|
МАНАЛОГ ПРА ТОЕ, ШТО ДА ЗВЫЧАЙНАГА ЖЫЦЦЯ ТРЭБА НЕШТА ДАДАЦЬ ДЛЯ ТАГО, КАБ ЯГО ЗРАЗУМЕЦЬ
|
|
|
МАНАЛОГ ПРА ТОЕ, ШТО ДА ЗВЫЧАЙНАГА ЖЫЦЦЯ ТРЭБА НЕШТА ДАДАЦЬ ДЛЯ ТАГО, КАБ ЯГО ЗРАЗУМЕЦЬ
"Вам патрэбны факты, падрабязнасці тых дзён? Ці мая гісторыя? Напрыклад, я ніколі не займаўся фатаграфіяй, а там раптам пачаў здымаць, са мной выпадкова аказаўся фотаапарат. Так, думаў, для сябе. А цяпер гэта – мая прафесія. Я не змог пазбавіцца ад новых пачуццяў, якія зведаў, гэта былі не кароткія перажыванні, а цэлая душэўная гісторыя. Разумееце?
(Гаворыць і раскладвае на стале, крэслах, падаконніку фатаграфіі: аграмадны, велічынёю з кола, сланечнік; буслінае гняздо ў пустой вёсцы; самотныя вясковыя могілкі з таблічкай ля варотаў: "Высокая радыяцыя. Уваход і ўезд забаронены"; дзіцячая каляска ў двары хаты з забітымі вокнамі, на калясцы сядзіць варона, як над сваім гняздом; пракаветны жураўліны ключ над здзічэлым полем...) Пытаюцца. "Чаму не здымаеш на каляровай плёнцы? У колеры!" Але ж Чарнобыль... Чорная быль... Астатнія фарбы не існуюць... Мая гісторыя? Каментарый да гэтага... (Паказвае на фатаграфіі.) Добра. Паспрабую. Разумееце, усё гэта ёсць тут... (Зноў паказвае на фатаграфіі.) Тым часам я працаваў на заводзе, а завочна вучыўся ва універсітэце на гістарычным. Слесар другога разраду. Нас набралі групу і тэрміновым чынам адправілі. Як на фронт.
– Куды едзем?
– Куды загадаюць.
– Што будзем рабіць?
– Што загадаюць.
– Але мы – будаўнікі.
– Вось і будзеце будаваць. Адбудоўваць.
Будавалі падсобныя памяшканні: пральні, склады, паветкі. Мяне паставілі на разгрузку цэменту. Які цэмент, адкуль – ніхто не правяраў. Загружалі, выгружалі. Дзень грабеш рыдлёўкай, пад вечар адны зубы блішчаць. Чалавек з цэменту. I сам, і спяцоўка наскрозь. Увечары яе атрос, разумееце, а раніцою зноў надзеў. Праводзілі з намі палітгутаркі. Героі, подзвіг, на пярэднім краі... Вайсковая лексіка... Што такое бэр? Што такое мілірэнтген? Задаём пытанні, камандзір растлумачыць не можа, у вайсковым вучылішчы яго гэтаму не вучылі. Мілі, мікра... Кітайскае пісьмо. "Навошта вам ведаць? Выконвайце, што загадаюць. Тут вы – салдаты". Мы – салдаты, але не зэкі.
Прыбыла камісія. "Ну, – супакойваюць, – у вас усё нармальна. Фон нармальны. Вось кіламетры чатыры адсюль, там жыць нельга, людзей будуць высяляць. А ў вас спакойна". З імі дазіметрыст, ён вазьмі ды ўключы скрынку, якая вісела ў яго на плячы, і доўгім гэтым шастом – па нашых ботах. I як скочыць убок, – міжвольная рэакцыя...
Вось тут пачынаецца самае цікавае для вас, як пісьменніка, асабліва. Як доўга, вы мяркуеце, мы ўспаміналі пра гэты момант? Сама больш некалькі дзён. Ну, не здольны наш чалавек думаць толькі пра сябе, пра ўласнае жыццё, быць замкнёнай такой сістэмай. Палітыкі нашы не здольныя думаць пра вартасць жыцця, але і сам чалавек таксама. Разумееце? Не гэтак мы злеплены. З іншага цеста. Вядома, мы ўсе там пілі і прытым моцна пілі. Да ночы цвярозых не заставалася. Пасля першых дзвюх чарак хтосьці засумуе, успомніць пра жонку, пра дзяцей, пра сваю працу раскажа. Начальства мацюгне. Але потым, пасля адной-дзвюх пляшак... Гаворкі толькі пра лёс краіны і пра ўладкаванне Сусвету. Спрэчкі пра Гарбачова і Лігачова. Пра Сталіна. Вялікая мы дзяржава ці не, адолеем ці не адолеем амерыканцаў? Восемдзесят шосты год... Чые самалёты лепшыя, а касмічныя караблі больш надзейныя? Ну, Чарнобыль выбухнуў, але наш чалавек першым вырваўся ў космас! Разумееце, да хрыпаты, да ранку. Пра тое, чаму ў нас няма дазіметраў і не даюць якіх-небудзь парашкоў на ўсялякі выпадак, чаму няма пральных машын, каб спяцоўкі штодня мыць, а не два разы ў месяц – гэта абмяркоўвалася ў апошнюю чаргу. Між іншым. Ну, гэтак мы, разумееце, скроены. Каб яго чорт узяў!
Гарэлка была даражэй за золата. Купіць немагчыма. У навакольных вёсках пілі ўсё: гарэлку, самагонку, ласьён, дабраліся да лакаў, аэразоляў... На стале – трохлітровы слоік з самагонам ці авоська з адэкалонам "Шыпр"... I гаворкі-балантэсы. Сярод нас былі настаўнікі, інжынеры... Поўны інтэрнацыянал: рускія, беларусы, казахі, украінцы. Філасофскія гаворкі... Пра тое, што мы – нявольнікі матэрыялізму, а матэрыялізм абмяжоўвае нас рэчавым светам. Чарнобыль – выйсце ў бясконцасць. Я памятаю, як дыскутавалі пра лёс рускай культуры, пра яе схільнасць да трагічнага. Без ценю смерці нічога немагчыма зразумець. Толькі на грунце рускай культуры і можна будзе асэнсаваць катастрофу... Толькі яна да гэтага гатовая... Баяліся бомбы, атамнага грыба, а вунь што сталася... Ведаем, як палае дом ад сярнічкі ці снарада... Ну, а гэта ні на што было не падобна... Даходзілі чуткі, што агонь незямны, нават не агонь, а святло. Мігценне. Ззянне. Не сінеча, а блакіт. I не дым. Вучоныя раней сядзелі на месцы багоў, а цяпер – паўшыя анёлы. Дэманы! Чалавечая прырода як была, так і засталася для іх таямніцай. Я – рускі, з Браншчыны. У нас сядзіць, разумееце, стары на парозе, хата скасабочылася, неўзабаве абурыцца, а ён філасофствуе, свет перабудоўвае. А мы – пад самым рэактарам...
Да нас заляталі газетныя рэпарцёры. Здымалі. Сюжэты надуманыя. Здымаюць акно пустой хаты, кладуць перад ім скрыпку... I называюць – чарнобыльская сімфонія. А там нічога не трэба было прыдумляць. Хацелася зберагчы ў памяці ўсё: раструшчаны трактарам глобус у школьным двары, счарнелую памытую бялізну, якая вісіць ужо каторы месяц на балконе, пакінутыя брацкія магілы... Трава на іх упоравень з гіпсавымі салдатамі-помнікамі, а на гіпсавых аўтаматах – птушыныя гнёзды. Дзверы ў хаце выбіты, ужо яе абшнарылі марадзёры, а фіранкі на вокнах зашморгнены. Людзі з'ехалі, засталіся жыць іх фатаграфіі ў хатах. Бы іх душы. Не было нічога няважнага, дробязнага. Усё хацелася запомніць дакладна і падрабязна: часіну дня, калі гэта ўбачыў, колер неба, свае адчуванні. Разумееце? Чалавек пакінуў гэтыя мясціны назаўсёды. Мы – першыя людзі, што перажылі гэтае "назаўсёды". Няможна выпусціць з-пад увагі ніводнай дробязі... Твары старых сялян, падобныя на абразы... Ім меней за ўсё зразумела тое, што здарылася. Яны ніколі не пакідалі свой двор, сваю зямлю. Паяўляліся на свет, кахаліся, здабывалі хлеб надзённы ў поце твару свайго, прадаўжалі род... Дачэкваліся ўнукаў... I пражыўшы жыццё, пакідалі гэтую зямлю, адыходзячы ў яе, робячыся ёю. Беларуская хата! Гэта для нас, гараджан, дом – машына для жыцця. А для іх– цэлы свет. Космас. Едзеш праз пустыя вёскі... I гэтак хочацца напаткаць чалавека... Разрабаваная царква... Мы зайшлі: пахла воскам. Захацелася памаліцца...
Я хацеў усё гэта запомніць. Я пачаў фатаграфаваць... Гэта – мая гісторыя...
Нядаўна пахаваў сябра, з якім быў там. Ён памёр ад раку крыві. Памінкі. Па славянскім звычаі выпілі, закусілі, разумееце. I пачаліся гаворкі, да поўначы. Спачатку пра яго, пра адышоўшага. А потым? А потым зноў пра лёс краіны і пра ўладкаванне Сусвету. Выйдуць рускія войскі з Чачні ці не выйдуць? Пачнецца другая каўказская вайна ці яна ўжо йдзе? Якія шанцы ў Жырыноўскага стаць прэзідэнтам? Якія ў Ельцына? Пра англійскую карону і прынцэсу Дыяну. Пра рускую манархію. Пра Чарнобыль. Цяпер ужо розныя здагадкі... Адназ іх, што іншапланецяне ведалі аб катастрофе і дапамаглі нам, другая – гэта быў касмічны эксперымент, і праз нейкі час пачнуць нараджацца дзеці з геніяльнымі здольнасцямі. А можа, беларусы знікнуць, як некалі зніклі іншыя народы: скіфы, хазары, сарматы, кімерыйцы, хуастэкі? Мы – метафізікі... Жывём не на зямлі, а ў марах, у гаворках. Да будзённага жыцця нам трэба нешта дадаць, каб яго зразумець. Нават побач са смерцю..."
Віктар Латун, фатограф
|
