|
Печ
|
* * *
печ у цэнтры
як сарцавіна радаводнага дрэва
на печы грэецца кот
а ў запечку цвыркуны
і ўсім добра
і ў печы трымаецца святло
як душа ў чалавеку
1966. Ляжу з бабуляй Ганнай на печы. Яна расказвае мне казку пра ваўка, які хвастом лавіў рыбу.
* * *
У нашых рыцарах-мужчынах
Жыве яшчэ вольнасці кроў,
З якой пачалася Айчына,
З якой пачалася Любоў
Да роднай зямлі і да неба,
Да ціхай высокай травы,
Якая ў расе, як у срэбры,
Якая як цень ад царквы,
Царквы, што будуецца ў полі,
Дзе вецер, дзе сцежкі, дзе пыл,
Дзе хочацца вольнаму волі,
Дзе помніцца вечнасць магіл,
Магіл, дзе спачылі мужчыны,
Што верылі ў вольнасці кроў,
З якой пачалася Айчына,
З якой пачалася Любоў...
1969. На вуліцы зіма, як белае бязмежнае мора. І сярод вялікіх гурбаў, як замерзлых хваляў, стаіць наша хата, нібыта Ноеў каўчэг. Сярод хаты – печ. Вялікая і белая. На печы кот, а пад прыпекам куры. І я, прачытаўшы казку пра Ямелю, які ездзіў на печы, хачу таксама, пакуль няма бацькоў дома, пажыць як у казцы...
* * *
Ты на белай зямлі нарадзіўся, жывеш,
Як на белай паперы жыве гэты верш.
Ты самотны, як слова, што ў вершы, «самота»,
І табе быць вясёлым зусім не ахвота,
Бо няма тут прычыны, вясёлым каб быць,
Бо няма тут каго ўжо даўно палюбіць,
І ты любіш, самотны, самотна віно,
Бо яно, як у светлае заўтра вакно
Для цябе аднаго тут на белай зямлі,
Дзе самотныя людзі самотна жылі
І жывуць, як на белай паперы мой верш,
У якім ты, як слова «самота», жывеш...
1973. Прыйшлі госці.У зале за сталом весела, а мы, дзеці, у другім пакоі сядзім на печы і чакаем гасцінцаў. А гасцінцаў нам усё няма і няма...
* * *
Ізноў дрымота, быццам дым,
Нам вольна дыхаць не дае
У гэтым часе незямным,
Дзе дождж мяне не пазнае
Сярод старых, як мы, дамоў,
Дзе толькі змрок адзін жыве,
Дзе чую смех сваіх сяброў,
Іх цені бачу на траве.
Асфальт размыецца дажджом,
Пасля разбурацца дамы,
І мне век будзе сніцца дом,
Дзе ўжо хавацца ад зімы
Не зможам аніколі мы,
Але ўсё ж будзе, быццам дым,
Дрымота следам плыць за мной
У гэтым часе незямным,
У гэтай вечнасці зямной...
1975. На ўзлессі, сярод здзічэлага саду, зарослая быльнягом, стаіць пачарнелая, нібы ад полымя часу, абвугленая печ. На ёй расце зусім маладзенькая бярозка. «Тут калісьці быў хутар... – пачынае расказваць бацька. «Чый?» «Я ўжо і сам не памятаю...» – задумваецца бацька і паказвае на бярозку: – Прыгожа... Але ...» «Прыгожа...» – паўтараю я, нібы рэха ў пустой хаце, якой ужо няма, і толькі гэтая пачарнелая печ і маладзенькая бярозка на ёй напамінаюць, што нічога вечнага няма, але жыццё, нягледзячы ні на што, не спыняецца...
* * *
У небе хаваецца неба,
Нібыта ў крыніцы вада,
І снег, як зімовае срэбра,
Ляціць, і зямлі не відаць
З-пад снегу, нібы з-пад нябыту,
Які раптам яваю стаў,
І ўсё, што было ў нас забыта,
Ад нас ён яшчэ і схаваў.
Ды небам застанецца неба
І будзе зямлёю зямля,
І нам больш нічога не трэба
Сягоння і нават пасля...
1976. На вуліцы мароз і вецер, а я ляжу ў роднай хаце на печы і чытаю «Новую зямлю» Якуба Коласа. І мне добра, як дзядзьку ў Вільні...
* * *
Ізноў на вуліцы мароз і вецер,
І нам яшчэ далёка да вясны.
Прад мною шэры дом, дзе вокны свецяць,
Як чорны лёд, прымерзлы да сцяны
Пасля дажджу, з якога ўсе ўцякалі,
Хаваліся самотна хто куды.
А дрэвы пад дажджом наўкол стаялі,
Нібы сасуды, поўныя вады...
Ізноў мароз, і дождж даўно далёка
І ён, як лёд, халодзіць мне душу.
Надыдзе ноч, і ў неба ўзыдзе зорка,
Ёй пра сваю самоту раскажу,
Нібы табе, далёкай, і адзінай,
І невядомай, як прад мной сусвет
Са сцежкай, дзе і я з табой пакінуў
Умерзлы ў лёд, нібыта ў неба, след...
1984. У Пугачах жыў пячнік Лёнька Руткевіч. Майстра быў добры–ніхто не скардзіўся. Але ж і любіў ён выпіць. А дзе чарка, там і сварка. Скончылася тым, што Руткевіч, пасварыўшыся з сям’ёй, дажываў свой век у прыбудове да роднай хаты. Рэдка хто з вяскоўцаў да яго заходзіў – баяліся. Баяўся і я, але неяк пахваліўся Міколу Мятліцкаму, які шукаў добрага печніка сабе на лецішча, каб зрабіць печ, што ў мяне ёсць патрэбны яму чалавек. І паехалі мы з Міколам да мяне ў вёску да Лёнькі. Захапіўшы з сабой вялікую пляшку віна, прыйшлі да майстра. Ён нас сустрэў пытаннем: «А што вам трэба?» – «У нас ёсць пляшка! Дазволь зайсці!» – «Ну, калі маеце пляшку, то заходзьце!» І мы зайшлі ў жыллё Руткевіча. Для мяне было нечаканасцю, што ў прыбудове было чысценька і ўтульна. За чаркай разгаварыліся, і той злы п’яніца Руткевіч, якога я баяўся, раптам паўстаў перад намі чуллівым і лёгка ранімым чалавекам, які не толькі ўмее і любіць майстраваць добрыя печы, але і шчыра пагаварыць пра наша нялёгкае жыццё-быццё. Вярнуліся з Міколам ад Руткевіча позна, але задаволеныя і размовай, і тым, што ён згодны скласці печ... А раніцай мая мама, разбудзіўшы мяне і Міколу снедаць, запыталася: «Навошта гэта вы напаілі Руткевіча? Ён ізноў усю ноч ганяў жонку і дзяцей і крычаў, што спаліць хату!»
* * *
...Адбаліць і светла адпылае,
І захочаш, каб усё ізноў
Паўтарылася. Так не бывае
На зямлі, дзе сто дарог прайшоў.
Паглядзіш удалеч, як на Бога,
І змахнеш, нібы агонь, слязу,
І сляза, упаўшы на дарогу,
Светла прыдарожную лазу
Апячэ, і жоўтая лістота
Зашуміць, нібыта загарыць,
І ў душы асвеціцца ахвота–
Як даецца Богам, так і жыць,
Бо і адбаліць, і адпылае,
Што здаецца вечным, як і свет,
Дзе нічога вечным не бывае,
Дзе, як вечны, кожны з нас жыве...
2008. Цяпер у вёсцы наша печ гарачай бывае зусім рэдка. «А навошта яе паліць кожны дзень, як гэта было раней, калі ў хаце сёння ёсць газавая пліта і паравое ацяпленне», – адказвае мама на маё пытанне: «Чаму не паліш у печы?» А бацька дадае: «А нам, старым, і так цёпла...»
* * *
Не трэба ўжо болей спяшацца,
Ніхто не ацэніць твой спех,
А хтось нават будзе смяяцца
І слёзаў не бачыць праз смех.
Не трэба да крыку спрачацца,
Ніхто не пачуе твой крык,
Але і не трэба шаптацца,
Хоць шмат хто да шэпту прывык.
Не трэба, не трэба, не трэба...
Ты знаеш, што трэба табе
Расы вечаровае срэбра,
І крыж ля дарогі ў журбе,
І ціша бацькоўскае хаты,
Куды ты спяшаўся заўжды
І дзе ты спрачаўся багата
Да крыку і да хрыпаты.
А сёння не трэба спяшацца,
А сёння не трэба спрачацца.
Не трэба, не трэба, не трэба,
Як солі не трэба і хлеба,
Таму, хто ўжо з хаты пайшоў
І нам не пакінуў ключоў...
2008. І мае Пугачы паціху ператвараюцца ў аграгарадок. Будуюцца прыгожыя дамы, у якіх жыві і радуйся. І ўсё, здаецца, як трэба ў новых дамах, але няма ў іх печаў...
|
|
|
