|
Курган
|
|
|
|
|
I
Паміж пустак, балот беларускай зямлі,
На ўзьбярэжжы ракі шумнацечнай
Дрэмле памятка дзён, што ў нябыт уцяклі,
Ўдзірванелы курган векавечны.
Дуб гальлё распусьціў каранасты над ім.
Сухазельле у грудзі ўпілося;
Вецер стогне над ім уздыханьнем глухім, -
Аб мінуўшчыне ў жальбах галосе.
На купальле там птушка садзіцца, пяе,
У Піліпаўку воўк нема вые;
Сонца днём распускае там косы свае,
Ночкай зоры глядзяць залатыя.
Хмары неба ўсьцілалі мо тысячу раз,
Перуны білі з краю да краю, -
Ён стаіць - гэта памяць людская, паказ...
Толькі гутарка ходзіць такая.
|
II
На гары на крутой, на абвітай ракой,
Лет назад таму сотня ці болей,
Белы хорам стаяў, недаступнай сьцяной
Грозна, думна глядзеў на прывольле.
У нагох у яго расьсьцілаўся абшар
Хвоек гонкіх і пахані чорнай,
Сонных вёсак шары, хат амшалых, як мар,
Хат зь сям’ёй душ падданых, пакорных.
Князь у хораме жыў, слаўны сьвету ўсяму,
Недаступны і грозны, як хорам;
Хто хацеў, не хацеў - біў наклоны яму,
Спуску, ласкі ня знаў непакорам.
Зьневажаў, катаваў ён з дружынай сваёй;
Стражы князевы - ў полі і дома,
Толькі модлы расьлі небу ў сэрцах людзей,
І пракляцьце расло пакрыёма.
|
III
Раз бяседа вялікая ў князя была:
На пасад дачку княжну садзілі;
За сталом він заморскіх крыніца цякла,
Бегла музыка ўкруг на паўмілі.
На вясельле-разгул наплыло, як на сход,
Госьці знатных зусюль, за паўсьвету,
Гэткай гучнай бяседы ня помніў народ,
Гэткіх скарбаў, брыльянтаў, саетаў!..
Дзень, другі ўжо грымела у князя гульня,
І музыкі, і чаркі зьвінелі;
Выдумлялі забаў новых кожнага дня;
Што хацелі - ўсяго госьці мелі.
Ажно трэйцяга дня князь прыдумаў адну
Для дружыны пацеху-забаву:
Загадаў ён пазваць гусьляра-старыну,
Гусьляра зь яго ведамай славай.
|
IV
Акалічны народ гусьлі знаў гусьляра;
Песьня-дума за сэрца хапала;
Вакол гэтай думы дудара-званара
Казак дзіўных злажылась нямала.
Кажуць, толькі як выйдзе і ўдарыць як ён
Па струнах зь неадступнаю песьняй, -
Сон зьлятае з павек, болю цішыцца стогн,
Не шумяць ясакары, чарэсьні;
Пушча-лес не шуміць, белка, лось не бяжыць,
Салавей-птушка ў той час сьціхае;
Паміж вольхаў рака, як штодзень, не бурліць,
Паплаўкі рыба-плотка хавае.
Прытаіцца да моху русалка, лясун,
Каня вечнага «піць» не заводзіць:
Пад звон-песьню жывучых гусьляравых струн
Для ўсіх папараць-кветка ўзыходзіць.
|
V
Прывяла гусьляра зь яго ніўных сяліб
Дворня князева ў хорам багаты:
Пасадзіла на ганку, між клёнаў і ліп,
На цагляным парозе магната.
Невыдумная сьвітка - убор на плячох,
Барада, як сьнег белы - такая,
Незвычайны агонь у задумных вачох,
На каленях ляглі гусьлі-баі.
Водзіць пальцам худым па сталёвых струнах,
К песьні-музыцы ладзіцца, строе;
Водклік б’ецца ад струн па сьцюдзеных сьцянах,
Заміраючы ў сховах пакояў.
Вось настроіў, навёў тон у струнах як сьлед,
Не зірнуўшы на гулі ні разу,
І сядзіць гэты сумны, як лунь, белы дзед,
І чакае ад князя прыказу.
|
VI
- Што ж маўчыш ты, гусляр, ніў, лясоў песьнябай,
Славай хат маіх подданых слаўны?!
Нам сягоньня зайграй, нам сваіх песень дай, -
Князь умее плаціць незвычайна!
Запяеш па душы, дасі ўцехі гасьцям -
Поўны гусьлі насыплю дукатаў;
Не пад мысьль песьня будзе каму-небудзь нам -
Канапляную возьмеш заплату;
Знаеш славу маю, знаеш сілу маю...
- Многа знаю і чуў аб табе я, -
І я сам, як і ты, так табе запяю...
- Ну, пара пачынаць, дабрадзею! -
Гэтак слухае, выслухаў князя гусьляр,
Заіскрыліся вочы сівыя,
Патануў у скляпеньнях адзін, другі ўдар,
І заплакалі струны жывыя.
|
VII
«Гэй ты, князь! Гэй, праслаўны на цэлы бел-сьвет!
Не такую задумаў ты думу, -
Не дае гусьлярам сказу золата цьвет,
Белых хорамаў п’яныя шумы.
Скурганіў бы душу чырванцом тваім я;
Гусьлям, княжа, ня пішуць законаў:
Небу справу здае сэрца, думка мая,
Сонцу, зорам, арлам толькі роўна.
Бачыш, княжа, загоны, лясы, сенажаць, -
Ім пакорны я толькі зь гусьлямі,
Сілен, княжа, караць, галаву сілен зьняць, -
Не скуеш толькі дум ланцугамі.
Славен, грозен і ты, і твой хорам-астрог,
Б’е ад сьцен-цэгел лёдам зімовым;
Сэрца маеш, як гэты цагляны парог,
І душу - як скляпоў гэтых сховы.
|
VIII
Глянь ты, слаўны ўладар, па палеткі свае:
Сарачні там сох бачыш, як блудзе;
А ці чуў ты, аб чым там араты пяе,
Дзе і як жывуць гэтыя людзі?
Глянь у лёхі свае, ў падзямельлі глянь, князь,
Што настроіў пад хорамам гэтым:
Брацьці корчацца там, табой кінуты ў гразь,
Чэрві точаць жывых іх, разьдзетых.
Ты ўсё золатам хочаш прыцьміць, загаціць...
Ці ж прыгледзеўся, хорамны княжа?
Кроў на золаце гэтым людская блішчыць,
Кроў, якой і твая моц ня змажа.
Ты брыльянтамі ўсыпаў атласы і шоўк -
Гэта цёртая сталь ад кайданаў,
Гэта вісельні петляў разьвіты шнурок,
Гэта, княжа, твае саматканы.
|
IX
Стол ты ўставіў ядой, косьцей шмат пад сталом, -
Гэта косьці бядноты рабочай;
Пацяшаешся белым, чырвоным віном, -
Гэта сьлёзы нядолі сірочай.
Хорам выстраіў ты, твайму воку так міл,
Адшліфованы цэгла і камень, -
Гэта - памяткі-пліты зь няўчасных магіл,
Гэта - сэрцаў скамененых пламень.
Люба чуці табе скочнай музыкі звон:
Ты, дружына п’яцё асалоду, -
А ці ўслухаўся ты, як плыве зь яе стогн,
Стогн пракляцьця табе, твайму роду?!
Ты зьбялеў, ты дрыжыш, слаўны княжа-ўладар!
Госьці хмурны, а дворня зьнямела...
Ну, што, княжа? пара даць за песьню мне дар!
Выбачай, калі сьпеў мо няўмела».
|
X
Князь стаіць, князь маўчыць, жуда, помста б’е з воч;
Гулі зглухлі: ні жартаў, ні сьмехаў...
Думаў князь, выдумляў, грымнуў шабляй наўзбоч,
Толькі зь лёскатам выбегла рэха.
- Гэй ты, сонцу раўня, не на тое пазваў
На вясельле цябе сваёй княжны!..
Ты - шалёны старык, хто цябе дзе хаваў?
Ты, знаць, вырадак цемры сярмяжнай.
Ты адважыўся мне на сьляпы перакор
Вызваняці сусьветныя трэлі;
Платы маю шмат я для такіх непакор,
Хто сябе проці мне стаць асьмеліў.
Я па-князеўску ўсім і плачу, і люблю!
Ты ня хочаш дукатаў - ня трэба!..
Ўзяці старца і гусьлі жыўцом у зямлю!
Знае хай, хто тут пан: я - ці неба!
|
XI
Падхапілі, ўзялі гусьляра-старыка,
Гусьлі разам яго самагуды;
Па-над бераг круты, дзе шумела рака,
Павялі, панясьлі на загубу.
Мейсца выбралі здатнае, вырылі дол,
Дол тры сажні шырокі, глыбокі;
Закапалі, убілі асінавы кол,
Далі насып тры сажні высокі.
Не часалі дамоўкі яму сталяры,
Не заплакалі бліжнія вочы;
Змоўклі гусьлі і ён з той пары - да пары;
Сум і сьціша залеглі, як ночай.
Толькі князеўскі хорам гудзеў, не маўчаў:
Шалы, музыка ў тахт рагаталі;
Не адну віна бочку князь кончыў, пачаў:
Шлюб-вясельле ўсё княжны гулялі.
|
XII
Пацяклі, паплылі за гадамі гады...
На гусьляравым насьпе жвіровым
Палыны узышлі, вырас дуб малады,
Зашумеў непанятлівым словам.
Лет за сотню зьвёў час, ці і болей мо лет,
Зацьвілі пераказы ў народзе;
Кажуць людзі: ў год раз ночкай з гусьлямі дзед
З кургана, як сьнег, белы выходзе.
Гусьлі строіць свае, струны звонка зьвіняць.
Жменяй водзіць па іх абамлелай,
І ўсё нешта пяе, што жывым не паняць,
І на месяц глядзіць, як сам, белы.
Кажуць, каб хто калі зразумеў голас той,
Не зазнаў бы ніколі ўжо гора...
Можна тут веру даць, толькі слухаць душой...
Курганы шмат чаго нам гавораць.
|
|
|
|
