РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Віктар Шніп
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Плот
1
         * * *
        
         Плот гэта ахоўнік
         Яго паставілі і ён стаіць
         І кожны хто праходзіць міма
         Стараецца зазірнуць за плот
         Бо плот спакушае
         І чым большы плот
         Тым большая спакуса
         Плот гэта драбіна
         Па якой спускаюцца ва ўласнае я
         Абмяжоўваючы сябе ў прасторы
         Але ў плоце заўсёды ёсць вароты
         Як зварот у свет
         Дзе ёсць дарога
         Якая ўцякае ад платоў
         За якія хаваемся мы
         І выходзячы з-за плота
         Мы імкнемся назад
         Плот гэта ашыйнік
         На шыі майго жыцця
        
        1965. Абняўшы маладзенькі каштан, сяджу на слупку плота і гляджу ў бок Русакоў. Павінны былі даўно прыйсці з працы мае бацькі, а іх усё няма і няма. І толькі, калі сабраўся злазіць з плота на зямлю, убачыў – вяртаюцца ў Лягезы вяскоўцы. Але сярод іх не было маіх бацькоў, і я запытаўся: «А дзе ж мае мама і тата?» І пачуў у адказ: «А ў цябе няма бацькоў!..» І галасіў я цэлы вечар з цёткай Аляй і дзядзькам Ванем, у якіх я гадаваўся з васьмі месяцаў і лічыў іх бацькамі. Галасіў і пытаўся: «А дзе мае мама і тата?» І даведаўся я ад іх, што ў мяне ёсць і мама, і тата і яны нярэдка прыязджалі да мяне ў Лягезы, але так атрымоўвалася, што ў час іх прыездаў мяне не было дома.
        
        
         * * *
        
         Заблудзілася нашая восень
         Між бяроз златалістых і сосен
         Заблудзілася восень
         І мы можам сягоння з табою
         Не баяцца зімы за гарою
         І мы можам з табою
         Заўтра ўранні дадому вяртацца
         Над самотай дарожнай смяяцца
         Заўтра ўранні вяртацца
         І глядзець на лясную дарогу
         І за ўсё ў думках дзякаваць Богу
         І глядзець на дарогу
         Па якой мы захочам вярнуцца
         Як на пройдзены шлях азірнуцца
         Мы захочам вярнуцца
         А пакуль заблудзілася восень
         Між бяроз златалістых і сосен
         Заблудзілася восень
        
        1966. Вечарэе. Я гляджу праз вакно на плот, на якім вісіць гладыш, і баюся выйсці з хаты. Бабуля Ганна сказала, што, калі адзін пайду на двор, мяне могуць украсці птушкі, якія жывуць у лесе, што непадалёк ад Лягез... На плоце гладыш, як птушка, што чакае мяне...
        
        
         * * *
        
         Мы сабе не належым з табою
         Так, як неба над нашай зямлёю,
         Над дарогай да нашага дому
         Не належыць сягоння нікому.
        
         Неба наша, як наша дыханне,
         Як высокія словы кахання,
         Што прамоўлены сёння не намі
         Ды падхоплены з вуснаў вятрамі,
         І цяпер па-над намі світаюць,
         Як анёлы, якія не знаюць
         Тых дарог, ад якіх мы сівеем...
        
         Свае душы над кветкамі грэем,
         Бо вяртацца не хочам дадому,
         Дзе цяпер непатрэбны нікому
         Мы з табою, бо ўжо анікога
         Там няма і травее дарога
         У нябёсах, якія над намі
         Зіхацяць нежывымі слязамі...
        
        1974. Лезучы праз плот да суседа ў яблыкі, парваў гумавы бот. Цяпер баюся ісці дахаты. А да суседа ж не баяўся лезці...
        
        
         * * *
        
         ...І першы снег, і першае каханне
         Расталі раптам і ў нябыт сплылі.
         Пра іх жа памяць снегам не растане,
         Яны былі, як мы з табой былі
        
         У снежні тым, які зямлю заснежыў,
         Нібы патопам белым затапіў.
         І дрэвы, быццам спаленыя вежы,
         Былі наўкол – іх лістапад паліў.
        
         А мы ля дрэваў пастаяць любілі,
         Ляцела іскрамі лісцё між нас.
         І мы лісцё чырвонае лавілі,
         Нібы лавілі адшумелы час.
        
         І раптам снег, і невыказны холад,
         І лёд, нібыта ад іконаў шкло,
         І, як абрабаваны, шэры горад,
         Дзе нам з табою долі не было...
        
         Ды ўсё было і будзе ўсё, як трэба,
         І кактус у кватэры зацвіце.
         Ды снег не паляціць назад у неба,
         З зямлі лісцё да дрэў не прырасце...
        
        1975. Вясна. З дзедам Юзем рамантуем плот. «Ты ж глядзі там, здаровыя штыкіцены не ламай!» – камандуе дзед, і я ўважліва абмацваю кожную дошчачку ў плоце. Падыходзіць сусед і кажа: «Ад свету плотам не адгародзішся!» І я ўжо ўяўляю, як я з дзедам кожны дзень адгароджваюся, а сусед наш плот кожную ноч ламае і ламае, і той настрой, з якім я ранкам браўся за працу, раптам некуды прападае. І праз некаторы час дзед злуецца: «Ідзі ты адсюль, хлапец, я і без цябе спраўлюся...» І, адышоўшыся ад плота, я, узрадаваны, бегаю пад вокнамі ў суседа і ў думках паўтараю: «А я не адгароджваюся ад вашай Светы!»
        
        
         * * *
        
         Нібы апошні снег пасля зімы,
         Чужыя, адзінокія дамы
         Бялеюцца сярод счарнелых дрэў.
         І хочацца адгэтуль уцякаць,
         Нібы сябе з магілы даставаць,
         Не верачы, што ты даўно сатлеў.
        
         А можа, гэта ўсё пракляты сон,
         І ўжо не першы раз мне сніцца ён
         Пад небам хмарным, дзе жыццё, як снег,
         Ляціць пад ногі смерці і плыве
         У шуме дрэў, у маладой траве
         За намі ўслед, як першародны грэх.
        
         І я зайдуся ў белыя дамы,
         Як нож у цела стомленай зімы,
         І не схачу нікуды я ўцякаць,
         Бо тут мой плач, бо тут мае сябры,
         Самотныя, як гэтыя муры,
         Дзе нашы душы, бы ў турме, сядзяць...
        
        1976. Вясна. Мама на плот вывесіла прасушыцца саматканыя посцілкі. І цяпер вакол нашай хаты плот, як невысокая сцяна вакол замка. Праўда, замак і сцяну вакол яго бачу толькі я...
        
        
         * * *
        
         ...Амаль ніхто не зразумеў мяне,
         Нібы святла не ўбачыў у вакне,
         Дзе ёсць святло самотнае, як мы,
         Як нашы скамянелыя дамы,
         Дзе вокны пазавешаны даўно
         Ад свету, у якім нас не відно,
         А толькі чуцен злосны шум і гам,
         Дзе зноў пачатая дарога ў Храм
         Травою зарастае, як гарыць,
         І нехта кажа: «Трэба Храм любіць!»,
         Нібы хачу я Храм наш разбурыць
         І збудаваць вясёлую карчму,
         Дзе будуць песняй праслаўляць зіму
         І піць за шчасце ў падняволлі жыць.
         А зоркі ў небе свецяць, як нажы,
         Што выкінуў калісьці я ў ваду
         І ўсім сказаў: «Бяззбройны я іду».
         Ды мала хто тут зразумеў мяне,
         Нібы святло пабачыў у вакне,
         Дзе ёсць святло самотнае, як мы,
         Як сцежка адзінокая з зімы...
        
        1977. У суседа ў траве павалены плот, як рэшткі чыгункі. І я хаджу па штыкецінах, як па шпалах, пакуль не выходзіць суседка і не праганяе мяне...
        
        
         * * *
        
         На пагорку тым не дым – крыжы,
         У пагорку тым мой дзед ляжыць,
         І на сцежках свецяцца глыжы,
         І жывым яшчэ ахвота жыць.
        
         На пагорку тым трава, як дым,
         На пагорку тым не быць чужым.
         Я прыйшоў туды, як да вады,
         Да жывой вады, каб праз гады
         На пагорку тут адчуць свой кут,
         Што не недзе там, а ён вось тут,
         Пад крыжамі, дзе мой род ляжыць,
         Дзе жывым яшчэ ахвота жыць...
        
         Доўгі шлях сюды. Я не святы.
         Зарастуць травой мае сляды,
         І разветрацца, як дым, крыжы
         На пагорку, дзе мой дзед ляжыць...
        
         На пагорку тым не дым – крыжы...
        
        1979. «Ад свету плотам не адгародзішся!» – кажа майму бацьку сусед. «Ад свету я і не адгароджваюся», – адказвае яму мой бацька. «Няўжо ад мяне?» «Ад тваёй жонкі...» – смяецца бацька, а сусед дабаўляе: «Правільна! Я ж ад тваёй даўно адгарадзіўся!»
        
        
         * * *
        
         Не люструецца неба ў змутнелай вадзе,
         І ў канаве дарожнай канае вада.
         І ніхто больш не едзе, ніхто не ідзе
         Па забытай дарозе. Буяе жуда
        
         Сакавітай, маўклівай, як вечнасць, травой.
         А раней па дарозе імчалі вазы,
         Уздымаючы грукат і пыл над сабой,
         І ў прасторы звінелі людзей галасы.
        
         Сёння тут гаспадарыць лагодная ціш.
         Толькі ціш, як заўсёды, – бязбожны спадман.
         Да канавы з вадой прабіраецца мыш,
         А за мышшу цікуе галодны груган.
        
         ...Не люструецца неба ў змутнелай вадзе.
         І канае вада – адшумела вясна.
         Тут ніхто больш не едзе, ніхто не ідзе –
         Толькі вечнасць адна, толькі вечнасць адна.
        
        2005. «Раней снегу намятала вышэй платоў!» – гаворыць бацька. «А цяпер крапіва вырастае вышэй платоў», – дадае сусед і запрашае ў госці, стоячы cярод крапівы за плотам свайго агарода.
        
        
         * * *
        
         ...І неба, нібы лёд, растала,
         І хлынула вада на свет,
         Дзе нас спякота цалавала
         На жоўтай, як агонь, траве,
        
         І мы праз неба ў хату беглі,
         Нібы на Ноеў карабель,
         І ў змроку патанаў свет белы,
         І больш не ратаваў сябе
        
         Дарожны пыл, а плыў з вадою,
         І ўжо дарога, як рака,
         Сама злівалася з ракою,
         Знікала ў хвалях асака,
        
         І човен плыў, нібы тапелец,
         І, вар’яцеючы ў дажджы,
         Трава, нібы змяя, шыпела,
         І праразаліся глыжы
        
         З зямлі, як зубы дыназаўра.
         А мы, вярнуўшыся дамоў,
         Праз дождж глядзелі ў наша заўтра
         І гаварылі пра любоў.
        
        2008. Прыехаў у вёску, каб дапамагчы бацькам пасадзіць бульбу. Мама, нягледзячы на свае семдзесят восем, яшчэ ўсё з намі, дзецьмі і ўнукамі, на полі. А бацька дома – адзін пілуе на дровы рэшткі плота, што да гэтай вясны раздзяляў нас і суседку...
        
        
         * * *
        
         У нашым часе я жыву,
         Нібыта праз патоп плыву –
         Адзін, няведама куды,
         Сярод нябёс, сярод вады,
         Якая, як мінулы час,
         Дзе мы жылі і дзе пра нас
         Ніхто не помніць, бо даўно
         Усё было, нібы віно,
         Што ў час маіх радзін пілі,
         Пілі, нібы ў нябыт плылі
         Сярод патопу і нябёс,
         Сярод усмешак, крыку, слёз –
         У гэты час, дзе я жыву,
         Нібыта праз патоп плыву...
        
        2009. Іду па Ракаве. За старымі платамі – старыя хаты, як і ў маіх Пугачах. Там-сям красуюцца двухпавярховыя гмахі. Вакол іх платы, як у Мінску на вуліцы Прытыцкага, дзе стаіць турма...
        
        
         * * *
        
         Ну што ж давайце ўсё пакінем наша
         І разбрыдзёмся горда хто куды,
         І мёртвы пыл, нібыта саван, ляжа
         На нашы цёплыя яшчэ сляды.
        
         І ўжо ці ўбачым мы з табой самотна,
         Што наша ўсё – не наша ўжо даўно,
         Бо можам мы цяпер пажыць свабодна,
         Папіць з бамжамі таннае віно.
        
         Ды пройдзе час, нібы патоп адхлыне,
         І пасвятлее дзень, дзе мы жывём.
         І што мы скажам родным і Айчыне,
         З якога гора мы бязбожна п’ём?
        
         І я застаўся тут, бо ўсё тут наша,
         І мне няма адсюль ісці куды,
         Бо сыдзем мы і вечны попел ляжа
         На нашы непражытыя гады...
        
        2007. Гадоў дзесяць назад на Кальварыйскіх могілках зноў пачалі хаваць. А ўжо гадоў пяць замест плота зроблена сцяна, у якую замуроўваюць попел памерлых. Ці думаў празаік Алесь Асташонак, што апошнім яго прытулкам будзе цагляная сцяна вакол Кальварыйскіх могілак?..

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2022. Беларусь, Менск.