|
Сала
|
1964. Зіма. Лягезы. Дзядзькі Віця і Ваня па заснежаным двары бегаюць за кабаном. Я не разумею, што гэта яны сабраліся рабіць з ім і таму з цікаўнасцю назіраю за імі праз вакно. І раптам бачу, як мае дзядзькі валяць кабана на снег і ён, упаўшы, пачынае вішчэць. Я затыкаю халоднымі пальчыкамі вушы, але віск, пранікшы ў маю галаву, не знікае. Ён расце, як лядзяш, што ў час адлігі звісае са страхі перад вакном майго пакоя. Ад жаху я зажмурваю вочы і ўцякаю ад вакна ў другі пакой да бабулі Ганны. І чую: «Не бойся, унучак...» Але і па сённяшні дзень, калі прыязджаю дамоў у вёску дапамагаць калоць кабана, на двор выходжу толькі тады, калі трэба ўжо яго смаліць.
* * *
Зіма... Вясна... А там, глядзіш, і лета
Пад ветлым сонцам заблішчыць лісцём.
Усё мінае, і мінецца гэта
Самотнае, нібы зіма, жыццё,
Якое многім залатым здаецца,
Як залатым на могілках пясок
Здаецца часам тым, як плача сэрца,
Душа ірвецца ў неба да аблок,
Дзе воляй дыхаюць вятры Айчыны,
Якую любіш ты і я люблю,
Як ля вакон у квецені рабіну,
Як пад нагамі родную зямлю,
Дзе ўсё мінае і мінецца гэта
Самотнае, нібы зіма, жыццё...
Зіма... Вясна... А там, глядзіш, і лета
Пад ветлым сонцам заблішчыць лісцём.
* * *
Маці без бацькі сумуе.
Бацька сумуе без маці.
Я ў іх самоце начую,
Нібы ў старэнькай той хаце,
Дзе нарадзіўся вясною,
Нібы праталіна ў снезе.
Маці тут побач са мною,
Бацька шчэ ходзіць па лесе,
Спелыя зёлкі збірае,
Нібы шукае былое.
Маці цыбулю сплятае,
Быццам бы ўсё залатое,
Што ў іх жыцці адбылося.
Сёння на вуліцы восень.
Вецер лістоту вятруе,
Светла і цёпла мне ў хаце.
Маці без бацькі сумуе,
Бацька сумуе без маці.
1966. Пачалося разводдзе, і хоць Яршоўка каля Лягез зусім маленькая рачулка, але і яна добра разлілася. Суседчына дачка Люда падгаварыла мяне малога ісці з ёй і наламаць вербалозных коцікаў. Каб не намачыць панчох, яна іх аддала мне ў кішэню. Ламаем коцікі, а яны не ламаюцца. І я пачынаю прыгожыя галінкі адгрызаць. Грызу, як бабёр, але раптам мае два пярэднія верхнія акрываўленыя зубы выпадаюць з рота. Укінуўшы іх назад у рот, я пабег дамоў. Люда не зразумела, што адбылося, але следам пабегла за мной. Бяжыць і крычыць: «Аддай панчохі! Аддай панчохі!» Я хоць і чую, што яна крычыць, але не спыняюся. Прыбег дамоў. А дома няма нікога. Успомніў, што дзядзька Ваня з бацькам Люды копцяць сала, пабег да капцільні. А Люда ўсё бяжыць за мной і крычыць: «Аддай панчохі!» Задыханы, я прыбег да капцільні і паказваю, як нямы, на акрываўлены рот. Дзядзькі не адразу зразумелі, што адбылося са мной, тым больш што следам з крыкам прыбегла Люда. Разабраўшыся, дзядзькі пасмяяліся, а дзядзька Ваня забраў мае зубы і сказаў, што за іх мне сёння ноччу мышка прынясе падарунак...
* * *
Усё забытае даўно
Аднойчы ўспомніцца, як свята.
Нальём у келіхі віно
І песнямі напоўнім хату.
Але пакуль спакой і ціш,
І я маўчу, і ты маўчыш.
І свечкі дзве ля абразоў
Святло праменяць і любоў.
І нам з табою гэты дзень
Як вечнасць нашая і сон.
Яшчэ маўчыць на Храме звон,
Яшчэ не бачны божы цень,
Але ўжо хочацца і нам
Ісці на свята ў белы Храм.
І пойдзем мы праз шэры сон,
І нас сустрэне толькі Ён.
І ўсё забытае даўно
Адразу ўспомніцца, як свята.
І кроў Ягоную – віно –
Мы прынясём у хату.
1968. У майго малодшага брата Вовы павінны вось-вось прарэзацца першыя зубкі. Ён бярэ ў рот усё, што патрапіцца пад рукі. А мне даручана сачыць, каб малы чаго-небудзь дрэннага не набраў у рот. І я, час ад часу, пакрыкваю: «Выплюнь з рота каку!» А брат не слухаецца і злуецца аж да плачу, але не можа ніяк супакоіць сверб дзёсен. І тут мама дае Вову скрылік сала, і мой брат задаволена і хітра ўсміхаецца, гледзячы на мяне...
* * *
Ты заблудзіўся ў восеньскім дажджы,
Нібыта ў лесе, і цяпер – самотны.
І ў травах жоўтых чорныя глыжы,
Як гнёзды ветравеяў пералётных,
Цябе сваім спакоем нежывым
Спыняюць, як вяртаюць да былога,
Што адляцела, як ад вогнішч дым,
Што затравела, як дамоў дарога,
Якой ты сёння ў восеньскім дажджы
Не адшукаў і ўжо не адшукаеш,
Бо ў травах чорных жоўтыя глыжы,
Як зліткі залатыя, не мінаеш,
У рукі не бярэш, нібы агонь,
Які акамянеў адзін у полі,
Як ты цяпер адзін...
А час, як гон
Ваўчыны, што не скончыцца ніколі...
* * *
Цябе цалавалі анёлы,
І ты засынала ў раі.
І цела тваё было кволым
І безабаронным, як сон,
Дзе ластаўкі і салаўі
Даўно не баяцца варон,
Якія, нібыта анёлы,
Што чорнымі сталі зза нас,
Лятаюць сягоння наўкола,
І мы не зважаем на іх,
Бо хутка мінаецца час,
Дзе наша жыццё быццам міг,
Дзе ты цалавала анёлаў
І іх адпраўляла назад
У неба святому Міколу
Праз белы, як свет, снегапад...
1971. Крыху ўпарадкаваўшы свежаніну, мама пайшла на кароўнік. Бацька з дзядзькам Толем сядзелі на кухні і частаваліся, а мы, малыя дзеці, глядзелі тэлевізар. Недзе праз гадзіны тры мама вярнулася з працы. Палезла на гарышча, каб дапарадкаваць сала. А сала на гарышчы ўжо няма... Назаўтра раніцай даведаліся, што прайдзісвет Лабачэўскі, пакуль наш бацька з дзядзькам пілі гарэлку, а мы глядзелі тэлевізар, сала наша і пакраў, і паспеў распрадаць за выпіўку...
* * *
Абрыдла ўсё наўкол табе і мне,
І суцяшэння ўжо няма ў віне,
Нібыта ў прысаку цяпла няма,
Калі, як азіят, ідзе зіма
І ўміг знішчае на сваім шляху
Усё, што думаў я, што зберагу...
Абрыдла жыць, хоць і не жыў яшчэ,
Абрыдла быць слязою на шчацэ
У маці, што адна, нібыта крыж
На Храме, на які ты не глядзіш,
Бо Храм стары, як гэты тлумны свет
І як на помніку стары партрэт,
Дзе малады, нібыта я, наш дзед...
* * *
Мне помняцца зарослыя дарогі
І сцены паўразбураныя Храмаў,
І чорныя, нібы з крыві, астрогі,
І белыя, нібы са снегу, крамы.
І сёння я гляджу на свет з надзеяй,
Нібы ў пустэльні на ваду жывую,
І, як сястру, бярозу я цалую,
І на душы – вялікая Нядзеля
Ад сцежкі, што вядзе людзей да Храма,
Дзе свечкі матылямі ля іконаў
І дзе, не знаючы малітваў, мама
З усімі шчыра моліцца штодзённа,
Каб пасвятлелі нашыя ўспаміны
Аб тым жыцці, з якога мы ўцякаем,
Нібы вясной з падталае ільдзіны,
Ільдзіны, што была калісь нам раем...
2006. Закалолі кабанчыка перад Калядамі. Мой дваюрадны брат Сяргей разбірае, а я дапамагаю яму. Мама пытаецца: «Ну якое там, хлопцы, сала будзе?» Сяргей жартуе: «Ат, на пальцы два!» Маме жарт не падабаецца, і яна, нешта прамовіўшы сама сабе, ідзе ў хату. І ўжо Сяргей ёй услед: «Кабан добры! Кілаграмаў 250. Сала на пальцы чатыры, а то і больш». Мама, пачуўшы гэта, усміхаецца і вяртаецца да нас...
* * *
Не вярнуць нам гады, што мінулі даўно,
Не вярнуць, як пралітае з пляшкі віно,
Не вярнуць, як тых знічак, што з неба лятуць,
Не вярнуць анічога, нічым не вярнуць.
І не трэба вяртаць, бо былога няма,
Так, як смерці няма, нават гэта зіма
Адплыве ў незварот, так, як дым ад кастроў,
Як туман павуціны на ранні з лугоў.
Ты не плач, не гаруй, нашы слёзы – вада,
Нашы душы з табой – па мінулым жуда,
Без якой нас няма і не будзе нідзе –
Ні ў пякельным агні і ні ў райскай вадзе...
Не вярнуць нам гады, што мінулі даўно,
Ды прад намі яны, як да Бога вакно.
2007. Патэлефанаваў у вёску. Ад мамы даведаўся, што мой аднакласнік Сашка Балотнік перад Новым годам памёр. Памёр недарэчна – задушыўся куском сала, якое, добра не перажаваўшы, спрабаваў праглынуць...
* * *
На белым снезе белая дарога.
Ісці па ёй – не ўспамінаць благога,
Бо гэтая дарога, як дахаты...
А год прайшоў, і новы год пачаты...
На белым снезе белая дарога.
Ісці па ёй, нібы ісці да Бога...
* * *
Наша неба над намі, як лёд,
І, як камень, пад намі зямля.
Зноў пчала прыляцела ўзяць мёд
У мой сад, каб шчаслівым быў я,
Каб глядзеў весялей на жыццё,
Каб не сумныя вершы пісаў,
І паліў, як былое, смяццё,
І агонь у начы, як сляза,
Асвятляў адзіноту маю
І знікаў, як знікаюць сябры,
За якіх я сцяною стаю,
Разбураю сябе без пары,
Бо ў нас неба над намі, як лёд,
І, як камень, пад намі зямля...
2006. Люда прынесла з крамы брусочак сала. Яно ўсё абсыпанае прыправамі. Пахучае. Дзеці з’елі па кусочку, а я не ўзяў, бо ў маразілцы ляжыць вялікі брус сала, якое некалькі месяцаў назад я прывёз з вёскі...
* * *
Стаяць у тумане дамы,
Нібы пасля доўгай зімы
Са снегу віднее каменне.
Дажджынкі са стрэх, як насенне
З бяроз, асыпаюцца светла,
Каб заўтра з іх вырасла лета,
Дзе нам не згубіцца з табою,
Як сцежкам за чорнай гарою,
З якой туманы, нібы снег
Вясною спаўзае са стрэх,
Спаўзаюць да нашых дамоў,
Нібы да сівых камянёў,
Каб з нашай самотай растаць
І ціхай травой прарастаць
На сцежках, што тут між дамамі,
Як кладкі паміж камянямі...
2006. Усёй сям’ёй сядзім у лесе каля вогнішча. Накалоўшы на дубчыкі, смажым сала. І яно такое смачнае, якім можа быць толькі сала, засмажанае на дубчыку ў лесе, што каля маіх родных Пугачоў...
* * *
Самотны дзень самотнага стагоддзя,
Як з неба першы снег, ідзе і пройдзе,
І ён ці ўспомніцца, самотным, нам,
Самотным, як разбураны той Храм,
Што адзінока на кладах святлее,
Нібы вуголле ў шэрым прыску тлее
Сярод стагоддзя, нібы ў дымным полі,
З якога мы не вернемся ніколі
Да цішыні, з якой пачаўся свет,
Нібы на першым снезе першы след
Самотны, як самотнае стагоддзе,
Што, нібы першы снег, ідзе і пройдзе...
1975. У дзеда Юзі была капцільня. І кожную вясну я дапамагаў дзеду рабіць вяндліну. Сала было пахучае і смачнае. Я даўно такога не еў, як еў у дзяцінстве...
|
|
|
