 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ну, што тут скажаш?
|
– Спiш?
– Сплю!
– Спi... Толькi скажы мне, колькi можна спаць? Дзень спiш, вечар спiш i ноччу будзеш спаць. Можа, устанеш?
– ...
– Можна пайсцi да Дзiны.
– А можна i не пайсцi.
– Давай спаць.
– Дык нашто ты мяне будзiў?
– Не ведаю.
– А хто ведае?
– Я думаў, ты.
– Ён думаў!
– Мне здавалася, што ты згодзiшся пайсцi.
– Да яе не пайду.
– Прашу цябе.
– I не прасi.
– Чаму?
– Яна сама прыйдзе.
– Ты так думаеш?
– Не, я не думаю, думаеш у нас толькi ты.
– Не веру. Чаму ж яна дагэтуль не прыйшла?
– У нас цёмна, i яна думае, што нас няма.
– А дзе мы?
– Ты пра гэта ў яе спытаеш.
– Спытаю. А святло трэба было раней запалiць.
– Я ж спаў.
– Ты i пры святле можаш спаць.
– Што мне святло, я магу хадзiць i спаць.
Запальваецца святло.
У пакоi пабеленыя сцены. Фрэдзя стаiць каля дзвярэй. На iм фуфайка, джынсы i гумовыя боты. Базыль выпрастаўся на ложку. За шыбамi цемра, вадкая i густая, што нафта. На дзвярах зроблены крэйдаю надпiс. Няма нiчога больш пэўнага за часовае жыллё. На Фрэдзевым ложку ляжыць гiтара. Базыль цiха гаворыць:
– Можа, песню?
– Я ўжо сабраўся iсцi.
– А ты разбярыся. Глянь на сваю гiтару. З ёй нi адна Дзiна нi ў якое параўнанне не iдзе.
– А што будзем спяваць? – Фрэдзя расшпiльвае фуфайку. – Мо нашу?
О-ой, цi мне ох.
На балоце мох.
Хлопчык па дзяўчыначцы
Сем гадочкаў сох...
За дзвярыма галасы – мужчынскi i жаночы. Настойлiвы стук перарывае песню. Базыль крычыць, каб за дзвярыма пачулi:
– Не зачынена!
Заходзiць рыжая Дзiна, а за ёй высокi барадаты Фэлiкс.
– Добра спявалi. Я Фэлiксу казала, што вы добра спяваеце, а ён не верыў.
– Я сказаў, што трэба паслухаць. А ты адразу – не верыў.
– Сядайце, калi прыйшлi, – Фрэдзя пасоўваецца на ложку, даючы месца Дзiне.
– Ты захварэў? – Фэлiкс падыходзiць да Базыля.
– Я памёр, а ён кажа "захварэў", – Базыль ляжыць тварам да сцяны.
– Калi так, можам i пайсцi, – гаворыць Фэлiкс.
– Прыдумаў, – Базыль садзiцца на ложку. – Садзiся, Фэля. Я прыдумаў, што мы будзем рабiць.
– Што?
– Я з Дзiнай буду "хварэць", а ты, – ён кiвае на Фрэдзю, – будзеш гуляць з Фэлiксам у шашкi.
– I гэта ўсё? – Фрэдзя крывiцца.
– Усё, але генiяльна. Я ўпэўнены, што пераможа Фрэдзя.
– Адкуль столькi iмпэту? – Фэлiкс развязвае i вешае на бiла доўгi шалiк. – Ён нiколi не пераможа, i ты, Базя, гэта ведаеш.
– Фэля, ты – цынiк. Цынiкам прыйшоў, цынiкам i пойдзеш, – Базыль задаволены.
– А ты са сваiм дурнаватым аптымiзмам дагуляешся...
– Хлопцы, кiньце! – iх спыняе Дзiна. – Фрэдзечка будзе гуляць у шашкi i абавязкова пераможа. Праўда, Фрэдзя?
– Паспрабую, мо i атрымаецца.
Базыль дастае з-пад ложка свой чамадан i ставiць яго на папа. Фрэдзя вымае з кiшэнi фуфайкi шашкi. Фэлiкс уладкоўваецца на Базылёвым ложку. Дзiна адчыняе фортачку i закурвае цыгарэту.
Яны – Фрэдзя, Базыль, Фэлiкс i Дзiна – студэнты iнстытута. Іх паслалi на бульбу. Ім не шанцуе. Трэцi дзень iдзе дождж.
Калi не iдзе дождж, з акна можна ўбачыць возера i груды, што пазарасталi ядлоўцам. Яшчэ можна глядзець на пясчаную дарогу, што вядзе ў лес. Дарога, пэўна, не вядзе ў лес, яе праклалi ў нейкую вёску i далей. Але нiхто са студэнтаў не ведае нi назвы той вёскi, нi таго, што за ёй. Для iх дарога вядзе ў лес. А цяпер iдзе дождж i за шыбамi цемра. Дзiна стаiць спiнаю да акна, курыць i сочыць за гульнёй. Базыль падказвае хады i робiць усё, каб не даць Фэлiксу засяродзiцца. Фэлiкс робiць выгляд, што ён спакойны. Фрэдзя праводзiць дамку. Гульня заканчваецца Фрэдзевай перамогай.
– Ты не даеш мне гуляць, – Фэлiкс звяртаецца да Базыля.
– Мы табе казалi, што выйграе Фрэдзя, – Дзiна смяецца.
– Ён выйграў таму, што Базыль не дае мне думаць.
– Згуляйце яшчэ партыю, – Базыль пачынае расстаўляць шашкi.
– Давай згуляем, – прапаноўвае Фрэдзя.
– Толькi хай яны iдуць адсюль, – Фэлiкс не хавае крыўды.
– Ха, ён прыйшоў, я спаў. Ён пабудзiў мяне, сеў на мой ложак i зараз гаворыць, каб я пайшоў. А куды мне iсцi? На дождж?
– Добра, мы пойдзем у кароўнiк, – гаворыць мiнорны Фрэдзя. – Вартаўнiк спiць, святло там добрае... Пайшлi, Фэлiкс.
– Лепш з каровамi быць, чым з такiм... Прабач, Дзiна, – Фэлiкс складае шашкi.
Дзiна застаецца з Базылём. Яны сядзяць на ложках насупраць адно аднаго i маўчаць. Потым Дзiна ўстае, падыходзiць да акна i зачыняе фортачку. Хлопец засоўвае пад ложак чамадан, якi Фэлiксу i Фрэдзю быў замест стала, iдзе да дзвярэй i цiха гаворыць:
– Я патушу святло?
– Патушы, – адказвае Дзiна.
У цемры чуваць, як Базыль зачыняе дзверы на ключ.
– Есцi хочаш? – пытаецца Фрэдзя ў Базыля.
– Не. Нас добра кормяць.
– I я не хачу.
– Нашто пытаць?
– Ёсць такая гульня, адзiн гаворыць, што для яго самае смачнае, а другi... Вось для цябе, што самае смачнае?
– Бананы.
– Бананы. Добра. А другi павiнен даказаць, што гэта зусiм не смачна.
– Дакажы, – Базыля зацiкавiла гульня.
– Мыла твае бананы, калi iх ясi, такое адчуванне, што поўны рот мыла набраў. Як? Будзеш гуляць?
– Дурная гульня.
– Прыдумай лепшую, – кажа Фрэдзя.
У пакоi цiха. Хлопцы ляжаць на засланых шэрымi коўдрамi ложках.
– Запалi святло, – просiць Фрэдзя.
– Нашто?
– Каб Дзiна бачыла, што мы дома.
– Дома? – перапытвае Базыль.
– Прабач, я памылiўся. Яна павiнна бачыць, што мы тут.
– А ты ўпэўнены, што яна прыйдзе? – у Базылёвых словах ёсць здзеклiвая iнтанацыя.
– Ты гэта лепш за мяне ведаеш, – Фрэдзя злуе, у яго зрэнках дрыжаць дзве, нiбыта выгравiраваныя, срэбныя лямпачкi.
– Я ведаю, але...
– "Але" на гэты раз не будзе. Думаеш, мы з Фэлiксам не здагадалiся, чаго ты так упарта i, дарэчы, няўмела дамагаўся?
– Чаго?
– Сёння ты iдзеш у кароўнiк!
– Дзiна, Дзiна, Дзiна! – спявае Базыль.
– Мне падабаецца Дзiна, – Фрэдзя гаворыць так цiха, што Базыль не чуе, i Фрэдзя паўтарае грамчэй: – Дзiна мне падабаецца.
– А ёй падабаюся я. А ты ёй зусiм не падабаешся. Прабач, што зробiш. Фэлiксу i табе падабаецца Дзiна, а той Дзiне падабаецца Базыль, а Базылю, калi шчыра, Дзiна зусiм не падабаецца. Не люблю рыжых. I калi ты хочаш, каб я пайшоў сёння ў кароўнiк гуляць з Фэлiксам у шашкi, то я так i зраблю.
Фрэдзя маўчыць. Ён ляжыць на ложку i думае, што сказаць Дзiне.
– Ты, можа, заснуў?
– Не, я думаю, што ёй сказаць i, акрамя банальнасцяў, нiчога вартага прыдумаць не магу. Дзiна, ты мне падабаешся. Дзiна, ты прыгожая. Дзiна, няўжо, калi адзiн чалавек падабаецца другому, не можа быць паразумення? Няўжо недастаткова пачуццяў аднаго, каб другому было лепш, а не наадварот? I гэтак далей, да бясконцасцi. Адно глупства.
– А ты яшчэ падумай, мо i знойдуцца словы, – Базыль стрымлiваецца, каб не засмяяцца, але Фрэдзя не заўважае iронii.
– Думаць уголас. Выказваць усё, што прыйдзе ў голаў. А цi варта? Паказаць сваё пачуццё? Шчырасць?! Яна можа выклiкаць у лепшым выпадку адмаўленне i непрыняцце тваiх слоў, а ў горшым – спачуванне. А калi абысцiся банальнымi сказамi, можна i не разлiчваць на разуменне. Так?
– Слухай, мой дарагi Фрэдзя. Ты хочаш застацца з Дзiнай i пагаварыць? Калi ласка, заставайся i гавары. Як i што ты будзеш казаць – твая справа. Можаш быць наiўным цi банальным, але гэта неiстотна. Яна прыйдзе да мяне, а я, каб цябе не пакрыўдзiць, пайду ў кароўнiк...
– I ты пачынаеш мяне шкадаваць.
– Не, я табе ўчора сказаў, што твая гiтара ў сто разоў лепшая за Дзiну. Давай лепш песню.
Фрэдзя бярэ гiтару. Хлопцы спяваюць:
О-ой, цi мне ох.
На балоце мох.
Хлопчык па дзяўчыначцы
Сем гадочкаў сох.
Со-ох жа ён, со-ох,
Высах на былiнку,
Закахаўся ў дзяўчыначку –
Журавi-i-iнку...
|
Дзверы адчыняюцца, Фэлiкс i Дзiна заходзяць у пакой.
– Даўно не бачылiся, – Фрэдзя моцна пацiскае вялую руку Фэлiкса.
– А што мы будзем сёння рабiць? – пытае Дзiна. Пытанне тычыцца больш за усiх Базыля.
– Гуляць у шашкi, – адказвае той.
– У кароўнiк я не пайду, – Фэлiкс падкручвае вусы.
– А хто сказаў, што трэба iсцi ў кароўнiк? Можна i тут гуляць. Праўда, Фрэдзя? – пярэчыць Базыль.
– Можна i пад дажджом, i ў калiдоры гуляць, калi на iнтарэс, – Фрэдзя паварочвае голаў, глядзiць на Дзiну i працягвае: – Быў бы iнтарэс i будзе гульня. Цiкаўнасць патрэбна, азарт.
– Азарт – не шлях да перамогi, – Фэлiкс складае доўгi свой шалiк, кладзе яго на калена. – Азартныя людзi не перамагаюць.
– Паглядзiм. Стаўлю Фрэдзевы шашкi супраць твайго шалiка, – Базыль запытальна пазiрае на Фэлiкса.
– Я пачну гуляць толькi таму, каб заўтра ты не змог мяне зацягнуць за шашкi. Можаш лiчыць, што ў мяне двайны азарт. Уставай, апранайся i пайшлi, – Фэлiкс засоўвае пад фуфайку шалiк i выходзiць.
– Базыль, ты толькi не доўга, – у голасе Дзiны расчараванне.
– Дзiначка, ды мы яго ў адно iмгненне без шалiка пакiнем – i шалiк твой.
– Нашто ён мне?
– Так заўсёды: табе нешта даюць, а ты пытаешся нашто.
– Ты скора? – голас Фэлiкса за дзвярыма.
– Іду.
– Трэба змыць надпiс, – гаворыць Дзiна, як толькi дзверы зачыняюцца.
– Табе не падабаецца афарызм?
– Я не люблю, калi згадваюць дом, а я ў гэты момант далёка ад яго.
– Ты не любiш успамiнаць пра свой дом?
– "Дом" гучыць правiнцыйна. У мяне кватэра на сёмым паверсе. Калi i ўспамiнаю, дык хутчэй iнтэр’ер, мой пакой, нейкiя рэчы, напрыклад, пiсьмовы стол. Ты ведаеш, у мяне незвычайны стол. Верхняя дошка абцягнута зялёным сукном. Суседзi хацелi выкiнуць яго, а я папрасiла, каб аддалi мне. За гэтым сталом некалi гулялi ў карты. А ты не гуляеш у карты?
– Не навучыўся гуляць як след. А увесь час прайграваць i рабiць выгляд, быццам усё роўна, прайграю я цi выйграю, нецiкава. Тым больш не люблю здзеклiвых слоў, якiя так i сыплюцца, калi пачынаеш памыляцца, блытаешся i нарэшце застаешся "дурнем".
– Я думала, што ты падчас гульнi не перажываеш.
– Хаваю пачуццi.
– Атрымлiваецца?
– Не заўсёды. Калi мы засталiся ўдваiх, я хацеў не казаць табе, што...
– Што ты... Далей не трэба. Ведаю i не хачу, каб ты гаварыў далей. Толькi цяпер я зразумела, што Базыль знарок падмануў Фэлiкса. Скажы мне, вы з Базылём дамовiлiся? Так?
– Я папрасiў Базыля...
– I ён пагадзiўся?
– Ты не даеш дагаварыць, i я не адкажу на тваё пытанне.
– Мне лепш пайсцi, – Дзiна ўстае i падыходзiць да дзвярэй.
– Дзiна!
– Што? – яна паварочваецца.
Фрэдзя бачыць яе твар, i яму робiцца крыўдна за самога сябе, за сваю дурнаватую сцiпласць, за няздатнасць сказаць нешта прыемнае.
– Ты хацела выцерцi надпiс.
– Што мне вашы надпiсы, – кажа яна i выходзiць.
– Бывай, – гаворыць Фрэдзя зачыненым дзвярам.
Акно адчынена. Сонца зайшло. Фрэдзя i Базыль глядзяць на светлую дарогу. Базылёва рука ляжыць на Фрэдзевым плячы. Хлопцы бачаць возера, лодку i рыбака, што знерухомеў над бэзавай вадою, пад фiялетавым небам. У Базыля на шыi Фэлiксаў шалiк. Фрэдзя трымае гiтару.
– Фрэдзя, я падумаў...
– Ты пачынаеш думаць?
– Шалiк твой.
– А нашто ён мне?
– Спатрэбiцца.
– Давай.
Базыль аддае шалiк. Фрэдзя ўзважвае яго на руцэ.
– Глядзi! – Базыль паказвае на дарогу.
Па светлым пяску дарогi iдуць Дзiна i Фэлiкс. Вiдаць, што яны гавораць мiж сабой, i Дзiна смяецца, але галасоў не чуваць.
– Ідылiя, – Базыль малюе квадрат у паветры. – Можна выразаць i ўстаўляць у раму, атрымаецца карцiна.
– Пошлая карцiна атрымаецца, – пярэчыць Фрэдзя.
– Чаму гэта пошлая?
– А можа, i не. Той, хто будзе глядзецъ на карцiну, i ведаць не будзе, хто тая Дзiна i хто той Фэлiкс. Не будзе ведаць, дзе яны былi ўчора i што гаварылi пазаўчора. Толькi ён i яна, дарога i вечар, возера i далёкi лес, i невядома, што за тым лесам. Можна будзе дадумваць iх дыялог i рабiць яго смешным цi сумным, якiм заўгодна.
– Іх ужо не вiдаць.
– А то я не бачу.
– Дадумваць не будзем.
– Не.
Фрэдзя падыходзiць да дзвярэй i выцiрае шалiкам надпiс.
– Што ты робiш? – у словах Базыля няма нi абурэння, нi здзiўлення. Ён пытае дзеля таго, каб запоўнiць пустату.
– Учора Дзiна прасiла, каб я выцер надпiс, ды не было чым.
Фрэдзя шпурляе шалiк у акно.
– Ты што? – Базыль спрабуе злавiць шалiк, але той пралятае за некалькi сантыметраў ад ускiнутай рукi.
– Я падарыў шалiк рыбаку.
– Якому рыбаку?
– А таму, што ў лодцы на возеры. Холадна яму: восень.
Хлопцы маўчаць. За акном хутка цямнее.
– Каханне. А цi ёсць яно? – пытаецца Фрэдзя.
– Ёсць, – гаворыць Базыль, але вiдаць, што ў яго няма веры ў сваё слова.
– Ты ўпэўнены?
– Калi ёсць слова, дык i за словам павiнна быць.
– Рай... Бог... Пекла... Д’ябал... Словы ёсць, а за iмi – цемра.
– У мяне больш аргументаў няма, каб пераконваць i даводзiць табе тое, што я i сам не ведаю дакладна. А ты кахаў?
– Можа, i кахаў. Адразу не скажаш.
Базыль шкадуе Фрэдзю i гаворыць:
– I я не помню. Гаварыць, праўда, гаварыў. Я кахаю цябе... Каханая... А каб кахаць, мусiць, i не.
– А я i не гаварыў. Неяк абыходзiлася. Застанься... Пайшлi... Ты мне падабаешся... А "я цябе кахаю" не было. Можа, калi смеючыся, з ухмылкай. Вось так.
– Пра сяброўства, дарэчы, цяжэй гаварыць, чым пра каханне. Каханне i ёсць толькi, пакуль пра яго гавораць, а як перасталi гаварыць, яго няма. А пра сяброўства можна i не гаварыць.
– I не гавары.
– Я маўчу.
– Нам не трэба нiякiх слоў, мы i так адзiн аднаго зразумеем.
– Давай нашу, – Фрэдзя бярэ гiтару.
– А мо без гiтары?
– Сапраўды.
– Тры-пятнаццаць...
– Стой. А ты змог бы за мяне жыццё пакласцi?
– Змог бы, i не адзiн раз.
– Тры-пятнаццаць.
– О-ой, цi мне ох.
На балоце мох.
Хлопчык па дзяўчыначцы
Сем гадочкаў сох.
Со-ох жа ён, со-ох,
Высах на былiнку,
Закахаўся ў дзяўчыначку –
Журавi-i-iнку.
На тае дзяўчынцы
Ён не ажанiўся.
На гаркiх асiначках
Задавi-i-iўся.
На гаркiх асiначках
Задавi-i-iўся.
|
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2020. Беларусь, Менск.
|
|
|
