САЛДАЦКІ ХОР
Арцём Бахціяраў, шараговец, Алег Лявонцьевіч Верабей, ліквідатар, Васіль Іосіфавіч Гусіновіч, вадзіцель-разведчык, Генадзь Віктаравіч Дземянеў, міліцыянер, Віталь Барысавіч Карбалевіч, ліквідатар, Валянцін Камкоў, вадзіцель, шараговец, Эдуард Барысавіч Караткоў, верталётчык, Ігар Літвін, ліквідатар, Іван Аляксандравіч Лукашук, шараговец, Аляксандр Іванавіч Міхалевіч, дазіметрыст, Алег Леанідавіч Паўлаў, маёр, верталётчык, Анатоль Барысавіч Рыбак, камандзір узвода аховы, Віктар Санько, шараговец, Рыгор Мікалаевіч Хвораст, ліквідатар, Аляксандр Васільевіч Шынкевіч, міліцыянер, Уладзімір Пятровіч Швед, капітан, Аляксандр Міхайлавіч Ясінскі, міліцыянер.
"Наш полк паднялі па трывозе. Толькі ў Маскве на Беларускім вакзале аб'явілі, куды нас вязуць. Адзін хлопец, здаецца, з Ленінграда, запратэставаў. Яму прыгразілі трыбуналам. Камандзір гэтак і сказаў перад строем: "У турму ці пад расстрэл пойдзеш". У мяне былі іншыя пачуцці. Усё наадварот. Хацелася нечага гераічнага. Можа быць, дзіцячае парыванне? Але такіх, як я, аказалася больш, у нас служылі хлопцы з усяго Савецкага Саюза. Рускія, украінцы, казахі, армяне... Было трывожна і чамусьці весела.
Ну, прывезлі нас... Прывезлі на саму станцыю. Далі белы халат і белую шапачку. Марлевую павязку. Чысцілі тэрыторыю. Дзень выграбалі, вышкрабалі ўнізе, дзень– наверсе, на даху рэактара. Усюды з рыдлёўкай. Тых, хто падымаўся наверх, "бусламі" звалі. Робаты не вытрымлівалі, тэхніка вар'яцела. А мы працавалі. I вельмі гэтым ганарыліся..."
"Мы заехалі... Стаяў знак "Забароненая зона". Я не быў на вайне, але адчуванне чагосьці знаёмага... Аднекуль з памяці... Адкуль? Нешта звязанае са смерцю...
На дарогах сустракалі здзічэлых сабак, катоў. Часам яны паводзілі сябе дзіўна, не пазнавалі людзей, уцякалі ад нас. Я не разумеў, што з імі, пакуль нам не загадалі іх адстрэльваць... Хаты апячатаны, калгасная тэхніка пакінута... Цікава паглядзець. Нікога няма, толькі мы, міліцыя, патрулюем. Заходзіш у хату – фатаграфіі вісяць, а людзей няма. Дакументы валяюцца: камсамольскія білеты, пасведчанні, пахвальныя граматы... У адной хаце ўзялі тэлевізар часова, напракат, але каб хто-небудзь дамоў штосьці браў, я не заўважыў. Па-першае, было адчуванне, што людзі вось-вось вернуцца... Па-другое, гэта... нешта звязанае са смерцю...
Ездзілі да блока, да самога рэактара. Фатаграфавацца... Хацелася дома пахваліцца... Страх быў і адначасова цікавасць неадольная: што ж гэта такое? Я, напрыклад, адмовіўся, у мяне жонка маладая, не рызыкнуў, а хлопцы выпівалі па дзвесце грамаў і ехалі..."
"Пакінутая хата. Зачыненая. Кацянё на вакне, Думаў, што яно – глінянае. Падыходжу: жывое. Аб'ела ўсе вазоны ў гаршчэчках. Мушкаты. Як яно туды трапіла? Ці на яго забыліся?
У дзвярах запіска: "Любы даражэнькі чалавеча, не шукай каштоўных рэчаў. Іх у нас не было. Карыстайся ўсім, але не марадзёрнічай. Мы вернемся". На іншых хатах бачыў надпісы рознаю фарбаю: "Даруй нам, наша хатачка!" З хатаю развітваліся, як з чалавекам. Пісалі: "ад'язджаем ранкам" ці "ад'язджаем увечары", ставілі дату і нават гадзіны і хвіліны. Запіскі на лістках з вучнёўскіх сшыткаў... "Не забівай ката. Пацукі зжаруць усё". Дзіцячым почыркам: "Не забівай нашу Жульку. Яна – харошая..."
"Прызвалі. Служба гэткая: не прапускаць у выселеныя вёскі мясцовых жыхароў. Стаялі заслонамі паблізу дарог, будавалі зямлянкі, назіральныя вышкі. Звалі нас чамусьці "партызанамі". Мірнае жыццё... А мы стаім... Апранутыя па-вайсковаму... Сяляне не разумелі, чаму, напрыклад, нельга забраць са свайго двара вядро, збан, пілу ці сякеру. Прапалоць грады. Як ім растлумачыць? Яно і праўда: па адзін бок дарогі салдаты стаяць, не пускаюць, а па другі кароў пасвяць, гудуць камбайны і возяць збожжа. Збяруцца бабы і плачуць: "Хлопчыкі, пусціце... Гэта ж наша зямелька... Нашы хаты..." Яйкі, сала нясуць, самагонку..."
"Я – вайсковы чалавек, мне загадаюць – я павінен... Але і гераічны парыў, ён таксама быў. Ён падтрымліваўся. Палітработнікі выступалі. Радыё, тэлебачанне. Розныя людзі рэагавалі па-рознаму: адны хацелі, каб у іх узялі інтэрв'ю, надрукавалі ў газеце, другія глядзелі на ўсё, як на работу, трэція... Я іх спатыкаў, яны жылі з адчуваннем, што здзяйсняюць гераічны ўчынак. Нам добра плацілі, але пытанне грошай як бы не стаяла. Зарплата мая – чатырыста рублёў, а там я атрымліваў тысячу (у тых, савецкіх рублях). Нас пасля папракалі: "Грашышчы шуфлямі заграбалі, а вярнуліся – падавай ім машыны, мэблевыя гарнітуры без чаргі". Крыўдна, вядома. Бо і гераічны парыў быў...
Перад тым, як ехаць туды, страх узнік. На кароткі час. А там страх прападаў. Калі б я мог убачыць – гэты страх... Загад. Работа. Заданне. Мне было цікава паглядзець на рэактар зверху, з верталёта: што там здарылася на самой справе, як гэта выглядае? Але гэта рабіць забаранялася. У картачку мне запісалі дваццаць адзін рэнтген, але я не ўпэўнены, што гэта сапраўды так. Прынцып быў самы просты: прылятаеш у райцэнтр Чарнобыль (гэта, дарэчы, маленькі раённы гарадок, а не штосьці такое грандыёзнае, як я сабе ўяўляў), там сядзіць дазіметрыст, за дзесяць– пятнаццаць кіламетраў ад станцыі, ён робіць замер фону. Гэтыя замеры пасля перамнажаліся на колькасць гадзін, якія мы наляталі за дзень. Але я адтуль падняўся на верталёце і паляцеў на рэактар: туды – назад, праход у двух кірунках, сёння там – восемдзесят рэнтген, заўтра – сто дваццаць... Уначы кружуся над рэактарам – дзве гадзіны... Рабілі здымкі ў інфрачырвоных праменнях, кавалкі параскіданага графіту на плёнцы як бы "засвечваліся"... Удзень іх нельга было ўбачыць...
Размаўляў з вучонымі. Адзін: "Я магу вось гэты ваш верталёт языком вылізаць, і са мной нічога не здарыцца". А другі: "Хлопцы, чаму ж без засцярогі лятаеце? Жыццё сабе ўкарочваеце? Абшывайцеся! Абклёпвайцеся!" Абклалі сядзенні свінцовымі лістамі, павырэзвалі безрукаўкі са свінцу, але, аказваецца, ад аднаго выпраменьвання яны ахоўваюць, а ад другога – не. Ляталі з ранку да ночы. Фантастычнага нічога не было. Праца... Цяжкая праца... Уначы сядзелі ля тэлевізара, якраз той парою адбываўся чэмпіянат свету па футболе. Гаворкі, вядома ж, і пра футбол...
Задумвацца мы пачалі... Як бы не схлусіць... Напэўна, гады праз тры... Калі адзін захварэў, другі... Нехта памёр... Звар' яцеў... Парашыў сябе... Тады пачалі задумвацца... А зразумеем сёе-тое, я мяркую, праз дваццаць-трыццаць гадоў. У мяне – Афган (я там быў два гады) і Чарнобыль (я там быў тры месяцы) – самыя яркія моманты ў жыцці...
Бацькам не паведамляў, што паслалі ў Чарнобыль. Брат выпадкова купіў газету "Известия" і ўбачыў там мой партрэт, прыносіць маці: "На, глядзі – герой!" Маці заплакала..."
"Ехалі, я, ведаеце, што ўгледзеў? На ўзбочынах дарогі... У сонечных праменнях... Танюсенькі бляск... Штосьці крышталічнае зіхацела... Драбнюсенькія часцінкі... Ехалі ў бок Калінкавічаў, праз Мазыр. Штосьці пералівалася... Перамовіліся між сабой. У вёсках, дзе працавалі, на лісці адразу заўважылі прапаленыя дзірачкі, асабліва на вішняку. Рвалі агуркі, памідоры – і там на лістах чорныя дзірачкі... Лаяліся і елі.
Паехаў... Хоць мог не ехаць. Добраахвотнікам папрасіўся. У першыя дні абыякавых там не бачыў, гэта пасля вакуум у вачах, як звыкліся. Ордэнчык адхапіць? Ільготы? Ды глупства! Мне асабіста нічога не трэба было. Кватэра, машына... Што яшчэ? Ага, дача... Усё меў. Спрацоўваў мужчынскі азарт... Едуць сапраўдныя мужчыны на сапраўдную работу. А астатнія? Хай сядзяць пад бабскімі спадніцамі...
У аднаго жонка раджае, у другога малое дзіця... У трэцяга пякучка... Лаяліся і ехалі.
Вярнуліся дадому. Усё з сябе зняў, усё адзенне, у якім там быў, і выкінуў у смеццеправод. А пілотку падарыў малому сыну. Вельмі ён прасіў. Насіў, не здымаючы. Праз два гады яму паставілі дыягназ: пухліна мозгу... Далей дапішыце самі... Я не хачу далей гаварыць..."
"Я толькі што вярнуўся з Афганістана. Жыць хацеў. Ажаніцца. Адразу хацеў ажаніцца. А тут – позва з чырвонай палоскай. "Спецзборы" – на працягу гадзіны было па ўказным адрасе. Маці адразу ў слёзы. Яна парашыла, што мяне зноў забіраюць на вайну.
Куды вязуць? Навошта? Невядомасць суцэльная. У Слуцку пераапранулі, абмундзіравалі і тут адкрыляся, што едзем у райцэнтр Хойнікі. Прыехалі ў Хойнікі, там людзі яшчэ нічога не ведалі. Павезлі далей, у вёску, і там гуляюць вяселле: маладыя цалуюцца, музыка, п'юць самагонку. Вяселле як вяселле. А нам загад: зразаць грунт на штык.
Дзевятага мая – на Дзень Перамогі прыехаў генерал. Пастроілі нас, павіншавалі са святам. Адзін са строю асмеліўся і запытаўся: "Чаму хаваюць, які радыёфон? Якія атрымліваем дозы?" Адзін такі знайшоўся. Дык яго, як генерал паехаў, выклікаў камандзір часці і даў наганяй: "Правакацыі ўчыняеш! Панікёр!!" Праз пару дзён нейкія супрацьгазы выдалі, але ніхто імі не карыстаўся. Дазіметры два разы паказвалі, але ў рукі нікому не далі. Раз за тры месяцы адпускалі дадому на пару дзён. Наказ адзін: купіць гарэлкі. Я прывалок на сабе два заплечнікі з пляшкамі. Пад столь падкідвалі.
Перад адпраўкай дадому ўсіх выклікаў "кадэбэшнік" і вельмі раіў: нідзе і нікому не расказваць аб тым, што мы бачылі. З Афгана я вярнуўся, я ведаў – буду жыць! А ў Чарнобылі ўсё наадварот: заб'е менавіта тады, як вярнуўся..."
"Што запомніў? Урэзалася ў памяць?
Цэлы дзень ганяюся па вёсках на машыне... З дазіметрыстамі... I ніводная з жанчын не прапануе мне яблык..."
"Дзесяць гадоў мінула... Ужо як быццам гэтага і не было, калі б не захварэў, забыў..."
Трэба Радзіме служыць! Радзіме служыць – святая справа. Атрымаў: нацельную бялізну, анучы, боты, пагоны, пілотку, штаны, гімнасцёрку, рэмень, рэчмяшок. У дарогу! Далі самазвал. Вазіў бетон. Была ні была... Пранясе... Маладыя хлопцы. Нежанатыя. Рэспіратары з сабою не бралі... Не, аднаго памятаю... Пажылы вадзіцель... От ён заўсёды – у масцы... А мы – не. Даішнікі стаялі без масак. Мы – у кабіне, а яны – у радыеактыўным пыле стаялі па восем гадзін. Усім добра плацілі: тры зарплаты плюс камандзіровачныя. Ужывалі... Гарэлка, ведалі, дапамагае... Здымае стрэс. Невыпадкова ў вайну давалі славутыя наркомаўскія сто грамаў. Звычайная карціна: п'яны міліцыянер штрафуе п'янага вадзіцеля...
Не пішыце пра цуды савецкага гераізму. Яны былі... Цуды! Але спачатку – халатнасць, безалабернасць, а пасля цуды. Закрыць амбразуру... Грудзямі на кулямёт... А што ў прынцыпе не павінна быць такога загаду, пра гэта ніхто не піша. Кідалі нас туды, як пясок на рэактар... Кожны дзень вывешваўся новы "баявы лісток": "працуюць мужна і самаахвярна", "выстаім і пераможам..." Далі мне за подзвіг грамату і тысячу рублёў..."
"Спярша недаўменне... Адчуванне, што гульня... Але гэта была сапраўдная вайна... атамная вайна... Нам невядома: што страшна і што не страшна, чаго асцерагацца і чаго не асцерагацца? Ніхто не ведаў... Сапраўдная эвакуацыя... На вакзалах... Што рабілася на вакзалах? Мы дапамагалі ўкідваць дзяцей праз вокны ў вагоны... наводзілі парадак у чэргах... Чэргі па білеты ў касах, па ёд у аптэках. У чэргах сварыліся, лаяліся матам і біліся. Ламалі дзверы ў гарэлачных ларках і крамах. Разбівалі, выламвалі ў вокнах жалезныя краты. Перасяленцы... Яны жылі ў клубах, школах, дзіцячых садках. Хадзілі паўгалодныя. Грошы ва ўсіх хутка канчаліся. У крамах усё паскуплялі...
Я не забудуся на жанчын, якія мылі нашу бялізну. Пральных машын не было, пра іх не падумалі, не завезлі. Мылі рукамі. Усе жанчыны – пажылыя. Рукі ў іх – у пухірах, струпах... Бялізна не проста брудная, там дзесяткі рэнтгенаў... "Хлопчыкі, з'ешце...", "Хлопчыкі, паспіце...", "Хлопчыкі, вы ж маладыя... Асцерагайцеся..." Шкадавалі нас і плакалі...
Ці жывыя яны зараз?
Дваццаць шостага красавіка штогод мы збіраемся, тыя, хто там быў. Успамінаем той час. Ты быў салдатам на вайне, ты быў патрэбен. Благое забылася, а гэта засталося. Засталося тое, што без цябе не маглі абысціся... Наша сістэма, ваенная па сутнасці, яна выдатна спрацоўвае ў надзвычайных акалічнасцях. Ты, нарэшце, там свабодны і неабходны. Воля! I рускі чалавек ў такія моманты паказвае, які ён вялікі! Унікальны! Галандцамі ці немцамі ніколі не станем. I не будзе ў нас даўгавечнага асфальту і дагледжаных газонаў. А героі заўсёды знойдуцца!.."
"Сказалі – я пайшоў. Трэба! Быў членам партыі. Камуністы, наперад! Такія абставіны. Я ў міліцыі працаваў. Старшы сяржант. Паабяцалі мне новую "зорачку". Гэта быў чэрвень восемдзесят сёмага года... Трэба медкамісію абавязкова прайсці, а мяне адправілі без праверкі. Нехта там, як гавораць, адмазаўся, прынёс даведку, што ў яго язва страўніка, і мяне замест яго. Тэрмінова.
Ехалі, як вайсковыя людзі, а з нас спачатку стварылі брыгаду муляраў. Будавалі аптэку. У мяне адразу слабасць, санлівасць нейкая. Я – да ўрача: "Усё нармальна. Спякота". У сталоўку прывозілі з калгаса мяса, малако, смятану, мы елі. Урач нічога ў рот не браў. Прыгатуюць абед, ён у журнале адзначыць, што ўсё ў норме, але сам і пробы не здымаў. Мы гэта заўважылі. Такія акалічнасці. Адчайныя былі. Пачаліся клубніцы. Поўныя вуллі мёду...
Пачыналі ўжо лазіць марадзёры. Мы забівалі вокны, дзверы. Магазіны разрабаваныя, краты на вокнах выламаныя, мука, цукар пад нагамі, цукеркі... Параскіданыя бляшанкі... З адной вёскі людзей выселілі, а праз пяць-дзесяць кіламетраў людзі жывуць. Рэчы з пакінутай вёскі перавандроўваюць да іх. Такая сітуацыя. Мы ахоўваем, прыязджае былы старшыня калгаса з тутэйшымі людзьмі, іх ужо недзе пасялілі, далі хаты, але яны вяртаюцца сюды жаць жыта, касіць. Вывозілі сена ў цюках. У цюках мы знаходзілі схаваныя швейныя машыны, матацыклы. Бартэр: яны табе пляшку самагонкі – ты ім дазвол на правоз тэлевізара. Прадавалі, выменьвалі трактары, сеялкі. Адна пляшка... Дзесяць пляшак... Грошы нікога не цікавілі... (Смяецца.) Як пры камунізме... На ўсё існавала такса: каністра бензіну – паўлітра самагонкі, каракулевая шуба – два літры, матацыкл – як старгуешся... Я праз паўгода паехаў адтуль, згодна са штатным раскладам, тэрмін быў паўгода. Пасля прысылалі замену. Нас трошкі затрымалі, бо з Прыбалтыкі адмовіліся ехаць. Такая сітуацыя. Але я ведаю, што расцягнулі, вывезлі ўсё, што можна было падняць і вывезці. Зону перавезлі сюды... Шукайце на рынках, у камісійных магазінах, на дачах... засталася за дротам толькі зямля... I магілы..."
"Прыбылі на месца. Пераабмундзіраваліся. "Аварыя, – супакойвае нас капітан, – здарылася даўно. Тры месяцы назад. Ужо не страшна". Сяржант: "Усё нармальна, толькі мыйце рукі перад ядой".
Служыў дазіметрыстам. Як сцямнее, да нашага вахтавага вагончыка пад'язджаюць хлопцы на машынах. Грошы, цыгарэты, гарэлка... Дай толькі ў канфіскаваным барахле пакорпацца... Напакоўвалі сумкі. Куды везлі? Напэўна, у Кіеў... У Мінск... На барахолкі... Тое, што заставалася, мы закопвалі. Касцюмы, боты, крэслы, гармонікі, швейныя машыны... Закопвалі ў ямы, якія называлі "брацкімі магіламі".
Дадому прыехаў. Іду на танцы. Спадабалася дзеўчынёха:
– Давай пазнаёмімся.
– Навошта? Ты цяпер чарнобыльскі. Ад цябе нарадзіць страшна!".
"У мяне свая памяць... Афіцыйная мая пасада там – камандзір узвода аховы... Нешта накшталт дырэктара зоны апакаліпсісу. (Смяецца.) Так і напішыце.
Затрымліваем машыну з Прыпяці. Горад ужо эвакуіраваны, людзей няма. "Пакажыце дакументы". Дакументаў няма. Кузаў накрыты брызентам. Падымаем брызент: дваццаць чайных сервізаў, як сёння памятаю, мэблевая сценка, мяккі куток, тэлевізар, веласіпеды...
Складаю пратакол.
Прывозяць мяса для пахавання ў магільніках. У тушах ялавічыны адсутнічаюць кумпякі. Выразка.
Складаю пратакол.
У пустых вёсках бегалі здзічэлыя свінні. На калгасных канторах і клубах віселі плакаты: "Дадзім Радзіме хлеба!", "Слава савецкаму сельскаму працаўніку!", "Подзвіг народа несмяротны".
Недагледжаныя брацкія магілы. Трэснуты камень з прозвішчамі: капітан Барадзін, старшы лейтэнант... Шараговыя... Дзядоўнік, крапіва, лапухі.
Дагледжаны гарод. За плугам ідзе гаспадар, убачыў нас:
– Хлопцы, не сварыцеся. Мы ўжо падпіску далі: вясной паедзем.
– А навошта ж тады гарод пераворваеце?
– Дык жа гэта асенні клопат... Я разумею, але я павінен скласці пратакол..."
"Жонка забрала дзіця і сышла. Сучка! Але я не павешуся, як Ванька Котаў... I не выкінуся з сёмага паверха! Сучка! Калі я адтуль прыкаціў з чамаданам грошай... Машыну купілі. Яна, сучка, жыла са мною. Не баялася. (Нечакана спявае.)
Нават тысяча рэнтген
Не апусціць рускі член...
Добрая прыпеўка. Адтуль. Хочаце анекдот? (Тут жа пачынае расказваць.) Муж вяртаецца дадому... З-пад рэактара... Жонка пытаецца ў доктара: "Што рабіць з мужам?" – "Памыць, абняць, дэзактываваць". Сучка! Яна мяне баіцца... Забрала дзіця... (Нечакана сур'ёзна.) Салдаты працавалі... Ля рэактара... Я іх вазіў на змену і са змены. У мяне, як і ва ўсіх, вісеў на шыі лічыльнік-накапляльнік. Пасля змены я іх збіраў і здаваў у першы аддзел... Сакрэтны... Там здымалі паказанні, запісвалі быццам бы штосьці ў нашы картачкі, але колькі рэнтгенаў кожнаму перапала – ваенная тайна. Сукі! Праходзіць нейкі час, табе кажуць: "Стоп! Больш нельга!" Уся медыцынская інфармацыя... Нават пры ад'ездзе не сказалі – колькі? Сукі! Цяпер яны грызуцца за ўладу... За партфелі... У іх – выбары.
Як нас лячыць? Ніякіх дакументаў мы не прывезлі. Іх дагэтуль хаваюць ці знішчылі па прычыне асаблівай сакрэтнасці. Чым дапамагчы нашым дактарам? Мне б цяпер даведачку: колькі? Чаго я там набраў? Я б сваёй сучцы паказаў... Я яшчэ ёй дакажу, што мы выжывем у любых абставінах і будзем жаніцца і раджаць. Пайшлі вы ўсе ў с...!"
"З нас узялі падпіску аб неразглашэнні... Я маўчаў... Адразу пасля арміі стаў інвалідам другой групы. У дваццаць два гады. Хапануў сваё... Цягалі вёдрамі графіт... Дзесяць тысяч рентгенаў... Зграбалі звычайнымі рыдлёўкамі, шуфлямі, мяняючы за змену да трыццаці "пялёсткаў Істракова", у народзе іх звалі "наморднікамі". Насыпалі саркафаг. Гіганцкую магілу, у якой пахаваны адзін чалавек – старшы аператар Валерый Хадзямчук, які застаўся пад руінамі ў першыя хвіліны выбуху. Піраміда дваццатага стагоддзя...
Нам заставалася служыць яшчэ тры месяцы. Вярнуліся ў часць, нават не пераапранулі. Хадзілі ў тых жа гімнасцёрках, у ботах, у якіх былі на рэактары. Да самага дэмбеля...
А калі б далі гаварыць, каму я мог расказаць? Працаваў на заводзе. Начальнік цэха: "Хопіць хварэць, а то скароцім". Скарацілі. Пайшоў да дырэктара: "Не маеце права. Я – чарнобылец. Я вас ратаваў. Абараняў!" – "Мы цябе туды не пасылалі".
Начамі прачынаюся ад мамінага голасу: "Сыночак, чаму ты маўчыш? Ты ж не спіш, ты ляжыш з расплюшчанымі вачыма... I святло ў цябе гарыць..." Я маўчу. Са мною ніхто не можа загаварыць гэтак, каб я адказаў. На маёй мове... Ніхто не разумее, адкуль я вярнуўся... I я распавесці не магу..."
"Ужо не баюся смерці... Самой смерці... Але не даўмеюся, як буду паміраць... Друг паміраў... Разросся, надзьмуўся... З бочку... А сусед... Таксама там быў, кранаўшчык. Ён счарнеў на вугаль, усохся да дзіцячага памеру. Не даўмеюся, як буду паміраць... Адно мне дакладна вядома: з маім дыягназам доўга не працягнеш. Адчуць бы момант... Кулю – у лоб... Я быў у Афгане... Там з гэтым лягчэй... З куляй...
Зберагаю газетную выразку... Пра аператара Леаніда Таптунова, гэта ён той ноччу дзяжурыў па станцыі і націснуў на чырвоную кнопку аварыйнай засцярогі за некалькі хвілін да выбуху. Яна не спрацавала... Яго лячылі ў Маскве. "Каб уратаваць, патрэбна цела", – казалі ўрачы. Засталася адна-адзіная чыстая, неабпрамененая плямка на спіне. Пахавалі, як і іншых, на Міцінскіх могілках. Труну выклалі знутры фальгой... Над ім паўметра бетонных пліт, са свінцовай пракладкай. Прыедзе бацька... Стаіць, плача... Ідуць міма людзі: "Твой суччын сын узарваў!"
Мы – самотнікі. Чужыя. Нават хаваюць нас асобна, не гэтак, як усіх. Як прышэльцаў адкульсці з космасу... Лепей бы я загінуў у Афгане! Праўду кажу, навальваюцца такія думкі. Там смерць была справай звычайнай... Зразумелай..."
"Зверху... З верталёта... Як ішоў нізка ля рэактара, назіраў... Казулі, дзікі... Худыя, сонныя... Як на замаруджанай кінастужцы рухаюцца... Яны карміліся травою, што тут расла, не разумелі... Не разумелі, што трэба сысці... Сысці разам з людзьмі...
Ехаць – не ехаць? Ляцець – не ляцець? Я – камуніст, як я мог не ляцець? Двое штурманаў адмовіліся, што, маўляў, жонкі маладыя ў іх, дзяцей яшчэ няма, іх сарамацілі, пакаралі. Кар'ера скончылася! Быў яшчэ мужчынскі суд. Суд гонару! Гэта, разумееце, азарт – ён не змог, а я пайду. Цяпер я думаю іначай... Пасля дзевяці аперацый і двух інфарктаў... Я іх не асуджаю, я іх разумею. Маладыя хлопцы. Але сам бы ўсё роўна паляцеў... Гэта так. Ён – не змог, а я – пайду. Мужчынскае!
З вышыні ўражвала колькасць тэхнікі: цяжкія верталёты, сярэднія верталёты... МІ-24 – гэта баявы верталёт... Што можна было рабіць на баявым верталёце ў Чарнобылі? Ці на ваенным знішчальніку МІ-2? Лётчыкі... Маладыя хлопцы... Усе пасля Афгана... Настрой такі, што хапіла б з іх аднаго Афгана, наваяваліся. Стаяць у лесе ля рэактара, хапаюць рэнтгены. Загад! Туды не трэба было пасылаць такую колькасць людзей, абпраменьваць. Навошта? Патрабаваліся спецыялісты, а не чалавечы матэрыял. Разбураны будынак, піраміды абрынутага хламу... і гіганцкая колькасць маленькіх чалавечых фігурак. Стаяў нейкі фээргэўскі кран, але мёртвы, туды дайшоў і памёр. Робаты паміралі... Нашы робаты, акадэміка Лукачова, створаныя ім для даследаванняў на Марсе... Японскія робаты... У іх, пэўна, згарала ўся начынка ад высокай радыяцыі. А салдацікі ў гумавых касцюмах, у гумавых пальчатках бегалі...
Перад ад'ездам нас папярэдзілі, што ў дзяржаўных інтарэсах – не балбатаць пра бачанае. Але, акрамя нас, ніхто не ведае, што там рабілася. Мы не ўсё разумелі, але ўсё бачылі..."
|
