыя зэльвяне,
дарагія мае землякі!
 
1966
 
 
 
 
*  *  *
Час пазрывае галіны з камля,
камень ад гадоў струхлее.
Жыць толькі будзе па нас зямля,
якая штогод маладзее.
 
Хочаш ня хочаш – ты жменька яе,
цяжка на гэта згадзіцца,
што рана ці позна яна нас спаўе,
прытуліць, каб не разлучыцца.
 
Так зроблена мала мною ў жыцьці,
гляджу – і ужо вечарэе.
Дай мне, зямля, яшчэ раз прарасьці
над Нёмнам тваёю надзеяй.
 
1966
 
 
 
 
Гудзевічы
Плодам цьвет становіцца увосень,
хлебам – колас буйны на мяжы,
боль – жыцьцёвай заваддзю адносіць,
толькі памяць застаецца жыць.
 
Калі вецер зашапоча лісьцем,
раскалыша неўгамонны лес, –
памяць валачэ мяне ў дзяцінства,
ў дзедаў кут, у гудзевіцкі бэз.
 
Цьвіў той бэз, як цуд, на ўсіх дарогах,
апіраўся на амшэлы брук,
воблакам суквецьця ля парогаў
нахіляўся да дзіцячых рук.
 
Ўсюды папялішчы і руіны
і з каменьняў голыя муры,
толькі неба ў лужах каляінаў,
залаты сярпочак угары.
 
Бой заціх, кругом пустое поле,
дзевяць вёснаў на маім вяку,
я вучуся ў Гудзевіцкай школе,
лётаю па бэзавым вянку.
 
Сівы дзед мой, пан зь сям’і мужыцкай,
гэтак дзіўна ўнучку гадаваў
сыпаў шчодра у прыполік дзічкі,
залатоўку на сшыткі даваў.
 
А зімою браў к сабе на санкі,
затуляў з каленцамі ў кажух,
да бацькоў мы гналіся маланкай,
аж званочак хахатаў наўкруг.
 
А у школе? У школе ўсё па-польску.
Не «адзін», а «едэн», «пенць» – ня «пяць»,
«буль» – ня «боль» і «бэндзе весь» –
                                                                              ня «вёска», –
вучыць пані дзетак размаўляць.
 
Мы пяём, адказваем, чытаем,
а калі выходзім на парог –
гаманіць Радзіма дарагая,
роднай мовай плешчацца ў грудзёх.
 
I на ёй, адзінай,
                                  звоняць росы,
зоры палымяныя ўначы,
на зары разбуджаныя кросны,
дзеўчына, па воду бегучы.
 
Маладзіцы ткуць ляны, бывала,
песьні вечарынамі пяюць...
Нават ноч пад дрэвамі сьціхала,
толькі б песьні гэтыя пачуць.
 
Валаконцы у дзіцячай жмені,
ляскатаньне церніц-сакатух,
верацёнаў танец летуценны,
на кудзелі залацісты пух.
 
Маладая пральляў задумёнасьць,
досьвіткамі казкі без канца,
белая, зімовая чароўнасьць,
ў пост вялікі хвосьцік селядца.
 
Ўсё гэта завалакло гадамі,
я сягоньня ў сваім краі – госьць.
Варушу вось цяжкі, шэры камень,
што маю прыціснуў маладосьць.
 
Ціхі боль, якому не уняцца,
незнарок разбуджаны ўспамін
пра мазольныя далоні ў працы,
пад сярмягай – людскасьць і цяплынь.
 
Гудзевічы, род мой незабыты,
беларуская мая сям’я.
Дождж змывае з надмагільнай пліты
дарагое дзедава імя...
 
1966
 
 
 
 
Зла няма
Ў прыродзе зла няма,
усё умоўнае.
Спыніўся бой – адразу боль заціх
і роў цьвіце!
Прырода ж не дароўвае.
Прырода проста родзіць за дваіх...
 
Няма калі ёй бесканечна хмарыцца,
зялёных рук няма калі ламаць, –
вось толькі што
халаднаватай раніцай
раса пасыплецца на сенажаць...
 
Асушыць ветрыкам, усьцішыць працаю,
абмые ліўнямі сьляды пакут,
трэба расьці-цьвісьці, трэба змагацца ёй,
на ранах, попеле тварыці цуд.
 
Яна ня мсьцівая, злопамінальная,
яна красуецца, яна жыве,
таму прырода мо’ і незьнішчальная,
хавае шрамы ўсе ў буйной траве...
 
Людскому сэрцу так сказаць бы горача:
«Змый роснай раніцай ўспамін крыві,
змый хваляй Нёмнавай
пакуты горычы
і, як зямля твая,
твары,
жыві!!!»
 
1966
 
 
 
 
Куфар
Паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Падабаецца     Не падабаецца
2009–2022. Беларусь, Менск.