Родныя вобразы / С. Алексіевіч. «Чарнобыльская малітва»

        МАНАЛОГ АДНОЙ ВЁСКІ ПРА ТОЕ, ЯК КЛІЧУЦЬ ДУШЫ З НЕБА, КАБ З ІМІ ПАПЛАКАЦЬ І ПААБЕДАЦЬ

        Вёска Белы Бераг Нараўлянскага раёна, Гомельскай вобласці.
        Гавораць: Ганна Паўлаўна Арцюшэнка, Ева Адамаўна Арцюшэнка, Васіль Мікалаевіч Арцюшэнка, Соф 'я Мікалаеўна Мароз, Надзея Барысаўна Нікалаенка, Аляксандр Фёдаравіч Нікалаенка, Міхаіл Мартынавіч Ліс.
        – Госцейкі да нас... Добрыя людцы... Не гадалася на сустрэчу... Аніякага знаку... Бывае, далонь свярбіць – паздароўкаешся. А сёння ані не варажылася. Адно салавейка ўсю ноч спяваў – на сонечны дзянёк. Ой! Нашы бабы ўмэнт збягуцца. Вунь Надзя ўжо ляціць...
        – I перажылі ўсё, перацярпелі...
        – Ой, не хачу ўспамінаць. Страшна, Выганялі нас, салдаты выганялі. Ваенная тэхніка панаехала. Самаходкі. Адзін дзед стары... Ужо ляжаў. Паміраў. Куды ехаць? "Я от устану, – плакаў, – і пайду на могілкі. Сваімі нагамі". Што нам за хаты заплацілі? Што? Паглядзіце, якая тут прыгажосць! Хто нам за гэтую красу заплоціць? Курортная зона!
        – Самалёты, верталёты – гул стаяў. КамАЗы з прычэпамі... Салдаты. Ну, думаю, пачалася вайна. З кітайцамі ці амерыканцамі.
        – Гаспадар прыйшоў з калгаснага сходу і кажа: "Заўтра нас эвакуіруюць". А я: "Як жа бульбачка? Не выбралі. Не паспелі". Стукае ў дзверы сусед, і селі яны з маім выпіваць. Выпілі і давай сварыцца на старшыню: "Не паедзем і кропка. Вайну перажылі, а тут радыяцыя. Хоць закопвайся ў гэтую зямлю. Не паедзем!"
        – Спачатку думалі, што ўсе памром праз два-тры месяцы. Так нам гаварылі. Агітавалі. Запалохвалі. Дзякаваць Богу –жывём!
        – Слава Богу! Слава Богу!
        – Ніхто не ведае, што на тым свеце. Тут лепей... Знаёмае ўсё. Як мая мама прыгаворвала: красуешся, радуешся і самавольнічаеш.
        – Пойдзем у царкву, памолімся.
        – Выязджалі... Узяла зямлі з мамінай магілкі ў мяшэчак. Пастаяла на каленях: "Даруй, што мы цябе пакідаем". Ноччу пайшла да яе і не баялася. Людзі свае прозвішчы пісалі на хатах. На бярвеннях. На плоце. На асфальце.
        – Сабак салдаты забівалі. Стралялі. Бах-бах! Пасля гэтага я не магу чуць, як крычыць жывое.
        – Я тут брыгадзірнічаў. Сорак пяць гадоў... Шкадаваў людзей... У Маскву на выстаўку мы свой лён вазілі, калгас пасылаў. Значок адтуль прывёз і чырвоную грамату. Тут да мяне з павагаю: "Васіль Мікалаевіч. Мікалаевіч..." А хто я там, на новым месцы? Стары дзед у брылі. Тут буду паміраць, жанчынкі мне вады прынясуць, у хаце нацепляць. Шкадаваў я людзей... Увечары ідуць бабы з поля і спяваюць, а я ведаю, што яны нічога не палучаць. Адны палачкі на працадні. А спяваюць...
        – У вёсцы людзі жывуць разам... Адным гуртам...
        – Сніцца мне сон, гэта я ўжо ў горадзе ў сына жыла. Сон... Што чакаю смерці, падчэкваю. I сынам наказваю: "Павязеце мяне на нашы могілкі, хоць пяць хвілінак пастойце са мною ля роднай хаты". I зверху бачу, як сыны мяне туды вязуць...
        – Хай яна атручаная, з радыяцыяй, але гэта мая радзіма. Нідзе мы больш не патрэбныя. Нават птушцы сваё гняздо люба...
        – Даскажу... Жыла ў сына на сёмым паверсе, падыду да вакна, гляну ўніз і жагнаюся. Здаецца, што каня чую. Пеўня... I такая шкадоба... А то сасню свой двор: карову прывязваю і даю, даю... Прачынаюся. Не хачу падымацца. Я яшчэ там. Я то тут, то там.
        – Удзень мы жылі на новым месцы, а ўначы на бацькаўшчыне. У сне.
        – Зімой у нас тут ночы доўгія, сядзім, бывае, і лічым: хто памёр ужо?
        – Мой гаспадар два месяцы ляжаў... Маўчаў, не адказваў мне. Як пакрыўдзіўся. Хаджу па двары, вярнуся: "Бацька, як ты?" Вочы толькі на голас падыме, а мне ўжо лягчэй. Хай бы ляжаў, маўчаў, а быў у хаце. Як чалавек памірае, плакаць няможна. Перапыніш яму смерць, будзе доўга адыходзіць. Я ў шафцы свечку ўзяла і ў рукі яму ўставіла. Ён узяў і дыхае... Вочы, бачу, мутныя... Не плакала... Аб адным прасіла: "Перадай там прывітанне нашай дачушцы і маёй любай мамачцы". Малілася, каб нам разам... Хто Бога і ўпросіць, а мне ён смерці не даў. Жыву...
        – А я паміраць не баюся. Ніхто два разы не жыве. I ліст аблятае, і дрэва падае.
        – Бабачкі! Не плачце. У перадавіках усе гады хадзілі. Стаханаўкі. Сталіна перажылі. Вайну! Каб не смяяліся і не цешыліся, дык даўно павесіліся б. Значыцца, гамоняць дзве чарнобыльскія бабы. Адна: "Чула, у нас ува ўсіх цяпер белакроўе?" Другая: "Не слухай ты! Я ўчора палец парэзала, кроў цякла чырвоная".
        – У родным краю, як у раю. А на чужыне і сонца не свеціць.
        – А мая мама калісьці мяне вучыла, што вазьмі абразок і перавярні яго, і каб ён гэтак тры дні павісеў. Дзе б ты ні была, абавязкова дадому вернешся. У мяне было дзве каровы і дзве цялушкі, пяць свіней, гусі, куры, сабака. Рукамі галаву абхаплю і хаджу па садзе. А яблыкаў, яблыкаў – процьма! Прапала ўсё, прапала!
        – Памыла ў хаце, печ пабяліла... Трэба пакінуць хлеб на стале і соль, міску і тры лыжачкі... Лыжак столькі, колькі душ у хаце... Усё, каб вярнуцца...
        – А грабеньчыкі ў курэй былі чорныя, а не чырвоныя. Радыяцыя...
        – Гэтая радыяцыя ў мяне на гародзе была. Гарод увесь пабялеў, бялюткі-бялюткі, як чымсьці пасыпаны. Шматочкамі нейкімі... Я думала, можа, чаго з лесу нанесла...
        – Не хацелі мы ад'язджаць. Ой, не хацелі! Мужчыны выпіўшы. Пад колы кідаліся. Начальства хадзіла па хатах і кожнага ўгаворвала. Наказ: "Маёмасць не браць!"
        – Скаціна тры дні няпоеная, някормленая. На забой! Прыехаў карэспандэнт з газеты. П'яныя даяркі ледзь яго не забілі.
        – Старшыня з салдатамі кружляе вакол маёй хаты... Палохаюць: "Выходзь ці будзем падпальваць. А ну, сюды каністры з бензінам". Забегала – то ручнік схаплю, то падушку...
        – А ў вайну ўсю ноч гарматы гахаюць-гахаюць, вухаюць-вухаюць. Мы зямляначку ў лесе выкалупалі. Бамбяць і бамбяць. Усё спалілі, сказаць бы хаты, а то і гарод, і вішанькі пагарэлі. Толькі б не было вайны... Як я баюся яе!
        – У армянскага радыё пытаюцца: "Ці можна есці чарнобыльскія яблыкі?" Адказ: "Можна, толькі агрызкі трэба глыбока ў зямлю закопваць".
        – Далі мне новы дамок. Цагаяны. Дык, ведаеце, за сем гадоў не забілі ніводнага цвіка. Чужына. Усё чужое. Мой гаспадар плакаў і плакаў. Тыдзень робіць у калгасе на трактары, чакае нядзелькі, а ў нядзельку ляжа ля сценкі і галосіць...
        – Больш нас ніхто не падмане, нікуды мы са свайго месца не рушым. Крамы няма, бальніцы няма. Святла няма. Сядзім пры карасінавай лямпе і пры лучыне. А нам добра! Бо дома...
        – У горадзе нявестка хадзіла за мною па кватэры з анучкай і выцірала ручку ад дзвярэй, крэсла... А ўсё за мае грошы куплена, уся мэбля і "Жыгулі". За тыя, што мне аддалі за хату, за кароўку. Грошы скончыліся, і мама не патрэбная.
        – Грошы нашы дзеці забралі... А што засталося, інфляцыя з'ела. Можа, кілаграм добрых цукерак на іх цяпер купіш, а можа, і не хопіць, тое, што нам аддалі за гаспадарку, за хаты...
        – Два тыдні я ішла пешкі... I кароўку сваю вяла... Людзі не пускалі ў хату... У лесе начавала...
        – Баяцца нас... Заразныя, кажуць. За што Бог пакараў? Усердаваў на нас? Жывём не па-людску, не па боскіх законах. Грызем адзін аднаго. За гэта.
        – Мае ўнукі ўлетку прыязджалі... Першыя гады не ехалі... Таксама баяліся... А цяпер адведваюць, прадукгы ўжо бяруць, усё бяруць, што дасі. "Бабуля, – пыталіся, – а чытала ты кніжку пра Рабінзона?" Жыў адзін гэтак, як і мы. Без людзей. Я з сабой паўмеха запалак прывезла... Сякеру і рыдлёўку... А цяпер у мяне сала, яйкі, малако, – усё сваё. Адно што – цукар не пасееш. Зямлі тут колькі хочаш! Хоць сто гектараў заворвай. А ўлады ніякай. Тут чалавеку ніхто не замінае... Ні начальства, ніхто...
        – З намі і каты вярнуліся. I сабакі. Вярталіся разам. Салдаты не пускалі. Амонаўцы. Дык мы ўначы... Ляснымі дарогамі... Партызанскімі...
        – Нічога ад дзяржавы нам не трэба. Нічога не просім. Не чапайце толькі нас! Ні крамы не трэба, ні аўтобуса. Па хлеб ходзім пешкі... Дваццаць кіламетраў. Не чапайце толькі нас! Мы самі сабе.
        – Табарам вярнуліся. Тры сям'і... А тут ўсё разрабавана: печ разбілі, вокны, дзверы знялі. Падлогу. Лямпачкі, выключальнікі, разеткі, – усё выкруцілі. Нічога жывога. Вось гэтымі рукамі ўсё нанава, вось гэтымі рукамі. А як жа!
        – Дзікія гусі крычаць – вясна надышла. Сеяць пара. А мы ў пустых хатах... Адно – стрэхі цэлыя...
        – Міліцыя сварылася. Прыедуць на машынах, а мы – у лес. Як ад немцаў. Адноечы наваліліся на нас з пракурорам, дык ён гразіўся, што будуць судзіць па дзесятай стацці... Я кажу: "Хай мне дадуць хоць год турмы, я адбуду і сюды вярнуся". Іх клопат пакрычаць, а наш памаўчаць. Я ордэн маю, як перадавы камбайнер, а ён мне гразіцца – "па дзесятай стацце пайдзёш"...
        – Кожан дзень мне мая хата снілася. Я вярталася: то гарод капаю, то пасцель прыбіраю... I заўсёды што-небудзь знайду: то туфель, то куранят... Да дабраўсё, да радасці. Навяртанне...
        – Уначы Бога просім, а ўдзень міліцыянера. Спытаеце вы ў мяне: "Чаго ты плачаш?" А я не ведаю, чаго я плачу. Я радая, што ў сваім двары жыву.
        – I перажылі ўсё, ператрывалі...
        – Дадыбала я да доктара: "Любенькі, ножкі не ходзяць. Сустаўчыкі баляць". – "Кароўку трэба здаць, бабка, малако атручанае". – "Ой не, – плачу, – ножкі баляць, каленькі баляць, а кароўку не аддам. Мая карміцелька".
        – У мяне сямёра дзяцей. Усе ў гарадах жывуць. Я тут адна. Замаркочуся, сяду пад іхнімі фатаграфіямі... Гаманю. Сама з сабою. Усё, усё адна. Хату адна пафарбавала, шэсць бляшанак фарбы выклала. Так вось і жыву. Выгадавала чатырох сыноў і трох дочак. А муж рана памёр. Адна.
        – Я з ваўком спатыкаўся вось гэтак: ён стаіць, і я стаю. Паглядзелі адзін на аднаго... Ён убок адскочыў... Паімчаўся. Дык у мяне шапка паднялася ад страху.
        – Любы звер баіцца чалавека. Ты звера не чапай, і ён цябе абыдзе. Раней ходзіш па лесе, пачуеш галасы, бяжыш да людзей, а цяпер чалавек ад чалавека хаваецца. Не давядзі Бог напаткаць у лесе чалавека!
        – Усё, што ў Бібліі напісана, усё спраўджваецца. Там і пра наш калгас напісана... I пра Гарбачова... Што будзе вялікі начальнік з кляймом і вялікая дзяржава рассыплецца. А пасля надыдзе Божы суд... Хто ў гарадах жыве, усе пагінуць, а ў вёсцы адзін чалавек ацалее. Чалавек будзе рады чалавечаму следу! Не чалавеку, а толькі следу ягонаму...
        – А святло ў нас – лямпа. Карасінка. А-а... Бабы ўжо выменцілі вам. Заколем парсюка, дык у пограб нясем і ў зямлю закопваем. У зямлі мяса тры дні ляжыць. Гарэлка ў нас са свайго жыта.
        – У мяне два мяхі солі... Не прападзём без дзяржавы! Дроў поўна – вакол лес. Хата цёплая. Лямпа гарыць. Любата! Казу трымаю, козліка, трое свіней, чатырнаццаць курэй. Зямлі – хапае, травы – хапае. Вада ёсць у калодзежы. Воля! Нам добра! У нас тут не калгас, а камуна. Яшчэ аднаго коніка купім. I тады ніхто нам болей не трэба. Аднаго коніка...
        – Мы не дадому вярнуліся, як адзін карэспандэнт тут быў і здзіўляўся, а на сто гадоў назад. Сярпом жнём, касой косім. Малоцім цапамі збожжа проста на асфальце.
        – У вайну нас спалілі, жылі ў зямлі. У зямлянках. Майго брата забілі і двух пляменнікаў. Усяго ў родзе загінула семнаццаць чалавек. Мама плача і плача. А хадзіла старая па вёсках, жабравала. "Маркоцішся? – кажа маме. – Не маркоцься. Хто аддаў жыццё за другіх, той святы чалавек". I я ўсё за Радзіму магу... Толькі забіваць не магу... Я – настаўніца, я вучыла – любіце чалавека. Толькі так вучыла: "Заўсёды адольвае дабро". Дзеці, яны малыя, душою чыстыя.
        – Чарнобыль... Над войнамі вайна. Няма чалавеку нідзе паратунку. Ні на зямлі, ні ў вадзе, ні на небе.
        – Тэлевізара ў нас няма і радыё. Аніякіх навін не ведаем, затое нам спакайней жыць. Не расстрайваемся. Прыязджаюць людзі, пераказваюць: усюды вайна. I нібыта сацыялізм скончыўся, жывём пры капіталізме. Цар вернецца. Праўда?
        – То дзік з лесу ў сад зойдзе, то ласіха... Людзі рэдка. Адны міліцыянеры...
        – А вы ў маю хату зайдзіце.
        – I ў маю. Гэтак даўно ў мяне ў хаце госць не сядзеў.
        – I жагнаюся, і малюся... Госпадзі! Два разы міліцыя мне печ бурыла... На трактары вывозілі... А я – назад! Пусцілі б людзей – яны ўсе на каленях бы дамоў папаўзлі. Разнеслі па свеце наша гора. Толькі мёртвыя назад вяртаюцца. Мёртвым дазваляюць вярнуцца. А жывыя – уначы. Лесам...
        – На Радаўніцу ўсе сюды рвуцца. Да адзінага. Кожан хоча свайго памянуць. Міліцыя па спісках прапускае, а дзецям да васемнаццаці няможна. Прыедуць і гэтак рады ля сваёй хаты пастаяць... У сваім садку каля яблыні... Спачатку на могілках плачуць, пасля разыходзяцца па сваіх дварах. I там таксама плачуць і моляцца. Ставяць свечкі. Вісяць на сваіх платах... Як на агародках ля магілак... Бывае, што і вяночак пакладуць ля хаты... Павесяць белы ручнік на веснічках... Бацюшка малітву чытае: "Брацця і сестры! Будзьце церпялівымі!"
        – На могілкі бяруць і яйкі, і булкі... У каго што ёсць... кожны сядае ля сваёй радні. Клічуць: "Сястра, прыйшла цябе праведаць. Ідзі да нас абедаць". Ці: "Мамачка ты наша. Татулька ты наш. Татуля". Клічуць душы з неба... У каго ў гэты год памёрлі, тыя плачуць, а ў каго раней, тыя не плачуць. Пагавораць, успомняць. Усе моляцца. Хто не ўмее, таксама моліцца.
        – Толькі ноччу не плачу. Ноччу па мёртвых плакаць няможна. Сонца зойдзе – ужо не плачу. Памяні, Божа, душачку іх. I царства ім нябеснае!
        – Хто не скача, той плача. От хахлушка прадае на рынку вялікія чырвоныя яблыкі. Зазывае: "Купляйце яблычкі! Яблычкі чарнобыльскія!" Хтосьці ёй раіць: "Не прызнавайся, цётка, што яны чарнобыльскія. Ніхто не купіць". – "Не скажыце! Бяруць! Каму трэба цешчу пачаставаць, каму – начальніка!"
        – Тут адзін з турмы вярнуўся. Па амністыі. У суседняй вёсцы жыў. Маці памёрла, хату закапалі. Прыбіўся да нас. "Цётка, дайце лусту хлеба і сала. Я вам дроў накалю". Жабруе.
        – Бардак у краіне – і сюды ўцякаюць людзі. Ад людзей уцякаюць. Ад закону. I жывуць адны. Чужыя людзі... Суровыя, няма ветласці ў вачах. Нап'юцца – падпаляць. Ноччу спім, а пад ложкам – вілы, сякеры. На кухні ля дзвярэй – малаток.
        – Вясною шалёная лісіца бегала, як яна шалёная, дык ласкавая-ласкавая. Не можа глядзець на ваду. Пастаў у двары вядро вады – і не бойся! Уцячэ.
        – Мы – людзі заслужоныя. Я – партызан, год быў у партызанах. А як нашы немцаў адбілі, на фронт трапіў. На рэйхстагу сваё прозвішча напісаў: Арцюшэнка. Зняў шынель, камунізм будаваў. А дзе той камунізм?
        – У нас тут камунізм... Жывём – браты і сёстры...
        – Як вайна пачалася, не было тым годам ні грыбоў, ні ягад. Паверыце? Сама зямля бяду чула... Сорак першы год... Ой, прыпамінаю! Я вайну не забыла. Праляцела чутка, што прыгналі нашых палонных, хто пазнае свайго, можа забраць. Падхапіліся, пабеглі нашы бабы! Увечары хто свайго, а хто чужога прывёў. Але знайшоўся такі гад... Жыў, як усе, жанаты, двое дзяцей... Заявіў у камендатуру, што мы ўкраінцаў узялі. Васько, Сашко... Назаўтра немцы на матацыклах прыязджаюць... Просім, укленчваем... А яны вывелі іх за вёску і паклалі з аўтаматаў. Дзевяць чалавек. Яны ж маладыя-маладыя, прыгожыя! Васько, Сашко... Толькі б не было вайны. Як я яе баюся!
        – Начальства прыедзе, пакрычыць-пакрычыць, а мы глухія і нямыя. I перажылі ўсё, перацярпелі...
        – А я пра сваё... Пра сваё думаю і думаю... На могілках... Хто галосіць гучна, а хто ціха. Іншыя, бывае, прыгавораць: "Рассыпся, жоўты пясочак. Раскрыйся, цёмная ночка". З лесу прыжджэш, а з пяску ніколі. Буду звяртацца ласкава: "Іван... Іван, як мне жыць?" А ён нічога не адкажа мне, ні добрага, ні благога.
        – Няма сваіх, каб па іх плакаць, дык я па ўсіх плачу. Па чужых. Пайду на могілкі, пагаманю з імі...
        Нікога не баюся: ні нябожчыкаў, ні звяроў, анікога. Сын прыедзе з горада і сварыцца: "Што сядзіш адна? А як хто задушыць?"
        А што ён возьме ў мяне? Адны падушкі...У простай хаце ўсё ўбранне – падушкі. Як стане бандыт лезці, ён жа галаву ў акно ўсуне, а я сякеркай яе прэч. Ага, сякеркай... Можа, і няма Бога, можа, іншы хто, але там, высока, нехта ёсць. I я жыву...
        – Зімой дзед павесіў у двары разабранага цялятка. I якраз чужаземцаў прывезлі: "Дзядуля, што ты робіш?" – "Радыяцыю выганяю".
        – Было ж... Людзі апавядалі... Пахаваў муж жонку, а хлопчык маленькі ў яго застаўся. Мужчына адзін... Запіў з гора... Здыме з дзіцяці ўсё мокрае і пад падушку. А жонка – ці то яна сама, ці то душа яе толькі – з'явіцца ноччу, памые, пасушыць і складзе ўсё ў адным месцы. Адноечы ён угледзеў... Паклікаў, яна адразу ж як растала... Паветрам зрабілася... Тады суседзі парадзілі яму: як мільгане – дзверы на ключ, дык, можа, гэтак хутка не.ўцячэ. А яна і зусім не прыйшла. Што там такое было? Хто там такі прыходзіў? Не верыце? А тады скажыце, адкуль казкі ўзяліся? Гэта ж, можа, калісьці праўда была? От вы вучоныя...
        – З-за чаго той Чарнобыль сарваўся? Адны кажуць – вучоныя вінаватыя. Хапаюць Бога за бараду, а ён смяецца. А нам тут цярпі!.. Спакойна мы ніколі не жылі. Заўсёды баяліся. Перад самай вайной людзей хапалі... У нас трох мужчын прыехалі на чорных машынах і з поля забралі, і дагэтуль яны не вярнуліся. Заўсёды мы баяліся...
        – Адно, што ў мяне ёсць, кароўка. Я пайшла б і аддала, толькі б не было вайны. Як я яе баюся!
        – А тут над усімі войнамі вайна... Чарнобыль...
        – I зязюля кукуе, сарокі трашчаць... Казулі бегаюць... А ці будуць яны і далей весціся, ніхто не скажа. Раніцою зірнула ў сад – дзікі парылі. Дзікі. Людзей можна перасяліць, а лася і дзіка не.
        Дом не можа без чалавека. I зверу чалавек патрэбен. Усе шукаюць чалавека. Бусел прыляцеў... Жучок вылез. Усяму радая.
        – Баліць, бабачкі... Ой як мне баліць! Трэба ціха... Труну нясуць ціха... Асцярожна... Не стукнуць аб дзверы ці ложак, ані да чога не дакрануцца і не ўдарыць. А то бяда – чакай другога нябожчыка. Памяні, Божа, душачку іх. I царства ім нябеснае! А дзе хаваюць, там і галосяць. Тут у нас усё – могілкі... вакол могілкі... Самазвалы гудуць... Бульдозеры... Хаты валяцца... Пахавальшчыкі працуюць і працуюць... Закапалі школу, сельсавет, лазню... Гэты самы свет, ды людзі ўжо не тыя. Адно не ведаю, ці ёсць у чалавека душа? Кажа бацюшка, абяцае, што мы – несмяротныя. Якая яна, душа? I дзе яны ўсе на тым свеце месцяцца?
        Два дні дзед паміраў, за грубачкай стаюся і пільную: як яна ў яго вылятаць будзе? Пайшла карову даіць... Ускочыла ў хату... Клічу... Ляжыць з расплюшчанымі вачыма... Душа адляцела... Ці нічога не было? Як жа тады стрэнемся...

Маналог пра цэлае жыццё, напісаны на дзвярах <<

>> Маналог пра тое, што знойдзеш чарвяка-дажджавіка, і курыца радуецца

Падабаецца Не падабаецца

2009–2022. Беларусь, Менск.