Гістарычная даведка
|
Самотны чалавечы голас
|
Інтэрв'ю аўтара з самім сабой аб прапушчанай гісторыі
|
РАЗДЗЕЛ ПЕРШЫ. ЗЯМЛЯ МЁРТВЫХ
|
РАЗДЗЕЛ ДРУГІ. ВЯНЕЦ ТВАРЭННЯ
|
РАЗДЗЕЛ ТРЭЦІ. ЗАХАПЛЕННЕ ЖУРБОЮ
|
Самотны чалавечы голас
|
Маналог пра тое, навошта людзі ўспамінаюць
|
Маналог пра тое, што можна пагаварыць і з жывымі, і з мёртвымі
|
Маналог пра цэлае жыццё, напісаны на дзвярах
|
Маналог адной вёскі пра тое, як клічуць душы з неба, каб з імі паплакаць і паабедаць
|
Маналог пра тое, што знойдзеш чарвяка-дажджавіка, і курыца радуецца
|
Маналог пра песню без слоў
|
Тры маналогі пра даўні страх
|
Маналог пра тое, што толькі ў злосці чалавек хітры, і які ён адкрыты і даступны ў простых словах любові
|
Салдацкі хор
|
Маналог пра старыя прароцтвы
|
Маналог пра месяцавы пейзаж
|
Маналог сведкі, у якога балеў зуб, калі ён бачыў, як упаў Хрыстос і пачаў крычаць
|
Тры маналогі пра "тло хадзячае" і "зямлю гаворачую"
|
Маналог пра тое, што мы не ўмеем жыць без Чэхава і Талстога
|
Маналог пра тое, што святы Францыск прапаведваў птушкам
|
Маналог без назвы – крык...
|
Маналог на два галасы – мужчынскі і жаночы
|
Маналог пра тое, як штосьці зусім невядомае ўпаўзае, улазіць у цябе
|
Маналог пра тугу па ролі і сюжэце
|
Народны хор
|
Маналог пра тое, чаго мы не ведалі: смерць можа быць такой прыгожаю
|
Маналог пра тое, як лёгка стаць зямлёй
|
Маналог пра сімвалы вялікай краіны
|
Маналог пра тое, што ўжыцці страшнае адбываецца ціха і натуральна
|
Маналог пра тое, што рускі чалавек заўсёды хоча ў што-небудзь верыць
|
Маналог пра фізіку, у якую ўсе мы былі ўлюбёныя
|
Маналог пра тое, што далей за Калыму, Асвенцім і Халакост
|
Маналог пра свабоду і мару аб звычайнай смерці
|
Маналог пра тое, што да звычайнага жыцця трэба нешта дадаць для таго, каб яго зразумець
|
Маналог пра дзіцятка-калеку, якога ўсё роўна будуць любіць
|
Маналог пра нямога салдата
|
Маналог пра вечнае і праклятае: што рабіць і хто вінаваты?
|
Маналог абаронцы савецкай улады
|
Маналог пра тое, як два анёлы забралі маленькую Волечку
|
Маналог пра бязмежную ўладу аднаго чалавека над іншым чалавекам
|
Маналог пра ахвяраў і жрацоў
|
Дзіцячы хор
|
Замест эпілога
|
|
|
|
ТРЫ МАНАЛОГІ ПРА "ТЛО ХАДЗЯЧАЕ" І "ЗЯМЛЮ ГАВОРАЧУЮ"
|
|
|
ТРЫ МАЛАНОГІ ПРА "ТЛО ХЯДЗЯЧАЕ" І "ЗЯМЛЮ ГАОВРАЧУЮ" Старшыня Хойніцкага добраахвотнага таварыства паляўнічых і рыбаловаў Віктар Іосіфавіч Вержыкоўскі і двое паляўнічых – Андрэй і Уладзімір, што не захацелі назваць прозвішчы. – Першы раз я забіў лісу... У дзяцінстве... Другі раз ласіху... Ласіх, пакляўся, ніколі не забіваць. У іх такія выразныя вочы... – Гэта мы, людзі, штосьці разумеем, а жывёліны проста жывуць. I птушкі. – Восенню казуля вельмі чуйная. Калі яшчэ вецер дзьме ад чалавека, дык ужо ўсё – не падпусціць... А ліса хітрая... – Тут бадзяўся адзін, кажуць... Вып'е, лекцыі ўсім чытае. Вучыўся на філасофскім факультэце, пасля ў турме сядзеў. У зоне напаткаеш чалавека, ён ніколі праўду пра сябе не раскажа. Рэдка. Гэта быў разумны мужык... "Чарнобыль, – казаў, – для таго, каб даць філосафаў". Жывёлін называў "тлом хадзячым", а чалавека – "зямлёй гаворачай". А "зямля гаворачая" таму, што мы ядзім зямлю, гэта значыць з зямлі складаемся... – Зона вабіць... Прыцягвае, скажу я вам. Хто там пабыў. Будзе прыцягваць... – Ну, хлопцы, трэба па парадку... – Давай-давай, старшыня. А мы пакурым. – Значыць, было гэтак... Выклікаюць мяне ў райвыканком: "Слухай, галоўны паляўнічы: у зоне засталося шмат свойскай жывёлы – каты, сабакі, каб пазбегнуць эпідэміі, іх трэба адстрэліць. Дзейнічай!" На наступны дзень я ўсіх склікаў, усіх паляўнічых. Аб'яўляю, што так і гэтак... Ніхто не хоча ехаць, бо не выдалі ніякіх ахоўных сродкаў. Я звярнуўся ў грамадзянскую абарону – у іх нічога няма. Ніводнага рэспіратара. Давялося ехаць на цэментавы завод і браць там маскі. Такая танюсенькая плевачка... Ад цэментавага пылу... А рэспіратараў не далі. – Там салдат спатыкалі. У масках, у пальчатках, на бронетранспарцёрах, а мы ў сарочках, павязачка на носе. У гэтых сарочках і ботах дадому вярталіся. У сям'ю... – Сабраў дзве брыгады... Дзве брыгады... Па дваццаць чалавек... Да кожнай прымацаваў ветурача і чалавека з санэпідстанцыі. Быў яшчэ трактар з каўшом і самазвал. Крыўдна, што не далі ахоўных сродкаў, пра людзей не падумалі... – Затое прэміі давалі – па трыццаць рублёў. А пляшка гарэлкі тым часам каштавала тры рублі. Дэзактываваліся... Аднекуль рэцэпты паявіліся: адну лыжку гусінага памёту на бутэльку гарэлкі. Два дні настоіць і піць. Ну каб гэта самае... Ну, мужчынскае... Прыпеўкі былі, памятаеце? Процьма. "Запарожац – не машына, украінец – не мужчына. Калі хочаш быць айцом, абгарні яйцо свінцом". Ха-ха... – Ездзілі мы па зоне два месяцы, у нашым раёне палову вёсак эвакуіравалі. Дзесяткі вёсак: Бабчын, Тульгавічы... Першы раз прыехалі – сабакі бегаюць ля сваіх хат. Вартуюць. Людзей чакаюць. Абрадаваліся нам, бягуць на чалавечы голас... Стралялі ў хаце, у хляве, на гародзе. Выцягвалі на вуліцу і грузілі ў самазвалы. Яно, вядома, непрыемна. Яны не маглі ўцяміць: чаму мы іх забіваем? Забіваць было лёгка... Свойскія жывёліны... У іх няма боязі зброі, боязі чалавека... Бягуць на чалавечы голас... – Паўзла чарапаха... Божа! Міма пустой хаты. Акварыумы ў кватэрах стаялі... З рыбкамі... – Чарапах не забівалі. Пярэднім колам "уазіка" наязджаеш на чарапаху, панцыр вытрымлівае. Не лопаецца. Па п'янцы, вядома, пярэднім колам. У дварах клеткі насцеж. Трусы бегаюць... Нутрыі былі зачынены, іх мы выпускалі, калі побач якая-небудзь вада: возера, рэчка, – яны сплывалі. Усё пакінута спехам... Часова... Бо як было? Загад: "На тры дні". Малых дзяцей падманвалі: "Едзем у цырк". Яны плакалі. А людзі думалі вяртацца... Скажу я вам, ваенная сітуацыя. Каты зазіралі ў вочы, сабакі вылі, прарываліся ў аўтобусы. Дварнякі, аўчаркі... Салдаты іх выкідвалі. Выспяткаў давалі. Яны доўга беглі за машынамі... Эвакуацыя... Не дай Бог! – Значыць, гэтак было... Вунь у японцаў была Хірасіма, дык яны цяпер паперадзе ўсіх. На першым месцы ў свеце. Значыць... – Ёсць магчымасць пастраляць, ды яшчэ ў жывое, тое, што бегае. Інстынкт. Азарт. Выпілі – і паехалі. На рабоце мне залічваўся працоўны дзень. Налічвалі зарплату. Маглі, вядома, за такую працу прыбавіць. Прэмія – трыццаць рублёў... На тыя грошы... На тыя, што пры камуністах... – Значыць, так... Спачатку хаты стаялі апячатаныя, з пломбамі. Пломбы мы не зрывалі. Сядзіць за вакном кот – як ты яго дастанеш? Не чапалі. Пакуль марадзёры не палезлі – дзверы павыбівалі, вокны разбілі, фортачкі. Разрабавалі. Перш-наперш пазнікалі магнітафоны, тэлевізары... Футравыя рэчы... А пасля падчысцілі ўсё... Валяюцца на падлозе адны алюмініевыя лыжкі... I ацалелыя сабакі перасяліліся ў хату... Заходзіш – ён на цябе кідаецца... Яны перасталі ўжо людзям верыць... Я зайшоў – сучка сярод пакоя ляжыць і шчанюкі вакол. Шкада? Яно, вядома, непрыемна... Я параўноўваў... Калі папраўдзе, як у вайну, мы дзейнічалі, як карнікі. Па той жа схеме... Ваенная аперацыя... Мы таксама прыязджаем, бярэм у кольца вёску, і сабакі, як пачуюць першы стрэл, ужо ўцякаюць. У лес уцякаюць. Каты хітрэйшыя, і ім лягчэй схавацца. Кацяня ў гліняны збанок залезла... Я яго вытрасаў... З-пад печы выцягвалі... Непрыемнае адчуванне... Ты ў хату, а кот міма ботаў куляй, бегаеш за ім са стрэльбай. Худыя яны, брудныя. Поўсць касмылямі. Па першым часе было шмат яек, куры пааставаліся. Сабакі і каты елі яйкі, скончыліся яйкі, з'елі курэй. I лісы курэй елі, лісы ўжо жылі ў вёсцы разам з сабакамі. Значыцца, курэй не стала, сабакі паелі катоў. Бывалі выпадкі, што мы свіней у хлявах знаходзілі... Выпускалі... У паграбах закатак усялякіх: агуркі, памідоры... Мы паадкаркоўваем і ў карыта ім кідаем. Свіней не забівалі... – Старая, было... Адна ў вёсцы... Зачынілася ў хаце: пяць катоў у яе і тры сабакі... Не давала... Кляла. Мы сілком забралі. Аднаго ката і аднаго сабаку пакінулі. Кляла. Абзывала: "Бандыты! Турэмшчыкі!" – Пустыя вёскі... Адны печы стаяць. Хатыні! Сярод Хатыні сядзяць дзве бабулі. Ім не страшна. А іншы б звар'яцеў! – Ха-ха... "Пад гарою арэ трактар, на гары стаіць рэактар. Калі б шведы не сказалі, і дагэтуль мы б не зналі". Ха-ха... – Значыць, гэтак было... Пахі розныя... Я ўсё не мог даўмецца, адкуль такі пах у вёсцы? Шэсць кіламетраў ад рэактара... Вёска Масалы... Як у рэнтген-кабінеце. Пахла ёдам... Нейкай кіслатой... Страляць даводзілася ва ўпор... Сучка ляжыць сярод пакоя і шчанюкі вакол... Кінулася на мяне – кулю ва ўпор... Шчанюкі ліжуць рукі, лашчацца. Дурэюць. Страляць даводзілася ва ўпор... Аднаго сабачку... Пудзялёк чорненькі... Мне яго дасюль шкада. Нагрузілі іх поўны самазвал, з коптарам. Вязём да "магільніка"... Праўду кажучы, звычайная глыбокая яма, хоць належыць капаць так, каб не даставаць грунтовыя воды і засцілаць дно цэлафанам. Знайсці высокае месца... Але гэта, самі разумееце, паўсюль парушалася, цэлафану не было, месца доўга не шукалі. Яны, калі недабітыя, а толькі параненыя, пішчаць... Плачуць... Высыпалі іх з самазвала ў яму, а гэты пудзялёк караскаецца. Вылазіць. Ні ў кога патрона не засталося. Няма чым дабіць... Ніводнага патрона... Яго назад у яму спіхнулі і так зямлёй завалілі. Дасюль шкада. А катоў было куды меней, чым сабак. Можа, яны за людзьмі сышлі? Ці пахаваліся? Пудзялёк хатні... Запешчаны... – Забіваць лепш здалёк, каб не спаткацца вачыма. – Ты вучыся трапна страляць, каб не дабіваць. – Гэта мы, людзі, нешта разумеем, а яны проста жывуць. "Тло хадзячае"... – Няпраўда, што ў жывёлін няма свядомасці, і яны не думаюць. Казуля параненая... Ляжыць... Яна хоча, каб яе пашкадавалі, а ты дабіваеш. У апошнюю хвіліну ў яе зусім усвядомлены, амаль чалавечы позірк. Яна цябе ненавідзіць. Або маленне: я таксама хачу жыць! Хачу жыць! – Вучыся! Скажу я вам, дабіваць больш непрыемна, чым забіваць. Паляванне – гэта спорт, від спорту. Чамусьці ніхто не лае рыбакоў, а паляўнічых усе лаюць. Несправядліва! – Паляванне і вайна – галоўныя заняткі для мужчыны. Для сапраўднага мужчыны... – Я не мог прызнацца сыну... Дзіця. Дзе я быў? Што рабіў? Ён дагэтуль думае, што тата там кагосьці абараняў. Стаяў на баявым пасту! Па тэлевізары паказвалі: вайсковая тэхніка, салдаты. Шмат салдат. Сын пытаецца: "Тата, ты быў, як салдат?" – З намі паехаў аператар з тэлебачання... Памятаеце? З камерай. Плакаў. Мужчына... А плакаў... Усё хацеў пабачыць трохгаловага дзіка... – Ха-ха... Ліса бачыць: коціцца па лесе Калабок. "Калабок, куды ты коцішся?" – "Я не Калабок, я вожык чарнобыльскі". Ха-ха... Як той казаў, мірны атам – у кожны дом! – Чалавек, скажу я вам, памірае, як жывёліна. Я бачыў... Шмат разоў... У Афганістане... Мяне параніла ў жывот, ляжу на сонцы. Спёка невыносная. Піць!! "Ну, – думаю, – здохну, як жывёліна". Скажу я вам, і кроў аднолькава цячэ... Як і ў іх... I баліць... – Міліцыянер, што з намі быў, гэта самае... Звар'яцеў. Сіямскіх катоў шкадаваў, дарагія, маўляў, яны на рынку. Прыгожыя. Хлопец, гэта самае... – Ідзе карова з цяляткам. Не стралялі. I коней не стралялі. Яны баяліся ваўкоў, чалавека не баяліся. Але конь лепей можа сябе абараніць. Першымі пагінулі ад ваўкоў каровы. Па законе джунгляў. – З Беларусі жывёлу везлі і прадавалі ў Расію. А цялушкі лейкозныя. Але затое збывалі іх танна. – Больш за ўсё шкада старых... Яны падыходзяць да нашых машын: "Паглядзі ты там, хлопчык, на маю хату". Ключ у рукі тыцкаюць: "Забяры касцюм. Шапку". Грошы даюць... "Як там мой сабака?" Сабаку прыстрэлілі, дом разрабавалі. А яны ніколі туды не вернуцца. Як гэта сказаць? Я ключы не браў. Не хацеў падманваць. Іншыя бралі: "Дзе самагонку схаваў? У якім месцы?" Дзед і скажа... Знаходзілі паўнюткія бідоны, вялікія бідоны з-пад малака. – Папрасілі на вяселле забіць дзіка. Заказ! Печань у руках распаўзаецца... Усё роўна заказваюць... На вяселле... На радзіны... – Страляем і для навукі. Адзін раз у квартал: два зайцы, дзве лісы, дзве казулі. Усе заражаныя. Але ўсё роўна і сабе б'ём, ядзім. Спачатку баяліся, а цяпер прывыклі. Нешта ж есці трэба, на Месяц усе не пераселімся. На іншую планету. – Хтосьці шапку з лісы на рынку купіў – аблысеў. Армянін купіў за бясцэнак аўтамат з "магільніка" – памёр. Палохалі адзін аднаго. – А ў мяне там ані ў душы, ані ў галаве нічога не адбывалася... Муркі і Шарыкі... Страляў... Работа... – Я размаўляў з вадзіцелем, які вывозіў хаты адтуль. Вывозяць. Хоць гэта ўжо не школа, не дом і не дзіцячы садок, а нумарныя аб'екты дэзактывацыі. Вывозяць! Мы сустрэліся з ім ці то ў лазні, ці то ля піўнога ларка... Не памятаю дакладна. Дык вось ён распавядаў: пад'язджаюць на КамАЗе, за тры гадзіны дом разбіраюць і іх пад горадам перахопліваюць. Ірвуць з рук. Зону раскупілі на дачы. Яны грошы атрымаюць і яшчэ іх накормяць і напояць. – Сярод нашага брата ёсць драпежнікі... Паляўнічыя-драпежнікі... А іншыя любяць проста пахадзіць па лесе. На дробнага звера. На птушку... – Скажу я вам... О колькі людзей пацярпела, а ніхто за гэта не пакараны. Пасадзілі дырэктара атамнай станцыі і хутка выпусцілі. У той сістэме, хто быў вінаваты – вельмі цяжка сказаць. Калі вам загадалі зверху, што вы павінны былі рабіць? Яны нешта там выпрабоўвалі. Чытаў у газетах, што вайскоўцы плутоній напрацоўвалі... Для атамных бомбаў... Таму і грымнула... Калі груба, дык пытанне стаіць гэтак: чаму – Чарнобыль? Чаму – у нас? А не ў французаў ці ў немцаў? – Засела ў памяці... Было гэтак... Шкада, што ні ў кога не засталося тады патрона, не было чым прыстрэліць. Таго пудзелька... Дваццаць чалавек... Ніводнага патрона пад канец дня... Ніводнага патрона...
|
|