 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пугачоўскі цырульнік
Дзённікавая проза паэта
|
|
|
* * *
Ёсць на Валожыншчыне
вёска Пугачы,
Дзе рэчышчы сцяжын
не зараслі ў лугах,
У агародчыках красуюць касачы,
Буслы
на захад
сонца коцяць па дубах.
У сэрцах ёсць таксама
вёска Пугачы,
Таму сцяжыны не губляюцца ў лугах,
У агародчыках красуюць касачы,
Буслы
на захад
сонца коцяць па дубах…
29.04.1980
|
 | | 2009 |  |
 | ТРАВЕНЬ |  |
|
27.05.2009. Мама першы раз за месяц, які жыве ў мяне, выйшла са мной на вуліцу. Вяду за руку, як малое дзіця. Каля кожнага дрэва, каля кожнай кветачкі мама спыняецца і разглядае, што расце. Нешта сама сабе шэпча, радуецца. Радуюся і я. Як мала трэба чалавеку для шчасця!
27.05.2009. Узгадалася далёкае. Зіма. Ужо недзе месяцы тры як бацька, які працуе пастухом, не ходзіць на кароўнік — там яму няма чаго рабіць. І ён, агледзеўшыся па гаспадарцы, валяецца на ложку. І тут вяртаецца з кароўніка мама: «Чаго ляжыш? Уставай! Ідзі на работу! Там карова здохла. Трэба скуру здзерці. Заплацяць тры рублі!» Бацька няспешна ўстае, апранаецца і шкандыбае на кароўнік. І да траўня, калі пагоняць кароў на пашу, бацькаў заробак будзе залежаць ад колькасці здохлых кароў і цялят…
28.05.2009. Ідучы ў краму праз двары, знайшоў тры тысячы. Радасць не вялікая, але прыемна, што і мне часам шанцуе. Не паспеў далёка адысціся ад свайго шчаслівага месца, як сустрэўся знаёмы дворнік: «Ці не маглі б вы пазычыць мне тры тысячы?» Гэтыя пазычальшчыкі грошай мне даўно і добра абрыдлі, таму я адразу адказаў: «Няма ў мяне грошай!» — і пайшоў далей. Крыху адышоўшы, спыніўся: «А можа дворнік знойдзеныя мной грошы згубіў і цяпер у яго няма чым апахмяліцца?» Хацеў вярнуцца, але перадумаў і, прыйшоўшы ў краму, укінуў чужыя тры тысячы ў скрынку, у якой збіраюцца грошы на пабудову Храма…
29.05.2009. Патэлефанаваў мастак Алесь Квяткоўскі і запрасіў прыйсці паглядзець на новыя працы. Яго майстэрня ў ста кроках ад маёй кватэры. Першае, што мне давялося ўбачыць,— гэта карціна, прысвечаная Анатолю Сысу. На ёй пчаліны рой падняў паэта высока над зямлёй і людзі пад гэтым роем стаяць, як пад дрэвам, і глядзяць уверх, як на Бога. «Як назваць працу?» — пытаецца Алесь. Я, доўга не думаючы, адказаў: «Пчаліны бацька». Потым ён паказаў мне карціну, над якой яшчэ працуе. На ёй я стаю на памосце, што на дрэвах, сярод вулляў, а ўнізе — як у пекле. «Ты будзеш з сабакам, і ў кожнага з вас па кулямёту!» — заявіў Алесь і дадаў, што карціну можна будзе назваць «Абаронцы пчол». Пасмяяўшыся, мы развіталіся. І толькі я адчыніў дзверы на вуліцу, як пачуліся гучныя воплескі і ў неба ўзляцела куча рознакаляровых балонікаў, нібыта ветрам быў падхоплены пчаліны рой з карціны Алеся Квяткоўскага… Побач з майстэрняй мастака ў двары выпускнікі развітваліся са школай…
29.05.2009. Адзінокага старога, які любіць выпіць, нашы суседзі за сценкай затапілі. Не разабраўшыся, ён прыйшоў сварыцца з намі. На званок у дзверы выйшаў я і пачаў спакойна тлумачыць, што мы не вінаватыя. Хвілін дзесяць тлумачыў і, магчыма, яшчэ б больш, калі б мая Людміла не разагнала нас. Праз хвілін пятнаццаць стары з’явіўся зноў і, сутыкнуўшыся нос у нос са мной, запытаўся: «Гэта тут жыве наглая і красівая?!»
30.05.2009. Сёння даведаўся, што нядаўна на 86-м годзе жыцця памёр рускі паэт Аляксандр Межыраў, які з 1994 года жыў у Амерыцы. Мне здавалася, што ён даўным-даўно сышоў у лепшы свет… Я меў шчасце, калі вучыўся ў Літінстытуце, быць слухачом яго семінара паэзіі. Ён заікаўся, таму чытаў паэзію спяваючы. І ў гэтым быў нейкі шарм, бо ўсё, што гаварыў паэт, здавалася суцэльным белым вершам…
31.05.2009. На лесвічнай пляцоўцы сустрэў маладую суседку. Павіталіся. І тут жа ўспомнілася:
Табе шчэ дваццаць, мне ўжо сорак пяць,
Табе шчэ жыць, а мне ўжо ўспамінаць,
Нібы шукаць у прыску вугалі
Чырвоныя, як кроў маёй зямлі,
Дзе ўжо я жыў, дзе сёння ты жывеш,
Нібы агню аддадзены мой верш,
Які згарыць і застанецца тло,
Як ад цябе ў маёй душы святло,
Калі цяпер ты выйдзеш з цягніка.
Цягнік ідзе, нібы цячэ рака,
Куды нікому двойчы не зайсці.
І ты пайшла, але ў маім жыцці
Усё-ткі ты была, як гэты дзень,
Як гэта сонца ў восеньскай вадзе.
І жыць табе, а мне ўжо ўспамінаць…
Табе шчэ дваццаць, мне ўжо сорак пяць…
|
Аднак гэтыя радкі не пра яе. Яны з маёй аповесці «Лісты і залатое лісце», у якой мая суседка існуе так, як і ў рэальным жыцці, са сваім мужыком, што ў мяне за сценкай начамі яе і любіць, і б’е, і потым яна ходзіць з падбітымі вачыма. Цяпер яны жывуць больш-менш мірна. Гадуюць сына. Я не ведаю, хто яна, як і яна не ведае, хто я, і што бурны перыяд яе кахання апісаны ў маім творы. Мужык суседкі са мной не вітаецца, нібыта прачытаў маё тварэнне і цяпер не ведае, што са мной утварыць…
* * *
31.05.2009. Гляджу фільм пра рамантычнае каханне. І раптам верш:
Я не забыў вас, не забыў
І вас ніколі не забуду.
Я вас любіў, я вас любіў
І больш любіць не буду,
Бо вы — чужая, я — чужы,
І ўжо не зменіцца нічога,
Як не мяняюцца крыжы
На Храме ў Бога…
|
| ЧЭРВЕНЬ | |
|
1.06.2009. Баюся навальніцы яшчэ з дзяцінства. Асабліва, калі
пад навальніцу трапляю ў вёсцы. Тады ўжо ў думках малюся, у
хаце чапляю галёшы на разеткі, каб з іх не выскачыла маланка. І
наогул для мяне грымоты, як бамбёжка… Сённяшняя навальніца
не напалохала, а, наадварот, акрыліла душу сваёй грымотнай
нечаканасцю і прыгажосцю маланак. Я стаяў каля акна ў сваім
кабінеце, у якім на стале кучы чужых вершаў і прозы, і глядзеў у
неба. І мне хацелася разуцца і пабегаць па калюгах. Але…
«Тытанік» і аэробус
1.06.2009. Сёння памерла апошняя пасажырка «Тытаніка». Ёй
было 93 гады. І сёння над Атлантыкай прапаў аэробус, які ляцеў
рэйсам Рыа-дэ-Жанейра — Парыж, на борце якога было 216 па-
сажыраў і 12 членаў экіпажа... Існуе стагоддзямі праверанае, што
нічога выпадковага не бывае. Няўжо і гэтыя смерці нечым звя-
заныя паміж сабой у космасе нашага існавання, ці гэта толькі я
іх паставіў побач і задумаўся?
Прыгажосць — страшэнная сіла
2.06.2009. Вечарам з працы вяртаюся дахаты. На маёй
лесвічнай пляцоўцы маладая прыгожая незнаёмая жанчы-
на з дзяўчынкай школьніцай звяртаецца да мяне: «Мы ключы
забыліся! Не можам у кватэру зайсці. Муж у камандзіроўцы.
Дапамажыце ўзламаць дзверы». Доўга не думаючы, бяру з дому
манціроўку і выходжу на лесвічную пляцоўку. Спрабую ўзламаць
дзверы. На грукат-стукат з’яўляецца сусед Дзіма, які, убачыўшы
мяне за працай, забірае манціроўку і пачынае з такім азвярэн-
нем ламаць дзверы, што аж трэскі лятуць ува ўсе бакі. Крыху
8
аддыхаўшыся, лаўлю сябе на пытанні: «Адкуль гэта раптам узяла-
ся ў нас новая суседка? Яе пару дзён назад не было! А што, калі
гэта нейкая аферыстка? Мы ўзламаем дзверы, а яна вынясе з чу-
жой кватэры ўсё, што зможа...» Уважліва агледзеўшы незнаёмку
з галавы да ног, звяртаюся да Дзімы: «Канчай ламаць!» А Дзіма,
нібыта мяне не чуе, працягвае штурм кватэры, бо незнаёмка,
пачуўшы мяне, сказала: «Чым хутчэй узламаеце, тым больш за-
плачу!» Кончылася ўсё тым, што я адабраў у Дзімы манціроўку і
прапанаваў незнаёмцы выклікаць майстра па ўскрыцці дзвярэй.
Майстра прыехаў праз паўгадзіны, а я за гэты час даведаўся, што
сапраўды ў нас два дні таму з’явіліся новыя суседзі...
Калі паэт, то сядзі...
4.06.2009. У гэтым годзе Васілю Быкаву было б 85...
Успомнілася мая першая сустрэча з вялікім пісьменнікам. Гэта
было на святкаванні трыццацігоддзя часопіса «Маладосць»
у 1983 годзе. Я тады быў зусім маладым, і мяне рэдакцыя
запрасіла выступіць ад імя ўсёй літаратурнай моладзі. Святка-
ванне праходзіла ў Доме літаратара. Я прыйшоў загадзя і мяне,
каб не блытаўся сярод гасцей і наогул каб не ўцёк, Леанід
Дайнека адвёў у кабінет літкансультантаў, дзе ўжо сядзеў Васіль
Быкаў, якога я адразу пазнаў. Сказаўшы «Добры дзень», я сеў на
вольнае крэсла. Васіль Уладзіміравіч, агледзеўшы мяне, грозна
запытаўся: «Хто ты такі?!» — «Паэт. Віктар Шніп...» — нясмела
адказаў я. «Ну, калі паэт, то сядзі!» — весялей сказаў Васіль Быкаў
і пачаў распытвацца, адкуль я, хто мае бацькі, чым займаюся...
* * *
4.06.2009. У мяне ў кабінеце на сцяне партрэты Льва Сапегі
і Васіля Цяпінскага. Гляджу на іх, як у вокны, за якімі спыніўся
мінулы час, каб напамінаць нам, з чаго пачыналася нашае Сёння...
Жамойцін і Бембель
5.06.2009. Рыхтуем да друку кнігу «Смаргоншчына
літаратурная». Сярод аўтараў — Алесь Жамойцін. На сённяшні
дзень мала хто яго ведае, і ён зусім не ўспамінаецца ў абой-
мах творцаў, на якіх «трымаецца зруб сучаснай беларускай
літаратуры». А гадоў дваццаць пяць таму пра першую кніжку
Алеся пісаў і прарочыў яму вялікую літаратурную будучыню Ніл
Гілевіч. Даўным-даўно паэт жыве ў Кушлянах і працуе ў Музеі
9
Францішка Багушэвіча. Для мяне сваім служэннем Беларусі Алесь
Жамойцін падобны да Алега Бембеля, які пайшоў у Жыровіцкі
манастыр, каб служыць Богу...
Сядзіба Каганца і Апалінэра
6.06.2009. Дзяржынскі раён. Вёска Вялікія Навасёлкі. Сюды
мяне з жонкай прывёз сябра Барыс, каб паглядзець на рэшткі
палаца, пра які ён вычытаў у кнізе, прысвечанай Мінскай
вобласці. Вёска сапраўды вялікая. У ёй шмат дрэў, зелянее
старадаўні парк, на ўскрайку якога мы і знайшлі двухпавярховы
з чырвонай цэглы палац, у якім замест падлогі крапіва. Па ўсім
бачна, што яшчэ гадоў дваццаць таму на ім была страха. І, калі б
у Навасёлках было талковае начальства, то не былі б побач збу-
даваны два шэрыя будынкі, у якіх размясціліся пошта і крама, а
ўсё гэта магло быць у палацы. У глыбіні парку захаваўся стары
панскі маёнтак, у якім пасля вайны быў дзіцячы дом, а цяпер —
бальніца. Выязджаючы з вёскі, каля дарогі сярод дрэў і кустоў
заўважылі чорны крыж. На жаль, не спыніліся і не паглядзелі,
хто там пахаваны. Ужо ў Мінску нам патэлефанаваў сябра і
сказаў, што ў Вялікіх Навасёлках мы бачылі спадчынную сядзібу
старадаўняга шляхецкага роду Кастравіцкіх, які даў Беларусі
пісьменніка Каруся Каганца, а Францыі — Гіёма Апалінэра…
Ад нас застануцца не нашы пасады
8.06.2009. «Ты харошы паэт. Але ў цябе няма патрэбнай для
вялікага паэта біяграфіі...» — кажа мне знаёмы літаратар, які, мяр-
куючы па тоне размовы, лічыць, што ў яго патрэбная біяграфія
ёсць. «І якой жа біяграфіі ў мяне няма?» — цікаўлюся, хоць і ведаю,
што суразмоўца мае на ўвазе. «У цябе ўсё добра ў сям’і. Ты не
п’янствуеш. Ты спакойны. Ты займаеш пасады. Ты часта друкуешся.
Табе ўзнагароды даюць...» — пералічвае літаратар. Я пагаджаюся з
ім і маўчу пра тое, што пасля заканчэння архітэктурна-будаўнічага
тэхнікума не забраў дакументы, каб не пайсці працаваць. І не
пайшоў, а сем гадоў жыў у Мінску без прапіскі, час ад часу па
ўжо несапраўдным студэнцкім білеце ўладкоўваючыся грузчыкам
на лікёра-гарэлачны завод «Крышталь». Ніколі не быў у камсамо-
ле. Не служыў у войску, бо тры гады не маглі мяне адшукаць, а
калі знайшлі, то знайшоўся ў абласным ваенкамаце чалавек, які,
запытаўшыся, ці хачу я служыць, і пачуўшы маё «не», сказаў: «До-
бра. Ідзі пішы вершы...» І я пайшоў далей біць лынды па Мінску
і пісаць вершы... І сёння, азіраючыся ў сваё мінулае, я нікому не
10
зычу таго, што мне давялося перажыць з 1978 па 1985 год... І не
трэба мне «патрэбнай для вялікага паэта біяграфіі», а тым больш
што «ад нас застануцца не нашы пасады...»
Крызіс і перабудова
8.06.2009. Сустрэў пісьменніцу Ніну Загорскую. На яе пы-
танне пра жыццё адказаў: «Усё было б добра, калі б не сусветны
фінансавы крызіс». Ніна Сямёнаўна тут жа сказала: «Гэты крызіс
прыдумалі тыя ж людзі, якія ў свой час прыдумалі перабудову...»
У дзяцінстве і цяпер
8.06.2009. З паэтам Глебам Артханавым успамінаем пра
дзяцінства. «Яшчэ зусім нядаўна ў Свіслачы можна было купац-
ца...» — кажа мой суразмоўца. А я дадаю: «А цяпер там толькі
тонуць...»
Агуркі і яблыкі па пяць капеек
9.06.2009. У выдавецтва тэлефануюць не толькі пішучыя
людзі, каб запытацца, калі можна прынесці рукапіс ці «чаму
мяне не выдаеце, а друкуеце ўсякіх графаманаў», а часам і чыта-
чы, каб проста пагаварыць. Вось і сёння патэлефанаваў чытач:
«Можна з вамі пагаварыць?» — «Можна»,— адказваю я. І чалавек
пачынае свой маналог: «Я палкоўнік у адстаўцы. У Мінску жыву
дваццаць два гады. Выбар быў, дзе пасля службы застацца: Адэса
ці Мінск. Жонка настаяла, каб паехаць жыць у Беларусь, бо ў вас
жывуць спакойныя людзі. І я цяпер не шкадую. Пенсія ў мяне
900 тысяч. Суседзі пытаюцца: «За што табе такая пенсія?» За тое,
што на месцы не сядзеў, а да пенсіі жыў, куды пашлюць. У маім
пяціпавярховым доме ў пад’ездзе працуе толькі адзін мужчына,
а ўсе астатнія п’юць. Бяда! Калі я служыў у Адэсе, у мяне быў
«Жыгуль». Я на ім па пляжы ездзіў. Следам дзеўкі бегалі. Красата!
Жыць тады можна было. Яблыкі і агуркі былі па пяць капеек!
Вы памятаеце?» — «Не памятаю...» — адказваю я і кладу трубку…
Фотаздымак Яўгена Крупенькі
9.06.2009. Мне з «ЛіМа» вярнулі пазычаны фотаздымак
Яўгена Крупенькі. Імя для творчай моладзі зусім не вядомае. А
прайшло ж пасля смерці паэта толькі гадоў пятнаццаць! І дзе
сёння тыя ўдзячныя вучні, якія хадзілі да Яўгена Мікалаевіча
11
як да літкансультанта «Чырвонай змены», пры якой працава-
ла літаб’яднанне «Крыніцы»? Няўжо таксама памерлі? Не! Жы-
вуць! Працуюць! Друкуюцца! Кожны думае пра сябе! А быў жа
пры жыцці Крупенька не самым апошнім у літаратуры! Ды не
адзін Яўген Крупенька амаль забыты! Анатоль Вялюгін, Аляк-
сей Русецкі, Пятрусь Макаль... І ці не такі чакае лёс многіх
сённяшніх творцаў, што адзін аднаго запісалі ў класікі?.. «Такі…» —
кожны, хто паўторыць гэтае слова, падумае пра іншых і ні ў
якім разе пра сябе…
Літво і пітво
10.06.2009. Коэльё, Муракамі, Кундэра... Літаратура для ма-
савага чытача. Віно, шампанскае, гарэлка... Пітво для шумнага
застолля. І першае, і другое прыносіць задавальненне. Але хто
адважыцца паставіць знак роўнасці паміж літаратурнай творчас-
цю і пітвом? Відаць, толькі масавы чытач і п’яніцы, якія даўно
нічога не чыталі...
Чэрвеньская завея
10.06.2009. Нарэшце цёпла. Навокал — тапалёвы пух, нібыта
пачалася чэрвеньская завея. І ў нас на працы на дзявятым павер-
се калідор, як дарога, замеценая снегам...
* * *
10.6.2009. Жанчына, якая спазнілася на аэробус, што
пацярпеў катастрофу над Атлантыкай у дзень, калі памерла
апошняя пасажырка «Тытаніка», сёння загінула ў аўтакатастрофе.
Выпадкова, ці гэта затанулы «Тытанік» збірае пасажыраў?
Не шукай...
11.06.2009. У мяне на камп’ютары запісана песня «Не шу-
кай...» у выкананні Данчыка. Калі бывае дрэнны настрой або
проста сумна, я слухаю гэтую цудоўную песню: «Не шукай ты
мяне каля жытніх палёў, не шукай, не шукай... Калі к сэрцу май-
му ты дарог не знайшоў, не шукай, не шукай... Не кажы ты мне
слоў, што не грэюць цяплом, не кажы, не кажы... Калі сэрца тваё
не палае вагнём, не кажы, не кажы...» І я адразу весялею, і мне
хочацца жыць, любіць, кахаць, піць віно, спяваць і плакаць...
12
Не вінаваты я!
12.06.2009. Каля піўбара маладая жанчына гучна адчытвае
падпітага мужа: «Апошні раз кажу! Каб болей не піў! І нават каб
паху не было!» Мужчына не агрызаецца, а, як малое дзіця, якое
толькі што было злоўлена за шкодніцтвам, глядзіць, нервова
міргаючы, на жонку. І калі я праходзіў міма, мужчына павярнуў
галаву да мяне, і ў яго вачах я прачытаў: «Не вінаваты я!»
* * *
12.06.2009. Не было дажджу. І было дрэнна, што няма даж-
джу. Цяпер ідзе дождж. І ўжо дрэнна, што ён ідзе. Нам, людзям,
не дагодзіш...
Не хвалюйцеся!
15.06.2009. На фестываль песні і паэзіі ў Маладзечна былі
запрошаны паэты. Перад тым як накіраваць выступоўцаў у на-
вучальныя ўстановы горада, Міхась Казлоўскі, які курыраваў нас,
патэлефанаваў дырэктару адной з навучальных устаноў, каб
даведацца, як там падрыхтаваліся да сустрэчы свайго земляка
Кастуся Цыбульскага. Дырэктар бадзёра адказаў: «Вы не хвалюй-
цеся! Мы ведаем, што ў нас будзе выступаць паэт Цыбулькін!»
Паэт і бомба
15.06.2009. Фотакарэспандэнт газеты «Культура» Юрый
Іваноў спазніўся на выступленні паэтаў і, каб усё-ткі вярнуцца
з фестываля песні і паэзіі дамоў з поўным фотарэпартажам,
звярнуўся да мяне з просьбай пайсці з ім на цэнтральную пло-
шчу Маладзечна і папазіраваць. Я не адмовіўся, хоць і быў гато-
вы ў любы момант згубіцца сярод людзей, якія прыйшлі на свя-
та. Плошча была ачэплена міліцыяй, і прайсці на яе можна было
толькі праз спецыяльныя праходы. Фотакарэспандэнт прайшоў
без чаргі, а я хвілін дзесяць стаяў. І, калі мяне пачалі абшукваць,
перад міліцыянерам з’явіўся Юрый Іваноў і незадаволена сказаў:
«Гэта паэт! Навошта вы яго правяраеце?!» Міліцыянер, працяг-
ваючы абшукваць мяне, адказаў: «А што, калі гэты паэт з сабой
бомбу нясе?..»
Алесь Жук і «Усё забудзецца...»
15.06.2009. Падпісаўшы дамову на выданне кнігі ў серыі
«Школьная бібліятэка», да мяне зайшоў павітацца празаік Алесь
13
Жук. Напачатку мы адзін аднаму паскардзіліся на дажджы, а
потым я пацікавіўся: «Над чым новым цяпер працуеце?» —
«Пішу вольную прозу. Кароткую, бессюжэтную. З сюжэтамі мне
стала пісаць нецікава. Пішу пра тое, што мне помніцца. А
кніжка будзе называцца: “Усё забудзецца...” — адказаў Алесь
Аляксандравіч і, сумна ўсміхнуўшыся, дадаў: — Пішу, і мне
цікава, але ці будзе каму цікава напісанае мной, не ведаю...»
Махалёты ў Амерыцы не лётаюць...
15.06.2009. Адчыняюцца дзверы, і ў мой кабінет заходзіць
чалавек гадоў шасцідзесяці. Невысокі і вусаты, як я. Нясмела
прывітаўшыся, кажа: «Вы, відаць, мяне пазналі?» — «Ага...» — ад-
казваю я і спрабую ўспомніць, калі і з якім творам гэты чалавек
прыходзіў да мяне. «Я вам прынёс махалёт»,— узрадавана тлу-
мачыць мужчына прычыну свайго прыходу. «Прыпамінаю...» —
кажу я і працягваю слухаць. «Пасля наведвання вас я стаў папу-
лярным. Мне пачалі званіць бізнесмены. Пазваніла двое. Потым
усё заглухла, і мной перасталі цікавіцца. У Амерыцы спрабавалі
рабіць махалёты па маіх чарцяжах, але яны там чамусьці не лё-
таюць...» — «У нас грошай няма на ваш махалёт»,— перапыняю
аповед канструктара, і ён, падзякаваўшы мне за ўвагу, самотна
зачыняе дзверы за сабой...
Рыхтуем да друку
16.06.2009. Рыхтуем да друку «Чужую бацькаўшчыну» Вячас-
лава Адамчыка. Сёння да мяне прыходзіў Адам Глобус — прынёс
ранейшае выданне гэтага рамана, якое вычытваў сам Вячаслаў
Уладзіміравіч, для зверкі з новым наборам. Кніжка выйдзе ў
наступным месяцы ў серыі «Школьная бібліятэка». Спадзяюся,
душа Вячаслава Уладзіміравіча, убачыўшы з неба сваю «Чужую
бацькаўшчыну» на паліцах кнігарань, усцешыцца, што я і пра
яго не забыўся… Аднак не ўсё ад мяне залежыць...
Вышыванка і Барадулін
17.06.2009. Да мяне ў рэдакцыю зайшоў Алесь Камоцкі.
Пагаварыўшы пра сваіх бацькоў, прыгадалі Рыгора Барадуліна.
Ён цяпер ва Ушачах. Яму там добра. Гады два таму Рыгор
Іванавіч часта гаварыў пра сваю смерць, думаў пра тое, як ён і
ў чым будзе ляжаць у труне. Хацелася яму быць у вышыванцы,
і Алесь расстараўся, каб Рыгору Іванавічу яе пашылі. Пасля таго,
14
як з’явілася ў Паэта вышыванка, ён перастаў гаварыць пра сваю
смерць. «А дзе Рыгор Іванавіч хоча, каб яго пахавалі?» — пытаю-
ся ў Алеся. «Ніякіх варыянтаў. Толькі побач з маці»,— адказвае
суразмоўца, і я пагаджаюся з выбарам Паэта і ўспамінаю яго
радкі: «Трэба дома бываць часцей! Трэба дома бываць не гос-
цем!..»
Пацюпа і Тарас на Парнасе
17.06.2009. Юрась Пацюпа цяпер у сваіх Азёрах. Піша
каментары да «Тараса на Парнасе». Тэлефаную, каб прыспе-
шыць справу, бо час ужо кніжку здаваць у друкарню. Падымае
трубку Юрасёва маці, і пакуль яна яго кліча, я ўяўляю Пацюпу, які
ў шортах колеру хакі сядзіць у скураным фатэлі за дыхтоўным
пісьмовым сталом і п’е каву з каньяком... Крыху ахрыплы голас
самога Пацюпы вяртае мяне ў рэальны свет...
* * *
17.06.2009. Язэп Янушкевіч зноў з’ехаў у Польшчу. І цяпер
мы не можам з ім скантактавацца, каб зняць пытанні ў яго прад-
мове да факсімільнага выдання «Дудкі беларускай» Францішка
Багушэвіча. Аднак справа на месцы не стаіць, як і не стаяла, калі
рыхтавалі двухтомны Збор твораў Дуніна-Марцінкевіча, да якога
пісаў каментары Язэп Язэпавіч. Пісаў так доўга, што часам зда-
валася, нібы піша сам пра свае творы стары Дунін-Марцінкевіч,
а Янушкевіч стаіць над яго душой і чакае гатовага матэрыялу...
Рexeso
18.06.2009. Нядаўна выдалі кнігу «Мінск: падарожжа па гора-
дзе», вокладка якой зроблена ў форме гульні, вядомай у Еўропе
пад назвай pexeso. Квадраты з карцінкамі-выявамі знакамітых
мясцін і асоб, кожная з якіх паўтараецца двойчы, выразаюцца і
перамешваюцца. Удзельнікі гульні па чарзе разбіраюць карцінкі
і параўноўваюць выявы. Выйграе той, у каго па сканчэнні гульні
карцінак з аднолькавымі выявамі назбіраецца больш. Я амаль
два тыдні пераадольваў спакусу паспрабаваць самому згуляць ў
pexeso і сёння, убачыўшы на стале ў нашага мастака парэзаную
вокладку кнігі «Мінск: падарожжа па горадзе» прапанаваў яму
згуляць. Згуляў і прайграў. Зайшоўшы да сябе ў кабінет, адчуў
жаданне вярнуцца да мастака, каб зноў згуляць і на гэты раз
выйграць. Праз паўгадзіны палова выдавецтва гуляла ў pexeso...
15
Гітара і оперны голас
18.06.2009. Па далькажыку пазваніў мой даўні сябра паэт
Павел Дзмітрук. Ужо некалькі гадоў я не чуў яго. Пахваліўшыся
жонкамі, пачалі расказваць адзін аднаму пра дзяцей. Паўлава
дачка займаецца стварэннем лялек і вельмі паспяхова. А сын
наогул вучыцца ў Санкт-Пецярбургу ў кансерваторыі на опер-
нага спевака. Недзе ў дзявятым класе хлопцу захацелася іграць
на гітары, і ён папрасіў бацьку купіць яму інструмент за баксаў
трыццаць. Павел запытаўся ў сына: «Навошта табе гітара за
трыццаць баксаў? Калі купляць, дык хаця б за баксаў трыста.
Да ўсяго, калі ў цябе няма слыху, дык наогул ці трэба нешта
купляць? Схадзі спачатку на праслухоўванне ў гурток мастацкай
самадзейнасці». Хлопец пайшоў і, вярнуўшыся, сказаў, што яго
праслухаў выкладчык з нашай кансерваторыі, які кіруе гуртком,
і параіў кідаць сваю школу і ехаць у Маладзечна, дзе вучацца
таленавітыя дзеці. Аказалася, што ў сына Паўла Дзмітрука голас
опернага спевака. І калі б не захацеў хлопец навучыцца іграць
на гітары, то ў лепшым выпадку сёння б вучыўся на якім-
небудзь філфаку ці журфаку, а то і наогул служыў бы ў войску
і, маршыруючы па пляцы, оперным голасам спяваў: «Не плач
дзяўчонка, прайдуць дажджы...»
Вальтэр і Казлоўскі
19.06.2009. У «Кнігазборы» Міхась Казлоўскі выдае Выбра-
ныя творы Віктара Вальтэра, які, нарадзіўшыся ў 1902 годзе,
пражыў усяго дваццаць дзевяць гадоў. У кнігу ўвайшлі раман
«Роджаныя пад Сатурнам» і аповесць «Аднабочнікі». І гэта не
першы літаратар, творы якога Міхась вяртае нам з нябыту. Ён
вяртае, а некаторыя таварышы, трымаючы ў руках яго працу,
пачынаюць выказваць свае думкі, як гэта можна было б зрабіць
лепей, крытыкуюць, і амаль ніхто добрага слова не кажа мала-
дзечанскаму краязнаўцу. Ды яму, па вялікім рахунку, нашых удзяч-
ных слоў і не трэба, для яго галоўнае — калі не можаце і не
хочаце дапамагчы, дык хоць не перашкаджайце рабіць справу...
Хата без маці
20.06.2009. З братам прыехалі ў свае Пугачы. Дома баць-
ка ўжо амаль чатыры месяцы адзін, пасля таго як захварэла
маці, якая цяпер жыве ў нашай сястры. Ідзём праз нудотны
дождж з аўтобуснага прыпынку. Нікога знаёмага. І не дзіўна —
16
старыя жыхары выміраюць, а засяляецца нейкая набрыдзь, якая,
пажыўшы ў вёсцы пару гадоў, едзе далей шукаць жыццё на
дурніцу. Чым бліжэй падыходжу да роднай хаты, тым нясцерп-
ней хочацца плакаць. Але трымаюся. Са мной малодшы брат…
* * *
20.06.2009. З братам капаемся ў градах. Бацька сядзіць на
лаўцы каля хаты і назірае за намі. Час ад часу паглядаю на
дзверы, бо мне здаецца, што яны вось-вось адчыняцца і выйдзе
мама, і скажа: «Пара абедаць…» Але дзверы не адчыняюцца…
Пугачоўскі цырульнік
20.06.2009. Прыехаўшы ў вёску, заўсёды стрыгу і галю баць-
ку. Бывае такое, што яму і вуха нажніцамі, і шыю брытвай па-
рэжу, а ён сядзіць і трывае. Ды і сёння неяк вытрываў мяне як
цырульніка. Праўда, калі мой брат зайшоў у пакой, не змаўчаў:
«Вова, садзіся, няхай Віця і цябе паголіць…» Брат, убачыўшы
акрываўлены твар бацькі, замахаў рукамі і запытаўся ў мяне:
«Няўжо такая брытва вострая?»
Нядзеля
21.06.2009. Раніца. Сонечна. На электрычцы едзем у Фаніпаль
да Севы Гарачкі ў госці. Сядзім. У вагоне не шмат людзей… Веча-
рэе. Дождж. Вяртаемся дамоў. Ледзьве заціснуліся ў электрычку.
Стаім. У вагоне палова студэнтаў і п’яных…
Дом і вершы Севы
21.06.2009. Сева Гарачка ўжо некалькі гадоў будуе свой дом. Не
хату, а дом. Хата не можа быць двухпавярховай. І мы, прыехаўшы
ў госці да Севы, сядзім у доме за сталом, п’ем віно і чытаем вер-
шы. Дакладней, адзін Сева чытае, а мы ўсе слухаем і не слухаем.
Жонка Севы паэтка, але ў доме гаспадар Сева, і таму толькі ён
чытае нам вершы са школьных сшыткаў у лінейку. На вуліцы
ідзе дождж, а нам добра, бо Сева чытае вершы ў сваім доме…
Чакаем восені…
21.06.2009. Сева Гарачка паказвае гасцям сваё багацце і рас-
казвае пра сабаку, ката, папугая, хамяка, чарапаху, індыкачак. У
17
агародзе расце чатыры градкі бульбы, градка агуркоў, буракоў і
яшчэ шмат чаго, і вельмі шмат кветак і нятоптанай травы. Гэтай
восенню Сева збіраецца стварыць на сваіх сотках невялічкі
парк, дзе кожнае дрэва будзе пасаджана пісьменнікамі, якіх ён
запросіць у госці. Абяцае да кожнага дрэва пачапіць шыльдач-
ку з нержавейкі з прозвішчам таго, хто садзіў. Словам, чакаем
восені…
Загадка Васіля Сахарчука
22.06.2009. Сярод патрэбных папер на маім стале ляжыць
кніга Васіля Сахарчука «Мой вечны бор», якая ў 2004 годзе
стала маёй першай рэдактарскай працай у выдавецтве «Мас-
тацкая літаратура». Я час ад часу бяру яе ў рукі і перачытваю
творы, спрабуючы разгадаць прычыны самагубства цудоўнага
паэта. З Васілём я пазнаёміўся ў 1981 годзе ў Доме творчасці
«Каралішчавічы» на семінары маладых літаратараў Беларусі.
Напачатку некалькі гадоў перапісваліся, а потым, калі Васіль
прыязджаў у Мінск, сустракаліся ў «ЛіМе», дзе я працаваў. Ужо
сёмы год, як паэт па сваёй волі сышоў у іншы свет, напісаўшы
незадоўга перад гэтым ад імя паэта Васіля Гадулькі «Споведзь
самотніка», у якой ёсць радкі: «І я лячу над роднаю зямлёю, над
роднай хатай зоркаю свячу, і разумею ўсіх, хто быў са мною, але
да іх вяртацца не хачу». Па сутнасці, гэта ён напісаў, думаючы
пра самога сябе. І чым больш учытваюся ў вершы Сахарчука,
тым больш адчуваю холад адзіноты, у якім ён апошнія гады
жыў, саграючыся чаканнем выхаду кнігі «Мой вечны бор». Але,
на жаль, так і не дачакаўся. І, відаць, Васіль Сахарчук, даючы
назву кнізе «Мой вечны бор», думаў не пра звычайны лес, а пра
тыя крыжы на могілках, дзе яму вечна ляжаць. А значыць, ён
рыхтаваўся да свайго сыходу. І хто мог яго стрымаць? Жонка?
Сябры? Выхад кнігі? Не ведаю... Але дакладна ведаю, што паэтам
у гэтым свеце сапраўды бывае настолькі цяжка жыць, што яны
аднойчы канчаткова вырашаюць сысці ў свой вечны бор, у якім
няма ні зайздрасці, ні спрэчак, ні звадак, бо ўсе мы ляцім да зор...
Загадка Алеся Асташонка
23.06.2009. 1 чэрвеня было б 55 гадоў празаіку Алесю Аста-
шонку, калі б ён 6 верасня 2004 года па ўласнай (а можа і не)
ахвоце не пайшоў з жыцця. Апошніх гадоў восем ён жыў ва
Украіне, хаваючыся (а хавацца было трэба) ад людзей, якія
абяцалі яго знайсці і адправіць на той свет. Час ад часу ад
18
Асташонка ў Мінск сябрам прыходзілі лісты з урыўкамі яго-
ных перакладаў. Пісаў зрэдку Алесь і мне. У лістах ён не даваў
амаль ніякіх звестак пра сваё жыццё-быццё, але затое заўсёды
на некалькіх старонках былі спісы твораў, якія ён напісаў і
пераклаў, і якія мяркуе перакласці або напісаць. І сёння, узгад-
ваючы Алеся Асташонка, я не магу не задацца пытаннем: «А дзе
тое ўсё, што Алесь стварыў у замежжы?», бо, думаю, хоць Алесь
і вярнуўся ў Беларусь жменяй попелу, але гэта быў толькі яго
попел, а не ягоных рукапісаў...
Чалавек з бомбай
23.06.2009. Рэзка адчыняюцца дзверы, і ў мой кабінет
заходзіць мужчына, які адразу ад парога заяўляе: «Я вам прынёс
бомбу!» Я спалохана гляджу на наведвальніка і прапаную сесці.
Ён садзіцца насупраць і падае мне загорнутую ў белую паперу
тоўстую ў сіняй вокладцы самвыдатаўскую кнігу. «А дзе бомба?» —
пытаюся. «А вось гэта і ёсць бомба!» — адказвае мужчына і
пачынае расказваць пра сябе: «Я працаваў у прамысловым ад-
дзеле ЦК партыі. Цяпер на пенсіі, а рабіць жа нешта трэба, і
я вось напісаў паэму. Выдайце!» Пагартаўшы кнігу, я заўважыў,
што наведвальнік зарыфмаваў-раскрытыкаваў гісторыю Расіі за
апошнія дваццаць гадоў. «І што гэтым вы хочаце сказаць?» —
пытаюся ў мужчыны. «Я сам з Валгаграда. У нас не хочуць мяне
друкаваць. Надрукуйце вы! І вам будзе слава, а мне грошы!» —
кажа наведвальнік, а я, яшчэ крыху пагартаўшы, аддаю кнігу на-
зад са словамі: «Хавайце сваю бомбу, а то яна яшчэ чаго добрага
наша выдавецтва падарве...»
Жыў на Вілейшчыне...
24.06.2009. На Вілейшчыне жыў і працаваў настаўнікам паэт
Уладзімір Дубовік. На пачатку 80-х гадоў у яго выйшла першая
кніга. Потым другая. Мяне разам з ім разглядалі на секцыі паэзіі
наконт прыёму ў СПБ. Я прайшоў, а Уладзіміра завалілі. Пасля гэ-
тага ён стаў рэдка друкавацца і яшчэ радзей з’яўляцца ў сталіцы,
а потым і зусім знік. Неяк, выступаючы ў адной з бібліятэк
Вілейшчыны, я пацікавіўся іх земляком Уладзімірам Дубовікам.
Мне расказалі, што Уладзімір, аднойчы ідучы з электрычкі,
трапіў пад вялікі дождж, прамок і, прастыўшы, праз некаторы
час памёр... І няма Уладзіміра Дубовіка ні ў энцыклапедыях, ні
ў літаратуразнаўчых пераліках тых, хто жыў і працаваў у 80-я
19
гады мінулага стагоддзя. Колькі паэтаў з падобным лёсам на
нашай зямлі! А колькі іх яшчэ будзе! І не заўсёды знойдзецца
хто-небудзь, каб сабраць і выдаць усё тое, што напісаў забыты
паэт...
Цялега
24.06.2009. Успомнілася. Працую ў «ЛіМе». Тэлефонны зва-
нок: «Прывітанне. Гэта я, Цялега. Віцёк, можна я табе вершаў
сваіх прышлю?» — «Прысылай...» — паспяваю сказаць, бо сувязь
перарываецца, пасля чаго я доўга ўспамінаю, хто такі Цялега,
і не магу ўспомніць. Недзе праз год у рэдакцыю прыходзіць
Анатоль Шушко і прыводзіць свайго аднакурсніка па філфаку
Цялегу. Мы знаёмімся, і Цялега абяцае праз тыдзень выслаць
вершы. Праходзіць тыдзень, месяц, год, пяць, а вершаў усё няма,
і тут я выпадкова на вакзале сустракаюся з Шушко, які праз слё-
зы паведамляе, што едзе на пахаванне Цялегі, які, пасварыўшыся
з жонкай, павесіўся...
Сыс і танцы
24.06.2009. Неяк у канцы 80-х з Іванам Рубіным і Анатолем
Шушко трапіў у госці да Анатоля Сыса, які жыў у інтэрнаце
Белтэлерадыёкампаніі. Спачатку пілі віно і чыталі вершы, потым
спрачаліся, спявалі, пілі віно і чыталі вершы, а потым пілі віно
і паціху па адным на сваіх месцах каля стала засыналі. Толькі я
паспеў заснуць, як пачуўся крык Сыса: «Пад’ём! Пачалася дыска-
тэка! Усе ідзём на танцы!» Сыс быў у адных трусах і, убачыўшы,
што я прачынаюся, яшчэ гучней закрычаў: «Паэты! Шашкі на
гала! За мной!» — і, скідаючы на хаду трусы, выбег з пакоя. Я,
праўда, не распранаючыся, але босы, папёр за Сысом, а Рубін
і Шушко, нешта прабубнеўшы нам услед, працягнулі спаць. З
танцаў я ўцёк праз хвілін пяць. Хутка вярнуўся і голы Сыс, які
ці то нам, ці тым, хто застаўся на танцах, пракрычаў: «Вы ўсе
пралятаеце!» — і паваліўся на свой ложак...
Крылатыя грошы
25.06.2009. Напачатку года Людміла Васільеўна Несцяровіч
арганізавала мне і Людміле Рублеўскай сустрэчу з чытачамі
ў Сувораўскім вучылішчы. Як звычайна, мы ўзялі кніжак для
продажу, і Несцяровіч удалося прадаць іх на 78 тысяч. Пас-
ля імпрэзы на аўтобусным прыпынку, два разы пералічыўшы,
20
Людміла Васільеўна пачала аддаваць мне грошы. Спачатку
дала тры тысячы па тысячы, потым дваццаць пяць па пяць
і нарэшце пяцьдзясят. Я не паспеў узяць апошнюю купюру,
як наляцеў вецер і вырваў яе з рук у Несцяровіч. Пяцьдзя-
сятка ўзляцела над аўтобусным прыпынкам, потым паляце-
ла над вуліцай, уздымаючыся вышэй і вышэй, і праз пару
хвілін знікла ў вячэрнім небе над Траецкім прадмесцем. А тут
якраз прыйшоў патрэбны аўтобус, і я з Рублеўскай, хуценька
зайшлі ў яго. Праз некалькі прыпынкаў мы гучна засмяяліся —
у маіх руках была сумка Людмілы Васільеўны з яе рэчамі...
Зьніч і рабы божыя
25.06.2009. Гартаючы кніжыцу Зьніча «За мурам», успомніў,
як у канцы дзевяностых гадоў я з Алесем Разанавым і Леанідам
Галубовічам у рэдакцыі «ЛіМа» чакалі паэта з Жыровіцкага ма-
настыра. Чакалі доўга. Зьніч з’явіўся ў канцы працоўнага дня,
як святло ў канцы тунэля. Не ведаю, што адчувалі Алесь з
Леанідам, а мне было неяк нязвыкла глядзець на даўно знаёма-
га паэта ў манастырскай апратцы, з якім яшчэ некалькі гадоў
таму ў майстэрні яго бацькі, скульптара Андрэя Бембеля, пілі
віно і чыталі багахульскія вершы. Пры развітанні мы кланяліся
Зьнічу, а ён, гледзячы на нас, як на сапраўдных рабоў Божых,
бласлаўляў...
Край свету
27.06.2009. Калі б я цяпер быў у вёсцы, то сядзеў бы на
беразе сажалкі і лавіў рыбу. Над вадой ляталі б ластаўкі, у траве
поўзалі б мурашкі, і кусалі б мяне камары, і не лавілася б рыба.
Але я цяпер сяджу ў гарадской кватэры і зрэдку выходжу на
балкон, нібыта на край свайго свету…
Кропля і слова
30.06.2009. Зайшоў да мяне ў кабінет Віктар Гардзей і аддаў
першы том Выбраных твораў Вячаслава Адамчыка, па якім пад-
рыхтавана кніга «Чужая бацькаўшчына», што хутка выйдзе ў
серыі «Школьная бібліятэка». Разгортваю кнігу і бачу напісанае:
«Сыну Уладзіміру — бацька. Як кропля вады жывіць зялёны ліст,
так слова жывіць чалавечую душу. Але ж якою шкоднаю бывае
паводка. Не менш шкодны і слоўны вадаспад. Як знайсці тую
меру слоў, што не тапілі б, а жывілі б чалавечую душу? Серада,
5 ліпеня 1995 года. Вяч. Адамчык». Дык вось чаму Адам Глобус
піша хоку і іншыя творы, кароткія па форме!..
Куры без маці
30.06.2009. Яшчэ тыдзень таму ў вёсцы ў бацькі было два-
наццаць курэй. На мінулыя выхадныя налічылі ўсяго толькі
чатыры. Дзе астатнія падзеліся? Коршак палавіў? Суседзі пакралі?
Бацька не ведае. Калі мама жыла ў вёсцы, то такога ніколі не
здаралася...
Усе чакаюць
30.06.2009. Увесь час усе нечага чакаюць... І мала хто сёння
ў гэты момант чакае сваёй смерці. Нічога ў гэтым дзіўнага няма.
Але ўсе, хто прачытае гэтыя радкі, успомняць тое, чаго чакаюць,
бо чакаюць нечага ўсе...
22
ЛІПЕНЬ
* * *
2.07.2009. У час абеду выйшаў у краму. Набраўшы ежы на ты-
сяч дзесяць, стаю ў чарзе. Перада мной хлопец купляе бутэльку
піва і пачку гандонаў. Нядрэнны ў чалавека будзе абед!
Ліпскі і Купала
7.07.2009. Сёння Купалле. Цвіце ліпа. Тэлефануе Ліпскі і
пытаецца пра кнігу, прысвечаную Купалу, якую ён падрыхтаваў
для нашага выдавецтва. Кажу як ёсць: «Кніга на афармленні ў
мастакоў. Цяпер яе выхад залежыць толькі ад іх». Ліпскі дзякуе
за інфармацыю і дадае: «Я жыву блізка каля музея Купалы. Часта
прыходжу ў сквер да помніка і, стоячы перад Купалам, думаю:
«Якія мы маленькія перад ім!»
Рунь і каласочкі
8.07.2009. Вярнуўся з прэзентацыі кнігі маіх землякоў
«Нашчадкі» (Сучасная паэзія Валожыншчыны), што выйш-
ла ў выдавецтве «Чатыры чвэрці». Імпрэза праходзіла ў Музеі
гісторыі беларускай літаратуры. Людзей сабралася нямала. Усе
хто хацеў, хораша выступілі. Найбольш запомніліся словы Аляк-
сандра Кулака, які, гаворачы пра кіраўніка літаб’яднання «Рунь»
Валянціну Гіруць-Русакевіч, сказаў: «Яна збірае нас, як каласочкі
пасля камбайна…»
Мы ж не дзеўкі, але…
12.07.2009. З сынам сябра ідзём з лецішча ў Дзяржынск на
маршрутку. Прайшлі недзе кіламетр, а наперадзе яшчэ кіламетры
тры. Дождж збіраецца, і хоць бы якая машына дагнала. І раптам
бачым — едзе! Сышлі з асфальту на ўзбочыну ў мокрую траву.
Алесь глядзіць на мяне так, нібыта просіць: «Дзядзька! Галасуй,
23
каб падвезлі!» — «Мы ж не дзеўкі! Нас ніхто не падвязе!» — кажу
і позіркам праводжу машыну, якая, праехаўшы паперадзе нас
метраў пятнаццаць, спынілася. Мы, не верачы сваім вачам, ня-
спешна ідзём да машыны. За рулём маладая, прыгожая жанчына.
Праз дзесяць хвілін мы былі ў Дзяржынску. Вось табе і «мы ж
не дзеўкі»…
Ёсць фільмы…
14.07.2009. Ёсць фільмы, і даволі для мяне класныя, якія адзін
раз паглядзеўшы, баюся другі раз глядзець. Сёння пачаўся се-
рыял «Майстар і Маргарыта». Гартаючы каналы, натрапіў на яго
кадры і хуценька пераключыўся. Не магу глядзець! А чаму — і сам
не ведаю. Праўда, думаючы пра нежаданне бачыць раней гле-
джаны фільм, чамусьці ўспомнілася выказванне: «У адну і тую ж
раку нельга ўвайсці двойчы»…
Кніга з «Куфэрка Віленшчыны»
16.07.2009. Пра тое, што ў «Кнігазборы» павінен выйсці
томік Віктара Вальтэра (1902 — 1931) «Выбраныя творы», я ўжо
раней пісаў. А сёння Міхась Казлоўскі, дзякуючы якому стала
магчымым выданне гэтай патрэбнай кнігі, падарыў мне яе. Ра-
дасна, бо з небыцця вяртаецца яшчэ адно імя багдановічаўскага
лёсу. Разгортваю кнігу і чытаю: «Бібліятэчка альманаха «Куфэрак
Вілейшчыны». №13». Вось табе і на! Адразу напароўся на памыл-
ку, бо правільна: «Куфэрак Віленшчыны»! Пішу пра гэтую неда-
рэчнасць не таму, што вось я такі ўважлівы, а таму, каб ведалі,
што кніга Віктара Вальтэра папоўніла «Куфэрак Віленшчыны»,
багацце для якога, хутка ўжо дзесяць гадоў, збірае мой сябра і
зямляк Міхась Казлоўскі. Нізкі яму паклон.
Мы ўсе разумныя…
16.07.2009. Мы ўсе разумныя, калі думаем пра чужыя ўчынкі,
якія ў нас саміх не выклікаюць захаплення, і таму мы часцей га-
ворым: «Я б так не рабіў!», чым: «Малайчына! І я б так зрабіў!» А
найбольш мы ўсе разумныя нічога не рабіць, а толькі назіраць…
Мы ўсе разумныя… А хто ж тады дурань? Той, хто працуе?
Сярэдзіна лета
17.07.2009. Учора жонка коратка падстрыгла мяне. Сёння
апрануў ільняную кашулю без каўняра. Паглядзеў у люстэрка.
24
«Вязень падрыхтаваны да гільяціны»,— самі па сабе вырваліся з
маіх вуснаў словы.
Айсберг
17.07.2009. Чалавечае жыццё — гэта айсберг у акіяне
вечнасці, дзе сам чалавек — гэта тыя дзесяць працэнтаў айсбер-
га, якія заўсёды пад сонцам часу...
Мама і тата
19.07.2009. На лавачках каля пад’ездаў цэлымі днямі сядзяць
бабулі, як кантралёры на прахадной у інтэрнаце. Выйшаўшы на
балкон, можна пачуць, пра што яны гавораць. І вось сёння я
стаў слухачом адной гісторыі, якую расказала сваім сяброўкам
бабуля з суседняга пад’езда: «Гэта было даўно. Я тады з сям’ёй
жыла ў рабочым інтэрнаце. Зіма. На вуліцы лютаўскі мароз. Муж
суседкі панёс смецце выкідаць. Выкінуў і, каб высыпалася апош-
няя паперчына, якая прыклеілася да дна, ён пастукаў вядром аб
кантэйнер, у якім пасля яго стуку зашавялілася смецце. Мужчына
яшчэ раз пастукаў, і ў смецці пачуўся слабы піск. «Відаць, нехта
кацянё выкінуў»,— падумаў сусед і пачаў разграбаць паперы. Аж
раптам бачыць: у брудных анучах загорнута дзіця. Прынёсшы
малое дамоў, сусед зайшоў да нас: «Хадзіце паглядзіце! Жонка
мая сына нарадзіла, а я дзяўчынку для яго прынёс!» Калі мы цал-
кам разгарнулі анучы, то ўбачылі хлопчыка. У суседзяў быў такі
ж малы. І яны нікуды знайдыша не здалі, а гадавалі хлопчыкаў
разам, гаворачы, што яны блізняты. Сапраўдная ж маці знай-
дыша жыла ў суседнім пад’ездзе і ніколі, пакуль малы рос, не
падышла да яго на вуліцы. Знайдыш закончыў на выдатна школу,
потым інстытут і стаў хутка зарабляць добрыя грошы і дапама-
гаць прыёмным бацькам. І тут ягоная маці, калі яе можна так
назваць, падала ў суд на людзей, якія выгадавалі яе сына, патра-
буючы, каб ёй вярнулі дзіця, якое яны ў яе скралі. Адбыўся суд.
Але жанчына, якая выкінула ў сметніцу свайго малога, нічога
не дамаглася. І сёння той хлопец жыве. У яго ёсць свая сям’я, і
людзей, якія яго выгадавалі, ён называе мамай і татам…»
Святар і паэт
22.07.2009. Патэлефанаваў Міхась Казлоўскі. Ён, вычытаўшы
ў «Маладзечанскай газеце» невялічкую інфармацыю, у якой гава-
рылася, што ў Дубраўскай царкве бацюшка Іван Крупко правёў
службу «За Беларусь і беларускі народ», адшукаў тэлефон майго
25
земляка-патрыёта. Бацюшка аказаўся не толькі свядомым бела-
русам, але і паэтам. Цяпер Міхась рупіцца, як дапамагчы Івану
Крупко выдаць кніжку. А вершы святара сапраўды вартыя чы-
тацкай увагі…
Благаславіце душу паэта…
23.07.2009. У ноч з 13 на 14 лістапада 2008 года Віктару
Праўдзіну прысніўся сон, у якім ён ішоў у холдынг «ЛіМ» і сустрэў
Алеся Пісьмянкова, які яшчэ на пачатку 2004 года памёр. «Алесь,
куды ідзеш?» — запытаўся ў яго Віктар. «Іду на працу».— «А дзе
ты працуеш?» Алесь не адказаў, а папрасіў дапісаць верш, які ён
не можа ніяк закончыць. «Я не магу дапісаць, бо я ж празаік!» —
сказаў Праўдзін. «Добра. Тады перадай Шніпу, няхай ён дапіша!» —
папрасіў Пісьмянкоў і, зачытаўшы свой твор, знік у дзвярах
холдынга. Прачнуўшыся, Праўдзін успомніў толькі два радкі:
«Благаславіце душу паэта. Благаслаўляйце нас кожны дзень!» У
гэты дзень памерлі Генадзь Кісялёў і Аляксандр Дракахруст. А я
пакуль што не выканаў просьбу Алеся Пісьмянкова…
Яшчэ адзін дзень…
25.07.2009. Яшчэ адзін дзень прайшоў праз мяне. І ў
маёй душы засталося неба ў аблоках, кроплі дажджу, першае
пажаўцелае лісце, галасы людзей, гул машын і сто гадоў самоты…
Вялікія Крывічы
30.07.2009. Дзякуючы сябрам, еду на родную Валожын-
шчыну. Мінаем Русакі. Пасля ўказальніка «Вялікія Крывічы»
праз кіламетры два канчаецца асфальт і пачынаецца брука-
ванка. Па гэтай вясковай дарозе сярод ярка пафарбаваных хат
пад’язджаем да царквы, насупраць якой праз дарогу могілкі. Мая
душа цягнецца да крыжоў, пад якімі ляжаць мае бабуля Ганна
(08.1892—01.1989), дзед Міхась (Жыў 53 г. Забіты 14 верасня
1943 г.) і дзядзька Ваня (19.01.1926—29.01.1996). І ўсё ж іду на-
пачатку разам з усімі да царквы. На жаль, на замку. Агледзеўшы
Храм, доўга блукаем сярод магіл. Знаходжу магілу свайго школь-
нага прыяцеля Мікалая Мікалаевіча Салаўя (Жыў 19 г. Памёр
5.05.1979 у час тэрміновай службы). Ён і я былі закаханыя ў
адну дзяўчыну… Побач з магілай Мікалая свежы грудок яго маці
(Салавей Надзея Аляксандраўна. 10.05.1922—8.01.2008)…
Лягезы
30.07.2009. Наведаўшы могілкі ў Вялікіх Крывічах, заехаліся
ў Лягезы. Тут я з васьмі месяцаў да сямі гадоў гадаваўся ў бабулі
Ганны і маіх дзядзькоў і цётак. Раней у вёсцы было людна. Ця-
пер засталося пяць чалавек, адна карова і адзін конь. Якраз дома
былі дзядзька Віця і цётка Стася з пяцігадовай праўнучкай. Саба-
ка, зазвінеўшы ланцугом, выбег нам насустрач, але не забрахаў,
нібыта пазнаў гасцей. Каля хаты чыста і ўтульна, а за плотам —
трава ў чалавечы рост. Пастаяў каля ліпы, якой гадоў дзвесце.
Паглядзеў у калодзеж, нібыта хацеў убачыць сябе малога і, не
ўбачыўшы, пасядзеў, як дзед, на ганку. Нас клікалі за стол, але мы
адмовіліся, бо, выязджаючы з Мінску, не планавалі заязджацца ў Ля-
гезы. Сфатаграфаваўшыся на памяць, паехалі ў Пугачы да бацькі…
Сяргей Новік-Пяюн і нож у сэрцы
31.07.2009. Сяргей Новік-Пяюн (27.08.1906 — 26.08.1994).
Апошніх пяць гадоў яго жыцця мы былі суседзямі. Ён жыў
на вуліцы Купрыянава ў доме № 9 на другім паверсе ў адна-
пакаёвай кватэры, палову якой займалі скрынкі, напоўненыя
рукапісамі, выразкамі, малюнкамі дзяцей, што прыходзілі да яго.
А да яго хадзілі многія. Ён любіў гасцей. І ягоная кватэра была
своеасаблівым культурным цэнтрам, дзе часта сустракалася бе-
ларуская інтэлігенцыя і радавалася, што Беларусь стала неза-
лежнай краінай. А як сам радаваўся Сяргей Міхайлавіч! І колькі
разоў мне давялося слухаць знакамітыя «Зорачкі» ў аўтарскім
выкананні! І цяпер часам, гуляючы па вуліцы Купрыянава, спы-
няюся каля дома Новіка-Пяюна і ўспамінаю тыя часы, калі мы
сябравалі. А помніцца вельмі шмат, бо не было тыдня, каб я з
жонкай не завітваў да яго. Сёння чамусьці ўспомніўся званок
Сяргея Міхайлавіча: «Тэрмінова хадзіце да мяне! Ратуйце! Мне
загналі нож прама ў сэрца!» Пачуўшы такое, я кінуў тэлефонную
трубку і, на хаду апранаючыся, пабег да паэта. Дзверы былі не
замкнутыя. Забягаю ў кватэру. У вітальні крыві няма. Заглядаю ў
пакой. Чыста, а гаспадар ляжыць у ложку і праз слёзы ў вачах
глядзіць на мяне. Я пытаюся: «Міліцыю выклікалі?», а Сяргей
Міхайлавіч, сумна ўздыхаючы, адказвае: «Ніякая міліцыя, ніякія
дактары мне ўжо не дапамогуць!» — «А дзе нож?» — пытаю-
ся я, азіраючыся. Праз некаторы час, супакоіўшыся, Сяргей
Міхайлавіч расказаў мне, што дзяўчына, якая ўжо гадоў пят-
наццаць прыходзіць да яго, для якой ён піша вершы і наогул
жыве, колькі месяцаў таму выйшла замуж, і пра гэта ён сёння
даведаўся. І я ўсё зразумеў…
27
ЖНІВЕНЬ
Апошнія дні адпачынку
8.08.2009. Раніца. Выходжу на балкон і гляджу ў неба. А там
ніводнай хмурынкі і ластаўкі лётаюць. Чамусьці здалося, што я ў
Адэсе, у якой ніколі не быў…
Бульба і Барадулін
8.08.2009. Скрабу маладую бульбу. І раптам узгадалася вельмі
даўняе. Мне было дваццаць і я амаль кожны тыдзень хадзіў у
госці да Рыгора Барадуліна. У школьным сшытку за дзве капейкі
прыносіў яму свае новыя вершы. Мяне заўсёды кармілі. Рыгор
Іванавіч прапаноўваў выпіць, але я адмаўляўся, і мы сядзелі на
кухні і гаварылі. Часта Барадулін хацеў паглядзець, як я абіраю
бульбу, і нават хацеў паспаборнічаць, у каго лупіна будзе танчэй-
шай і даўжэйшай. На спаборніцтва з Рыгорам Іванавічам я так і не
адважыўся. І цяпер вось, скрабучы бульбу, узгадваю тыя памятныя
і дарагія майму сэрцу сустрэчы з Паэтам і ў думках дзякую яму…
Канчаецца…
8.08.2009. З неба асыпаюцца зоркі… З дрэў асыпаецца лісце…
З людзей выпадаюць зубы і вылазяць валасы… Неба і дрэвы —
гэта паэтычна. Людзі — гэта практычна. Ад людзей стамляешся.
Неба і дрэвы супакойваюць. Канчаецца дзень. Канчаецца ноч.
Канчаецца адпачынак. Ізноў ты п’еш гарбату і збіраешся на пра-
цу, каб не бачыць ні зорак, ні прыгажосці ў ападаючым лісці, а
каб стамляцца ад людзей, у якіх выпадаюць зубы і валасы…
Каб не вяртацца
8.08.2009. Сяджу дома. Ды і не хочацца нікуды ісці! І гэта не
проста лянуюся, а не хачу ісці, бо трэба будзе вяртацца…
28
Што сёння патрэбна?
8.08.2009. Сёння патрэбны кароткія творы, як кароткія
спаднічкі ў жанчын, бо лета ж!
* * *
10.08.2009. Першы дзень на працы пасля адпачынку. Адпа-
чынак праляцеў так хутка, што павукі не паспелі развесіць на
маім стале паміж рукапісамі павуцінне, каб злавіць муху, якая
засталася жыць без мяне ў маім кабінеце...
* * *
19.08.2009. Раптам захацелася ў Варшаву, у якой я ніколі
яшчэ не быў. У Варшаву не сённяшнюю, а сярэдзіны дзевятнац-
цатага стагоддзя. Разумею, што такое падарожжа немагчымае,
але… Расплюшчваю вочы і бачу за вакном чатырохпавярховую
хрушчоўку і каля пад’езда адзінокую бабульку, у якой, відаць,
таксама ёсць свае мроі. І, магчыма, яна ўжо была ў той Варшаве,
у якой мне ніколі не быць…
Казашка Баха і піва
22.08.2009. Студэнтка чацвёртага курса Літінстытута казашка
Баха пасварылася са сваім аднакурснікам армянінам. Пасвары-
лася і прыйшла да мяне: «Звадзі ў кіно! Хачу паглядзець фільм
пра тваю Беларусь “Ідзі і глядзі”!» Я не адмовіўся. Пайшлі на
Калінінскі праспект, дзе якраз у адным з кінатэатраў ішоў па-
трэбны фільм. Да пачатку сеанса было яшчэ амаль дзве гадзіны
і я, купіўшы білеты, прапанаваў пасядзець у піўбары на праспек-
це. Зайшлі. Я замовіў вялікі збан піва і цэлы кілаграм крэветак.
П’ём, размаўляем, смяёмся. Час ідзе да разліку, і я пачынаю
думаць: «А ці хопіць у мяне грошай, каб расплаціцца?» Адной ру-
кой трымаю куфаль з півам, а другой абмацваю ў кішэні грошы,
якія засталіся пасля набыцця білетаў на фільм. Здаецца, рублёў
пяць у мяне ёсць. Але ці хопіць? Клічу афіцыянта. Ён кладзе
на стол паперку для разліку. Гляджу. Ды ё-па-рэ-сэ-тэ!!! У мяне
такіх грошай няма! А піва ўжо выпіта і кілаграм крэветак амаль
скончыўся. Пытаюся ў Бахі: «У цябе грошы з сабой ёсць?» —
«Няма…» — адказвае казашка. Што рабіць? Уцякаць? Нікуды
не ўцячэш! На ўваходзе стаіць граміла і нікога проста так не
ўпускае і не выпускае. Клічу зноў афіцыянта і тлумачу, што ў
мяне не хапае грошай. А ён і слухаць не хоча: «Калі няма гро-
шай, то няма чаго з дзеўкамі швэндацца па барах!!» Што рабіць?
29
Узгадваю, што ў мяне з сабой ёсць гадзіннік, праўда, з адной
стрэлкай і без шкла. Па ім у вёсцы праехаў гусенічны трактар, і
яго на дарозе знайшоў мой бацька. У мяне не было гадзінніка і
я, едучы ў Маскву на вучобу, захапіў з сабой бацькаву знаходку.
«Вазьміце ў залог гадзіннік! У ім адна стрэлка, па ім трактар
праехаўся, а ён усё працуе і працуе!» — кажу я. «Што вы сюды,
жартаваць прыйшлі? Я зараз міліцыю паклічу!» — раззлаваўся
афіцыянт. «Вы прабачце мне! Я ўпершыню дзяўчыну частую, а
тут такая няўвязка!» — пачаў прасіцца я. «Нічога не хачу ведаць!
Плаціце і ўсё!» — злуецца афіцыянт. Недзе праз паўгадзіны
я ўспомніў, што ў мяне ж ёсць з сабой членскі білет Саюза
пісьменнікаў СССР, і я вырашыў паспрабаваць пакінуць білет
у залог. Дастаю членскі білет і нясмела кажу: «Я паэт. Вучуся ў
Літінстытуце…» — «Што вы сказалі? Паўтарыце!» — «Я паэт…» —
яшчэ больш нясмела сказаў я. «Паэт!!» — радасна выгукнуў
афіцыянт, нібыта ўва мне раптам прызнаў свайго збрыдлівага
брата. Разгаварыліся. Высвятлілася, што афіцыянт любіць паэзію.
Да ўсяго ў гэты бар часта прыходзяць паэты, а самае галоўнае —
тут, за гэтым столікам, дзе мы сядзім, сядзеў, піў і спяваў свае
песні Уладзімір Высоцкі. Праз пару хвілін афіцыянт для мяне і
Бахі прынёс бясплатна па куфлі піва…
У гасцях у нікарагуанца Карласа
23.08.2009. У Літінстытуце на другі год вучобы пазнаёміўся
з паэтам з Нікарагуа Карласам. Хлопцу за трыццаць. Ён
удзельнічаў у вызваленчай вайне, быў паранены і цяпер кульгае
на правую нагу. Ён мяне і паляка Анжэя Новака запрасіў да сябе
ў госці. Прыйшлі. У пакоі паўзмрок. Акрамя Карласа сядзяць на
ложках яшчэ два нікарагуанцы і чатыры нікарагуанкі. Кампанія
з намі блытана размаўляе па-расейску. Між сабой гавораць на
сваёй мове. Мы нічога не разумеем, але мы прыйшлі з трыма
пляшкамі гарэлкі. Пачаліся танцы і песні. Калі скончылася наша
гарэлка, Карлас дастаў з тумбачкі бляшанку з дробна парэзаным
тытунем. Пачалі рабіць цыгаркі. Праз хвілін дзесяць у пакоі
амаль нічога не было бачна ад дыму. І стала наогул весела і
лёгка. Захацелася адчыніць акно і выскачыць з яго, бо за пля-
чыма адчуваліся крылы і яны хацелі распрасцерціся… Потым я
даведаўся, што мы курылі марыхуану.
Карлсан з Нікарагуа
23.08.2009. Сяджу ў гасцях у нікарагуанца Карласа. Успамінае
пра сваё дзяцінства. Час ад часу Карласа называю Карлсанам. Ён
30
на гэта ніяк не рэагуе, бо мы п’ём рускую гарэлку і закусваем
беларускім салам. Ужо ў шостым класе Карлас пераспаў амаль
з усімі настаўніцамі, пасля чаго бацькі ажанілі яго з суседчынай
дачкой Хуанітай. Праз тры гады ў сям’і Карласа было трое дзя-
цей, ад якіх ён уцёк у партызанскі атрад, дзе і пачаў пісаць вер-
шы. І цяпер вось ён, ветэран вайны, амаль класік нікарагуанскай
літаратуры, сядзіць са мной у інтэрнаце Літінстытута, п’е ру-
скую гарэлку, закусвае беларускім салам і ўспамінае пра сваё
дзяцінства…
Дама ў чорным
25.08.2009. Літовец Леанідас любіў шампанскае. Ён яго купляў
цэлымі скрынямі і прыносіў у інтэрнат Літінстытута. Піў сам і
частаваў нас, сваіх аднакурснікаў. Неяк адзначыўшы з землякамі
чарговае нацыянальнае свята, Леанідас пачаў самастойна пра-
цягваць святкаванне. Святкаваў цэлы тыдзень. І ў тую ноч, калі
дапіваліся апошнія пляшкі шампанскага, Леанідас пастукаў мне
ў дзверы: «Вітаўт! Ідзі паглядзі! Нейкая курва ў чорным ужо трэ-
цюю ноч на нашым паверсе стаіць каля тэлефона!» Я выйшаў у
калідор. Каля тэлефона, які быў у метрах дзесяці ад нас, нікога
не было. «Бачыш! Стаіць!» — паказаў на тэлефон Леанідас. «Ага!
Бачу! Я зараз яе праганю!» — сказаў я і пачаў лаяцца на даму ў
чорным, якой не было каля тэлефона...
Каб не лез
26.08.2009. У дзве гадзіны ночы разбудзіў паляк Анжэй:
«Пайшлі да Гены Суздалева. Там ужо нашы дзяўчаты нас ча-
каюць!» Неахвотна апранаюся і іду следам за палякам. У Гены
з Чалябінска за сталом, на якім ужо стаяць дзве пляшкі «Вы-
баровай», сядзяць казашка Мадзіна і мая зямлячка Вера. Пасля
першай выпітай пляшкі Анжэй перавёў Веру на канапу і пачаў
чапляцца да яе. Я, доўга не думаючы, падышоў да паляка і,
прыпадняўшы яго за грудкі над канапай, з усяе сілы ўрэзаў у
нос. Пасля ўдару Анжэй стукнуўся галавой аб сцяну і аб’ехаў на
канапу, як нежывы. З носа пацякла кроў. Дзяўчаты, падняўшы
віскат, уцяклі з пакоя. Гена на нейкі момант разгубіўся: «Гэта ж
міжнародны скандал!» Разгубіўся і я. А паляк ляжыць на канапе
і не кратаецца. Гена пачаў прыводзіць у прытомнасць нашага
сябра. Сяк-так ажывіў, і тут Анжэй да мяне: «За што ты мяне
ўдарыў?» — «А каб да маёй зямлячкі не лез!» — адказаў я і,
абняўшы Анжэя, папрасіў у яго прабачэння за разбіты нос...
31
Сустрэнемся другім разам
26.08.2009. З аспірантам Андрэем з Адэсы ідзём па Цвярскім
бульвары. Ідзём не проста так, а разглядаем дзяўчат на лавачках
і, выбраўшы якую, знаёмімся. «Гэта будзе твая»,— кажа Андрэй і
піхае мяне падсесці да дзяўчыны. Саджуся, а сябар ідзе далей.
Пачынаю знаёміцца. Дзяўчына вучыцца ў інстытуце і будзе
займацца прагнозам надвор’я. Дзяўчына то харошая, а ўжо,
яшчэ не ўстаўшы, бачу, што яна вышэйшая за мяне. Прапаную
схадзіць у Цэнтральны дом літаратара і папіць кавы. Згаджаец-
ца. Устаём. Яна за мяне вышэй на цэлую галаву. Куды мне з та-
кой! Прайшоўшы метраў дзвесце, я, нібыта раптам успомніўшы,
кажу: «Чуць не забыўся зусім! Мяне ж рэктар Літінстытута чакае!
Давайце сустрэнемся другім разам. Я вам патэлефаную».
У гасцях у якутак
27.08.2009. Масква. Усесаюзны семінар маладых літаратараў.
Гасцініца «Орлёнок». Мяне і Леаніда Галубовіча дзве прыгожыя
маладыя якуткі запрасілі ў госці. Захапіўшы пару пляшак гарэлкі,
стукаемся ў нумар да дзяўчат. Дзверы адчыняюцца і да нас
кідаюцца абдымацца нашы новыя знаёмыя паэты з-пад Урала.
Нейкі час мы не выстаўляем гарэлку на стол, спадзеючыся, што
нашы супернікі хутка сыдуць у свае нумары. Аднак хлопцы
сядзяць і не думаюць нікуды ісці. Якуткі толькі ўсміхаюцца. Усё
канчаецца тым, што мы дастаём пляшкі і, выпіўшы ўсю гарэл-
ку і крыху пашумеўшы на развітанне, пакідаем якутак рускім
паэтам.
Венгр і балгарын
28.08.2009. Раніцай у гаспадарчай краме з палякам Анжэем,
купляючы лямпачкі, пазнаёміліся з прадаўшчыцай. Анжэй сябе
прадставіў венграм, а мяне балгарынам. Дамовіліся вечарам, калі
закончыцца праца, падысці да яе і правесці дахаты. Дзяўчына
была вельмі сімпатычная. Яна адна, а нас двое. Што рабіць? Я
купіў пляшку гарэлкі і ў абед заглянуў да Анжэя. Паабедалі так,
што Анжэй заснуў, а я а палове восьмай вечара пайшоў у кра-
му да прадаўшчыцы, каб правесці дахаты. Прыйшоўшы, адразу
прызнаўся, што я ніякі не балгарын, а Анжэй ніякі не венгр.
Дзяўчыну гэта не засмуціла. І вось мы ідзём каля астанкінскага
мясакамбіната да прыпынку электрычкі на Мыцішчы. Цёмна.
За агароджай сабакі бягуць за намі і брэшуць. Страшнавата.
32
Прыйшоўшы на прыпынак і дачакаўшыся электрычкі, я
наважыўся было ехаць з дзяўчынай, але яна мне сказала: «Са
мной не едзь, бо назад не вернешся!»
Сыс і кубінскі ром
28.08.2009. Атрымалі кватэру. Купляем паціху мэблю. Дайшло
да кніжных шафаў. І так атрымалася, што на пачатку 90-х у Доме
літаратара нейкая фірма гандлявала кніжнымі шафамі, і мы іх
там і купілі. Прывезці шафы нам дахаты ўзяліся Анатоль Сыс і
Мікола Сцепаненка. Прывезлі позна вечарам. Нічога не пабілі,
не папсавалі. Засядаць не было ўжо калі, таму я запытаўся: «Як
вам заплаціць?» — «Грошай не трэба! Калі ёсць пляшка, дай у
дарогу»,— сказаў Анатоль, і я вынес са сваіх запасаў літровую
пляшку кубінскага рому. Хлопцы абрадваліся. Назаўтра сустра-
каю Сыса, пытаюся: «Ну як там кубінскі ром?» Сыс незадаволена
махнуў рукой: «Ляснуўся! Толькі сабраліся выпіць, як у мяне
выслізнула з рук пляшка і разбілася!»
Войцэх і дваццаць капеек
28.08.2009. Пад інтэрнацкімі вокнамі Літінстытута залатая
восень. Стаю і любуюся. Праўда, баліць горла. Недзе прадзьмула.
Трэба было б выпіць нанач якую-небудзь таблетку ад прастуды.
У мяне лякарстваў няма. Побач праходзіць паляк Войцэх. У яго
ёсць усё, што ні папытайся. Падымаемся на ліфце на наш сёмы
паверх. Пытаюся пра таблеткі. Кажа, каб зайшоў праз паўгадзіны.
Пачакаўшы, заходжу. Войцэх у акулярах сядзіць за сталом і
перабірае кучу лякарстваў. «Дай таблетку ад горла»,— прашу
аднакурсніка. «Пакажы горла!» — загадвае, як доктар, Войцэх.
Паказваю. «У цябе ангіны яшчэ няма. Антыбіётыкі піць рана»,—
кажа Войцэх і таблетак не дае. «Дай таблетку ад горла!» —
не адстаю ад паляка. «Нясі дваццаць капеек! Дам!» — нарэшце
згаджаецца Войцэх падлячыць мяне. І я купіў адну таблетку за
дваццаць капеек...
Вальдэмар і масквічка
29.08.2009. У паляка Вальдэмара ў Варшаве засталася жон-
ка. Першы месяц ён па ёй сумаваў, а потым, калі пазнаёміўся
з масквічкай, перастаў ёй пісаць лісты і званіць. Я сябраваў з
Вальдэмарам, і ён мне амаль усё расказваў пра свае адносіны з
рускай сяброўкай. Мне было нават неяк зайздросна, што паляк
33
дома мае жонку, і тут яшчэ каханку завёў, а я ўсё ніяк не магу
знайсці сабе пару. Вальдэмар так закахаўся, што пачаў думаць,
як застацца ў Маскве. Але ж трэба неяк развесціся з жонкай.
Справа вырашылася сама, калі Вальдэмар раней часу прыехаў
на зімовыя вакацыі ў Варшаву і застаў жонку з каханкам. Здава-
лася, што на гэтым усе нечаканасці для Вальдэмара скончацца.
Ды дзе там! Вярнуўшыся раней на тры дні з зімовых вакацый,
шчаслівы Вальдэмар з вакзала вечарам адразу ж паехаў да
масквічкі нанач, каб ёй расказаць, якая ў яго кепская жонка і
што ён хутка з ёй разводзіцца. Але масквічка дома была не адна,
а з нікарагуанцам Карласам...
Дэзерцір
30.08.2009. Мой аднакурснік Генадзь Суздалеў пасябраваў з
адзінокай маладой жанчынай з Падмаскоўя. Яна пісала вершы,
але Гена не любіў паэтэс, і таму ў яго пры знаёмстве з падобнымі
асобамі была ўмова: ці ты выкідаеш з галавы тое, што ты паэ-
тэса і мы ў тэмпе вальса рухаемся да ложка з усімі наступствамі,
ці ты будзеш і далей псаваць паперу сваімі рыфмамі і мы пас-
ля першай жа сустрэчы разбягаемся. Маша выбрала першы
варыянт і пасля некалькіх начэй у нашым інтэрнаце запрасіла
Суздалева да сябе дамоў. Гену аднаму ехаць было лянотна, і ён
угаварыў мяне скласці яму кампанію. Не ведаю, як атрымалася:
ці выпадкова, ці мой сябра дамовіўся з Машай, але ў гэты ж ве-
чар да яе прыйшла нанач сяброўка. І вось мы сядзім учатырох
на кухні і частуемся. Машына сяброўка спрабуе дагадзіць мне:
то падасць кавалачак мяса, то салёны агурочак, то соку падалье.
А я п’ю гарэлку не закусваючы і думаю, як бы гэта ўцячы ад
сваёй залётніцы, якая мне зусім не спадабалася. І калі на дне
апошняй пляшкі заставалася грам сто, я сказаў, што схаджу
ў патрэбнае месца і хутка вярнуся. Схадзіўшы куды хацеў, я
прашмыгнуў у пакой, у якім павінен быў застацца з сяброўкай
Машы, і замкнуўся. Праз нейкі час мне грукалі ў дзверы, але я
рабіў выгляд, што сплю, і нікому не адчыніў. А раніцай на кухні
мы пахмяляліся ўжо ўтраіх: Гена, Маша і я.
Зарабіў
30.08.2009. У інтэрнаце Літінстытута ўкраінец Іван Царын-
ны жыў з жонкай. І вось неяк адправіла яна мужа ў краму, каб
закупіў прадуктаў на выхадныя. Іван схадзіў і купіў усё па спіску.
Прынёс у пакой. І тут жонка ўгледзела, што мяса, акрамя ўсяго
´
34
што кашчавае і смярдзючае, не важыць кілаграм. Накрычаўшы
на Івана, выгнала яго з мясам назад у краму. Ну і пайшоў Іван у
краму і таксама нарабіў там гвалту. І ўжо, збіраючыся ісці дамоў,
каб больш напалохаць прадаўцоў, паказаў членскі білет Саюза
пісьменнікаў СССР. Падзейнічала. Прыбегла загадчыца крамы і
запрасіла да сябе ў кабінет. Іван Царынны не адмовіўся пайсці
і, пасля распіцця пляшкі каньяку з загадчыцай крамы і добрага
сексу з ёй, вярнуўся дамоў з трыма кілаграмамі мяса.
Сваю машыну не абмінеш…
30.08.2009. Яму абрыдла жыць. І ён вырашыў атруціцца.
Купіў дыхлафосу, але, калі ішоў дахаты, п’яныя падлеткі адабралі
ў яго торбу з пакупкай. Прыйшоўшы дамоў, вырашыў павесіцца.
Вяроўка парвалася, і ён застаўся жывым. Тады ён надумаў пайсці
ў шматпавярховік і скінуцца з апошняга паверха. Але, калі ішоў
да сваёй мэты, яго збіла машына. І цяпер ён ляжыць у бальніцы
з паламанымі нагамі і рукамі, і яму, як ніколі, хочацца жыць…
У Яснай Паляне
30.08.2009. Восень. Ясная Паляна Льва Талстога. Ідзём у
лес да магілы пісьменніка. Сцяжына ўсё вузее і вузее. І вось і
месца пахавання: на абсыпаным залатым бярозавым лісцем
і ігліцай ялін магільным грудку ні валуна, ні крыжа. І, каб не
шыльдачка побач на дрэве, то можна было прайсці міма магілы
Льва Талстога ў пошуках вялікага шыкоўнага помніка. Паклаўшы
кветкі, вяртаемся назад. Нашу сцяжыну перапаўзае змяя. Празаік
з Ноўгарада хапае калаціну і кідаецца забіць змяю. А паэт з
Казані, схапіўшы яго за руку, крычыць: «Не забівай! Можа, гэта
сам Леў Талстой паўзе!»
Гарэлка і Залатая арда
31.08.2009. На маім паверсе побач з кухняй жыў паэт з
Манголіі. Кожны раз, калі ён атрымоўваў стыпендыю, да яго
прыязджалі землякі і п’янствавалі, пакуль не канчаліся грошы.
На кухні цэлымі суткамі манголы варылі мяса. А я, заходзя-
чы, заўсёды з імі вітаўся. І, відаць, мая ветлівасць ім спада-
балася, бо аднойчы яны мяне запрасілі да сябе ў госці. Я не
адмовіўся. У пакоі было чалавек дзесяць. На стале красавалася
дзесяцілітровая пачарнелая каструля з канінай, а вакол стаялі
двухсотграмовыя гранёныя стаканы з кумысам і некалькі пля-
шак з рысавай гарэлкай. Манголы, калі я зайшоў да іх у пакой,
усталі і пачалі нешта па-свойму гаварыць. Гаспадар махнуў
рукой, і яны селі. Пасадзілі мяне каля манголкі, якая тут жа
наліла мне ў гранёны стакан кумысу і дабавіла ў яго гарэлку.
Давялося гаварыць тост за сяброўства. А пасля тоста давялося
і выпіць да дна, не закусваючы, мангольскі напой. Праз хвілін
пяць я адчуў сябе зусім п’яным і пачаў манголам расказваць
па-беларуску, як Вялікае Княства Літоўскае біла Залатую арду.
Манголы паразіналіся і пачалі глядзець на мяне, як на нейкі цуд,
бо не разумеюць, на якой жа гэта мове я, ап’янеўшы, раптам
загаварыў. Выпіўшы яшчэ стакан кумысу з гарэлкай, я пачаў есці
каніну і далей манголам расказваць па-беларуску пра перамогі
ВКЛ над Залатой ардой.
Савецкі Саюз
31.08. 2009. Да Генадзя Суздалева ў госці заехаў зямляк-аф-
ганец, маёр, Герой Савецкага Саюза. Гена запрасіў мяне да сябе
ў пакой, каб піць гарэлку ўтраіх. П’ём, я і Гена чытаем з кніжкі
вершы Мікалая Трапкіна, а Герой расказвае пра сваю вайну ў Аф-
гане. Выпіўшы тры пляшкі, начытаўшыся вершаў і наслухаўшыся
пра афіцэрскія дуэлі на вайне, я з Генам плачу. Наш Герой спіць,
а па радыё гучыць песня: «Мой адрас не дом і не вуліца, мой
адрас — Савецкі Саюз…»
36
ВЕРАСЕНЬ
Як пасяліцца ў любімага пісьменніка?
3.09.2009. Здаецца, была пятніца. Вечарэла. Я з жонкай
глядзеў тэлевізар і размаўляў пра шаснаццацігадовага сына
Максіма, які дзесяць дзён жыў у манастыры з дзецьмі святароў
і шчырых вернікаў. Да прыезду нашага сына там усё было так,
як і павінна быць у манастыры. Са з’яўленнем Максіма ўсе
дзяўчаты закахаліся ў яго, і цяпер кожны дзень нехта з іх яму тэ-
лефануе. І ў самы разгар размовы пра сына зазвінеў далькажык.
Тэлефанавала дзяўчына, якая толькі што паступіла на філфак
і даўно захапляецца маёй творчасцю. Пачуўшы гэта, я тут жа
выйшаў у другі пакой. Дзяўчына, коратка расказаўшы пра
тое, што яна зняла кватэру і заплаціла за яе, але трапіла да
алкаголікаў і ледзь збегла адтуль, запыталася: «Можна пажыць у
вас?» Я разгублена прамовіў: «Дзе?», бо ў гэты час мая Людміла
пацікавілася: «Хто там тэлефануе?» Я жонцы нічога не адказаў,
а незнаёмка сказала: «Ну, там, дзе вы жывяце...» — «Ну, я жа-
наты... Гэта па-першае. Па-другое, у мяне дзеці, дый маці ця-
пер жыве з намі. Так што я сам у не лепшых умовах...» Больш
нічога я не паспеў сказаць, бо філфакаўка перарвала размову.
На пытанне жонкі: «Хто ж там тэлефанаваў?», я адказаў корат-
ка: «Ай! Не зразумеў!», і Людміла пакінула мяне ў спакоі. Я ж
задумаўся: «Бедная дзяўчына толькі прыехала ў вялікі горад,
а яе тут жа абабралі! Ну й народ у нас! Ды й я не паспеў ёй
нічога добрага сказаць...» У панядзелак, прыйшоўшы на працу,
я расказаў пра гісторыю з філфакаўкай знаёмаму пісьменніку.
Той падзівіўся з паводзін дзяўчыны і пасмяяўся з мяне: «Глядзі,
Шніп! Яна яшчэ да цябе дахаты прыйдзе з дзіцем і скажа, што
гэта тваё малое!» І ўсе дні з мінулай пятніцы па сённяшні дзень
я хадзіў з філфакаўкай у галаве: «Як яна там, небарака? Відаць,
недзе сядзіць на вакзале і плача...» Два дні таму нават хацеў
патэлефанаваць ёй, але ў далькажыку нумар тэлефона не
37
захаваўся. І тут сёння разгортваю свежы нумар «Нашай Нівы»
і пад рубрыкай «Розыгрыш» чытаю: «Як пасяліцца ў любімага
пісьменніка?», дзе апісваецца, як супрацоўнікі «НН» разыгралі
Адама Глобуса, Уладзіміра Арлова, Зміцера Вішнёва і мяне.
Нечаканы госць
5.09.2009. Зіма. Мне дваццаць. Прыехаў на выхадныя ў вёску.
Мяцеліца. Бачу праз акно: да нас нехта ідзе. Госць прыйшоў з
Дубраў — гэта недзе кіламетраў шэсць ад маіх Пугачоў. І госць
нечаканы — паэт, настаўнік Вячаслаў Міхасёнак. Прыйшоў спе-
цыяльна, каб пазнаёміцца. Мама хуценька накрыла на стол.
І мы хораша пасядзелі — чыталі вершы, расказвалі пра сябе,
спрачаліся. Нагаварыўшыся, Вячаслаў раптам прапанаваў завесці
мяне ў сваты да сваёй нядаўняй вучаніцы, якая жыве ў Пуга-
чах. Я доўга адмаўляўся і ледзьве адмовіўся. Развітваючыся,
Вячаслаў сказаў: «Калі б я быў маладзейшы, то я сам з ёй жаніў-
ся б!» — і, уздыхнуўшы, пайшоў у мяцеліцу.
Старэйшы і старэйшая
8.09.2009. У сям’і было пяцёра дзяцей. Бацькі працавалі ў
калгасе і старэйшыя дзеці, дванаццацігадовы хлопчык і адзіна-
ццацігадовая дзяўчынка, даглядалі малодшых, якія яшчэ не ха-
дзілі ў школу. У той жнівеньскі дзень бацькі затрымаліся на пра-
цы і дзеці, як заўсёды, гулялі ў двары. Старэйшая дзяўчынка пры-
думала забаву для ўсіх: даскочыць да дратоў, якія працягнуты з
хаты да склепа. Скакалі па чарзе, пачынаючы з малых. Меншыя
не даскочылі. Застаўся старэйшы. Ён ува ўсім стараўся быць
прыкладам для малодшых і таму добра разагнаўся і падскочыў
так, што схапіўся за ніжні дрот... Хлопчыка хавала ўся вёска.
Бацькі і дзеці
9.09.2009. Бацькоўскі сход у гімназіі-каледжы мастацтваў. Усе
ў зале сядзяць, як мышы пад венікам. Як заўсёды, дырэктарка
робіць устаноўку, якімі павінны быць дзеці на працягу наву-
чальнага года. І напрыканцы выступлення просіць, каб такога
не было, як яна некалькі дзён сама бачыла, як дзевяцікласніца,
спыніўшыся ў 50 метрах ад гімназіі-каледжа мастацтваў, зняла
з сябе доўгую спадніцу і засталася ў міні, у якой і прыйшла на
вучобу. І тут жа пасля двухгадзіннага маўчання зала ажыла — усе
рассмяяліся, як дзеці.
38
Нет
10.09.2009. Сёмы клас. Мая аднакласніца, у якую я закаханы,
сядзіць за апошняй партай у другім радзе, а я за другой на пер-
шым. Час ад часу я азіраюся, каб паглядзець на яе, і кожны раз
спадзяюся, што нашы позіркі сустрэнуцца. Ды дзе там! Яна на
мяне зусім не глядзіць. Але я ўпарты, і каб аднакласніца звярну-
ла на мяне ўвагу, пачынаю пісаць вершы пра каханне і даваць іх
усім пачытаць. Але гэта мне не дапамагае. І тады я пішу запіску,
у якой пытаюся, ці згодная яна са мной сябраваць. Чакаю адказу
амаль цэлы ўрок, і перад самым званком на перапынак мне пе-
радаюць шматок прамакаткі, на якім напісана: «Нет».
Сяброўства
10.09.2009. Яны пасябравалі яшчэ ў школе. Потым ра-
зам вучыліся ў адным інстытуце. Збіраліся пажаніцца, але не
пажаніліся. Бацькі былі супраць. Пасля размеркавання яны
раз’ехаліся ў розныя гарады. Ён напісаў Ёй каля сотні лістоў.
Яна ні на адзін не адказала. І вось яны выпадкова сустрэліся
на вакзале ў Мінску. Ён ехаў у Маскву, а Яна ў Вільню. І яны
некалькі гадзін прабылі разам. Ім было добра, і пры развітанні
яны дамовіліся пісаць адзін аднаму. Яна напісала каля сотні
лістоў, а Ён ні на адзін не адказаў. Цяпер яна адна жыве ў Вільні,
а Ён адзін — у Маскве. Ім разам на дваіх хутка будзе семдзесят
гадоў.
А дзе вы друкаваліся?
10.09.2009. Ён нарадзіўся ў 1930 годзе. У дваццаць гадоў,
закахаўшыся, пачаў пісаць вершы. У дваццаць пяць жаніўся.
У трыццаць у яго было ўжо трое дзяцей. Хапала клопату, але
вершы пісаліся. Хацелася выдаць першую кніжку, прысвечаную
жонцы. Збіраўся з кніжкай пяць гадоў, а сабраўшыся, з рукапісам
не пайшоў у выдавецтва ў Мінску, а ў час адпачынку паехаў у
Маскву ў «Маладую гвардыю». У рэдакцыі адразу запыталіся: «А
дзе вы друкаваліся?» — «Пакуль што нідзе»,— адказаў малады
чалавек. «Ну тады надрукуйцеся спачатку ў Мінску, а потым ужо
прыязджайце да нас!» — параілі ў выдавецтве. І паэт вярнуўся
дамоў. А дома праблемы — жонка закахалася ў іншага. Ледзьве
не дайшло да разводу. І ён вырашыў — вось пайду на пенсію
і там займуся выданнем кнігі. Дажыў да пенсіі. А тут Савецкі
Саюз разваліўся. І зноў стала не да выдання кнігі. І толькі
39
сёння паэт прыйшоў да мяне з рукапісам вершаў пра кахан-
не. Вершы добрыя, іх можна друкаваць, але цяпер фінансавы
крызіс...
* * *
11.09.2009. (Прыснілася). Іду па праспекце ў холдынг «ЛіМ».
Навокал разваліны. А будынак на Захарава, 19 стаіць, як і стаяў.
Заходжу. На ўваходзе сядзіць Раіса Баравікова. Замест кабінетаў
адна вялікая зала. Там-сям за сталамі працуюць людзі. Усе незнаё-
мыя. Мне Баравікова выдае ганарар. Грошай няшмат, але з імі
можна схадзіць у кафэ «Бярозка», якое побач, і крыху пасядзець.
І я хачу пачаставаць Андрэя Федарэнку. Мне кажуць, што ён тут
даўно не працуе — з’ехаў у Амерыку і цяпер там выдае часопіс
«Маладосць». Выходжу на вуліцу, а на вуліцы — зіма…
Дома
11.09.2009. Ездзіў у Ракаў. Вяртаючыся на маршрутку, каля
вакзала ўбачыў старога, які сядзеў пад дрэвам на бардзюры.
Каля яго на зямлі стаяла пачатая пляшка таннага віна. На нейкі
момант нашы позіркі сустрэліся. Цяпер я дома. А з маёй памяці
не знікае адзінокі стары…
Ветлівыя
12.09.2009. Вяртаюся з крамы. З майго пад’езда выходзяць
з торбамі два мужыкі бамжаватага выгляду. Вітаюцца са мной.
Няспешна падымаюся да сябе на другі паверх, думаючы пра
незнаёмцаў: «Адкуль такія ветлівыя?» Падыходжу да сваіх дзвя-
рэй і бачу, што пад нагамі няма гумовага дыванка. І ў суседзяў
таксама няма…
Дзень бібліятэк
15.09.2009. Сёння свята — Дзень бібліятэк. Насустракаўся
з чытачамі, навыступаўся! Слухалі, дзякавалі. На апошняй су-
стрэчы да мяне падышоў мужчына пенсійнага ўзросту: «Я —
доктар! Можна мне сказаць вам пару слоў?» Я насцярожыўся:
«Зараз, відаць, скажа, што я невылечна хворы і мне засталося
жыць пару дзён!» Доктар, паглядзеўшы мне ў вочы, сказаў: «Я
пішу вершы!» — і пачаў чытаць урывак з паэмы пра выхаванне
дзяцей…
Просьба
16.09.2009. Тэлефанавала Валянціна Коўтун. Пыталася пра
выданне сваіх твораў. Потым між іншым паведаміла, што ёй
нядаўна тэлефанаваў малады журналіст (прозвішча не назвала)
з «дробнай газеты» з просьбай дапамагчы яму напісаць фелье-
тон пра мяне і Людмілу Рублеўскую, бо мы часта друкуемся.
Валянціна Міхайлаўна ў дапамозе журналісту адмовіла…
Аўтографы Караткевіча
29.09.2009. Сёння а палове дванаццатай да мяне ў кабінет
зайшла жонка вядомага кампазітара. Абмеркаваўшы магчымасць
выдання кнігі пра яе мужа, яна дастала з папкі чатыры аркушы
пажоўклай паперы з вершамі Уладзіміра Караткевіча, якія былі
напісаны недзе ў 1964 годзе. І са словамі «я ўжо немаладая,
каб іх захоўваць у сябе» перадала іх мне. Потым паведаміла,
што Уладзімірам Караткевічам было напісана лібрэта, але яно
не прайшло цэнзуру і цяпер захоўваецца (...). «Вы малады і вы,
спадзяюся, не забудзецеся выцягнуць лібрэта ў гэты свет, калі
прыйдзе спрыяльны для гэтага час»,— сказала жанчына. Пасля
таго, як яна пайшла, я ўзяў першы том Збору твораў Уладзіміра
Караткевіча і паглядзеў, ці друкаваліся перададзеныя мне вершы.
Два друкаваліся цалкам, адзін без чатырох радкоў і адзін не
друкаваўся зусім...
41
КАСТРЫЧНІК
Кампазітар
1.10.2009. Учора вечарам патэлефанаваў Яўген Рагін з
газеты «Культура» і стаў прасіць да раніцы напісаць песню
пра работнікаў культуры. Я доўга адмаўляўся, і ўсё ж ён мяне
ўгаварыў. Давялося сабрацца з натхненнем і напісаць. Раніцай
прадыктаваў па тэлефоне тэкст сябру, а праз паўгадзіны па
мяне прыйшла машына, і мяне адвезлі ў кватэру да Ігара Лу-
чанка. Гаспадар нас чакаў — была заварана гарбата і падрых-
тавана печыва. Я спадзяваўся, што гасцяваць давядзецца хвілін
дзесяць-пятнаццаць. Ды дзе там! Ігар Міхайлавіч пачаў з таго,
што сказаў: «Я даўно памёр! І ніякіх песень болей не пішу!» Мой
куратар, пачуўшы такую заяву, перавёў размову на надвор’е, на
яблыкі, на грыбы. Пагаварылі пра гэта ўсё недзе з паўгадзіны,
і толькі потым Лучанок узяў мой тэкст і пачытаў. «Відаць, што
майстра зрабіў! Але ж я песень не пішу! Я памёр! Ідзіце да За-
рыцкага. Ён напіша!» Зноў недзе з паўгадзіны пілі гарбату і
слухалі Лучанка. Памаленьку дабраліся да раяля. Хвілін дзесяць
слухалі песні Ігара Міхайлавіча, а потым ён тут жа пры нас
падабраў музыку да майго тэксту. Просім, каб запісаў ноты. А
ён: «Я песень не пішу! Я тут не жыву! Я памёр!» Яшчэ прайшло
паўгадзіны, калі Ігар Міхайлавіч дазволіў нам пакінуць яго разам
з маім тэкстам. Не паспеў я прыехаць дахаты, як патэлефанавалі
мне і перадалі, што Ігар Лучанок напісаў музыку да майго тэксту
і хоча са мной сустрэцца ў Саюзе кампазітараў. Я прыехаў праз
паўгадзіны. Ігар Міхайлавіч з’явіўся пазней. Павёў у кабінет. За
ім зайшло некалькі чалавек. Перад тым як сесці за стол, Ігар
Міхайлавіч сказаў: «Зрабіў! Але апошні раз!» — і кінуў шапку аб
падлогу. Дастаў з папкі ноты і, пасварыўшыся на прысутных,
сыграў новую песню на мой тэкст…
42
Замежная мова
6.10.2009. Літінстытут. Верасень 1985 года. Дзелімся на групы
вывучаць замежныя мовы. Выбар невялікі, але ёсць: англійская, ня-
мецкая і для замежнікаў — руская. Я запісаўся на рускую мову. По-
тым раз на тыдзень хадзіў на лекцыі разам з палякамі, манголамі,
татарамі і грузінамі, дзе нас вучылі пісаць і гаварыць па-руску.
І цяпер у мяне ў дыпломе па замежнай мове стаіць пяцёрка…
Вандроўка
12.10.2009. У мінулую суботу быў у вандроўцы, якую арга-
нізаваў прафкам нашага выдавецтва. Спачатку наведалі Будслаў.
У касцёле нас сустрэў малады і высокі манах, з рукамі вялікімі
і мускулістымі. Я адразу ўявіў яго воем, які з мячом бароніць
родную зямлю. А праз нейкі час у манаху ўбачыў і ката, які ад-
сякае галовы ерэтыкам. Пасля Будслава паехалі ў Глыбокае, дзе
наведалі царкву, а потым касцёл. У царкве апускаліся ў скляпен-
не, нібыта ў старажытнасць, і ўзлазілі на званіцу, каб яскравей
убачыць сучаснасць. Не абмінулі Мосар, дзе якраз у касцёле быў
ксёндз Булька. Ён нас заклікаў, каб не пілі і болей маліліся Богу.
Хадзілі на мясцовыя могілкі, на якіх вельмі чыста і бяздрэўна,
нібыта яны знаходзяцца не ў Беларусі. Экскурсію вёў Яраш
Малішэўскі, і ён для нас быў Асветнікам.
Вавілон
14.10.2009. (Прыснілася). Вавілон. Я адзін з яго будаўнікоў.
Сёння ў нас прафесійнае свята, і мы з самага ранку п’янствуем.
Калі б учора не прадалі сто мяшкоў цэменту і сто тысяч цаглін
патрыцыям на будаўніцтва бардэляў, то сёння б сумавалі на рыш-
таваннях, а так усім весела, і толькі Граждан злосны. Ён з самага
ранку агітуе нас канчаць п’янку і распачынаць бестэрміновы
страйк, бо яму ў трэсце не далі трынаццатай зарплаты. Мы
цярпелі Граждана да абеду, а потым... а потым Вавілонская вежа
абрынулася. Граждан атрымаў пенсію па інваліднасці, а нам далі
па дзесяць гадоў за «разбазарванне будаўнічых матэрыялаў»…
Наталля Семяжон і Максім Танк
16.10.2009. Да мяне на працу прыходзіла дачка Язэпа Семя-
жона Наталля. Гадоў пяць не бачыліся, таму не адразу пазнаў яе.
Амаль паўтары гадзіны расказвала пра бацьку і свайго дзядзьку
´
43
Максіма Танка. Яўген Іванавіч за два тыдні да смерці паклікаў да
сябе Наталлю і папрасіў, каб прасачыла, калі ён памрэ, каб не
пахавалі на Маскоўскіх могілках. «Не хачу я там ляжаць побач з
некаторымі жулікамі, а хачу быць з бацькамі ў роднай зямлі!» —
казаў Максім Танк і, гледзячы ў акно, каб пляменніца не бачыла
слёз, пытаўся: «Няўжо ўсё, што я напісаў і зрабіў, дарэмна і нікому
не патрэбна?» — «Не дарэмна! Яно патрэбна нам, беларусам, і
сёння, і заўтра, і праз сто гадоў спатрэбіцца!» — адказала Наталля.
* * *
17.10.2009. Учора ў Музеі Максіма Багдановіча адкрылася
выстава карцін Алеся Квяткоўскага «Мая хата без сяброў — не
хата», прысвечаная Анатолю Сысу. Весці імпрэзу спадар Алесь
папрасіў мяне. Выступілі Таццяна Шэляговіч, Рыгор Сітніца,
Сяржук Сыс, спявала песні на словы Анатоля Вікторыя Ільінская.
Адкрыццём гэтай выставы распачаўся літаратурна-мастацкі ма-
рафон, прымеркаваны да 50-годдзя з дня нараджэння Анатоля
Сыса. Людзей было нямала. Шмат было тых, каму паэт казаў:
«Не хадзіце за мной!» — і не было тых літаратараў, якія і пры
жыцці Сыса шарахаліся ад яго, як ад заразнага…
Лякарства
19.10.2009. Літінстытут. Хварэю. Адзін у пакоі. Ніхто не
прыходзіць адведаць, і толькі вечарам у пятніцу пасля заняткаў
зайшоў паляк Анжэй. Колькі хвілін пасядзеў моўчкі каля мяне,
як каля паміраючага, і пайшоў. І не паспеў я пакрыўдзіцца на
Анжэя, як у пакой з гітарай уварваўся нікарагуанец Карлас, а
следам за ім тры казашкі і паляк. Праз хвілін пятнаццаць я
спяваў рэвалюцыйныя песні і танчыў…
Карлас і Ваганькаўскія могілкі
21.10.2009. Нікарагуанец Карлас на летнія вакацыі не
паехаў да сябе на Радзіму. Тры месяцы падпрацоўваў начным
вартаўніком на Ваганькаўскіх могілках. Потым часта расказваў
пра Ясеніна з Высоцкім, якія па выхадных хадзілі сярод магіл,
курылі кубінскія сігары, пілі савецкае шампанскае і клікалі яго
ў сваю кампанію.
Падарожжа па стагоддзях
22.10.2009. Учора хадзіў у Нацыянальны мастацкі музей
Беларусі на адкрыццё выставы твораў жывапісу «Падарожжа
па мінулым стагоддзі» Уладзіміра Тоўсціка. Падарожжа было
светлым. Да ўсяго, змог скарыстацца магчымасцю паглядзець
жывапіснае палатно вялікага італьянскага майстра Парыса Бар-
дона (1500 — 1571) «Мадонна з дзіцем паміж святым Энрыка з
Упсалы і святым Антоніа», якое было напісана ў 1550 годзе.
* * *
24.10.2009. На мінулым тыдні глядзеў па тэлевізары, як
у нейкай краіне людзей на могілках хаваюць толькі на той
час, за які могуць заплаціць сваякі. Заплацілі за год, за два, за
тры, а мінуў гэты час, парэшткі чалавека дастаюць з труны
і, пераклаўшы голымі рукамі ў мяшок, які вельмі падобны на
нашыя мяшкі з-пад цукру, выносяць з тэрыторыі могілак, каб
спаліць… Мінуў тыдзень, а мне і сёння жудасна…
Прыстойная манера
27.10.2009. Пад загалоўкам «Нацыянальны беларускі манье-
рызм — свой від сучаснае сатыры» у «Новым часе» надрукавалі
артыкул, у якім ёсць радкі: «Родапачаткоўцам беларускага паэ-
тычнага маньерызму, пасьля актыўнай літвучобы ў Маскве і,
відавочна (наколькі можна меркаваць), выключнага кантакта-
ваньня з імперскім куртуазным бамондам, стаўся Віктар Шніп,
які апублікаваў незалежным чынам першае выданьне сатырыч-
нага праэкту «Чырвоны ліхтар»... З гэтай пары адкрыта дру-
каваць і агучваць маньерызм сталася прыстойнай манерай ня
толькі ў кулуарах, але і на іншых пляцоўках». А прыстойная
манера пачалася ў сярэдзіне 90-х гадоў, калі першыя творы з
«Чырвонага ліхтара» былі надрукаваны ў «НН»…
45
ЛІСТАПАД
Сыс быў у гасцях
1.11.2009. Вярнуўшыся з Гарошкава ад Сыса, Міра Лукша і
Ганна Кандрацюк начавалі ў мяне з Людмілай. Ляглі спаць пас-
ля дванаццаці. Толькі заснулі, як у пакоі, дзе адпачывалі нашы
госці, нешта так загрукатала, што мы з Людмілай прачнуліся.
«Відаць, заплечнік Міры паваліўся»,— выказаў я сваю думку і,
перавярнуўшыся на другі бок, працягнуў спаць. Раніцай заходжу
да дзяўчат, і яны мне паказваюць на рассыпаныя па падлозе
кніжкі, якія ўжо некалькі гадоў у куце каля кніжнай шафы былі
акуратна складзены і ніколі не падалі. Сярод кніжак бялелі папе-
ры з вершамі Людмілы. Я іх падняў, і першы твор, які мне трапіў
у рукі, быў верш «Памяці Анатоля Сыса». «Значыць Сыс з Гарош-
кава прыехаў з вамі і ноччу падаў знак аб сабе, абрынуўшы кіпу
кніжак!» — сказаў я, і ўсе са мной згадзіліся.
Сыс яшчэ ў гасцях
1.11.2009. Міра Лукша і Ганна Кандрацюк, якія, прыехаўшы ў
Гарошкаў, атрымалі на тры дні часовую прапіску ў хаце Анатоля
Сыса, з самага ранку паехалі на могілкі ў Калодзішчы, каб адве-
даць магілу Альгерда Невяроўскага. Я з Людмілай застаўся дома.
Ніяк не можам ачуняць ад грыпу. Пад абед зайшоў у госці мастак
Алесь Квяткоўскі. Сядзім удваіх на кухні, гамонім пра Сыса. «Ле-
там я ў Гарошкаве быў шэсць дзён. Няма там чаго маляваць…» —
сказаў Алесь, і ў гэты момант з падаконніка звалілася сетка з
апельсінамі. «Ну, ёсць там што маляваць!» — гледзячы спалохана
на мяне, выправіўся Алесь. І мы тут жа прыйшлі да думкі, што
Толік з намі на кухні.
Сыс паехаў у Жыровічы
1.11.2009. Міра Лукша і Ганна Кандрацюк ад нас паехалі ў
Жыровічы да Зьніча, а з імі паехаў і Сыс. Праўда, ён не хацеў,
каб яны хутка развітваліся з намі, і таму паблытаў Міры матузкі
на абутку, і ёй давялося з імі крыху павалэндацца. Пасля таго,
як з хаты выйшлі нашы госці, адразу ўзнікла адчуванне святла,
прасторы. І тое, што адбывалася ў нас у кватэры апошнія паўдні,
закончылася, як нейкі неверагодны сон, які ўсім, хто быў у нас,
сніўся адначасова.
Лужанін і чорны матыль
13.11.2009. Вечарына, прысвечаная 100-годдзю Максіма Лужа-
ніна, праходзіла ў Музеі гісторыі беларускай літаратуры. Невя-
лікая зала была запоўнена ў асноўным слухачамі Акадэміі МУС.
Не ведаю, ці зразумелі прысутныя, пра што амаль дзве гадзіны
гаварылі А. Вярцінскі, М. Скобла, А. Бутэвіч, М. Кляшторная,
А. Сідарэвіч і В. Стралко, але ў зале было ціха. Вечарына пачала-
ся з праслухоўвання выступлення Лужаніна, якое было запісана
на яго сямідзесяцігоддзе. І толькі загучаў запіс, як адразу на
голас паэта аднекуль прыляцеў вялікі чорны матыль. Убачыўшы
яго, Бутэвіч прашаптаў мне на вуха: «Гэта Максім Лужанін...» А
як закончыўся запіс, дык і чорны матыль невядома куды знік...
Вяршынін
16.11.2009. На мінулым тыдні на сямідзясятым годзе жыцця
памёр паэт-гумарыст Мікола Вяршынін. Гэта ён, Яўген Крупень-
ка і Мікола Федзюковіч у сямідзясятыя гады мінулага стагод-
дзя пры газеце «Чырвоная змена» апекаваліся літаб’яднаннем
«Крыніцы», праз якое прайшлі дзясяткі маладых літаратараў.
Кажуць, Вяршынін памёр ад свінога грыпу...
Аспірант і сала
29.11.2009. Субота. На заняткі ў Літінстытут не трэба, і мож-
на паспаць даўжэй, чым звычайна. Ды дзе там! А пачатку дзявя-
тай разбудзіў аспірант з Адэсы Андрэй: «Табе прыслалі бандэ-
роль! Відаць, з вёскі сала! Пайшлі атрымаем!» Я іду на пошту, а
Андрэй у краму за хлебам. Доўга стаю ў чарзе. І атрымоўваю з
выдавецтва «Мастацкая літаратура» карэктуру сваёй кніжкі «По-
шук радасці». Андрэй злуецца, і мне даводзіцца зноў стаяць у
чарзе, але ўжо ў краме за салам.
47
СНЕЖАНЬ
Дзяўго і патроны
20.12.2009. У маіх Пугачах ад чарговага інсульту памёр
сусед Дзяўго. Было яму за семдзесят. Апошнія гады жыў адзін.
Да дзяцей у горад не захацеў ехаць. Казаў: «Калі прыйдзе час
паміраць, то хачу памерці ў роднай хаце…» Суседам Дзяўго быў
нядрэнным, хоць і «гануровым», бо ягоная жонка працавала
ў канторы бухгалтарам. Сам ён шафярыў на грузавіку. Машы-
на часта стаяла каля хаты. Успомнілася, як недзе напачатку
сямідзясятых я са сваімі сябрамі шукаў зброю па лясах. Назбіралі
таго-сяго. Патронаў жа было малавата. І вось мы надумалі
ўкрасці ў Дзяўго патронаў ад паляўнічага ружжа, якое ён ня-
рэдка пакідаў у машыне. І ўкралі. А ў кабіну па патроны лазіў
я. Сусед прапажу адразу заўважыў, але злодзеяў не знайшоў —
мае сябры мяне не выдалі. Потым у мяне дома ў школьным
партфелі захоўвалася частка знойдзеных патронаў ад нямецкіх
аўтаматаў, вінтовак, пісталетаў і ад суседавага ружжа. Партфель
некалькі гадоў вісеў на сцяне пад старой фуфайкай, пакуль мама
не знайшла мой склад і не выкінула ў балота. Сустракаючыся з
Дзяўгом, я заўсёды ўспамінаў ягоныя патроны і, часта мне кар-
цела прызнацца яму ў сваім зладзействе. Але так і не прызнаўся…
Прыехаў пісацель
20.12.2009. Паўдня ўспамінаў імя суседа Дзяўго, які памёр.
Ледзьве ўспомніў. Міця. А як імя яго жонкі? Не магу ўспомніць.
Усе звалі яе Дзяўговай або бухгалтаркай. Ды і мяне мала хто ў
Пугачах зваў Віцем. Для старых я быў Толем (па-бацьку), або
Нінін хлапец, а калі пачаў друкавацца ў раёнцы, стаў паэтам,
«пісацелям». З гэтай нагоды ўспомнілася вельмі даўняе. Недзе
гадоў трыццаць назад зімнім вечарам я прыехаў у вёску. На
аўтобусным прыпынку мяне чакалі хлопцы: «Пайшлі з намі ў
клуб! Там з табой хоча пазнаёміцца адзін чалавек! Пайшлі!» І
я, не заходзячы дамоў, пайшоў з сябрамі на танцы. На ганку
48
мяне сустрэў загадчык клуба. Павітаўшыся, прапанаваў прайсці
да яго ў кабінет. Заходжу. Накурана. За сталом у дыме сядзяць
двое мясцовых аўтарытэтаў і наш новы ўчастковы міліцыянер.
«Не бойся! Сядай!» — прапанаваў сяржант. Я нясмела прысеў.
«Дык ты, мне кажуць, пісацель?» — з усмешкай зазірнуў мне ў
вочы міліцыянер. «Ну і што?» — пытаннем на пытанне адказаў я.
«А ці п’юць нашы пісацелі самагонку?» — «П’юць. А што?» — «А
я з пісацелямі ніколі не піў! Хачу выпіць з табой!» — сказаў
міліцыянер, і тут жа загадчык клуба дастаў з-пад стала поўны
трохлітровы слоік…
У маіх Пугачах
23.12.2009. Калі ў школе на ўроках матэматыкі я ад настаўніцы
пачуў, што Лабачэўскі — матэматык і творца неэўклідавай геа-
метрыі, то я адразу нашага вясковага Лабачэўскага прызнаў за
вялікага матэматыка, і ён быў для мяне матэматыкам да таго
часу, пакуль не ўкраў у нас з гарышча сала. І яшчэ. У суседа
было прозвішча Балотнік, і я пра яго думаў, што гэта пад яго
кіраўніцтвам было сялянскае паўстанне недзе там у Расіі. І доўгі
час я прыглядаўся да яго, баючыся, каб ён у маіх Пугачах не
ўчыніў паўстанне супраць калгаснага строю. Пра свайго ж пра-
прадзеда Кандрата я думаў, што гэта ён Кандрат Крапіва, байкі
якога я вучу ў школе… Словам, мае Пугачы для мяне былі цэлай
краінай, у якой ёсць усё, пра што напісана ў кніжках.
Квяткоўскі працуе
27.12.2009. Да сябе ў майстэрню мяне і Людмілу паклікаў
мастак Алесь Квяткоўскі. Цяпер ён працуе над трыпціхам «Стог.
Рэшата. Збан» паводле маіх верлібраў. Атрымоўваюцца вельмі
цікавыя творы. Да ўсяго, Алесь жыве задумай карціны «Пагоня
на Грунвальд». Нечакана нашу размову перапыніў тэлефонны
званок ад Вітаўта Чаропкі. І мы чуем: «Прыязджай! Пачынаю
«Пагоню на Грунвальд». Ты будзеш ехаць у першай харугве…
Цябе першым і заб’юць!»
Квяткоўскі прынёс «Збан»
27.12.2009. Дамоў ад Алеся Квяткоўскага вярнуўся поўны
ўражанняў. Не паспеў запісаць іх, як званок у дзверы адарваў
мяне ад камп’ютара — прыйшоў Алесь з карцінай «Збан», якую
ён пасля майго з Людай сыходу дапрацаваў. Люды з Максімам
49
дома ўжо не было, і давялося мне, маёй хворай маме і Веранічцы
слухаць цэлую лекцыю па стварэнні шэдэўраў і пра «Пагоню
на Грунвальд». Потым я з Алесем сядзеў на кухні і слухаў яго-
ныя расповеды пра Вільню, пра Клайпеду, пра мастацтва, пра
паэзію… І ўсё было хораша. І раптам Алесю патэлефанавалі… І
ўсё скончылася…
Ці ёсць у вас праблемы?
28.12.2009. Пры паляках сям’я майго дзядзькі Івана Іосіфавіча
Шніпа была адной з самых багатых у наваколлі. Дзякуючы гра-
шам бацькі, дзядзька Іван у свой час закончыў сямігадовую
гімназію ў Гарадку, што ў васьмі кіламетрах ад Пугачоў. Потым
дзядзька працаваў у канторы і меў мянушку «Касір». Але ўсё гэта
было пасля, а вось у 1939 годзе, калі ў нашы Пугачы прыйшлі Са-
веты і сагналі ўвесь народ на плошчу, дзе цяпер аўтобусны пры-
пынак і крама, і запыталіся: «Пугачоўцы, ці ёсць у вас праблемы?
Калі ёсць, мы вам дапаможам пазбавіцца іх!», то дзядзькаў баць-
ка сказаў: «У мяне адна праблема — няма рынку збыту збожжа!»
І бальшавікі на другі ж дзень увялі Іосіфу Шніпу такі падатак,
што ён да Новага года вазіў і здаваў збожжа, і так і не змог
разлічыцца з бальшавікамі. А вясной яму не было ўжо чаго сеяць…
Самая старая хата
28.12.2009. У цэнтры Пугачоў стаіць самая старая ў нашай
вёсцы хата. Ёй недзе гадоў 150. Пры мне там жылі Вярбіцкія. На
адной палавіне хаты — была іх сям’я, на другой — калгасная
бібліятэка. Раней там жылі сем’і старшынь калгаса, была крама.
А напачатку гэтая хата належыла мясцовым яўрэям, якія ў ёй
трымалі гандлёвую лаўку. Мой дзед Юзя часта заходзіў у яе і
набываў цыгарэты і выпіўку. Часам яму давалі напавер, бо ведалі,
што ён разлічыцца. А разлічыцца дзед мог, бо яму з Амерыкі
стрыечныя сёстры прысылалі даляры. Відаць, прысылалі шмат,
бо дзед аднойчы так напіўся, што пачаў у даляры загортваць
махорку і раздаваць сабутыльнікам, каб курылі, і яны курылі.
Цяпер самая старая хата ў Пугачах пустуе…
Залаты хлеб
29.12.2009. Пасля прыходу Саветаў у канцы 30-х гадоў у
вёсцы Лягезы ў Маціеўскіх, якія жылі па-суседстве з сям’ёй маёй
мамы, згарэла хата. Куды ім было дзецца з васьмю дзецьмі? І
яны прыйшлі да маіх дзеда Міхася і бабулі Ганны, у якіх сваіх
дзяцей было васьмёра. І так у адной хаце жыло дваццаць ча-
лавек, пакуль Маціеўскія будаваліся. З пажару мала што ўдалося
выратаваць. Мая мама адразу звярнула ўвагу на суседчын хлеб,
які быў не чорнага, а залатога колеру. І яна адразу ж шэптам
папрасіла ў сваёй маці: «Хачу залатога хлеба...» Суседка пачула і
дала дзяўчынцы лусту. Хлеб быў з мякіны.
І я ўсіх люблю
29.12.2009. Не выключаючы святло, сплю на падлозе на
надзіманым матрасе ў пакоі побач з мамай. Яна паварушыцца, і
я тут жа прачынаюся. Гляджу на маму, а потым на гадзіннік, які
стаіць побач са мной. Усё нармальна. Сплю. Мама закашляла і я
зноў прачынаюся. Гляджу на маму, а потым на гадзіннік. Прайш-
ло пятнаццаць хвілін. Сплю далей. Зноў прачынаюся. Гляджу на
маму, на гадзіннік. Прайшло яшчэ дваццаць хвілін. Накрываюся
з галавой. Засынаю. Прачынаюся. Сын прайшоў на кухню папіць
вады. Гляджу на гадзіннік. Прайшло яшчэ пятнаццаць хвілін.
Сплю далей… Прачынаюся… Сплю… Прачынаюся… І я ўсіх люблю…
Дзяўчынка Люда і яма
30.12.2009. Вясновая раніца. Вёска Лягезы. Мне гадоў пяць.
Гуляю з дзяўчынкай Людай. Яна на год старэйшая за мяне. Пра-
пануе мне пераскочыць яму, у якую ссыпаюць на зіму бульбу. Я
не спрачаюся з ёй. Скачу і падаю ў яму. Люда ўцякае, і я сяджу
ў яме да абеда, пакуль не вяртаецца са школы яе старэйшая
сястра.
* * *
31.12.2009. Самае дрэннае, што адбылося ў маім жыцці ў
2009 годзе — гэта інсульт у мамы. А самае добрае — мама жыве...
51
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2022. Беларусь, Менск.
|
|
|
