 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Амарыліс
Апавяданне пра дзіцячыя страхі
|
Спяшаешся, бяжыш, спазняешся. Губляеш уласнае "я". Трапечашся, як той матылёк на асветленай шыбе, б’ешся ў нябачную сцяну. А дзверы? Яны зусiм поруч – спынiся i ўбачыш. Не! Бясконцы рух, слiзгаценне на люстраной паверхнi, бясконцае бiццё, пакуль не патрапiш на злом, прагал, расколiну, пакуль не паранiш крылцы, не зломiш iх, не абцярушыш каляровы пыл. І тады адчуеш скразняк, ён астудзiць розум; верне прытомнасць, адновiць яснасць. І ўбачыш... Хутчэй за ўсё, дзяцiнства.
Стары дуб за зялёным плотам, той самы вялiкi дуб, да якога цябе падводзiў бацька, калi вёў у дзiцячы садок. Збiралiся жалуды зялёна-балотныя ў каляных шапачках, карычнявата-алейныя з рабрыстымi бакамi i вострай дзюбаю, вялiкiя, што жукi-насарогi. Поўныя кiшэнi жалудоў, такiх апетытных на выгляд, такiх няўежных i горкiх, даўкiх, любiмых. Жалуды ўратоўваюць ад маркоты. Яны маюць звычку звальвацца за падкладку палiтона, i не варта дакараць iх за гэта. А навокал позняя восень, спiртавы дух апалай лiстоты, халаднаватае сонца, сцюдзёная льдзiстая раса. Бацька пакiдае цябе каля веснiчак, тых самых дзетсадаўскiх веснiчак, побач з якiмi айчым Жэнiка Хрушча наехаў на свайго пасынка заднiм колам вялiкага грузавiка. Жэнiк загiнуў. Айчым прывозiў Жэнiка ў садок на машыне, i ўсе зайздросцiлi, усiм да трымцення хацелася пакатацца на грузавiку, пасядзець за рулём, пасiгналiць, як сiгналiў Жэнiкаў айчым, калi ўвечары прыязджаў па свайго пасынка. А загiнуў Жэнiк з-за бяскрыўднай насоўкi. Калi ты з’яўляўся ў садок без чыстай адпрасаванай, складзенай у чатыры столкi, насоўкi – каралi. А Жэнiк забыўся хустачку ў кабiне i ўспомнiў пра гэта каля самых веснiчак. Ён падбег да грузавiка, а нябога айчым, каб развярнуцца, даў заднi ход i наехаў на пасынка i задушыў насмерць. Бацькi iншых дзяцей закрычалi, загаласiлi, залямантавалi, спынiлi грузавiк, паказалi знявечаны коламi труп знiякавеламу агаломшанаму шафёру, якi пачаў совацца мiж людзьмi i пытацца:
"Хто забiў майго хлопчыка?" I нiхто не адказваў. Маўчалi. Спачувалi. Страшна. А ён усё хадзiў i хадзiў каля веснiчак.
Тых веснiчак, якiя я не любiў, бо праз iх iшоў у садок, а з садка выходзiў праз iншыя. Бег да мацi ў бiблiятэку, што мясцiлася ў чатырохпавярховым шарым iнтэрнаце, якi належаў будаўнiчаму трэсту. У бiблiятэцы цiшыня, пыл, кветкi на шырокiх падваконнях. Прасiў маму не выкiдаць чырвоныя пялёсткi амарылiсу, збiраў, засушваў, любаваўся. Каля гаршчочкаў з кветкамi лепш за ўсё вучыцца любiць кнiгi. Але жыў у пустой бiблiятэцы i свой страх. Незлiчоная колькасць стэлажоў. Шчылiны мiж палiцамi, за якiмi зноў стэлажы i шчылiны, шчылiны i стэлажы.
Мацi часам сыходзiла i зачыняла цябе аднаго. Даводзiлася стойвацца ў кутку i пазiраць на варожыя ў сваiм сухiм, шорсткiм, прапыленым пакоi палiцы i шафы. Углядацца ў цёмныя прагалы над кнiжнымi карэньчыкамi, з якiх вось-вось павiнна было нешта з’явiцца, вырасцi, запоўнiць прастору, абгарнуць, задушыць... І як рэзка, варожа, жорстка гучаў стукат у дзверы. Нецярплiвы чытач тузаў дзвярную ручку i барабанiў косткамi сагнутых пальцаў у фарбаванае дрэва. Ён нахабна зазiраў у шчылiну, праз якую паштарка штодня закiдала ў бiблiятэку часопiсы i газеты. Вочы знаходзiлi цябе, а ты сцiскаўся, змяншаўся, залазiў пад стол, намагаўся не варушыцца i не дыхаць. Сачыў з-пад стала за паштовай, абабiтай блiскучым металам, шчылiнаю, у якую засоўваўся вялiкi глянцавiты чорна-зялёны лiст калiдорнага фiкуса. Лiст варушыўся, тузаўся, лапатаў, нiбыта язык у роце нямога. А настойлiвы чытач нешта неразборлiвае гаварыў, мармытаў, насвiстваў там – за дзвярыма. А тут важкi лiст ляцеў на пурпуровы ходнiк, што рассякаў чытальную залю напалам. Вечка паштовае шчылiны зачынялася. Чытач прападаў. І калi страх пацiху пачынаў адпускаць, ты вылазiў з-за стала, застаўленага скрынкамi з фармулярамi, i бачыў у акне галаву з расплясканым аб шкло белым мясiстым носам, бачыў руку, што пачынала дзынкаць у шыбу. Ты стойваўся пад сталом i ўжо не вылазiў адтуль да прыходу мацi.
Яна распакоўвала сумку, прынесеную з прадуктовае крамы, i мiж iншым пыталася: "Як ты тут адзiн?" А ты не згадваў пра чытача, якi так упарта шчамiўся, лез, iмкнуўся ў бiблiятэку. Ты пазнаў яго ў акне, але тады было ўжо сорамна за свае хованкi. Ты ж нават ведаў, дзе жыве гэты тоўсты, нязграбны ў сваёй паўнаце, бяскрыўдны дзяцюк, якi глытаў адзiн за адным французскiя класiчныя раманы. Ён любiў зборы твораў... Бальзак, Заля, Мапасан, Флабэр, Гюго... Якiх ты так i не палюбiш. Спешка. Мiтусня. Твае жанры – навела, апавяданне, мiнiяцюра... А ў яго – раман. Ён сапраўдны стопрацэнтовы бiблiятэчны чытач. А прозвiшча ён насiў – Сiмаковiч. Яму дазвалялася браць па пяць-шэсць тамоў, а iншыя выносiлi з бiблiятэкi не больш як тры кнiжкi. А ты быў неабмежаваны, ведаў самыя патаемныя мясцiны, самыя запаветныя стэлажы i шафы, мог даставаць i гартаць найкаштоўнейшыя выданнi мiнулых стагоддзяў, якiя ахвяравалi расейскiя бiблiятэкi будаўнiкам разбуранага сусветнаю вайною Мiнска. Ты мог перабiраць кнiжкi, якiя чытачы прынеслi на змену згубленых. Нават тумбачка з забароненай уладамi лiтаратураю адчынялася для цябе. Што казаць пра розныя там белетрыстычныя i модныя аповесцi. Бiблiятэка цалкам належала толькi табе. Усе астатнiя – супрацоўнiкi i наведнiкi, вартаўнiкi i госцi, а гаспадаром быў ты. І меў магчымасць, уладу, права не адчыняць нават бяскрыўднаму аматару класiчных раманаў, якi насiў такое папярова-шапаткое прозвiшча – Сiмаковiч.
У бiблiятэцы нiколi не адчуваеш сябе самотным. Там перажываннi iншага кшталту. Жаданне навучыцца чытаць дзве кнiжкi адначасова. І колькi гадзiн марнавалася на гэтую навуку! Але якое потым салодкае паветра, калi выйдзеш з бiблiятэкi на вулiцу! I нават дзiцячы садок, i нават будынак школы не выклiкаюць адразу непрыемных успамiнаў, не абуджаюць страху... Але ты спяшаешся, ледзь не бяжыш уздоўж цэментавага паркана, за якiм чарнее апусцелы зiмовы сад. Школьныя яблынi, якiя палiваў i ты, i твой малодшы брат. Ён не любiў школу. У яго былi вечныя канфлiкты з настаўнiкамi i вучнямi. Аднаго разу яго пабiў старшакласнiк. І брат, седзячы на кухнi, сказаў, што ў школу больш не пойдзе. І ты можа з гадзiну выпытваў у яго прычыну. А потым прапанаваў паслугi сваiх кулакоў. Брат дакляраваў, што ведае дом, дзе жыве крыўдзiцель.
Назаўтра ранiцай вы ўсталi яшчэ зацемна i прыйшлi да таго панельнага пяцiпавярховiка, дзе жыў старшакласнiк, якi разбiў i скрывiў нос твайму роднаму брату.
На вулiцы – мароз, снег, люты, вы чакалi ў пад’ездзе, каля гарачай батарэi. Ты сказаў брату, што, як толькi з’явiцца вораг, абавязкова трэба крыкнуць, той або не той. Паўз вас выходзiлi на мароз нявыспаныя i таму злыя людзi. А вы кожны раз, як толькi ляпалi дзверы, напружвалiся, збiралiся, спынялi дыханне. Нарэшце на сходах з’явiўся школьнiк з партфелем пад пахаю. Брат выкрыкнуў чамусьцi тваё iмя. Пераскокваючы праз дзве прыступкi, ты кiнуўся на хлопца з партфелем. Ударыў у нос. А калi ён пачаў падаць, схапiў за куртку i прыцiснуў да паштовых скрынак. Бiў трапна, моцна, жорстка. Пакуль не ўчуў братаў крык, з якога праступiла – не той. Тады выцягнуў хлопца на двор, на мароз, на снег...
Кроў падала з носа на сумёт, а ты хапаў чырвоны снег i прыкладаў да разбiтага твару – хацеў зрабiць, як было, сабраць, зляпiць, аднавiць... Цябе апанаваў страх. Школьнiк паслухмяна стаяў, схiлiўшыся над акрываўленым сумётам. Ты павярнуў ягоны твар да сябе i сказаў, гледзячы ў спужаныя шырокiя вочы: "Прабач, паблыталi".
Ты з братам пайшоў, а хлопец застаўся. У настаўнiкаў ты дазнаўся, у якiм кабiнеце знаходзiцца клас, дзе вучыцца сапраўдны крыўдзiцель. Настаўнiк фiзкультуры з непрытоенай садысцкай радасцю дазволiў табе вывесцi з залi дзябёлага хлопца, якi насiў траскучае, як пусты арэх, прозвiшча Шкробат. "Будзеце бiць?" – спытаў ён у школьным аснежаным садзе. А ты сказаў, што першы раз абыдзецца без бiцця. Цябе ўсё яшчэ калацiла ад выгляду акрываўленага сумёту. Шкробат паабяцаў, што больш не чэпiць брата i больш за тое – будзе яго баранiць. Ты прайшоў тады пад яблынямi, такiмi ж крохкiмi, голымi, чорнымi, як i цяпер, калi спяшаешся на работу. Ты бяжыш праз дзiцячыя i юнацкiя страхi, яны падпiльноўваюць за кожным рогам, на кожным скрыжаваннi... Ты так хацеў бы збавiцца ад iх, уцячы, забыцца... Але цi магчыма ўцячы? Навокал бясконцыя люстраныя лабiрынты дзiцячых страхаў, у якiх губляецца нават уласнае "я".
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2020. Беларусь, Менск.
|
|
|
