|
Поперак загонаў
|
Яшчэ да дня прыйшоў вецер густы, вясенні. Доўга хадзіў ён па балоце, па выгарах, атрасаючы снег і лёд з гарбатага імшарнага сасонніку.
I хоць засценак Гарбы стаяў за чорнай сцяной лесу – вецер заглянуў пад кожную страху; смяяўся ў комінах, падпаўзаў пад непрычыняныя шчыльна вароты ў хлеў, дзе на змерзшым гнаі ляжала карова, ляніва перажоўваючы трасянку. Карова была цельная.
Сымон не раз уставаў ноччу; запальваў ліхтар і заходзіў у хлеў; збіраў расцярушаную па хляве салому і час ад часу адзываўся да каровы:
– Ах ты, рагатая!.. Ну еш! Чаго чмыхаеш? – карова пераставала жаваць жвачку, не ўстаючы, працягвала доўгую, худую шыю і цёплым, шаршавым языком лізала руку Сымона.
– Ацелішся – тады будзе з кім гаварыць... – бурчэў Сымон на карову і, яшчэ раз акінуўшы вокам гаспадара пусты, з падгніўшымі сценамі хлеў, выйшаў на двор.
Гаспадарка ў Сымона была малая. Па зямлі быў ён васьмушнікам; карова, трое дзяцей і сам з жонкай. Каня Сымон даўно не меў. Вясной пазычаў у Якіма – паўвалочніка, а за гэта яму адрабляў з жонкай.
Не хацелася ісці ў хату, затрымаўся Сымон на дварэ. Засценак яшчэ спаў, толькі ў лічаных хатках, як бяльмом зацягненыя, дзе-нідзе глядзелі невялікія вокны.
Стаяў. З балота, з поля рваў вецер, і прыемна было адчуваць, як ён б’ецца ў твар, у грудзі мяккімі вясеннімі крыламі.
Так, гэта быў той вецер, што зрываў з загонаў белыя палотны снегу, што кожнай вясной псуў падгніўшую страху Сымонавай хаты; гэта быў такі вецер, які кожную вясну прыходзіў неспадзявана з-за парослага лазой балота, часам ад Белі, ці ад шырокага разлезлага гасцінца.
Днела. Неба, як на дзіва, было пагоднае.
Весела гарэлі ў печы дровы. Кацярына вялікай драўлянай лыжкай размешвала ў гаршку чорнае, змяшанае з мукой, з пасеямі, бульбянае цеста.
З прыпечка, у зрэбных падзёртых кашулях, дзеці нецярпліва слядзілі за рухамі лыжкі.
Сымон уцягваў у кнатовыя лапці новыя аборы і час ад часу паглядаў у акно.
– Эт, дурань ты і ўсё! – адазваўся Сымон да бабы, якая, стоячы каля печы, ціха ўсхліпвала і выцірала слёзы канцом сіняй, завязанай пад бараду хусткі.
– Во, кажуць, Грышка памёр. I чаго яму, здаецца, было паміраць... Падарваўся. Падчапіў корч нарогам, думаў вывернуць. Вывернуў і сеў на яго месца сам...
У хаце ціха. Сымон добра ведае, што гаворыць не аб тым, аб чым трэба. Праўда, шкада каровы, а тут апошнюю вядзі на кірмаш. Трэба было выгадаваць... Сам даглядаў, не адну ноч недаспаў, а цяпер вядзі. Трэба і падаткі, і насевак, і хлеба. Сёння зямлю будзем грызці? I хоць ні Сымон, ні Кацярына і словам сёння не ўспаміналі аб карове, але кожны з іх ведаў, што крыецца за гэтай цішынёй.
I толькі тады, як Сымон узяў з лавы повад, штось гарачае, нібы клубок гадамі наматаных слёз, падкаціўся да сэрца, затрымаўся ў грудзях Кацярыны. Можа, нагрэтыя агнём ад печы пасыпаліся, як з вугаля, з вачэй гарачыя слёзы. Нат не магла іх устрымаць сіняй хусткай.
– Ну, што гэта паможа...
Сымон ведаў, што трэба нешта сказаць.
– Будзем гадаваць цялё, цялё засталося. А тут і падаткі, і насевак, і хлеб... А то, як малая...
Ды і слоў неяк не хапала. Выйшаў. Шырокім гасцінцам ішоў тлум, цягнуліся на
кірмаш хурманкі. Сонца моцна прыпякала.
– На непагоду, пэўна, – думаў Сымон, ведучы гасцінцам карову.
А там, дзе сінь неба пераходзіла ў зялёную, густую вясеннюю рунь жыта, клінам уразалася хмара; памалу, з глухімі грымотамі, нібы хтось абухом яе падганяў, напаўзала на гасцінец.
У хаце солтыса Спірыдона за шырокім новым сталом сядзеў секвестратар і перакладаў паперы. У хаце ўжо была грамада сялян, чалавек дзесяць. Прыходзілі новыя. Хутка бітком была набіта хата Спірыдона.
У адным кутку стаялі бабы, у другім – моладзь, бліжэй да стала – старэйшыя мужчыны. Усе гаварылі ціха, каб не перашкодзіць пану секвестратару ў працы. Толькі часамі вырываліся мацней тыя словы, якім уторыў шум, густа пераплецены адарванымі словамі, сказамі.
– Коней ніхто не хоча путаць...
– Народ псуецца...
– Ды я і слухаць не буду, хто знюхаўся з гэтай сволаччу.
– А на страху не дам. Хай сам сутанай накрые...
– Сымон... Скрыпка!.. Цішэй там! – роў, падняўшыся з лавы, солтыс.
Але шум не змаўкаў, пачалі спрачацца за сенажаць, за межы...
– На Бярозаўцы будуць млын ставіць! – чуўся мацней за ўсіх іржавы, хрыплы голас Рыгора. – У мяне і так васьмуха. Меў шнур, і той затопяць.
Да стала праціскаўся Сымон Скрыпка, высока над галавой трымаючы павестку.
– Сколькі вінават? – спытаў солтыс.
– Я непісьменны, напісалі...
Секвестратар узяў павестку, пачаў рыпда ў паперах.
– Пяць... дзевяць... трыццаць адзін...
– Я, пан, маю зямлі... во з пугаўё – шнур... трох дзяцей... – неяк глуха загаварыў Сымон, гледзячы ў стол...
– Дрэва навазілі, слупы ставяць. Кажуць, што тыя шнуры, якія затопяцца, гэта не нашы. Належаць да млына, і ён мае права іх затапіць.
– Ды ты цішэй, Рыгор, што гэта ты расхадзіўся, – крыкнуў солтыс, – перашкаджаеш начальству. Быў гэткі мудры Цімох, дастаў два артыкулы...
– Ды ты ўжо двума не настрашыш, у мяне ўчора свіння, што выйшла на вуліцу, і то тры артыкулы дастала, – агрызнуўся Рыгор.
– У мяне, пан, і каня няма... хоць ты сам з жонкай лезь у хамут, – гаварыў памалу Сымон, быццам не словы казаў, а адварочваў чорныя скібы свайго жыцця.
– Маеш чым заплаціць?
– Вось і ўчора. Карова была, сам гадаваў... Секвестратар нецярпліва пачаў пералістваць паперы.
– I Грышка скажа, і Якім... уся вёска, што ад Каляд не еў ужо хлеба.
Памалу пачалі гаснуць галасы ў хаце.
– За табой трыццаць адзін злот, – перарваў секвестратар...
Чорнымі, як зямля, патрэсканымі ад працы рукамі дастаў Сымон з запазухі ўверчаныя ў аддзёрты рог зношанай хусткі грошы.
– Адзін... два... тры...
Са звонам пакаціліся па стале бліскучыя пяцізалатоўкі, і быццам гэты звон прыпомніў Сымону тыя вясеннія ночы, калі ён недасыпаў, уставаў, ішоў даглядаць у хлеў карову, а вецер звінеў у лазе на балоце, цёплай шаршавай платкай здзіраў снег з загонаў, з дзіравых падгніўшых вясковых стрэх. Прыпомніў, што ў хаце голад, і тыя грошы, якія засталіся ў руцэ Сымона, зрабіліся цяжкімі, як камень, як жыццё.
Моцна іх сціснуў Сымон у чорнай далоні.
* * *
Пад вечар гурбай выйшлі ўсе са Спірыдонавай хаты. Сонца адыходзіла гасцінцам разам з хурманкамі, пакідаючы на пыльнай дарозе кудлатыя цені бяроз. Яны раслі, зліваліся, цягнуліся аж да крайніх хат засценка. Пасля прыйшоў вечар, сцёр іх мокрай імглой, толькі доўга не магло астыць нагрэтае вясеннім сонцам неба, памалу бялела, – напаўзалі цені – быццам астывала расплаўленае жалеза.
Там, дзе шэрай зрэбнай пасцілкай спусцілася поле к рацэ, каля грэблі, чуваць быў стук тапароў і галасы.
Сымон затрымаў каня, счысціў пугаўём з незацёртага яшчэ нарогу цяжкую вясеннюю гразь.
– Яшчэ пяць баразён, – думаў, гледзячы на свій вузкі загон, і мімаволі ўзрок затрымаўся на шырокім валочным шнуры Якіма.
Конь грыз на мяжы сухую прашлагоднюю атаву. Недалёка, з шумам, на раллю спусцілася стада сяўцоў. Сымон глянуў пад сонца.
Хтось, ад раллі, хутка бег праз загоны ў бок вёскі.
«Гэта, пэўна, Рыгор, але чаго...» – думаў Сымон, ідучы; яму наперадзе з другіх шнуроў, таксама кінуўшы працу, ішлі сяляне, цяжка і глыбока западаючы ў раллю.
«Рыго-о-ор»!..
Каменем пакацілася па межах рэха. Рыгор затрымаўся.
– Заставы спушчаюць! Дайце знаць у вёсцы... Заставы! Чуеце?!
I, не чакаючы адказу, падбягаючы, направіўся да вёскі.
Ізноў расселіся па загонах людзі, як чорныя жывыя зярняты, папаўзлі з канца ў канец доўгімі барознамі.
– Но! Кратай! Заставы спушчаюць. Увесь альшэўнік затопяць; палову шнуроў... – думаў Сымон, налягаючы на плуг. – Яшчэ тры баразны. А шнуры тыя спрадвеку былі нашы... Праўда, ад поля: трава – свінарка; але ў кутку – асака ў пояс...
Сонца высока паднялося, затрымалася над пахіленымі плячамі Сымона.
– Ад камня трэба пасеяць аўса, ніжэй – бульбу... Ды ізноў варочаўся думкамі на вузкія шнуры сенажаці. Бачыў, як падымалася вада вышэй і вышэй, затаплівала алешнік, дапаўзала да аселіц, да хат.
* * *
Вецер з вёскі прынёс на поле ахапак галасоў. На агародах збіраўся тлум, бурліў на месцы. Пасля, быццам адарваўшыся ад вясковых хат, пайшоў проста праз поле, праз межы, поперак загонаў да ракі.
Ішлі ціха, памалу, быццам набіраючы сілы. Мінуўшы наддаткі, за перавалам тлум пачаў згушчацца. З поля – кідалі работу – прыбывалі новыя сілы, зліваліся.
– Толькі дратуем, ідучы так цэлай хмарай поперак, – адазваўся Сымон.
– Яшчэ ўзыдзе...
Адно і другое крыло шуму пачало заставацца, ападаць. Мінулі памежак. Цясней сплаціліся, ішлі клінам. Трэснуў дзесь на мяжы кол, хтось вырваў з балота ўточаную дагары карэннем вывараць бярэзіны, старую вітку.
– Заставы спусцілі...
– Атапіла, кажаш, увесь выган...
– Адонкі на Луцэ сарвала, паплылі...
Глуха застагнала, загаварыла бярвенне грэблі пад нагамі тлуму. Дзе густа сплялася з алынэўнікам лаза, дзе сіратліва зелянеў вясной і паміраў восенню балотны бярэзнік, дзе чарнелі старыя згніўшыя адонкі – там шырока разлілася Бярозаўка. Вада прыбывала. Толькі ад грэблі даносіліся галасы, гаслі, ды бесперастанку звонка стукалі, як дзятлы, тапары.
Пасля, з глухім трэскам, з шумам дрогнула Бярозаўка. Перш памалу, пасля хутчэй пачала яна адступаць, пакідаючы мокрую ціну, трысцё, чорныя лугавыя ракавіны, прынесеныя з балота...
Змоўк шум і стук. Сонца, як падрэзаны ў цвеце сланечнік, звалілася ў Бярозаўку, толькі пад зару вырас раскалыханы вясеннім вечарам лес камароў.
Ад грэблі чуліся густыя крокі і шум галасоў. Поперак загонаў, па скончанай працы, ішоў народ...
А над ападаючай Бярозаўкай, над чорным полем, над вёскай, спазніўшыся сявец шырока рассеяў ранняй сяўбой зоры – зярняты ячменю.
|
|
|
