Родныя вобразы / С. Алексіевіч. «Чарнобыльская малітва»

        МАНАЛОГ ПРА ТОЕ, ШТО МЫ НЕ ЎМЕЕМ ЖЫЦЬ БЕЗ ЧЭХАВА І ТАЛСТОГА

        "Аб чым я малюся? Спытайцеся ў мяне: аб чым я малюся? Я не ў царкве малюся. Сама сабе... Я хачу кахаць! Я кахаю! Я малюся за сваё каханне! А мне... (Абрываефразу. Бачу, што гаварыць не хоча.) Успамінаць? Можа, трэба на ўсялякі выпадак адштурхнуць ад сябе... Адсунуць... Я такіх кніг не чытала... У кіно не бачыла... У кіно я бачыла вайну. Мае бабуля і дзед успамінаюць, што ў іх не было дзяцінства, была вайна. Іхняе дзяцінства – вайна, а маё – Чарнобыль. Я адтуль... Вось вы пішаце, але ніводная кніга не памагла мне, не вытлумачыла. Ні тэатр, ні кіно. Я разбіраюся ў гэтым без іх. Сама. Мы ўсё перажываем самі, мы не ведаем, што з гэтым рабіць. Розумам я гэта зразумець не магу. Асабліва разгубілася мая мама, яна выкладае ў школе рускую мову і літаратуру, заўсёды вучыла мяне жыць па кніжках. I раптам такіх вось кніжак няма... Мама разгубілася... Без кніжак жыць яна не ўмее... Без Чэхава і Талстога.
        Успамінаць? Я хачу і не хачу ўспамінаць... (Ці то да сябе прыслухоўваецца, ці то спрачаецца сама з сабою.) Калі вучоныя нічога не ведаюць, калі пісьменнікі нічога не ведаюць, тады мы ім дапаможам сваім жыццём і смерцю. Так лічыць мая мама... А я хацела б пра гэта не думаць, я хачу быць шчаслівай. Чаму я не магу быць шчаслівай?
        Жылі мы ў Прыпяці, побач з атамнай станцыяй, я там нарадзілася і вырасла. У вялікім панельным доме, на пятым паверсе. Вокны – на станцыю. Дваццаць шостага красавіка... Іх было два дні – апошнія два дні ў нашым горадзе. Яго ўжо няма. Тое, што засталося, ужо не наш горад. Тым днём сусед з біноклем сядзеў на балконе, назіраў за пажарам. А мы... Дзяўчынкі і хлопчыкі... Мы на веласіпедах лёталі на станцыю, у каго веласіпедаў не было, тыя нам зайздросцілі. Ніхто не сварыўся. Ніхто! Ні бацькі, ні настаўнікі. Да абеду на беразе ракі не стала рыбакоў. Яны вярнуліся чорныя, гэтак за месяц у Сочы не загарыш. Ядзерны загар! Дым над станцыяй стаяў не чорны, не жоўты, а блакітны. Але на нас ніхто не сварыўся... Выхаванне, пэўна, такое, што небяспека магла быць толькі ваенная: выбух злева, выбух справа... А тут – звычайны пажар, тушаць яго звычайныя пажарнікі... Хлапчукі жартавалі: "Выстройвайцеся доўгімі шарэнгамі на могілкі. Хто вышэйшы – той памрэ першы". Я – маленькая. Я не памятаю страху, я памятаю шмат дзіўных рэчаў. Сяброўка расказвала, як яны са сваёй мамай ноччу закопвалі ў двары грошы і залатыя рэчы, баяліся, што забудуць тое месца. Маёй бабулі, калі яе праводзілі на пенсію, падарылі тульскі самавар, яна чамусьці больш за ўсё непакоілася пра гэты самавар і дзедавы медалі. I пра старую швейную машыну "Зінгер". Нас эвакуіравалі... Гэтае слова "эвакуацыя" прынёс з працы тата: "Мы выязджаем у эвакуацыю". Як у ваенных кніжках... Ужо селі ў аўтобус, тата прыгадвае, што нешта забыўся. Бяжыць дадому. Вяртаецца з дзвюма сваімі новымі сарочкамі... На вешалцы... Гэта было дзіўна бачыць. У салдат незямны выгляд, яны хадзілі па вуліцах у белых маскіровачных халатах і масках. "Што з намі будзе?" –ішлі да іх людзі. "Чаму вы ў нас пытаецеся, – злаваліся яны, – вунь белыя "Волгі" стаяць, там начальства". Едзем ва аўтобусах, неба блакітнае-блакітнае. Куды мы едзем? У сумках і авоськах – велікодныя пірагі, фарбаваныя яйкі. Калі гэта вайна, дык я яе па кніжках уяўляла інакш. Выбух злева, выбух справа... бамбёжка... Ехалі мы марудна, замінала жывёла. Па дарогах гналі кароў, коней... Пахла пылам і малаком... Вадзіцелі мацюкаліся, крычалі на пастухоў: "Што па дарозе гоніце, такую маць?!" Пыл радыеактыўны падымаеце! Ішлі б па полі, па лузе". Тыя ў адказ таксама матам, апраўдваліся, што шкада таптаць зялёнае жыта, траву.
        Ніхто не верыў, што назад мы ўжо не вернемся. Такога ж ніколі не было. Крыху кружылася галава і пяршыла ў горле. Старыя жанчыны не плакалі, плакалі маладыя. Плакала мая мама...
        Прыехалі ў Мінск... Але месца ў цягніку мы купілі ў правадніцы за трайную цану. Яна ўсім прынесла чай, а нам сказала: "Давайце свае кубкі ці шклянкі". Да нас адразу не дайшло... Шклянак, ці што, не хапае? Не! Нас баяцца... "Адкуль?" – "З Чарнобыля". I чалавек бокам-бокам ад нашага купэ, дзяцей не пускаюць, каб бегалі міма. Прыехалі ў Мінск, да мамінай сяброўкі. Маме маёй дагэтуль сорамна, што мы ў сваёй "бруднай" апратцы, абутку ўначы ўваліліся ў чужую кватэру. Але нас прынялі, накармілі. Шкадавалі. А зайшлі суседзі: "У вас госці? Адкуль?" – "З Чарнобыля". I яны таксама бокам-бокам...
        Праз месяц бацькам дазволілі з'ездзіць і паглядзець кватэру. Забралі яны цёплую коўдру, маё асенняе паліто і поўны збор пісьмаў Чэхава, мамін самы любімы. Бабуля... Наша бабуля... Дацяміць не магла, чаму не ўзялі пару слоікаў клубнічнага варэння, якое я любіла, яно ж у слоіках, з накрыўкамі... На коўдры выявілі "пляму"... Мама мыла, чысціла пыласосам, нічога не дапамагло. Здалі ў хімчыстку... Яна "свяцілася"... Гэтая "пляма"... Пакуль не выразалі нажніцамі. Усё знаёмае: коўдра, паліто... А я не магла ўжо спаць пад гэтаю коўдраю... Надзець гэтае паліто... У нас не было грошай купіць мне новае, а я не магла... Я ненавідзела гэтыя рэчы! Гэтае паліто! Не баялася, а зразумейце, ненавідзела! Усё гэта можа мяне забіць! Пачуццё варожасці... Не магу зразумець гэта розумам... Усюды гаварылі пра аварыю: дома, у школе, у аўтобусе, на вуліцы. Параўноўвалі, з Хірасімай. Але ніхто не верыў. Як паверыць у тое, што непадуладнае розуму? Як ты ні стараешся, ні намагаешся зразумець, усё роўна незразумела. Я памятаю: мы ад'язджаем – неба блакітнае-блакітнае...
        Бабуля... На новым месцы яна не прыжылася. Сумавала. Перад смерцю прасіла: "Хачу шчаўя!" Шчаўе некалькі гадоў есці не дазвалялі, яно больш за ўсё набірае радыяцыю. Хаваць мы яе павезлі ў родную вёску Дуброўнікі... Там ужо была зона, агароджаная калючым дротам. Стаялі салдаты з аўтаматамі. За дрот пусцілі толькі дарослых... Тату, маму... Сваякоў... А мне не дазволілі: "Дзецям нельга". Я зразумела, што ніколі не змагу адведаць бабулю... Зразумела... Дзе пра гэта можна прачытаць? Дзе гэта калі-небудзь было? Мама прызналася: "Ты ведаеш, я ненавіджу кветкі і дрэвы". Яна спалохалася самой сабе... На могілках... На траве... Паслалі абрус, паставілі закусь, гарэлку... А салдаты памералі дазіметрам і ўсё выкінулі... Трава, кветкі – усё "шчоўкала". Куды мы адвезлі нашу бабулю?
        Я баюся... Я баюся кахаць... У мяне ёсць жаніх, мы занеслі заяву ў загс. Вы чулі што-небудзь пра хірасімскіх "хікабусі"? Тых, хто выжыў пасля Хірасімы... Яны могуць разлічваць толькі на шлюбы адно з адным, паміж сабою. У нас пра гэта не пішуць, пра гэта не гавораць. А мы ёсць... Чарнобыльскія "хікабусі"... Ён прывёў мяне ў дом, пазнаёміў са сваёй мамай... Яго добрая мама... Працуе на заводзе эканамістам. Грамадская работніца. Ходзіць на ўсе антыкамуністычныя мітынгі. Вось гэтая добрая мама, як даведалася, што я з чарнобыльскай сям'і, з перасяленцаў, здзівілася: "Любачка, хіба вы зможаце нарадзіць?" У нас – заява ў загсе... Ён упрошвае: "Я сыду з дому. Здымем кватэру", – а ў мяне ў вушах: "Любачка, для некаторых існуе грэх дзетараджэння". Грэх кахаць...
        А да яго ў мяне быў другі хлопец. Мастак. Мы таксама хацелі пабрацца. Усё было добра да аднаго выпадку. Я зайшла да яго ў майстэрню і пачула, як ён крычаў па тэлефоне: "Як табе пашанцавала!" Звычайна такі спакойны, нават флегматычны, ніводнага клічніка ў гаворцы. I раптам!! Што аказваецца? Яго сябра жыве ў студэнцкім інтэрнаце. Зазірнулі ў суседні пакой, а там дзяўчына вісіць. Зачапілася за фортку. I на панчосе. Яго сябра здымаў яе... Вымаў з пятлі... А гэты захлёбваўся, дрыжэў: "Ты ўявіць сабе не можаш, што ён убачыў! Што перажыў! Ён нёс яе на руках... Дакранаўся да твару... У яе белая пена на вуснах... Едзем, можа, паспеем..." Пра мёртвую дзеўчынёху ён не гаварыў, нават ні разу не пашкадаваў яе. Яму б толькі ўбачыць і запомніць... А пасля намаляваць... Я тут жа ўспомніла, як ён мяне распытваў, якога колеру быў пажар на станцыі, ці бачыла я расстраляных катоў і сабак, як яны ляжалі на вуліцах? Як плакалі людзі? Ці бачыла я, як яны паміраюць?
        Пасля таго выпадку... Я не магла больш з ім быць... Адказваць... (Пасля маўчання.) Не ведаю, ці захаделв б я з вамі яшчэ раз спаткацца? Мне здаецца, вы разглядваеце мяне, як і ён. Проста назіраеце. Запамінаеце. Ідзе якісьці эксперымент... Не магу вызваліцца ад гэтага адчування... Мне ўжо не вызваліцца ад яго...
        А вы не ведаеце, на каго падае тут грэх? Грэх дзетараджэння... Раней я нават такіх слоў не чула...

        Каця П.

Тры маналогі пра "тло хадзячае" і "зямлю гаворачую" <<

>> Маналог пра тое, што святы Францыск прапаведваў птушкам

Падабаецца Не падабаецца

2009–2022. Беларусь, Менск.