|
Рыба
|
1965. Мне мама ў Лягезы прывезла ад стрыечнага брата Антона піджачок. Звычайны і паношаны. Па просьбе родных я з неахвотай апрануў яго і, крыху пакруціўшыся перад імі, выскачыў на вуліцу. Не ведаю, што рабіў бы далей, калі б не сунуў руку ў кішэню. У кішэні на пачарнелай дошчачцы была наматана леска з паплаўком, з кручком і грузілам. «Вудачка!» – абрадаваўся я і з крыкам пабег назад у хату...
* * *
Мы сабе не належым з табою
Так, як неба над нашай зямлёю,
Над дарогай да нашага дому
Не належыць сягоння нікому.
Неба наша, як наша дыханне,
Як высокія словы кахання,
Што прамоўлены сёння не намі
Ды падхоплены з вуснаў вятрамі
І цяпер па-над намі світаюць,
Як анёлы, якія не знаюць
Тых дарог, ад якіх мы сівеем...
Свае душы над кветкамі грэем,
Бо вяртацца не хочам дадому,
Дзе цяпер непатрэбны нікому
Мы з табою, бо ўжо анікога
Там няма і травее дарога
У нябёсах, якія над намі,
Зіхацяць залатымі слязамі...
* * *
...Зноў пройдзена яшчэ адна дарога,
Якую ты сабе не выбіраў.
Яна была, нібыта снег, ад Бога –
З’явілася і знікла ў шуме траў.
І травы, пажаўцелыя ад пылу,
Нібы вясной, зялёна ажылі.
І з шэрага, як попел, небасхілу
Праменні сонца густа прараслі,
І дзень пачаўся з новаю дарогай,
Якую ты сабе не выбіраў.
Яна была, нібыта дождж, ад Бога,
І шум дажджу сплятаўся з шумам траў.
І ты пайшоў, даверыўшы дарозе
Сваю душу, самотную, як цень,
Не вечную, як лісце на бярозе,
І вечную, як прамінулы дзень...
1966. У Лягезах, акрамя мяне, было толькі двое дзяцей – Сашка і Люда. Летам да Люды прыязджалі з Мінска яе стрыечныя братыблізняты. У гарадскіх хлапчукоў было шмат прыгожых цацак, якіх мы, вясковыя дзеці, ніколі не бачылі. І вось аднойчы мы ўсе з маёй вудачкай пайшлі ў Русакі лавіць рыбу. Блізняты па чарзе на вяровачцы цягнулі за сабой грузавічок. Цацка мне падабалася даўно, і, адышоўшыся ад Лягез, я хлапчукам прапанаваў схаваць іх машыну ў жыце, якое расло абапал дарогі. «Русакоўскія дзеці ў вас яе адбяруць!» – Я доўга страшыў блізнят, і яны, плачучы, згадзіліся схаваць сваю цацку ў жыце. Прыйшоўшы ў Русакі, я рыбу доўга не лавіў, а, пакінуўшы вудачку маім сябрукам, пабег назад у жыта, каб забраць сабе грузавічок. Шукаў на тым месцы, дзе хавалі, доўга, але так і не знайшоў цацкі, якая мне вельмі падабалася...
* * *
І снег растаў, нібы стушылася святло,
Нібы ўсплыло з нябыту тое, што было,
Каб зноў напомніць нам, што мы яшчэ жывём.
І выйшаў з дому ты, нібы трава з зямлі.
Ляцелі ноччу па-над намі жураўлі,
Нібыта матылі начныя над агнём.
І горад не прачнуўся, бо каменны ён,
Бо ён, як трэці Рым, як новы Вавілон,
Дзе нам з табой не жыць, а толькі існаваць.
І снег растаў, нібы расплыўся мёртвы дым
З пажарышча, дзе мы з табой сядзім,
Нібы нікому не патрэбная трава.
1966. Пасля таго як віхор у час навальніцы насыпаў на Лягезы нейкай незнаёмай рыбы, доўгі час, хоць і зрэдку, з калодзежа з вадой прыносілася ў хату бабулі Ганны рыба. І, калі ў мяне з’явілася вудачка, я часам лавіў рыбу ў калодзежы. Праўда, ні разу нічога не злавіў, але і сёння, праз сорак гадоў, мне ўспамінаецца калодзеж у Лягезах, дзе, мне і цяпер здаецца, павінна жыць рыба...
* * *
Яшчэ не пачаўся той вечар,
Дзе чыстае неба, як вечнасць,
Дзе нам не патрэбна жыццё,
Як восенню дрэвам лісцё,
Якое злятае пад ногі
І робіцца пылам дарогі,
Якой мы вяртаемся ў вечар,
Дзе чыстае неба, як вечнасць,
Дзе ты мне гаворыш пра зоры,
А зоры пра вечар гавораць,
З якога нам век не вярнуцца,
Нібыта ўжо не азірнуцца
Сляпому, што збіўся з дарогі,
Дзе лісце зляцела пад ногі...
* * *
На паперы белай белая зіма,
На паперы чорнай чарнаты няма,
Бо сягоння свята – выпаў першы снег
І па снезе белым, як агонь, прабег
Абляцелае лістоты балаган
І прапаў у снезе, быццам у туман
Праваліўся, асвяціўшы мне душу,
Сумную, як кропелька дажджу,
Што адна, схаваўшыся ў сухой траве,
Як анёлак малады ў старой царкве,
Будзе доўга жыць – пакуль дазволіць Бог...
Першы белы снег, нібыта белы мох,
Аплятае свет, дзе мы жывём з табой
І ў жыцці, нібы ў снягах зімой,
Мы губляемся і любім мы снягі,
Быццам мост над рэчкай любіць берагі,
Без якіх маста ніколі б не было...
Першы снег, нібыта мёртвае цяпло
На паперы белай, дзе заўжды зіма,
На паперы чорнай, дзе зімы няма...
2006. Не ведаю, як у каго, а ў мяне, і гэта ўжо даўным-даўно, калі прысніцца рыба – то калі не сам, то нехта ў хаце захварэе на другі ж дзень...
* * *
Дні лятуць, як пыл у час вятрысты,
Засыпаюць нас, нібы траву,
Што каля дарогі ў полі чыстым
Вырасла, і вымавіць «жыву»
З нас не кожны паспявае сёння,
Як і ўчора не паспеў сказаць,
У бязвер’е ўпаўшы, як бяздонне.
Росна зоркі ў бездані гараць.
А да іх далёка нам заўсёды.
Ну а душы могуць даляцець
Са святлом азёраў і лістоты
Тых бяроз, якім пазалацець
Восенню, што ўжо не за гарою,
Дзе, як лісце, тыдні палятуць
І да воч напоўняць нас журбою
І з сабой, як цень свой, панясуць...
1975. Сямігадовы брат Вова налавіў у сажалцы, што ў Гаіку, нейкай драбязы. Прынёс у сенцы і паставіў у слоіку. Я агледзеў яго рыбу, і пакуль Вова хваліўся маме сваім уловам, я збегаў у Гаік і выпусціў яе назад у ваду. Брат плакаў: «Куды дзелася рыба?» А я маўчаў...
* * *
Гэта ноч, нібы воўк, за вакном,
Гэта вецер ганяе лістоту...
Не кажы, што мы сумна жывём,
Не кажы, не люблю пра самоту.
Дзень прайшоў, быццам бы й не было,
І, здаецца, ніколі не будзе.
Дзень прайшоў, бы згарэла святло,
На якое маліліся людзі.
Як світанне, пральецца віно,
І паўторацца словы самоты...
Гэта ноч заглядала ў вакно,
Гэта Храм будаваўся з лістоты...
1973. У суседа Сашкі Балотніка каля дарогі была сажалка. І хоць мы з ім сябравалі, але рыбу лавіць у сваёй сажалцы Сашка нам не дазваляў. І вось неяк мы дачакаліся, калі наш сябар некуды з бацькамі з’ехаў. І я з Віцькам і Тонікам залезлі ў абмялелую за спякотнае лета ваду і пачалі рукамі лавіць карасёў. І так захапіліся лоўляй, што не заўважылі бацьку Сашкі дзядзьку Івана. Ён нас аблаяў і прагнаў. Ад крыўды я на яго прыдумаў верш, які вялікімі друкаванымі (каб не пазналі па почырку) літарамі напісаў на лісце паперы са школьнага сшытка. Вечарам, калі добра сцямнела, падабраўся да дзвярэй хаты свайго сябра і... не прыклеіў свой твор. Потым на другі вечар хацеў прыклеіць да Сашкавага плота, але таксама перадумаў, бо помніў свой першы ганарар (крапіву ад суседкі) за верш, які я атрымаў пяцігадовым хлапчуком, яшчэ жывучы ў бабулі Ганны ў Лягезах.
* * *
Як у сховах,
у маміных словах
Беларуская вечнасць жыве...
Мая ж мама старая даўно.
Ну а ў нашых разумных галовах,
Нібы вецер у ціхай траве,
Вольна думкі жывуць пра віно,
Ад якога нам не палягчэе
Жыць у свеце, нібыта ў труне,
Што забыўся хтось тут закапаць,
Тут пад сонцам, якое хоць грэе,
Ды не радуе сёння мяне.
І не трэба мяне суцяшаць,
Што, бы ў сховах,
у маміных словах
Беларуская вечнасць жыве...
Твая ж мама памерла даўно...
* * *
Гэты свет прыдумалі не мы,
І яго не перайначыць нам.
Нехта сёння вернецца з зімы,
Нехта ўжо ў зіму пакрочыць сам.
Вырасце на валуне трава,
І валун схаваецца ў траве.
Воблака ў нябёсах, як царква,
З веку ў век спакойна праплыве.
І мы ўбачым, як жыццё ідзе,
І не ўбачым анічога мы.
Нехта ў леце сёння прападзе,
Нехта заўтра вернецца з турмы...
1974. З Сашкам Балотнікам каля Татарскіх ловім у рачулцы рыбу. Рыба зусім дробная, але клюе добра. З боку нашых Пугачоў набліжаецца навальнічная хмара. Навокал цямнее, гром грыміць, але мы не спяшаемся ўцякаць. І толькі калі пачаўся дождж, мы хапаем вудачкі і сагнуўшыся, нібыта на нашых плячах вялікія мяшкі, поўныя страху, спачатку шпаркімі крокамі, а потым і бягом вяртаемся дахаты. Маланкі жахліва асвятляюць наваколле, гром так грыміць, нібыта расколваецца неба, а з яго падаюць вогненныя камяні. Дождж, як празрысты лес, праз які ледзьве бачна тое, што наперадзе. Але мы бяжым праз гэты лес дажджу, забыўшыся пра рыбу, і шэпчам: «Божа...Божа... Божа...»
* * *
Далёка ад роднага дома,
Ад тлуму, ад шуму, ад звад
Глядзіш ты на свет незнаёмы,
Нібыта палонны салдат
Глядзіць на чужую краіну,
З якой ці вярнуцца яму,
Бо некаму ж трэба загінуць
У гэту дурную зіму,
Калі пазамецены зоры,
Калі пазамецена тло
І снег, быццам хвалі на моры.
Бы ўмерзлае ў вечнасць святло,
Халоднае неба над полем,
Якім ты, як прывід, ідзеш,
Напоўнены сумам і болем,
Ідзеш, як Хрыстос па вадзе,
Далёка ад роднага дома,
Ад тлуму далёка, ад звад...
2001. З Барысом Пятровічам і Андрэем Федарэнкам паехалі на машыне да мяне ў вёску лавіць рыбу. Павадзіў я хлопцаў па амаль усіх маіх рыбных мясцінах, але, не ведаю чаму, рыба клявала слабавата. Я з Барысом тоесёе злавіў, а вось Андрэю нешта зусім не пашанцавала. І мне было зусім няёмка, нібыта рыба ў маіх мясцінах слаба водзіцца. Каб неяк падвесяліць Андрэя, я папрасіў Барыса, едучы назад у горад, спыніцца каля калгаснага поля з кукурузай. Ну тут мы ўжо ўсе пастараліся – надзерлі кукурузы амаль поўны багажнік машыны. Едзем, вясёлыя, дахаты, і недзе ўжо пад Ракавам Андрэй кажа: «Хлопцы, я гадзіннік у кукурузе згубіў...»
* * *
У час вятроў, калі не цэніцца жыццё
І мы раскіданы па сцежках, як лісцё, –
Ад цемры, што навокал, як з пажарышч дым,
Ад дыму, што над светам, як трава, жывым,
Нам не схавацца нават у агні, як у траве,
Хоць у агні, нібы ў царкве, святло жыве.
І нашу галату нідзе нам не схаваць,
Праз нашы целы д’яблы ў гэты свет глядзяць,
І плачаш ты, не знаючы, што гэты час
Не самы горшы, хоць ён не для нас...
2003. Максімка прывёз з Англіі вудачку і цяпер часта бегае да Мухлі лавіць рыбу. Нічога дамоў не прыносіць, бо, налавіўшы, выпускае назад у вада-сховішча. Пытаюся: «Чаму дамоў не прыносіш?» «Дома яна памрэ...» – адказвае Максім...
|
|
|
