|
Вечаровы дождж і слёзы
|
|
|
|
|
Кроплі вечаровага дажджу сцякаюць па шыбах, як слёзы па шчоках. Насупраць дома вецер калашмаціць мокрую бярозу, і яна, як прывід, размахвае вялікімі галінамі, як крыллем, нібыта спрабуе паляцець не толькі з гэтага двара, у якім ёй адзінока, але і з горада, каб не бачыць як жыве чалавек, які яе калісьці пасадзіў перад сваім акном. Максім любіць дажджлівае надвор’е, бо падчас дажджу ў яго заўсёды творчы настрой. Ён і сёння, вярнуўшыся з выдавецтва і заварыўшы гарбаты, уключыў камп’ютэр, каб папрацаваць над новай кнігай вершаў. І, відаць, працаваў бы, калі б не звярнуў увагу на ярлык тэлефоннага даведніка на камп’ютэрным маніторы, які быў як вячэрні матылёк, што і схаваўся ад дажджу ў пакоі. Адпіўшы некалькі глыткоў гарбаты з блакітнай філіжанкі, Максім раптам захацеў адшукаць нумар тэлефона Насці Міцкевіч, у якую быў закаханы і з якой ужо больш як дваццаць гадоў не бачыўся... І адшукаў. Набраў нумар тэлефона і праз некалькі гудкоў пачуў голас:
– Алё...
– Добры вечар. Анастасію Міцкевіч можна? – нясмела запытаўся Максім.
– Мамы няма дома. А што ёй перадаць?
– А калі яна будзе?
– Праз некалькі гадзін вернецца з працы. А хто вы?
– Я ператэлефаную, – сказаў Максім і паклаў трубку.
Але ён сёння не пазваніў, а напісаў верш:
Мне сумна без вас, адзінока,
І гэта жыццё – не жыццё,
І ў небе, як Храмы, аблокі,
І Храмы, нібыта лісцё
На вечнасці дрэве высокім,
Дзе крона – Іерусалім.
Праз нас праплываюць аблокі,
І я ў іх знікаю, як дым,
Бо сумна без вас, адзінока,
І гэта жыццё – не жыццё,
І ў небе, як Храмы, аблокі,
І Храмы, нібыта лісцё...
|
У гэты вечар Максім доўга не мог заснуць. Успамінаў родную вёску і той далёкі верасень, калі ў калгас прыехалі шэфы выбіраць бульбу і маці ўзяла на кватэру Насцю і Ларысу, студэнтак політэхнічнага інстытута. На выхадныя Максім прыехаў дамоў і пазнаёміўся з кватаранткамі. Дзяўчаты яму спадабаліся і асабліва – Насця. Яна была стройная, невысокая, з доўгімі русымі валасамі, якія заплятала ў косы. У яе вачах жыло вясновае святло бясхмарнага неба. І Максім, сустракаючыся позіркам з Насцяй, апускаў вочы, нібы аслеплены сонечнымі промнямі. Выхадныя дні праляцелі, нібыта іх і не было.
У Мінску Максім не мог дачакацца пятніцы, каб зноў убачыцца з Насцяй. Ён думаў пра яе, пісаў вершы для яе, і прыехаўшы дамоў, адразу ж запытаўся: «А дзе Насця?» Кватаранткі былі на танцах. Максім, кінуўшы сумку з рэчамі і нічога не сказаўшы бацькам, адразу ж пайшоў у клуб. Адшукаўшы Насцю, танцаваў з ёй, а вяртаючыся дахаты, чытаў дзяўчыне свае вершы...
...Мінуў верасень, і студэнты вярнуліся ў Мінск. Максім напісаў некалькі лістоў Насці, і не дачакаўшыся адказу, пайшоў да яе ў інтэрнат. Знаёмыя дзяўчаты абрадаваліся Максіму, а Насця на прапанову схадзіць у кіно сказала: «Мне няма часу хадзіць!» А аднойчы пачуў ад яе сяброўкі Ларысы, што не варта яму хадзіць сюды, бо ў Насці ёсць хлопец, які хутка вернецца з арміі. Яна збіраецца выходзіць за яго замуж. І Максім пасля гэтага да Насці больш не прыходзіў... Ён напісаў ліст:
«Мілая Насця, Вы самая лепшая ў свеце! Я Вас кахаю, але ў Вас ёсць жаніх. І як бы мне ні было цяжка расстацца з Вамі, я больш не буду прыходзіць да Вас, бо не хачу быць трэцім лішнім.
Я ўсё ж знікаю з вашага жыцця,
Нібыта снег вясной з зямлі знікае.
Знікаю, нібы ў час дажджу з лісця
Знікае пыл і на зямлю сцякае
З вадою дажджавой, каб стаць зямлёй
І сцежкаю, дзе вы са мной хадзілі
І ведалі, што вам не быць маёй.
Я вас любіў, а вы агонь любілі,
І я знікаю, як знікае дым
З пажарышча, дзе Храм стаяў высокі.
Я быў чужым і буду век чужым,
Як мне чужыя чорныя аблокі
У небе светлым, дзе цяпла няма
Маёй душы, што радасці шукае
У свеце, дзе бясконцая зіма,
Дзе мы кахаем тых, хто не кахае,
І я знікаю з вашага жыцця,
Нібыта снег вясной з зямлі знікае...
Бывайце назаўсёды!
Ваш Максім».
І хоць Максім напісаў Насці: «Бывайце назаўсёды!» – ён яшчэ доўгі час хадзіў ля інтэрната, спадзеючыся, што выпадкова сустрэнецца з дзяўчынай. Аднак не сустрэўся.
Я зноў не сустрэўся з табою,
Нібыта ў царкву не зайшоў,
А ў свята стаяў прад царквою,
Нібыта святар без ключоў.
Я зноў адзінотай працяты,
Як цемра працята агнём
Салютаў у Боскае свята,
З якім, як з малітвай, жывём.
І ўсё ж спадзяюся сустрэцца,
Каб быць хоць хвіліну з табой,
Каб ты, нібы свята, праз сэрца
Прайшла і не стала журбой...
Ішлі дні, тыдні, месяцы, і Максім прывык да самоты. Невядома колькі б хлопец маркоціўся, калі б на літаб’яднанні ў «Чырвонай змене» не пазнаёміўся з Веранікай, якая вучылася на філфаку. Бацька яе быў вядомым літаратуразнаўцам, які ў маладосці сам пісаў вершы. Максіму дзяўчына пры першай жа сустрэчы спадабалася, і ён запісаў у нататніку:
«Пазнаёміўся з цудоўнай дзяўчынай! Яе завуць Вераніка. Мінчанка. Каталічка. Вельмі падобная на Насцю. Сёння пасля пасяджэння літаб’яднання ішоў з ёй да аўтобуснага прыпынку. Яна расказвала пра тое, як пачала пісаць вершы. Вельмі ўразілі яе словы: «Бацька не стаў паэтам, а я стану!» Мне б такую ўпэўненасць у сабе! Нягледзячы на сакавіцкі марозік і вецер, доўга з Веранікай стаяў на прыпынку, і калі яна заходзіла ў аўтобус, то на развітанне ўсміхнулася і памахала рукой. Цяпер думаю пра Вераніку.
Я сотні год чакаў сустрэчы з вамі,
І вы прыйшлі, нібы вясна прыйшла,
З вялікімі, азёрнымі вачамі,
Паўнюткімі мядовага святла,
Дзе зоркі, як ільдзінкі залатыя,
Застылі напалохана прад мной
І шэранню ўзляцелі залатой,
Як матылі прад вогнішчам начныя
У цішыні разбіліся начной
Аб гарачынь, нібыта аб каменне
Высокай замкавай сівой сцяны...
І ўсё ж мне вашы цалаваць калені,
Як кветкі той ясенінскай вясны,
Дзе ўпершыню даў Бог сустрэцца з вамі,
Дзе вы ішлі, нібы вясна ішла,
З вялікімі, нібыта дзень, вачамі,
Паўнюткімі касцельнага святла...
Верш, здаецца, атрымаўся нядрэнны. Трэба будзе пры сустрэчы пачытаць Вераніцы. Што яна скажа? Відаць, адразу здагадаецца, што яна мне спадабалася. Але, няхай ведае, бо сапраўды яна мне падабаецца. Шкада, што Вераніка не дала нумар свайго тэлефона, а то зараз пазваніў бы ёй».
Максіму было дваццаць адзін год. Ён нідзе не працаваў і не вучыўся. Жыў у Мінску на кватэры. Гаспадары зусім не цікавіліся, чым займаецца іх пастаялец. Галоўнае для іх было – хлопец спраўна плаціць за кватэру і не мае ніякіх прэтэнзій да гаспадароў. Максім хацеў вучыцца, але не было ў яго ні гарадской прапіскі, ні вайсковага білета, ні дакументаў аб сярэдняй адукацыі, бо, закончыўшы машынабудаўнічы тэхнікум, каб не ісці працаваць па размеркаванні, хлопец не забраў дыплом, а «пайшоў у падполле». І цяпер, пазнаёміўшыся з Веранікай, ён адчуваў сябе няёмка ад таго, што нідзе не вучыцца, не працуе, а тым больш яшчэ не служыў у арміі. І на табе! У канцы красавіка прыйшла з вёскі ад маці тэлеграма, што Максіму трэба тэрмінова з’явіцца ў ваенкамат. Хлопец у ваенкамат не пайшоў. На наступным тыдні зноў прыйшла ад маці такая ж тэлеграма. Максім ізноў тэлеграму парваў і выкінуў. Яшчэ праз тыдзень прынеслі з вёскі новую тэлеграму: «Калі не з’явішся ў ваенкамат, пасадзяць у турму!» Прыйшоўшы да ваенкамата, ён пахадзіў каля яго паўгадзіны і вярнуўся дамоў. Назаўтра зноў пайшоў. Цяпер ужо неяк асмеліўся і зайшоў у будынак. Баяўся, што адразу арыштуюць, але ніхто нават не пацікавіўся: «Дзе гэта ты столькі часу прападаў?» Праз тыдзень Максім прайшоў медкамісію і ўжо змірыўся з тым, што давядзецца ісці служыць, але ў абласным ваенкамаце адзін з дактароў запытаўся: «Гэта вы пішаце вершы?» Хлопец перапалохана адказаў: «Я... А што?» – «Служыць хочаце?» – «Не...» Напісаўшы нешта ў дакументах, доктар сказаў: «Ну, ідзі пішы вершы!..»
Заняты справамі вайсковай службы, Максім ні разу не наведаў літаб’яднанне. І толькі калі атрымаў вайсковы білет, пайшоў у рэдакцыю, спадзеючыся сустрэцца з Веранікай. Дзяўчыны на літаб’яднанні не было, і, вярнуўшыся дамоў, Максім запісаў у нататніку:
«Вераніка на пасяджэнне не прыйшла. А як мне хацелася ўбачыць яе! Дзе яна цяпер? Як адшукаць яе? З-за арміі страціў дзяўчыну! Пачынаецца лета, і літаб’яднанне збірацца не будзе аж да верасня. Знайшоў газету з вершамі Веранікі і яе фотаздымкам. Якая яна прыгожая!
Як будзе ўсё далей між нас – не знаю,
Ды я кахаю вас, я вас кахаю,
Нібы малітву ў Храме, паўтараю
Прад вашым здымкам, нібы прад іконай,
Якую з адзінотаю штодзённай
Я асвяціў самотнаю слязой,
Як іерусалімскаю вадой,
Дзе тлуму свет і адзіноты свет
З’яднаны ў радасці зямной букет,
Каб я, што будзе ў нас далей, – не знаў,
А вас адну, губляючы, кахаў...
Закахаўся! Закахаўся!! Гэта дакладна, што я закахаўся! Але пара ўжо ехаць у вёску дапамагаць бацькам, а не блытацца без спраў па горадзе! Заўтра ж еду!»
Папярэдзіўшы гаспадароў кватэры, што едзе да бацькоў аж да восені, Максім сабраў рэчы і паехаў у вёску. Бацькі прыездам сына былі задаволеныя, бо дома хапала працы і каля хаты, і ў полі. Час ад часу хлопец пісаў у нататнік:
«У вёсцы мне зноў маркотна. Амаль месяц стаіць невыносная гарачыня. Хадзіў у лес. Грыбоў няма. Вечарам дапазна сядзеў на беразе сажалкі, а ўяўляў, што на беразе Чорнага мора. Думаў пра Вераніку.
Навошта мне вочы, калі я не бачу,
Навошта мне рукі, калі не абняць
Дзяўчыну, якую кахаю, і плачу,
Як неба, якое не ведае дня,
Бо хмары яго запалонілі з ночы,
Нібыта мяне, калі я быў адзін
І думаў пра лёс свой самотны і воўчы,
Дзе поўня, нібыта ў вадзе апельсін
З далёкага Крыма, дзе з ёю спаткаўся,
Нібыта ў анёльскім агні патануў,
І, выплыўшы ў дыме вясны, закахаўся,
Нібы разбурыў залатую сцяну,
Што нас раздзяляла, каб я век не бачыў
Дзяўчыну, якую кахаю, і плачу,
Як неба, якое зза хмар не відаць.
Навошта мне вочы, калі я не бачу,
Навошта мне сэрца, калі не кахаць...
Хутчэй бы паехаць зноў у горад!.. Трэба пахадзіць па рэдакцыях і разнесці новыя вершы для друку».
Пасля сонечных дзён пайшлі амаль восеньскія дажджы, і, пабыўшы ў вёсцы яшчэ тыдзень, Максім вярнуўся ў Мінск. Наведаў рэдакцыю «Чырвонай змены», дзе яму дапамаглі знайсці нумар тэлефона Веранікі. Атрымаўшы нумар тэлефона дзяўчыны, Максім раптам разгубіўся і некалькі дзён не мог адважыцца пазваніць ёй. У нататніку з’явіўся новы верш:
Ты не звоніш, і я не званю,
Ты не любіш, і я не люблю
Адзіноту дажджліваму дню
Аддаваць, як чужынцу зямлю,
Аддаваць, на якой ты жывеш,
У якую ты сыдзеш, як верш
На паперу – з самотнай душы,
Дзе пачаткам патопу – дажджы,
У якіх мне з табой сумаваць,
Нібы з Ноем каўчэг будаваць
І ўжо ведаць, што месца на ім
Толькі нам і не хопіць дваім...
Праз некалькі дзён Максім усё ж пазваніў Вераніцы. Яны дамовіліся сустрэцца ў скверы каля музея Янкі Купалы. Дзяўчына крыху прыпазнілася. Яна адразу не пазнала Максіма: ён адгадаваў вусы і вельмі коратка пастрыгся, быў апрануты ў светлы летні касцюм і абуты ў чорныя, добра наваксаваныя чаравікі. Сядзелі доўга на лавачцы каля фантана. Чыталі свае вершы. Вярнуўшыся дамоў, Максім запісаў у нататнік:
«Які я сёння шчаслівы! Я – Максім! А яна – Вераніка! Як у Максіма Багдановіча! Шкада, што хутка Вераніка амаль да канца лета з бацькамі з’язджае адпачываць да Чорнага мора ў Ялту. Абяцала знайсці магілу Максіма Багдановіча і прывезці мне з яе каменьчык...
Ты гаворыш: «Прыгожыя вершы ў цябе...»
Толькі я прыгажосці ў іх не заўважаю,
Бо цябе, мая радасць зямная, кахаю,
І, нібыта ў рацэ, я таплюся ў журбе,
Як адзін застаюся, нібыта ў чаўне,
Што плыве невядома куды праз туманы,
Дзе і вецер, відаць, у цябе закаханы,
Бо лістотай у твар ён шпурляецца мне,
Быццам бы на дуэль выклікае, каб біць
У душу мне дажджамі, нібы з пісталета.
А жыццё не прайшло, хоць мінула ўжо лета,
У якім я пачаў зноў кахаць і любіць
І прыгожыя вершы пісаць для цябе,
Бо ў табе прыгажосць, як віно ў вінаградзе,
Як бязмежная радасць у кроплі-журбе,
Як анёлак бялюткі ў сярэбраным садзе...
Няўжо Вераніка не здагадваецца, што я закаханы ў яе? Хочацца, каб у нас усё з ёй атрымалася...»
Раніцай Максім патэлефанаваў Вераніцы, каб зноў з ёй сустрэцца. Адказаў бацька: «Вераніка з сяброўкай паехала на лецішча і вернецца толькі праз тыдзень...» Якім доўгім для Максіма быў тыдзень! З нататніка:
«Зноў мне маркотна, як старому сабаку, якога спусцілі з ланцуга, а ён ад нечаканай волі не ведае, чым заняцца. Пішу вершы для Веранікі. І што яна там робіць з сяброўкай на лецішчы?
Я зноў не сустрэўся з табою,
Нібыта ў царкву не зайшоў,
А ўночы стаяў прад царквою
Журботны, як наша любоў
Да неба, якое над намі,
Дзе зоркі, як свечкі, гараць
У нашым завоблачным Храме,
Куды нам не трэба спяшаць,
Бо нам яшчэ трэба сустрэцца
У Храме, які на зямлі,
Каб з радасці плакалі сэрцы
І душы з’яднацца змаглі
Пад небам, якое над намі.
Як свята, цябе мне чакаць,
А ты, як малітва, у Храме,
І мне век малітву шаптаць...»
Мінуў тыдзень. Максім патэлефанаваў Вераніцы. Ніхто не адказаў. І хлопец цэлы дзень спрабаваў дазваніцца дзяўчыне, але так і не дазваніўся. Перад сном занатаваў:
«Чаму я такі няшчасны? І няўжо я такі дрэнны, што мяне не толькі нельга кахаць, любіць, а нават са мной нельга сябраваць? Гэта ж трэба, Вераніка паехала адпачываць, нават не развітаўшыся са мной! Хаця чаго яна будзе са мной развітвацца? Хто я для яе? Малады паэт, якому яна спадабалася, і не больш. У яе, гарадской, відаць, і без мяне хапае кавалераў. А тое, што я пішу вершы, яе не кране, не расчуліць, бо яна сама піша і друкуецца. Шкада, што так атрымліваецца...
Вы мяне павінны атруціць,
Бо я жыць далей так не магу:
Вас кахаць і гэты свет любіць,
Дзе замешана ўсё на граху.
П’ю віно, нібыта лета п’ю,
І ад лета, як віна, п’янею.
Я сябе, п’янога, не люблю,
А віно я разлюбіць не ўмею,
Бо на вас падобнае яно
І яго, як вас, не разлюбіць.
Вы маё царкоўнае віно,
Што без споведзі ў царкве не піць.
Вы мяне павінны атруціць,
Бо я жыць далей так не магу:
Вас кахаць і гэты свет любіць,
Дзе замешана ўсё на граху.
Я, мабыць, сяджу ў душнай кватэры, сумую па ёй, пішу вершы для яе, а яна цяпер на танцах або ў рэстаране. І яе не хвалюе, што нейкі Максім не можа заснуць, бо ён закаханы ў яе... Заўтра ж паеду ў вёску!»
Перад самым ад’ездам у вёску Максіму пазванілі з «Чырвонай змены» і папрасілі забраць ліст з рэдакцыі, які прыйшоў на яго імя. Хлопец і не падумаў, што гэта яму напісала Вераніка, бо не ведала яго хатняга адраса. Максім у рэдакцыю зайшоў толькі праз месяц. Ліст быў кароткім:
«Добры дзень, Максімка! Ты мяне прабач, што паехала адпачываць, не развітаўшыся з табой! 20 жніўня вяртаюся. Пішы. Буду рада пачытаць твае новыя вершы! Вераніка».
Максім перачытваў ліст ад Веранікі і радаваўся, што яна не забылася пра яго, яна проста была вельмі занятая. Амаль да самай раніцы Максім пісаў дзяўчыне адказ. Пісаў і рваў, пачынаў спачатку, а праз некалькі хвілін зноў камячыў паперу і выкідваў у сметніцу. Нарэшце напісаў коратка:
«Мілая Вераніка! Каб ты ведала, як я чакаў твайго ліста! Мне сумна без цябе! Мне адзінока!
Я ў гонар ваш назваў у небе зорку –
І неба павышэла над зямлёй,
І аддзялілася святло ад змроку,
І змрок схаваўся пад валун змяёй.
І я сказаў вам, што я вас кахаю,
І не пачуў нічога я ў адказ,
Але я вашу зорку ў небе знаю,
Падобную маўклівасцю на вас,
Далёкую і блізкую, як неба,
Куды ляту самотнасцю сваёй
Праз воблакаў вандроўніцкае срэбра
І падаю сцюдзёнаю расой
Пад ногі вам, прыгожай, як світанне,
Каб знікнуць назаўсёды і каб зноў
Ля вашай зоркі, што планетай стане,
Шаптаць пра вечную да вас любоў...
Гэта мой новы верш. Ён, Вераніка, прысвечаны табе! Хутчэй вяртайся! Чакаю! Сумую!
Твой Максім».
Усхваляваны Максім паслаў ліст у Ялту, забыўшыся пра тое, што Вераніка ў Мінску будзе 20 жніўня. А ўжо было 19-га і ў гэты ж дзень Вераніка пасля абеду выязджала з Крыма на цягніку дамоў. Паслаўшы ліст, Максім два тыдні чакаў адказу ад Веранікі. Злаваўся, што дзяўчына не піша яму. А Вераніка ў гэты час ужо была ў Мінску і таксама была без настрою, бо ліст ад Максіма ў Ялце не атрымала, а цяпер да ўсяго Максім не званіў, а пісаў у сваім нататніку:
«Усё! Ніякага кахання! Няўжо яна не можа патэлефанаваць з Ялты? Яна ж ведае мой тэлефон. Яна, відаць, зусім забылася пра мяне!
Ты не звоніш мне, і ўжо не трэба
Мне званіць, як восень ратаваць
Ад начнога, нібы прорва, неба,
Дзе былыя дні мае гараць,
У якіх я сумаваў і думаў,
Што без вас, як дым той, прападу,
Што ад вогнішча плыве і сумам
Поўніць далеч, як журбой – ваду,
У якой я завару гарбату,
Нібы ноч з чаборам завару.
Ты пазвоніш, ды ці будзе свята,
Ці запаліць раніцай зару
Для мяне на ўсходзе шэрым вечар,
Што цяпер каля агню са мной
Адзінокі, як і я на свеце,
І халодны, нібы снег зімой,
Што з начнога, нібы дрэва, неба
Сыплецца, як срэбра, на зямлю.
Ты не звоніш мне, і ўжо – не трэба.
Тых хто звоніць я ўжо не люблю.
Усё! Выкідаю Вераніку з галавы і сэрца! Усё! Хопіць!»
На пачатку верасня яны сустрэліся на пасяджэнні літаб’яднання ў «Чырвонай змене». Сустрэліся холадна, нібыта першы раз бачылі адно аднаго. І дамоў пайшлі кожны сваёй дарогай. Вечарам Максім запісаў:
«Куды мне да Веранікі?!. Ну хто я такі? Не маю ні працы, ні вышэйшай адукацыі! Друкуюся часта. А што з гэтага? Вераніка друкуецца не менш за мяне! Можа, трэба было з ёй пагаварыць? Хаця што гаварыць, відаць, у яе ёсць хлопец, які няхай і не піша вершы, але затое адукаваны і багаты. Трэба ўжо і мне брацца за розум. Хопіць «хавацца ад савецкай улады»! Вось пайду заўтра ў міліцыю і здамся як валацуга. Цяпер жа валацуг ловяць. А я сам здамся, і мне дадуць толькі некалькі гадоў турмы. Хаця нікуды я не пайду... Хутчэй бы што змянілася ў маім жыцці! А што зменіцца, калі я сам нічога не мяняю. Хаджу па горадзе з бруднай палатнянай торбачкай, у якой нашу сшытак з вершамі і кніжкі, а гаспадарам кватэры кажу, што вучуся на філфаку. Бацькам жа – што працую на будоўлі, у рэдакцыі тое ж самае кажу. Падманшчык! А каго я падманваю? Самога сябе!.. Вераніка... Вераніка! Хаця, магчыма, гэта толькі я прыдумаў сваю закаханасць да Веранікі. А я для яе – пустое месца. Калі б яна адчувала тое, што адчуваю я, то ў рэдакцыі падышла б да мяне і пагаварыла б. Мы ж столькі часу не бачыліся! А чаму яна павінна першай да мяне падыходзіць? Чаму? Не яна ж у мяне закаханая, а я закаханы ў яе!
Я думаў, што не прыйдзеш сёння ты
Так, як пасля начы ідзе світанне.
А ты прыйшла, як дзень прыйшоў святы,
Напоўнены любоўю і каханнем,
Нібы пацір сярэбраны віном,
Якое мне з табою выпіць трэба,
Каб разам нам, як залатое дно,
Убачыць зорнае начное неба,
Дзе нашы лёсы, нібы Млечны Шлях,
У вечнасці дажджлівай не знікаюць,
Бо ты прыйшла – і радасць у вачах
Цвіце, як кветкі ўвесну зацвітаюць
Пасля сцюдзёнай доўгае зімы,
Што снегам нас стамляла, як маўчанне,
Якое, нібы лёд, разбілі мы
На рэчцы светлай нашага кахання...
Заўтра абавязкова патэлефаную Вераніцы! Мы павінны з ёй сустрэцца, і я павінен ёй усё сказаць! А што я скажу? Пакуль што не ведаю...»
Назаўтра Максім патэлефанаваў Вераніцы і дамовіўся з ёй сустрэцца на Ленінскім праспекце. Ішоў вечаровы восеньскі дождж. Зайшлі ў кафэ «Вясна». Выпілі кавы. Вераніка была засмучаная, бо яе групу адпраўляюць да канца верасня на бульбу ў калгас. Усё, што хацеў Максім сказаць Вераніцы, ён не сказаў, а, правёўшы яе дадому – Вераніка жыла на праспекце, побач з плошчай Перамогі – даў на развітанне канверт: «Гэта мае вершы. Пачытай. Мне цікава, што ты скажаш...» А дома ў нататніку з’явіўся запіс:
«Нічога не сказаў Вераніцы пра свае адносіны да яе. Можа, так яно і лепей. За мяне скажуць усё вершы.
Я з вамі іду па праспекце
Праз дождж, як праз срэбраны сквер.
Я самы шчаслівы на свеце,
Я самы няшчасны цяпер,
Бо з вамі сустрэўся, каб з вамі
Не бачыцца зноўку сто год,
Каб думаць пра вас і начамі
Расплаўліваць рыфмамі лёд,
Што ў сэрца маё пранікае,
Калі застаюся ў дажджы
Адзін, нібы птушка, якая
Імкнецца да вашай душы,
Нібыта да сонца, імкнецца...
А зараз я з вамі праз дождж
Іду па вячэрнім праспекце,
Не верачы ў шчасце і ўсё ж
Шчаслівы сустрэчаю з вамі,
Няшчасны, бо буду без вас
Хадзіць па праспекце начамі,
Шчаслівых шукаючы нас...
Усе мы няшчасныя... Асабліва я, бо закаханы, а прызнацца ў гэтым баюся. Колькі разоў казаў сабе: «Будзь смялейшым! Ты ж паэт!» Паэт... Паэт... Валацуга я, а не паэт. Бродскага зза валацужніцтва выгналі з краіны. А мяне загоняцьу Сібір вошай карміць! Трэба нешта мяняць у сваім жыцці! Старэйшыя пісьменнікі раяць ехаць у Маскву ў Літаратурны інстытут на Вышэйшыя літаратурныя курсы. У наступным годзе вазьму і паеду! Хопіць бадзяцца! Пара за розум брацца! А то ўсё закаханы і закаханы, а толку ніякага! Адны вершы!..»
Перад ад’ездам у калгас Вераніка не патэлефанавала, і Максім зусім занурыўся. З сябрамі-паэтамі пайшоў у кафэ «Бярозка» і ўпершыню напіўся так, што ледзьве дабраўся дамоў. Раніцай доўга ляжаў у ложку. Гаспадары кватэры прапаноўвалі «палячыцца», але Максім адмовіўся. Успамінаў дзяўчыну, якую ўбачыў у кафэ. Папіўшы гарбаты, запісаў у нататніку:
«Болей ніколі не буду так напівацца! Для Веранікі, я ўжо зразумеў, я – проста знаёмы паэт, і не больш. Трэба забыцца пра яе, бо колькі прыгожых дзяўчат у горадзе. Хаця б узяць чарнявую незнаёмку, якую бачыў учора за суседнім столікам у «Бярозцы»! Трэба было з ёй пазнаёміцца! Яна, па-мойму, была не супраць...
Чорная маланка,
Чорная змяя,
Ты чыясь каханка,
Шкода – не мая.
Я б хацеў з табою
Пра яе забыць,
Што перада мною,
Нібы крыж, стаіць.
Толькі ты праходзіш
Ля мяне адна,
Як агонь па лёдзе,
З келіхам віна,
З чорнаю маланкай,
Чорнаю змяёй.
Не маёй каханкай,
Смерцю не маёй...
Жыццё цудоўнае! І яго трэба пражыць, а не прабегаць за дзяўчатамі, для якіх мы нічога не значым! І калі ўжо я сустрэну тую адзіную і непаўторную, для якой я сам буду каханым? Але чаго тут плакацца? Мне яшчэ ўсяго толькі дваццаць адзін год...»
Мінуў верасень. Вераніка вярнулася з калгаса, і Максім патэлефанаваў ёй. Прапанаваў сустрэцца, на што дзяўчына злосна адказала: «Адчапіся ты ад мяне!» – і паклала трубку. Максім дапазна бадзяўся па горадзе, як па лесе, у якім заблудзіўся. Вярнуўся дамоў. Лёг не распранаючыся спаць і заплакаў, не разумеючы чаго ён плача: ці ад таго, што яму далі знаць, што ён ніхто для дзяўчыны, ці проста стала шкада самога сябе. Супакоіўшыся, Максім сеў за нататнік:
«Цяпер я вольны! Я нікому не патрэбны! Заўтра ж еду ў вёску да бацькоў і пайду ў калгас віламі варочаць гной! Гэта маё прызванне! Дома мне ніхто не скажа, каб я адчапіўся ад яго. Я там сам магу сказаць любому, каб ён ішоў на край свету і не вяртаўся! І ўсё ж...
Я гатоў свае вершы спаліць,
Каб сцяну паміж намі разбіць
І пачаць свае вершы наноў
Пра каханне сваё і любоў
Да цябе, да адной, як той верш,
Што ніколі і ты не парвеш,
Бо ты ў ім, нібы ў сэрцы маім.
І міне сотні вёснаў і зім,
А мо дзень, а мо два, а мо тры,
І патухнуць прад намі кастры,
У якіх свае вершы палю,
Каб сказаць, што кахаю, люблю,
Каб паверыла ты і мяне
Утапіла ў каханні, нібыта ў віне...
Бывай назаўсёды, Вераніка! Ты яшчэ пашкадуеш, што не зразумела маіх светлых пачуццяў да цябе!
Прыйдзе час – і ты ацэніш гэта
Да цябе бязгрэшнае каханне
Сумнага, нібыта дым, паэта.
Вершы будуць, а яго – не стане,
Як жывой вады няма ў пустыні,
Як у лёдзе цеплыні няма.
Толькі ў вершах будзе, не астыне
Пачуццё, перад якім зіма,
Як прад ветрам па-над намі хмары.
Прыйдзе час... Я пра яго не мару,
Бо хачу, каб ты цяпер была
Ля мяне, як рэчка – ля пажару,
Ля цябе я, нібы ля цяпла
Малады матыль у дзень дажджлівы,
Малады матыль, які ляціць
Да агню, пакуль ляціць – шчаслівы.
І пакуль не любіш, мне любіць
І кахаць пакуль не цэніш гэта
Да цябе бязгрэшнае каханне
Сумнага, нібыта дым, паэта...
Вершы будуць, а яго – не стане...
Вершы будуць заўсёды! І ты будзеш плакаць, што згубіла такога хлопца. А цяпер смейся з мяне і маіх пачуццяў! Смейся! Але памятай, што смяецца той, хто смяецца апошнім. А я буду смяяцца апошнім! Буду! Буду, бо я – паэт!
Забараніце мне пра вас пісаць,
Нібы забараніце сонца бачыць,
Што нібы залацістая сляза
У Бога, што ад суму сёння плача,
Бо прад сабою бачыць белы свет,
Дзе закаханы ў прыгажосць паэт
Жыве і ў вершах сумных памірае...
Забараніце мне пра вас пісаць,
Нібыта ў Храм прарвацца, што згарае,
Каб абразы святыя ратаваць,
Не думаць, што пасля хтось дзякуй скажа...
І будзе неба чорнае, як сажа,
Дзе зоркі, як рассыпанае шкло
Ад ветражоў, дзе Божае святло
Жыве і будзе, нібы ў вершах вы,
Дзе я таксама, як і вы, жывы...
Забараніце мне пісаць! Ды не трэба мне забараняць! Я сам сабе забараняю пісаць Вераніцы! Забараняю! І ўсё тут!»
Раніцай, расплаціўшыся з гаспадарамі за кватэру, Максім паехаў у вёску да бацькоў, дзе і пражыў тры гады. У калгас, зразумела, варочаць віламі гной ён не хадзіў, але без працы не сядзеў. Забраўшы дакументы з тэхнікума, паступіў у Літінстытут на Вышэйшыя літаратурныя курсы. Ад сяброў Максім даведаўся, што за гэты час Вераніка паспела выйсці замуж і развесціся. Хлопцу было крыху яе шкада, але ён у душы быў задаволены, што так у Веранікі ўсё няўдала атрымалася. Едучы на вучобу ў Маскву, Максім патэлефанаваў Вераніцы. Яна абрадавалася званку, але на прапанову сустрэцца адмовілася, але ўсё ж папрасіла Максіма пісаць ёй. У цягніку хлопец не спаў. Пісаў у нататніку:
«У мяне пачынаецца новае жыццё! Шкада, што я столькі часу патраціў на валацужніцтва! Хаця ну які з мяне валацуга! Я ж працаваў крыху. Няўжо пісаць вершы – гэта валацужніцтва? Не! Праўда, не ўсе гэта разумеюць! У мяне самыя лепшыя бацькі на свеце! Яны разумеюць мяне! І я за гэта іх люблю! Сёння мне нічога не трэба! У мяне ўсё ёсць! І ў мяне ўсё будзе! Мяне чакае Масква! Бывай, Вераніка!
Вось і ўсё, і мы ізноў чужыя,
Як чужымі мы раней былі.
Зоркі, нібы кветкі залатыя,
Панад намі холадна ўсплылі
З цемнаты, нібы з вады счарнелай,
У якой ні берагоў, ні дна.
Панад намі вечнасць праляцела,
І зімою нашая вясна
Зноўку стала, і патухлі ў Храмах
Нашы свечкі ад сляпых вятроў.
І сляпым зраблюся я таксама,
Без цябе вадою стане кроў,
У якой мая душа патоне
І старой іконаю ўсплыве
У рачным, як дым, сівым затоне
І расой рассыплецца ў траве...
Шкада, што так атрымалася! А магло... іначай быць! Магло...
Усё магло між нас іначай быць,
І я не вас, а вы мяне любіць
Маглі б, як вас, чароўную, люблю
І праклінаю дзень, як на зямлю
З’явіўся я, каб тут сустрэцца з вамі
І палюбіць вас, як святлынь у Храме,
І мучыцца без вас, нібы без веры,
Нібыта раб – на залатой галеры,
Якому да паўстання не дажыць...
Усё магло між нас іначай быць,
І я, відаць, не адказаў бы вам,
Калі б вы сталі мне пісаць лісты,
Бо ўсё ж між нас, нібы агонь, гады,
Якія перашкодай толькі нам.
А можа, я ўсё выдумаў пра нас
І гэты верш, як спынены мной час,
Дзе вам маўчаць, нібы маўчыць мой верш,
Што рвеце вы, нібы вясна ірве
У небе хмары на драбнюткі дождж...
Здаецца, столькі часу мінула, а я і сёння думаю пра Вераніку! Чаму? Няўжо я яшчэ і сёння кахаю яе?
Які ўжо раз хачу пра вас адну забыцца,
Нібы з палону азіяцкага ўцячы
Хачу і ў вечнае пустыні заблудзіцца
Сярод пяскоў, нібыта зорак уначы,
Якія асвятляюць нашу адзіноту,
Як попел Храма, што без нас згарэў даўно...
Маё жыццё,
нібыта мост праз вечнасць з лёду,
Дзе сонца ў небе, як разбітае вакно
У свет, дзе я ніколі не змагу забыцца
Пра вас адну, як гэта нашае жыццё,
Дзе можна закахацца, як агню напіцца,
І, нібы лес асенні залатым лісцём,
Гарэць душой, што радасці зямной не знае
І хоча, як з палону, уцячы з мяне
Туды, дзе зоркі, нібы ў радасці на дне
Агонь, які нам не дае на міг забыцца
Пра тых, каго мы любім сёння, без якіх
Аб неба я гатоў, нібы аб лёд, разбіцца,
Каб болей вершаў новых не было такіх,
Як гэты верш, дзе я хачу пра вас забыцца,
Нібы з палону азіяцкага ўцячы,
Нібы віном нееўрапейскім атруціцца
І ў віфлеемскай патануць начы...
Вераніка! Вераніка! Бывай! Мяне чакае новае жыццё! І я ніколі не вярнуся да таго, што мне прынесла столькі душэўнага болю! Ніколі! Ніколі!!!
Усё схаваецца пад шэрым снегам часу,
Усё, як нашая сустрэча, праміне,
Адчуеш, бы ўначы зімой – мароз, адразу,
Што не хапае, як цяпла ўначы, мяне.
А я далёка буду, як усё былое,
Дзе ўсё самотнае, але ўсё ж дарагое
Душы і сэрцу, што непадуладны часу.
І буду я ісці па горадзе начным,
Дзе ў небе поўня, нібы залатая ваза,
Напоўненая часу снегам залатым.
І, пэўна, як і вы, я раптам пашкадую,
Што я іду не з вамі сёння праз зіму
І думаю пра вас, нібыта пра чужую.
Ды не скажу сабе, навошта і чаму
Я думаю пра вас і ўжо пра час шкадую,
Які прайшоў без вас, нібыта снег прайшоў
І вуліцу маю да вас замёў начную,
І мой спакой у жоўтых кветках ліхтароў...
І ўсё ж я думаю яшчэ пра яе! Навошта? Але веру, што пройдзе час і я пра яе забудуся, як і яна не памятае мяне! Забудуся!»
Яшчэ доўга Максім не мог забыцца пра Вераніку. І, відаць, не забыўся б, калі б не закахаўся ў масквічку Тамару, з якой пазнаёміўся ў Цэнтральным Доме літаратара на вечарыне Булата Акуджавы. Дзяўчына вучылася на актрысу, цудоўна іграла на скрыпцы. Яна была вельмі падобная на жонку Уладзіміра Высоцкага Марыну Владзі. Ізноў Максім ажыў душой, ізноў пачаў пісаць вершы пра каханне. Праўда, Тамара беларускай мовы не разумела і не хацела разумець: «Беларусы –гэта тыя ж рускія, але цёмныя, горшыя за нас, рускіх!» Максім, пачуўшы такое, раззлаваўся і перастаў сустракацца з ёй. Праз нейкі час Тамара сама прыйшла ў інтэрнат да Максіма і папрасіла прабачэння за знявагу. Максім ёй дараваў, але ў душы не знікла крыўда. Да ўсяго Максім нечакана атрымаў ліст ад Веранікі, якая паведамляла, што будзе хутка ў Маскве і абавязкова зойдзе. Максім абрадаваўся: «Будзе хоць з кім пагаварыць па-беларуску!» Вераніка ў Маскве была праездам, вярталася з Баку, куды ездзіла ў камандзіроўку. Максім сустрэў Вераніку на вакзале. На таксі прывёз у інтэрнат. «Можна, я ў цябе пераначую?» – адразу ж запыталася Вераніка. Максім ад такой заявы напачатку разгубіўся, але, пачырванеўшы, сказаў: «Начуй!» У хлопца была бутэлька віна. Вераніка не адмовілася выпіць. Успаміналі літаб’яднанне, сяброў. Вераніка папрасіла пачытаць новыя вершы, і Максім, дастаўшы нататнік, прачытаў:
Ты не хочаш са мной сустракацца,
Як па лёдзе праз рэчку ісці
Страшна мне, як баішся вяртацца
Да таго, што журботна ў жыцці
Адышло, адплыло з вечарамі,
У якіх, нібы слёзы, дажджы
І дажджы залатымі слязамі
У Хрыста на счарнелым крыжы,
Да якога прыходжу маліцца
І душой, як агнём, ажываць,
Каб на вуліцах тлумных сталіцы
Мне цябе, нібы радасць, шукаць,
Але ўсё ж не знаходзіць і верыць,
Што сустрэцца нам выпадзе ўсё ж,
Нібы ў Храм нам адчыняцца дзверы
І зімовы закончыцца дождж...
«Пра каго гэта?» – пацікавілася Вераніка. «А ты здагадайся!» – адказаў Максім і працягваў чытаць:
Ты не хочаш верыць у маё каханне,
Як не вераць у жыццё пасля жыцця,
Бо каханне – лёд, які растане,
Ажыве ў зялёным пошуме лісця,
Бо каханне – мёд, што горкім стане
Без надзеі, веры, без сустрэч і слоў
Пра каханне, вечную, як свет, любоў,
У якія ты не хочаш сёння верыць,
Як не веру я, што не паверыш ты,
Што блакіт нябёсаў без цябе мне шэры,
Ну а свет, дзе я жыву, зусім пусты,
Нібы Храм, які абрабавалі ўночы
Тыя, што не вераць у любоў, каханне,
Бо каханне – дым, які нам слепіць вочы,
Бо каханне – сон, які ўсё ж явай стане,
І растане лёд і кветкі закрасуюць
Там, дзе аніколі кветак не было.
Я ніколі кветку не сарву чужую,
І сваім чужое не назваць святло
Мне ніколі, бо не верыш ты ў каханне,
Як не вераць у жыццё пасля жыцця,
Бо каханне – лёд, які вясной растане,
Ажыве ў зялёным пошуме лісця...
«Маладзец! Ты вырас!» – пахваліла Вераніка Максіма. А хлопец, махнуўшы рукой на яе словы, працягваў:
Толькі з вамі шчаслівым сябе адчуваю
У самотным, як снег, што пад сонцам, жыцці,
Дзе я вас, як нікога на свеце, кахаю,
Дзе каханне, як вецер у жоўтым лісці
Адзінокага клёна, які ля сцяжыны,
Па якой мы ідзём, каб сустрэцца праз век
І прамовіць: «Адзіная ты...», «Ты адзіны...» –
І згубіцца ў высокай, як неба, траве,
І згубіцца, як птушкі губляюцца ў хмарах,
І знайсціся іголкамі ў стозе травы...
Толькі б з вамі сустрэцца – адна мая мара,
Для якой і сягоння яшчэ я жывы,
Як жывыя вясной ад снягоў ручаіны,
У якіх наша неба да неба плыве,
Каб пачуць зноў: «Адзіная ты...»,
«Ты адзіны...» –
І згубіцца жывою вадой у траве...
«Ну што скажаш цяпер?» – прачытаўшы верш, запытаўся Максім. «Нядрэнна... Можна яшчэ тоесёе паправіць і будзе наогул класіка!» – адказала Вераніка. «А паслухай вось гэты верш!» – сказаў Максім і, выпіўшы яшчэ віна, пачаў чытаць далей:
Яшчэ ўсё можа быць... Яшчэ ўсё можа быць,
І вам мяне, як вас я, светла пакахаць,
І, нібы пераплыўшы акіян журбы,
Вам прада мной, як прад агнём, стаяць
І слухаць вершы, што для вас адной пішу,
Нібы малюся ўночы Богу аднаму,
І пойдзе дождж, і я скажу пра вас дажджу,
І пойдзе снег, і я за вас пайду ў зіму,
Каб снегам стаць, з якога белы свет ствараць
Вы будзеце, калі самотна стане вам,
Дзе адзінота ваша – ваш прыгожы Храм,
Дзе слёзы вашы – маладое серабро,
Дзе зла няма, дзе, нібы Бог, жыве дабро,
Каб мы змаглі сустрэцца там, дзе будзе дождж,
Нібыта лес, нібыта лёс, які з нябёс
Да нас сыходзіць светла і не бачыць слёз,
Нібы зімы, якая ўжо ідзе і ўсё ж
Яшчэ ўсё можа быць... Яшчэ ўсё можа быць,
І вам мяне, як вас я, светла пакахаць,
І, нібы пераплыўшы акіян журбы,
Вам прада мной, як прад агнём, стаяць...
Слухаючы гэты верш, Вераніка апусціла галаву. І калі Максім закончыў чытаць і прапанаваў ёй яшчэ паслухаць штонебудзь, дзяўчына ўсхапілася, як вялікая дзікая птушка, з месца і, схапіўшы сваю сумачку, выскачыла з пакоя. Максім не адразу зразумеў, што адбылося, і, калі ўжо выбег на калідор, пачуў, як на першым паверсе моцна ляпнулі дзверы інтэрната, нібы з сёмага паверха, на якім жыў Максім, зваліўся вялікі камень і разбіўся на тысячы дробных калючых каменьчыкаў. На вуліцы ішоў дождж з мокрым снегам. Пахадзіўшы каля інтэрната, Максім вярнуўся ў пакой, дзе на століку стаяла недапітае віно і валяліся на падлозе лісты з яго вершамі. Не звяртаючы ўвагі на паперу пад нагамі, Максім дапіў віно прама з пляшкі. Віно, якое яшчэ нядаўна было салодкім, было горкім і салёным, як слёзы.
Раніцай Максім запісаў:
«Прыязджала Вераніка. Чаго? Каб уцячы ад мяне! І наогул дзе яна цяпер? Што з ёй? Хаця такая жанчына не прападзе і ў Маскве!
Гэта кветкі мае, а не снег
Вам пад ногі з нябёсаў ляціць.
Вы не хочаце бачыць мяне,
Як і вас не магу разлюбіць
За маўчанне, якое як лёд,
Праз які праразаецца дзень,
Дзе закончыцца кветак палёт,
Снег, як белы пясок, упадзе
Мне пад ногі і спыніцца час,
Праз які я мог з вамі прайсці,
Як праходзіць самота праз нас,
Калі нам адзінотна ў жыцці.
А пакуль мае кветкі з аблок
Вам пад ногі лятуць і лятуць,
Мне ісці вам насустрач здалёк
І не бачыць нічога, не чуць
Акрамя вас адной на зямлі
Сярод белых, як кветкі, снягоў,
Дзе хачу, каб са мной вы былі,
Як ёсць вера, надзея, любоў,
Як ёсць неба, куды мы глядзім,
Як самота прыходзіць да нас,
Дзе са снегам праз вечнасць ляцім,
Забываючы існасць і час...
Хутка зіма! Абавязкова трэба будзе павіншаваць Вераніку з Новым годам! Сёння сустракаюся з Тамарай. Ідзём у тэатр. Нядрэнная дзяўчына. Але...»
Пасля тэатра Максім не стаў праводзіць Тамару дамоў, а сказаў, што ў яго разбалелася галава, і паехаў у інтэрнат. Гэта было яго апошняе спатканне з Тамарай, бо ён вырашыў з ёй больш не сустракацца. І не сустракаўся. А аднойчы, успомніўшы Вераніку, пазваніў ёй у Мінск. Яна была якраз дома. Узрадавалася. Максім не распытваў, чаму яна, калі прыехала да яго ў Маскву, раптам уцякла. А яна, расказваючы пра сябе, папрасіла пачытаць новыя вершы. І Максім чытаў:
Я вас люблю, таму і непазбежна
Тут некаму самотна, нават смешна
З таго, што безнадзейна вас люблю,
Нібыта ўночы салаўя лаўлю
У садзе, у якім яго няма,
Дзе травень юны для мяне – зіма,
Дзе дрэвы ў квецені, як гурбы снегу,
Дзе пчолы, быццам бы іскрынкі смеху
Анёлаў, што спускаліся да нас
З аблок, дзе ў дождж зачараваны час,
Які прайшоў і прыйдзе на зямлю
Дажджом, які, як вас цяпер, люблю
І не баюся, што камусьці смешна
З мяне, што я даўно наіўна-грэшна
За вамі ў думках, нібы цень, хаджу...
«Цудоўна!» – сказала Вераніка і папрасіла пачытаць яшчэ. Максім не адмовіўся, бо ён гэтага толькі і чакаў:
Паэт у каханні да вас прызнаецца,
А вам гэта смех, быццам кожны паэт
Хто хоча пагрэцца ля вашага сэрца,
І потым забыць вас, нібыта букет,
Які сабірае, каб выкінуць, з кветак
Прыгожых, як зорнае неба, дзе мне
І зоркі, як кветкі, што з нашага лета,
Якое мінула і не праміне,
Бо ў вершах сваіх лета я зберагаю,
Нібыта ў сасудах антычных віно,
Дзе слова «люблю» і дзе слова «кахаю»
З’яднаныя ў слова святое адно,
Якое душу мне агнём апякае,
Якое пра вас не дае мне забыць,
І гэтае слова ў таго, хто кахае,
Хто будзе кахаць і хто будзе любіць...
«І каму ж ты гэта ўсё прысвяціў?» – смеючыся, пацікавілася Вераніка. «Здагадайся з трох разоў!» – засмяяўся ў адказ Максім. «Я падумаю, а ты яшчэ штонебудзь пачытай, каб я ўжо дакладна здагадалася!» – працягваючы гарэзна смяяцца, папрасіла Вераніка. І Максім стаў чытаць далей:
Не варты я таго, каб вы мяне кахалі,
Калі вам не цікава, што для вас пішу
І вершы вам, як зорнага святла каралі,
На пошту праз дажджы
і снег штодня нашу,
Нібыта ў Храм,
штодня хаджу на споведзь, грэшны.
Я вам пішу, а вам з мяне, напэўна, смешна...
Ды вершаў вам больш
ці напіша хто ў жыцці!
Як сонца ўвосень у бярозавым лісці
У золата сваю любоў пераплаўляе,
Мая душа каханне ў вершах пасяляе.
І будзе дождж, і будзе снег яшчэ ісці,
І буду я дамоў праз дождж і снег вяртацца,
І буду вам у вершах зноўку спавядацца,
Душой праз грэх,
нібы трава праз тло, расці
Да вас, нібы да сонца...
«Максім, за такія вершы ты варты самага вялікага ў свеце кахання самай прыгожай і лепшай дзяўчы-ны!» – усклікнула Вераніка, чым падахвоціла хлопца пачытаць яшчэ адзін верш:
Не знікай з майго жыцця, не трэба.
Без цябе, нібыта птах без неба,
Я загіну ад зямной журботы
І мой час, нібы рака пад лёдам,
Знікне ў адзіноце назаўсёды,
Бо зіма сусветная пачнецца,
Белая, як белы свет, зіма,
Сонца ў небе, як сусвету сэрца,
Спыніцца, бо нас з табой няма
Тут пад небам, нібы прад іконай,
Разам і ці будзем разам мы
У журбоце й радасці штодзённай
Праз жыццё ісці, нібы з турмы
Уцякаць, не знаючы дарогі
Да той волі, пра якую снім...
Не знікай! Прашу зусім не многа...
Лепей знікну я, як з яблынь дым...
«Позна, мой мілы Максімка! Позна! Прабач...» – сказала Вераніка і паклала трубку. Максім зноў набраў нумар дзяўчыны, але яна не падышла да тэлефона. Вярнуўшыся з пошты ў інтэрнат, Максім зайшоў да сябра Генадзя і расказаў пра свой званок Вераніцы. Генадзь быў старэйшы за Максіма на пятнаццаць гадоў, і паслухаўшы хлопца, сказаў: «Выкінь ты яе з галавы! Уяві, ты ёй тэлефануеш, чытаеш вершы, а яна ў гэты час голая ляжыць з мужыком у ложку і смяецца! Смяялася?» «Не можа быць такога! Яна не такая!» – запярэчыў Максім, на што Генадзь сказаў: «Хочаш вер, а хочаш не! Жанчыну трэба любіць у пасцелі, а не займацца словаблуддзем! Колькі ты яе ведаеш?» «Каля пяці гадоў ужо...» – задумліва адказаў Максім. «Ты з ёй хоць цалаваўся?» – «Не...» – «І што ты хочаш ад яе?» – «Сяброўства...» – «Якога сяброўства! Жанчыну трэба любіць, каб яна ад задавальнення плакала! А ты? Вершыкі ёй чытаеш! Яна і сама можа іх пачытаць!» – «Я не магу лезці да жанчыны ў ложак, калі яна сама гэтага не хоча!» – «А ты спрабаваў лезці?» – «Не...» – «Ну дык і атрымлівай задавальненне сам з сабой! Выкінь ты гэтых баб з галавы! Давай лепей вып’ем...» – «Давай...» – пагадзіўся Максім. Раніцай, прыйшоўшы ў пакой да сябе, Максім запісаў у нататніку:
«Генадзь мае рацыю, што вершамі жанчыну не возьмеш! І колькі яшчэ я буду такім наіўным! Пара ўжо зразумець, што такіх бледных інтэлігентаў, як я, дзяўчаты не любяць, а здзекуюцца з іх.
Вам дзякую за тое, што вы ёсць.
Вам дзякую за чорнае маўчанне,
Якое залатым, як сонца, стане,
Калі, як вечнасць, пройдзе маладосць,
Куды вам не вярнуцца, каб сказаць,
Што гэты свет як Божая сляза,
Дзе ў нашых слёзах тоне Божы свет,
Дзе я па снезе белым след у след
Іду за вамі, знаючы, што вам
Я шчасця, нібы вечнасці, не дам...
Вам дзякую за тое, што вы ёсць,
Былі і будзеце, як гэта неба,
Дзе кожны з нас пад ім часовы госць,
Якому хочацца кахаць і трэба
Каханым быць і не любіць маўчанне,
Якое залатым, як куля, стане
І ў сэрца трапіць і заб’е мяне...
Хутка канікулы. Даю сабе слова, што, прыехаўшы ў Мінск, Вераніцы не пазваню! Клянуся! Клянуся!!!»
Так яно і было: Максім не пазваніў Вераніцы. Зайшоўшы ў рэдакцыю часопіса «Маладосць», даведаўся ад знаёмых, што тыдзень назад Вераніка зноў выйшла замуж за нейкага паэта з Масквы, з якім паўгода назад пазнаёмілася ў Доме творчасці «Каралішчавічы», што пад Мінскам. «Ну і няхай!» – уздыхнуўшы, сказаў Максім.
Увесь час летніх канікул Максім прабыў у вёсцы. Хоць і хацелася яму з’ездзіць у Мінск, але стрымліваў сябе, баючыся, што пачне шукаць маскоўскі адрас і тэлефон Веранікі. У нататніку з’явіліся новыя запісы:
«Яшчэ застаўся год вучобы. А там трэба будзе шукаць працу. Не ведаю, як будзе, але валацугам мне ўжо больш не быць. Не магу выкінуць з галавы Вераніку! Хаця і ведаю:
Мне з вамі ўжо больш не сустрэцца,
Нібы не вярнуцца ў той дзень,
Дзе вы мне патрапілі ў сэрца,
Нібыта ў цямніцу прамень
Вясновага сонца, якое,
Як ваша маўчанне, цяпер
Высокае і залатое.
«Што вам не сустрэцца, не вер...» –
Мне шэпча трава маладая
У скверы, дзе з вамі я быў,
Дзе зараз агнём зацвітае
Куст бэзу і шлях асвятляе
Мне дымам вясновай журбы,
Каб з вамі змаглі мы сустрэцца,
Нібыта вярнуцца ў той дзень,
Дзе вы мне патрапілі ў сэрца,
Нібыта ў цямніцу прамень...
Тады была вясна! Як гэта было даўно! Праз некалькі тыдняў трэба зноў ехаць у Маскву на вучобу І хочацца, і не хочацца...
Ужо, здаецца, сотні год прайшло,
А мне пра вас забыцца немагчыма.
Вы – як ікон няспешнае святло,
У верніка заўжды перад вачыма,
Прад мной у гэтым свеце, дзе няма
Без вас святла, як і няма цямнечы
І не канчаецца без вас зіма
Спакойнавечная, нібы Шлях Млечны,
Які прад намі, па якім не нам
Ісці дваім, каб і дваім застацца
У свеце тым, што як адвечны Храм,
Дзе сотні год, як міг адзін, прамчацца...
Усё прамчыцца... Усё пройдзе, бо нічога вечнага няма. Пакуль ты жывеш, усё жыве разам з табой, а ты памрэш, усё разам з табою памрэ...
Сярод ільду калюжын і снягоў
Лісцё апалае, нібыта кроў.
І ты ідзеш, нібыта воўк, па ім,
Нібы за ворагам параненым,
Які ўцякае з восені, дзе ўсё ж,
Нібы вайна, мінуў асенні дождж
І дрэвы чорныя, нібы пажар
Навокал быў, галінамі да хмар
Не могуць дацягнуцца, каб ляцець
У зорак парассыпаную медзь
І там, як душы грэшнікаў, згарэць.
І асвеціць твой шлях, дзе, нібы кроў,
Лісцё сярод ільду, сярод снягоў,
Якім не вечна быць, як і табе
Ісці па скверы ў зімняе журбе...
Заўтра еду ў Маскву. Цяпер ужо сапраўды не хочацца ехаць, бо вельмі баюся сустрэцца з Веранікай... Не ведаю: ці трэба мне баяцца сустрэчы з ёй? Не ведаю...
Сонца ў небе – твая адзінота
Залатая, што ў шэрым жыцці
Асвятляе штодзённа самоту,
Як расу на апалым лісці
Дрэў высокіх, што неба трымаюць
Над тваёй сіратлівай душой,
Праз якую вятры пралятаюць,
Разбіваючы ў слёзы спакой,
У якіх адлюструюцца зоры,
На якія ты ўночы глядзеў
І па мокрай траве, як па моры,
Ты ішоў, як Хрыстос па вадзе,
Каб у неба твая адзінота
Сонцам выплыла ў гэтым жыцці,
Дзе і радасць твая і самота,
Як раса на апалым лісці...
За вакном цягніка мая Беларусь! Самая прыгожая ў свеце краіна! А мне сумна. Бацькі дома засталіся адны... А Вераніка замужам...
Я вас кахаў... Я вас яшчэ люблю,
Ды пакідаю вас, як дым зямлю,
Бо знаю, не патрэбен дым зямлі.
І дождж затушыць вогнішча, каб мы
Успомнілі пра зацемкі зімы,
Дзе мы з табой шчаслівымі былі.
Яшчэ мне можна сёння вам званіць
І кветкі ўсе для вас адной скупіць
Ды гэтага нічога не зраблю.
Сыходжу я, каб не перашкаджаць
Вам жыць, любіць і не мяне кахаць...
Я вас кахаў... Я вас яшчэ люблю...»
Прыехаўшы ў Маскву...
...Званок у дзверы разбудзіў Максіма. «Што гэта тут у вас робіцца? Мала што дождж на вуліцы, дык вы яшчэ кватэру мне залілі!» – крычала пад дзвярыма суседка Марына з першага паверха. «Няўжо?» – перапалохаўся Максім і заглянуў у ванную. Вада выцякала з перапоўненай ванны. «Гэта ж трэба! Забыўся выключыць...» – сказаў Максім, а суседка, размахваючы перад сабой мокрай анучай, працягвала: «Ты тут нічога не памятаеш! Хутка спаліш увесь дом! Я на цябе ўправу знайду!» – «Чаго вы так крычыце?» – «Чаго? Чаго? Я спаць адна не магу! А вы тут мне кватэру затапілі?» – «Ну прабачце! Болей не буду». – «Ад вас дачакаешся! Як будзеш разлічвацца?» – «А як вы хочаце?» – «Я падумаю!» –ужо з усмешкай адказала Марына і пайшла. Максім глянуў на гадзіннік. Было тры гадзіны ночы. На вуліцы ішоў дождж.
Прыбраўшы ваду, Максім лёг на канапу. Але спаць ужо не хацелася. І ён, разгарнуўшы нататнік, стаў пісаць:
«Насця... Вераніка... Тамара... Цяпер Ларыса... А можа, гэта ўсё мне прыснілася? Не было і няма ні Насці, ні Веранікі, ні Тамары, ні... ні мяне самога.
Ты ў сонечных днях застаешся,
А мне ўсё ісці праз дажджы
І верыць, што ты не смяешся
З маёй адзінокай душы,
Якая, нібыта да сонца,
Імкнецца праз дождж да цябе.
А дождж, нібы вечнасць, бясконцы
І гэткі ж, як я, у журбе
Па тым, што нішто непаўторна
І што ўжо не будзе павек
Ні белае ружы, ні чорнай,
Якія, як свечкі ў царкве,
У садзе для нас красавалі
У сонечных днях, у якіх
Адно аднаго мы шукалі,
Каб потым расстацца праз міг...
Каб потым расстацца праз міг... А потым усё жыццё ўспамінаць і думаць, чаму ўсё так было, а не іначай... Чаму?
Цвітуць у горадзе каштаны,
Як свечкі ў Храме залатым,
Дзе я сягоння закаханы,
Я закаханы ў белы дым
Каштанаў, што цвітуць прад намі
У горадзе, які праз нас
Глядзіць зялёнымі вачамі,
Нібыта бачыць першы раз
Мяне з табою ў гэтым свеце,
Дзе ўжо, нібы агонь, вясна,
Якую раздзімае вецер,
Дзе сонца келіхам віна,
Што выпіць нам наканавана,
Плыве над Храмам залатым...
Цвітуць у горадзе каштаны
І ў сэрцы радасным маім.
Якія яшчэ каштаны?! Зараз восень, і мне ўжо даўно за сорак... Але... Але... Дзе мой сябра Генадзь? Як ён там, стары, у сваёй Варкуце? З кім там ён вуркоча? Ды ці жывы ён? Трэба будзе пашукаць па Інтэрнеце. Ранкам абавязкова патэлефаную Насці Міцкевіч! Ці памятае яна мяне? Гэта ж больш як дваццаць гадоў прайшло...
Люблю маўчанне ваша залатое,
Яно маю самотную душу
Мне асвятляе, нібы дно рачное
Маланка асвятляе ў час дажджу,
Які ідзе не знаючы спакою
І знаць не хоча, бо маё жыццё,
Нібыта снег апошні, што вясною
Растане, каб травою стаць, лісцём
І праз маўчанне ваша залатое,
Нібыта праз агонь начны, прайсці,
Каб неба ў зорках, нібы дно марское,
Змагло, як ружай, поўняй зацвісці,
Якую вам я падарыў на шчасце...»
Максім не заўважыў, як развіднела. На працу не трэба было ісці, бо якраз была субота. Дождж не пераставаў. Дачакаўшыся дзесяці гадзін, Максім памеркаваў, што сям’я Насці павінна ўжо была б прачнуцца, і патэлефанаваў. Рукі ад хвалявання дрыжэлі. Адразу ж пасля першага гудка ў тэлефоннай трубцы Максіму захацелася пакласці трубку: «Навошта вяртацца ў былое, калі яго няма. Яно ёсць, але яго няма нашага, агульнага на дваіх. Былое ёсць, але яно ў кожнага сваё». «Алё. Я вас слухаю...» – раптам пачулася ў трубцы, нібыта ў трубе, якая звязала Максіма з тым, што было больш як дваццаць гадоў назад. «Алё... Насця... Гэта я... Максім...» – нясмела прагаварыў ён. – «Максімка! Як я рада чуць цябе! Адкуль ты звоніш?» – «Як адкуль? Я ў Мінску жыву!» – «І я ў Мінску! Ну расказвай пра сябе!» – «Ты што, нічога не ведаеш пра мяне? Я ж паэт...» – «Ведаю, ведаю! Я проста разгубілася. Як ты мяне знайшоў?» – «Па камп’ютэры...» –«Маладзец! Ты жанаты?» – «На жаль, не... Быў... А ты замужам?..» – «Была...» Насця расказала, што пасля таго, як з яе жыцця знік Максім, яна толькі праз пяць гадоў выйшла замуж. Жыла ва Украіне. Муж запіў – і давялося з ім развітацца, з двума малымі дзецьмі вярнуцца ў Мінск у кватэру цёткі. Каб не аднолькавыя прозвішчы Насці і яе цёткі, Максім нізавошта не адшукаў бы сваю былую каханую дзяўчыну. «Дык ты за салдата не выйшла замуж?» – «За якога салдата?» – «Земляка, якога ты чакала з арміі...» – «Не чакала ніякага я салдата з арміі. Што ты прыдумаў?..» – «Мне твая сяброўка сказала, каб я не хадзіў да цябе, бо ты чакаеш жаніха з арміі і, як толькі ён вернецца, выйдзеш замуж за яго...» – «Не было ў мяне ніякага салдата... Быў зямляк... Пісаў лісты... А замуж я за яго не думала... А ты куды гэта знік аж на дваццаць гадоў?..» – «Нікуды я не знікаў. Я ж табе ліст напісаў, што не магу быць трэцім лішнім...» – «Ніякіх лістоў я ад цябе не атрымлівала...» – «Ну вось табе і на... Давай сустрэнемся!» – «Калі?» – «Ну а хаця б заўтра?» – «Заўтра я не магу... Сёння пасля абеду еду да бацькоў у вёску. А як там твае бацькі? Як брат? Сястра?» – «Усё нармальна... І ў мяне ўсё нармальна... Пішу вершы пра каханне...» – «Пачытай штонебудзь!» І Максім пачаў чытаць:
Я вершы складаю пра вас,
Бы ў вечнасць будую масты,
Дзе ёсць той шчаслівейшы час,
Дзе мы размаўляем на ты.
А сёння не хочаце вы
Ні слухаць, ні бачыць мяне,
Нібы я падпальшчык царквы,
Якога агонь не міне,
Бо вершы складаю пра вас,
Бы ў вечнасць будую масты,
Дзе ёсць той шчаслівейшы час,
Дзе мы размаўляем на ты...
«Мне падабаецца. А пра каго гэта?» – спытала Насця і засмяялася. «А проста так. Пра каханне...» – «Я сама разумею, што пра каханне. А канкрэтна?» – «Не скажу. Лепей паслухай яшчэ», – прамовіў Максім і працягваў чытаць:
...А я не ў сілах пра цябе забыцца,
Хоць разумею – трэба забываць.
Сустрэча наша нібы бліскавіца
Пасля якой нічога не відаць
У гэтым свеце, дзе было мне цёмна,
Калі я быў, як ля гасцінца крыж,
Адзін, які ўсе бліскавіцы помніць.
Ды я маўчу, і ты, як крыж, маўчыш.
І разліваецца з усходзячага сонца
Святло, нібы царкоўнае віно,
Якое нам з табою піць бясконца,
Бо, як жыццё, не скончыцца яно
У гэтым свеце, дзе было мне светла,
Бо быў з табой, нібы агонь з вадой,
І ў кветках, як у свечках, спела лета,
Каб аб’яднаць і раз’яднаць з табой...
«А гэта як пра нас... Ці не?» – памаўчаўшы, спыталася Насця. «Можа, і пра нас... Паслухай яшчэ».
У Храме маёй адзіноты
Нябесныя пчолы жывуць.
На фрэсках няма пазалоты,
А цені, як травы, растуць,
Як дым прамінулых стагоддзяў,
Як хмары над ціхай зямлёй,
З якіх адзінокі дождж пройдзе
І стане жывою вадой
Для Храма маёй адзіноты,
Якога не бачыце вы.
Мне зоркі – пчаліныя соты
У цемры блакітнай травы,
Куды я гляджу і вас бачу,
Нібы залатую пчалу,
Што золатам сонечным плача
І моліцца толькі святлу,
Якога няма ў маім Храме...
«Вельмі прыгожа! У мяне цётка ў Гародні працуе настаўніцай беларускай літаратуры, і яна любіць тваю паэзію», – працягнула размову Насця, а Максім, пачуўшы гэта, сказаў: «А мяне самога ніхто не любіць...» – «Як гэта, ніхто цябе не любіць...» – «Ніхто мяне не любіць!» – упэўнена сказаў Максім. «Усе цябе любяць...» – пачала супакойваць Насця. «Не трэба, каб мяне ўсе любілі! Мне трэба... – Максім на момант прыпыніў размову, а потым сказаў: – Давай сустрэнемся праз тыдзень!» – «Добра. Дамовіліся. Ты толькі загадзя мне патэлефануй, каб я была гатова...» – «Добра...» – адказаў Максім і паклаў трубку.
Да самага вечара Максім перабіраў нататнікі, шукаючы запісы пра Насцю, але іх было ўсяго толькі некалькі і яны былі вельмі кароткімі, без падрабязнасцей. Ноччу Максіму прысніўся верш, і ён, усхапіўшыся, запісаў яго:
«Як пудру цёплую, пясок
Мне сыплеш ты няспешна на руку.
А сонца, нібы плаўлены сырок,
Запечаны ў блакітную муку,
Над намі ў небе... Сёння спёка,
І да вады, нібы да вечнасці, далёка
Табе і мне. І блізка нам –
Вада прад намі – першабытны Храм,
Што, з вечнасці з’явіўшыся зямной,
Напоўніцца не можа цішынёй...
Што гэта за верш такі прысніўся? Што ён мне вяшчуе?»
На вуліцы ішоў дождж. І Максім, падышоўшы да вакна і прыткнуўшыся лбом да халоднай шыбы, доўга глядзеў у начную мокрую цемру. А раніцай напісаў:
«Жыву ў невядомасці нашай,
Нібыта праз восень іду,
Якая ў душу маю ляжа,
Нібыта лісцё на ваду
Ляснога азерца, якое
Ад лісця, як мёд, залатое...
І ты ў незнаёмасці нашай
Жывеш і не знаеш, што ты
Насустрач ідзеш мне і скажаш,
Што ўжо апусцелі сады
І восень у іх гаспадарыць...
І я размінуся з табой,
І ў небе паселяцца хмары
І сэрца напоўняць журбой,
Журбой, як і мы, незнаёмай,
Як дзень, у які мы ідзём,
Дзе промняў асенніх салому
Вятры замятаюць лісцём...
Так, на вуліцы ўжо восень. На вуліцы дваццаць першае стагоддзе, а я вяртаюся ў сваё далёкае мінулае, дзе я малады і наіўны. Кажуць, што толькі з наіўных людзей атрымліваюцца сапраўдныя паэты. А ці сапраўдны я? Для чаго я столькі вершаў напісаў пра каханне, калі яны мне не дапамаглі быць каханым? Я разумею, што за вершы нельга пакахаць, але ж... Я ўсім дзяўчатам, якія мне падабаліся і якіх я кахаў, пісаў вершы. Дзе цяпер тыя вершы? Спалены? Выкінуты ў сметніцу? А можа, і ёсць дзе хоць адна жанчына, якая захоўвае мае вершы, і, успомніўшы мяне, перачытвае і шкадуе, што яна не мая жонка? Але ці была б яна са мной шчаслівая? Не ведаю... Вершы – гэта мае слёзы, якія ідуць з душы і якія я аддаю паперы, як снегу, на якім яны астываюць, і не кожнаму дадзена, чытаючы іх, адчуць тое, што я адчуваў... І гэты вечаровы дождж за вакном – гэта жывая вада, якая ажыўляе ў душы тое, што даўно прайшло, але пра тое, што гэты вечаровы дождж – жывая вада, ведаюць толькі тыя, хто кахаў і кахае...»
|
|
|
