На усходзе красна неба.
Нас ня дзівіць – так і трэба!
Кроў ракамі льецца ў мора,
Салдат гіне там ад гора
Без кашулі і бяз хлеба.
Нас ня дзівіць – так і трэба!
Гоняць сына, гоняць мужа,
Мы слухаем цара дужа.
З душы б’ецца скарга ў неба,
А мы маўчым – так і трэба!
Жандар стрэле, казак б’ецца,
У народа спіна гнецца
Ад налогаў з солі, хлеба,
А мы плацім – так і трэба!
Ў Пецярбурзе зьмерлі людзі:
Ім прашылі куляй грудзі,
Бо то зь песьняй і з алтарам
Пайшлі з папом перад царам.
А цар сыпнуў, як бы зь неба,
Тысяч куляў – так і трэба.
Дурняў хрысьціць на свабоду.
Цар навуку даў народу,
Паказаў ім, як бы зь неба,
Што больш цара не патрэба!
Тагды Гапон у грамаду
Бяжыць, крычыць: «Трэба ладу,
Трэба шроту, бомбаў, стрэльбаў,
Трэба біць нам гэтых шэльмаў.
Трэ злізаць усіх міністраў,
Бюракратаў, антыхрыстаў».
Чую яшчэ голас з неба,
Што цара павесіць трэба!
3 той пары Масква, Варшава,
Рыга, Вільня, Бак, Лібава,
Беларусь, Літва, Расея
Гоняць вон цара-зладзея!
Народ чуе голас зь неба,
Што больш цара не патрэба!
Бомба – трах. Сяргей у шматы,
Мірскі бяжыць аж дахаты,
Цар у страху, сенат млее,
Беданосцаў аж хварэе...
Кладуць сеткі, каскі, бляхі.
Найбольш страшаць – гэта ляхі:
Ціха колюць, цэльне стрэляць,
Так, як жыта, чарцей мелюць.
Народ чуе голас зь неба,
Што больш цара не патрэба.
Люты, 1905.
|
I песьні заціхлі, і сьмеху ня відна,
I дзеці старэнькімі сталі.
I ноты вясёлы музыкам браць стыдна,
Радасны струны парвалі.
I фарбы артыстаў смутна рысуюць,
I цені ясны зьміраюць.
I вершы паэты з жалем рыфмуюць,
I сэрцы кроўю сплываюць.
Студзень, 1905.
|
Не такое цяпер мора,
Не такі у хвалях шум:
Цяпер бурна, страшна мора!
Хваля поўна дзікіх дум.
Мора вуглем цяпер стала,
Мора з дна цяпер гарыць,
Мора скалы пазрывала,
Мора хоча горы змыць.
Мора злуе, крэпнуць хвілі,
Зь дзікім шумам бераг рвуць;
Гром грыміць за вёрсты-мілі,
З мора брызгі ў неба б’юць.
Мейсцам хваля стогнам рыкне,
Мейсцам плач сарвецца з губ,
Мейсцам бераг болем ікне,
Гром грыміць у тысяч труб.
Мора зброіцца палкамі,
Шум русалак разбудзіў,
Запаліўся смок агнямі,
Неба чорны гнеў пакрыў.
Бог сярчае: злая бура
Псуе вельмі сьвяты сон.
Б’ецца, рвецца ўся натура,
Аж дрыжыць нябесны трон.
Трон дрыжыць, ня сьпяць прарокі,
Бог склікае сьвяты сход;
А там радзяць, што аблокі
Мусяць штурм пусьціць у ход.
Бой пачаўся. Войска Бога
Залпам паліць ў горды хвіль...
Мільён згіне, – нова змога
Расьце крэпка праз сто міль.
Растуць сілы мора злога,
У размаху відзен гарт.
Не адступяць войскі Бога...
Бой пачаўся не на жарт.
Такі бой вякамі жджэцца,
Такі бой гігантаў дасьць,
Ў такім баю толькі грэцца,
Ў такім баю толькі пасьць.
Кастрычнік, 1905.
|
Ах, браце родны, нясуцца весьці,
Ўжо граюць маршы там на усходзе,
Над кожнай хатай, у кожным мейсцы
Шчабечуць птушкі нам а свабодзе.
Усіх злучыла чароўна слова,
Жалезны вобруч скуў нам далонь.
I матка сына даць нам гатова,
I жонка мужа вышле ў агонь.
I дзед старэнькі бяжыць ў дружыну,
I ўнучак сьледам дзеда сьпяшыць.
Хлопец, абняўшы любу дзяўчыну,
На барыкадах сьмела стаіць.
Ах, браце, крэпка сіла ў народзе!
Добрыя весьці зусюль ідуць,
Бо то мільёны разам у згодзе
Да лепшай долі сьмела ідуць.
Ах, браце, важны момант прыходзіць,
Важну ахвяру прыйдзецца даць:
На небе сонца шчасьця усходзіць,
Толькі патрэбна хмары прагнаць.
Сьнежань, 1905.
|
Сьнегу горы. Мароз цісьне,
Аж скрыпяць малыя санкі,
А Тамаш па Сіўцы сьвісьне –
I капытам з мураванкі.
Так галопам прэ дахаты,
Аж у храп пайшла скаціна.
Ці ня едзе ён у сваты?
Мо сумуе там дзяўчына?
Мо сьпяшыць ён на ігрышча?
Мо музыкам там іграе?
Усё пугай сьвішча, сьвішча,
Усё Сіўку паганяе.
Прыляцеўшы на падворка,
Сані кінуў, бяжыць ў хату:
«Выбачай ты мне, сьвякроўка,
Выбачай і ты мне, тату.
Выбачай і ты, Гануля,
Жонка люба, сэрцу міла,
Птушка мая ты, зязюля,
Помні, каб тут не тужыла.
Выбачай, сыночак родны,
Што няхрышчаным пакіну, –
Можа, будзеш ты галодны,
Можа, будзеш есьць мякіну,
Можа, станеш клясьці татку,
Можа, камень за мной кінеш,
Мо пачнеш ты лаяць матку...
Бога бойся, а то згінеш.
Бацька любіць цябе вельмі,
Не нацешыцца даволі.
А што зробіш, калі шэльмы
Хочуць хапіць да няволі?
А там могуць, не судзіўшы,
На вяроўку ды угору...»
Тут Тамаш, сьлязу праліўшы,
Ды праз дзьверы, ды у нору.
Студзень – люты, 1906.
|
Ня плач, матуля,
Не сярдуй, татуль,
Што забілі Вінцуля,
Што ня прыйдзе адтуль,
Што чырвоны штандар
Прад народам ён нёс,
Што крычаў: «Гасудар,
Ці наеўся ты сьлёз?
Ці напіўся крыві,
Ці накрыўдзіўся нас?
Мы з штандарам прыйшлі:
Расплаціцца ўжо час.
Штык далоў! шаблю вон!
Не страляй ў нас, салдат!
Ад прысягі Гапон
Аджагнаў цябе, брат!»
А тут «плі!» закрычаў
Капітан у сядле,
I салдат задрыжаў
I даў залп у агне.
Пахіснуўся Вінцуль,
Штандар цісьне ў руках.
Тут падскочыў патруль
I падняў на штыках.
Калі брызьне з грудзей
Кроў гарача цурком,
Як крапідлам, людзей
Ахрысьціла кругом.
Вінцуля на рукох
На магілкі нясуць,
А труна у вянкох,
I ў працэсі ідуць
I жабрак, і салдат,
I разьеўшыйся пан,
I шавец-небарак;
I сам той капітан
Чалом б’е ўсьлед труне, –
Вочы поўныя сьлёз,
Праклінае сябе,
На сябе не пахож:
«Я забіў, я праліў
Пралетарскую кроў,
Я душу загубіў,
Заплаціць я гатоў».
Капітан ашалеў
I атруты узяў.
А народ асілеў –
Штандар ўгору падняў
I нясе, і пяе,
І мільёны вядзе,
На варога-цара
Крэпку руку нясе.
Не прапаў наш Вінцуль:
Ён жыве сярод нас.
Павярнуўся патруль,
Прылучыўся у час.
I салдат не такі,
Як тады к нам страляў,
Капітан не жывы, –
То б яго не пазнаў.
Неслухмяны салдат
Афіцэру гіркне:
«Я народу сын, брат!»,
Ў дэманстрацы ідзе.
На прыказ падаць залп
У чырвоны штандар –
Выстрал пусьціць на жарт
У аблокаў алтар.
А народ і пяе,
Пад штандарам ідзе,
На варога-цара
Крэпку руку нясе.
Нясе доўг у грудзёх
Для тыранаў, цара
I прыказ у вачох:
«Цару згінуць пара!»
Кастрычнік, 1905.
|
Загарак б’ець, ляцяць мінуты,
Дзевяцьсот пяты кончу год.
Хаджу па хаце, як атруты,
У жылах чую зімны лёд.
З кутоў глядзяць мярцоў шкілеты,
Па косткі плюшчыць цёпла кроў.
Ах, страшны, страшны быў год гэты,
Яшчэ страшнейшы будзе зноў!
Праз вокны бачу поўна поле
Старых, малых. Ах, чую крыкі!
Салдат людзей там рэжа, коле,
Казак дзяцей падняў на пікі.
Ляціць, як віхар, матка ў болю,
Хватае труп малога сына,
А тут і ёй якраз на долю
Трапляе гострая шраціна.
Бабулю сіву топчуць коні,
Хлапец ляжыць бяз ног і рук.
Ах, льецца кроў праз цэлы гоні!
Ах, Бог вялікі, сколькі мук!
А там мястэчка запалілі,
Рабуюць крамы, б’юць жыдоў,
I там зноў трупаў навалілі,
I там нявінну точаць кроў.
Нясецца гром з сталіц па краю,
Вяроўкі шыбеніц скрыпяць.
Самадзяржаўных гіцляў зграю
Народ свабодны хоча зьмяць.
Сатрап шчыміць кулак зладзейскі,
Засыпаў грошмі подлых слуг.
Яшчэ паслушны полк гвардзейскі,
Яшчэ ў жандараў мае слуг,
Яшчэ працуюць чорны сотні,
Яшчэ баіцца цёмны полк.
Але як выдасьць грош свой злотні,
То, мусіць, будзе дрэнны толк:
Гвардзеец кіне, жандар здрадзіць
I чорна сотня плюне ў рот,
Пан Вітэ нат пакіне радзіць.
Як я разважыў – добры год,
Як я раздумаў – будуць плёны,
Будзе добры ураджай.
Біце ў звоны, біце ў звоны!
Новы год, народ, страчай!
Сьнежань, 1905.
|
Зноў навісьлі цёмны хмары,
Зноў туманы неба крыюць,
Зноў па сьвеце ходзяць мары,
Зноў крапчэй нам віхры выюць.
Зноў надходзіць для нас бура,
Зноў маланкі бягуць радам,
Зноў шалее ўся натура, –
Зноў засыпле сьвежым градам.
1906
|
Вот каб я быў сацыяліст ды яшчэ стрэльбу меў,
То я б так грэў
Станавых, стражнікаў, земскіх і другіх сабак!
А то ж – толькі кулак!
Прыходзяць сацыялісты, пісулькі прыносяць,
Бунтавацца просяць.
А каб жа ж далі хаця пораху
Жменьку, пісталет, дубальтоўку,
Аддаў бы апошнюю залатоўку
За кулі і шрот.
Бо так гэты род надаеў, так уеўся ў косьці.
Такой нагнаў злосьці,
Што ані ратунку!
Станавы – пан, земскі – яшчэ большы.
А хто гад найгоршы –
Дык стражнік з Запольля!
А каб яго нядоля!
Было б каму губіць сьвет!
А каб яго прапаў сьлед!
Гэта ж сьвіньні пасьвіў два рокі
У нашага Пятра Сарокі.
З пастуха пайшоў да земскага фурманом.
А цяпер царскі аканом,
Пан – стражнік, шышка!
А каб табе спухла кішка!
Каб табе вылезьлі вочы,
Каб ты ня меў спакою ні ўдзень, ні ўночы,
Як ты стармасіў мяне,
Як у халоднай сядзеў празь цябе!
Набрахаў, аскардзіў, далі мэдаль.
Толькі што ня маю стрэльбы – жаль,
Але я не дарую, плясну,
Хоць паленам па мазгавішчы, як у сьвечку ясну!
Ня будзеш жыць, гад!
Хоць у вас такіх шэльмаў шмат,
Але іх мятуць –
Штодзень б’юць!
Пачаўшы зь сената,
Аж да стражнікава брата,
То бомбай, то зь пісталета, –
Штодзень гіне апалета!
Бо то гэтай драбязы і намножыў цар,
А карміць мусіць гаспадар,
Знакам тым мужык.
А ведама: кожны з царавых слуг прывык,
Акром пэнсіі – грабіць мужыка.
I чым спрытнейшая рука,
Тым чыны скарэй ідуць.
Глядзі – міністар, генэрал,
А за што? за тое, што, сказаўшы па-расейску, «воровал».
А як мужыкоў, так за палена дроў
Садзяць на пяць гадоў.
Вот як нас, што не хацелі гарэлкі піць
Ды падаткаў плаціць,
То так казакі сьсеклі,
Што ўжо ня будзе горш балець у пекле.
А пасьля мяне і яшчэ двох
Засадзілі ў астрог.
Сядзелі. Але ж там рознага народу шмат.
Вот, не раўнуючы як у касьцелі...
Толькі што праўда, там ксяндзоў ня нат,
Але ўсё ж такі аднаго мелі.
I добры быў чалавек –
Не забуду век!
Як мы ў турме рабілі галодную забастоўку,
То так усе пад канец маркотнымі сталі,
Што найбольш спалі.
Толькі ксёндз ды яшчэ салдат
Як запяюць «Марсыльянку», брат,
Так паняволі ўсе ўстаём
I разам песню пяём.
Посьле мяне выпусьцілі, а ксёндз дык там застаўся,
Зь сьлязьмі ён са мною разьвітаўся,
Навучаў, прасіў, крычаў нат усьлед:
«Не гультуй, Пятрук, помні, на той сьвет
Гані, каго трэба,
Бо ня ўбачыш неба,
Бо мы табе станем сьніцца,
Калі ня будзеш мсьціцца».
Ну, дык я цяпер, Пятрук, ратуючы душу,
Прыказаньне мушу
Спаўняць улёт.
Каб толькі шрот,
Дубальтоўку мець, пісталет –
Так зараз пралажу сьлед!
Навяду масты з матэрыялу,
Каб дасталося ня толькі стражніку, станавому, земскаму,
Але і пану генэралу,
Знакам тым губэрнатару нашай губэрні.
1905
|
|
