РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Васіль Быкаў
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Мёртвым не баліць
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
10
        
10

        
        Нешта мне замінае, пакутна трывожыць, я падсвядома імкнуся ў суладную млявасць забыцця, дзе нічога і – сон... Але гэтае нешта мацней за мяне, за стому, яно вырывае мяне з салодкае адсутнасці, і я прачынаюся. Толькі дзе я? Нейкія людзі, устрывожаная гамана, далёкія і блізкія галасы. I раптам скрозь санлявую няўцямнасць прарываецца адна фраза, якая адразу вяртае мяне да явы:
        – Младшой! А младшой! Твайго немца забіраюць...
        «Немца? Якога немца?.. Ага! Гэта ж я ў санчасці». Я ўскідваю цяжкую галаву. Насупраць у хаце, усё ў тым жа змроку «кацюш», «мой» немец і абапал яго двое: адзін у шынялі, другі – у паўшубку.
        Гэта Шашок і Сахно.
        Сахно паварочваецца на голас, затым – да мяне. На яго выгаленым твары пад нізка насунутай на лоб чорнай кубанкай строгая зацятасць няўмольнага выканаўцы закону.
        – Вы куды? – асіпла кажу я. – Гэта – палонны.
        – Младшой, не давай! Хай самі ў палон возьмуць, – падбухторвае з ложка сяржант.
        Сахно строга азірае яго.
        – Ану, замаўчаць! Вас не пытаюць, таварыш сяржант! – I да мяне – крыху цішэй, але ўсё тым жа тонам загаду: – Васілевіч! Прайдзёмце з намі!
        – Куды ён пойдзе? У яго нага!
        Гэта – Каця. Яна тут жа, за іхнімі спінамі, у мігатлівым святле «кацюшы». Я бачу яе светлыя, рассыпаныя на галаве валасы і, не разумеючы яшчэ, у чым справа, але адчуваючы, што мне не трэба паддавацца гэтым двум, кажу:
        – У мяне нага. Во.
        Сахно акідвае мяне недаверлівым позіркам, але больш ні слова не кажа і паварочваецца да немца.
        – Ану, вэк!
        Шашок расчыняе дзверы, Сахно лёгка піхае ў іх палоннага, які відавочна маркатнее і, не зірнуўшы ні на кога, выходзіць.
        Узялі – хай, мне яго не шкада, толькі развяжа рукі. Аднак параненым, якіх, дарэчы, прыбыло ў гэтай хаціне, самаўпраўства гэтага чалавека чамусьці не падабаецца.
        – Ось табе і найграў! Трэба б сядзець ды сапець у дзве дзіркі.
        – Павялі і шлёпнуць...
        – Факт, шлёпнуць.
        – А хто гэта? – наіўна пытаецца нехта з кута.
        Яму, аднак, ніхто не адказвае. Каця ад парога махае рукой, даючы тым знак змоўкнуць. Усе насцярожана прыслухоўваюцца, я таксама. У сенцах чуваць нейкая валтузня, праз шчыліны ў дзвярах мільгае святло ліхтарыка, даносяцца сцішаныя галасы:
        – Павярніся, жыва!
        – Трымай!
        – Ану паглядзім у ботах...
        – Кішані абшарыў?!.
        – Пуста. Усё абчысцілі.
        – Ладна. Чорт з ім...
        Сяржант круціцца на ложку і плюецца.
        – Сцярвятнікі!
        Каця надзявае на галаву шапку і падпяразвае паўкажушок. Яе вочы асуджальна косяцца на сяржанта.
        – Чыя б кароўка мычала, а твая б маўчала. Сам такі.
        – Я такі? Я не такі! – запаляецца сяржант. – Я кроў праліваў. Калі што – я крывёй плачу.
        – Ладна табе ўжо. Наплаціўся...
        Круглы, рабаваты сяржантаў твар расплываецца ў жартоўнай ухмылцы.
        – Ты мяне не чапай, рыжая. А то ўкушу. Я злы і кантужаны.
        – Ханыга ты! – ва ўпор аб’яўляе Каця, выразна варухнуўшы русявымі бровамі. У вачах яе, аднак, гуллівая гарэзнасць. Відаць па ўсім, яршысты гэты дэсантнік, насуперак усяму, ёй падабаецца.
        – Рыжая! Ах ты!..
        Сяржант робіць маўклівы выпад, учэпіста хапаючы Кацю. Але яна гулка лупіць яго па парусінавым рукаве курткі і ўхмыляецца.
        – Адстань, ханыга!
        Яна прарываецца да дзвярэй, але не паспявае выйсці, як дзверы расчыняюцца. На парозе зноў з’яўляецца немец, за ім уваходзяць тыя двое. Кубанка ў Сахно зухавата ссунута на вуха, калючы позірк падазрона бегае па тварах людзей, нібы гаворачы: «Ану, што вы тут без мяне думалі?» Мільгануўшы сюд-туд ліхтарыкам, ён падступае да мяне.
        – Вы што, зусім не можаце? I ўстаць не можаце?
        – Не, чаму...
        – Тады ўстаньце.
        Я трохі здзіўляюся, навошта гэта спатрэбіўся яму, і спрабую ўстаць. Нага чамусьці ацяжэла, павязка набрыняла крывёю. Недзе ў глыбіні раны торгае, – здаецца, у гэтую ноч перавязаць яе і не прыйдзецца. Але куды гэта ён мяне павядзе?
        – Зброю браць?
        – Не трэба.
        Я кладу на салому свой ППС, які мне, аднаногаму, даволі-такі замінае, і абапіраюся аб нечую шынельную спіну. Сахно няпэўна мільгае ліхтарыкам па абшарпаных сценах мазанкі. Яркі круглячок святла спыняецца на завешаным пасцілкай праходзе.
        – Ану, пройдзем туды!
        Следам за ім, хапаючыся па чарзе за ложак, услон і сцяну, я даскокваю да перагародкі. Капітан адхінае пасцілку і, пасвяціўшы ліхтарыкам, праганяе адсюль двух сонных параненых. Мы спьшяемся каля застаўленага несамавітым сялянскім посудам століка. Сахно кідае Шашку:
        – Давай святло!
        Шашок з рухавасцю дбайнага падначаленага хуценька ўносіць «кацюшу», ля кнота абсыпаную соллю. Ставіць яе на перакуленую міску і звыкла прыладжваецца на лаўцы. Я сядаю ў канцы стала.
        Сахно выключае ліхтарык.
        – Даўно тут?
        – Звечара.
        – А нагу дзе параніла?
        – У стэпе. Дзе на танкі напароліся... Ён жа ведае, – ківаю я на Шашка. Той, аднак, не варухне і брывом, нібы і не знаёмы, нібы і не быў з намі ў той кукурузе. Безуважны да мяне, ён хвіліну поркаецца ў палявой сумцы, выкладвае з яе паперы.
        – А дзе Кротаў? – раптам хуценька пытаецца Сахно і на ўсе вочы, не міргнуўшы, глядзіць на мяне.
        – Кротаў забіты.
        – А двое палонных?
        – Тыя ўцяклі, напэўна. Хоць адзін таксама забіты. Застаўся ў кукурузе.
        – Забіты? – са з’едлівай іроніяй перапытвае Сахно.
        Я недаўменна зазіраю ў яго ярка асветлены «кацюшаю» твар. На ім маска стрыманай да часу падазронасці і недаверу.
        – Забіты, факт.
        – Кім забіты?
        – Ну, немцамі. Кім жа яшчэ...
        Сахно ківае Шашку:
        – Так, запісвай.
        Той разгортвае на стале нейкі блакнот у дробную слабенькую лінеечку і з чорным нямецкім арлом на вокладцы. Блакнот трафейны, гэта пэўна, але я чамусьці затрымліваю позірк на тым агідным арле з нібы падрэзанымі, стылізаванымі крыламі. Усё гэта выклікае ва мне неўсвядомлены яшчэ пратэст.
        – Значыць, палонны немец забіты немцамі? Так? I Кротаў таксама забіты немцамі?
        – Ну, вядома.
        – Ану, раскажы падрабязней.
        – Што расказваць! Вунь старшына ж з намі ехаў. А пасля ён павярнуў, а мы і наскочылі...
        Я коратка, без ніякай ахвоты, перадаю сутнасць нашай злашчаснай сутычкі з немцамі.
        – Так, так, – ажыўляецца Сахно і грудзьмі аблягаецца на стол. Стол скрыпуча падаецца ў мой бок. Ад капітана моцна патыхае аўчыннаю кісласцю новага паўшубка. – Так, так, цікава. Ты запісвай.
        – Запісваю.
        Шашок, адтапырыўшы ніжнюю губу, не дужа спрытна, але затое старанна скрабе ў блакноце чорнаю аўтаручкай.
        «Што тут запісваць? – думаю я. – Што тут незразумелага? Чаго яны сумняваюцца? Хіба падазраюць у чымсьці благім Кротава?» Вочы мае, аднак, не могуць адарвацца ад фірменнага арла на блакноце, і зацятая злосць ва мне ўсё нарастае.
        Сахно тым часам прыдзірліва дапытваецца:
        – А чаму вы не пабеглі за ім?
        – А я і пабег. Як толькі чарга – я і пабег. Не за ім – за немцам.
        – А што было раней: чарга ці ён пабег?
        – Чарга.
        – Чарга, так? А вы ж толькі што сказалі, што Кротаў кінуўся бегчы яшчэ да чаргі.
        «Блытае. Ловіць. Пайшоў ты да д’ябла! Папаў бы туды, хай бы тады і прыкмячаў, што раней», – злосна думаю я і кажу:
        – Гэта ўсё амаль разам. Немец кінуўся ўбок, Кротаў за ім. Тут і чарга.
        – Значыць, усё ж раней Кротаў пабег за немцам. Так і запішам.
        Што яны мяне ловяць? Што яму трэба, гэтаму чалавеку? Што ім да мёртвага Кротава?
        Але Сахно, пэўна, ведае, што яму трэба. Ён задаволена адкідваецца на ўслоне, дастае з-пад партупеі на грудзях засунутыя туды пальчаткі і гучна ляскае імі аб далонь.
        – Ось гэта і трэба было даказаць.
        – Што?
        – А гэта самае.
        Сахно ўстае, звыкла папраўляе кабуру ТТ на дзязе і пачынае старанна нацягваць на пальцы пальчаткі. Яны нешта дабіліся ад мяне, але я не разумею яшчэ іхняе мэты. Я толькі адчуваю, што яны абхітрылі, і ў мяне ўзнікае гнеўнае абурэнне супраць гэтага іх бесцырымоннага наскоку.
        – А цяпер падпішы, младшой, – кажа Шашок і падсоўвае мне той самы блакнот.
        Мімаволі нешта ва мне захлістваецца на тугі, упарты вузёл.
        – Не буду падпісваць.
        Шашок замірае побач. Сахно за маёй спіной, чуваць, перастае перабіраць пальцы ў пальчатках.
        – Як гэта не будзеш?
        – А не буду, і ўсё!
        Абодва паўхвіліны маўчаць. Я адчуваю іх збянтэжанасць і ведаю, што для мяне гэта можа скончыцца дрэнна.
        – Гэта чаму? – зацята пытаецца Сахно. Асветлены знізу тупаносы, старанна выгалены твар капітана тоіць недаўменне і пагрозу.
        – А што вы чапляецеся да Кротава? Што ён вам зрабіў?
        Не адказваючы на маё пытанне, Сахно падступае бліжэй.
        – Не прытварайцеся. Вы выдатна ведаеце, што ён зрабіў.
        – Нічога ён не зрабіў. Ён забіты.
        – Ах, забіты! – раптам узрываецца капітан і хапае са стала блакнот. – Забіты! Ну, тады наракайце на сябе! Зразумела?
        I тыцкае мне пад нос блакнот.
        – Ану, падпісвайце!
        – Сказаў – не буду!
        – Пашкадуеш. Ды позна будзе...
        Няхай пашкадую. Магчыма, я ў чымсь памыляюся, але я не хачу выдумляць на чалавека, які не зрабіў мне нічога кепскага. Хлопцы за перагародкай прыціхаюць! Пэўна, адсюль чутна ўсё. Але хай! Чорт з імі, гэтымі двума! Што яны, урэшце, мне зробяць!
        Я чакаю новага выбуху, крыку, можа, нават лязгання пісталетамі – чакаю сваркі і гатовы да яе. Я не баюся. Я ўжо наважыўся на ўсё і гатовы трымацца цвёрда. Але Сахно раптам ідзе да дзвярэй.
        – Добра! Мы яшчэ вернемся! Мы яшчэ траханём цябе. Паняў?
        Шашок зграбае са стала паперы, блакнот і паспешліва следам за капітанам выходзіць з-за перагародкі. Я нетаропка бяру з міскі «кацюшу». Рукі мае дробненька, нервова дрыжаць.
        У хаце гамана. Ад парога ступае Каця. Яна і не выходзіла, была тут і ўсё чула. Я ведаю, яна заступіцца. У мяне ўжо нарадзілася і жыве недзе ў душы цёплае, удзячнае пачуццё да яе, толькі цяпер я хачу сказаць ёй: не трэба.
        – Што прычапіліся да младшога? – бесцырымонна кажа Каця. – Кротаў забіты.
        Сахно шчоўкае ліхтарыкам і нахабна скіроўвае яго ў круглявы, па-хлапечы абсівераны твар Каці. Дзяўчына пакутліва хмурыць бровы, але не закрываецца ад святла – вытрымлівае гэта нахабства з упартасцю і выклікам у шэрых вачах.
        – А ты бачыла?
        – Бачыла, – міргнуўшы ўрэшце ад рэзкага святла, кажа Каця. – Калі б не бачыла, не гаварыла б.
        – Праверым! – шматзначна абяцае Сахно, не зводзячы кружок святла з яе вачэй. Каця нечакана б’е яго па руцэ.
        – Ідзі ты са сваім ліхтаром. Што слепіш?!
        Сахно апускае ліхтарык.
        – Праверым!
        – Вунь фрыца лепей правер. Калі такі правяральшчык спрытны...
        3 ложка адгукаецца сяржант:
        – Праверылі ўжо і фрыца. Колькі можна!
        – Не ваша справа! – Сахно злосна азіраецца. – Трэба будзе – праверым. Каго трэба.
        Яны ідуць да дзвярэй. Шашок адкідвае на тоўсты зад не менш тоўстую палявую сумку. Немца яны, здаецца, браць не збіраюцца.
        – Няма чаго гразіцца! – падае хтосьці голас з кутка. – Нас ужо праверылі. Асколкамі праверылі. А то наеў ражку і грозіцца.
        – Ану, ціха, пяхота! – па-начальніцку прыкрыквае сяржант.
        Сахно і Шашок, аднак, не затрымліваюцца. Прытвараюцца, што не чуюць абразы, і толькі мацней, чым трэба, бразгаюць з таго боку дзвярыма.
        Узрушаны, я стаўлю на прыпечак «кацюшу» і пераводжу позірк на сваё месца. Там у змроку каля аўтамата курчыцца на саломе немец.
        – Ану, марш адсюль! – тонам Сахно прыкрыкваю я. Немец спахопліваецца і ўскоквае, аддаючы месца. На ложку паварочвае галаву сяржант.
        – Ганс, сядай, дзе стаіш. Во перада мной. Бо тут цесна.
        Сапраўды, на ложку цеснавата, хоць там ужо толькі адзін паранены. Таго, хто хрыпеў, ужо няма. Немец, патаптаўшыся, неахвотна падбірае доўгія ногі і сядае насупраць сяржанта. Той, відаць, ужо не прэч памірыцца з палонным. 3 «маім» палонным.
        А зрэшты, чорт з ім! Чым ён далей ад мяне, тым лепш! Што я, абавязаны ўвесь час клапаціцца пра яго, аберагаць, заступацца? Такі ён «мой», як і сяржантаў, Кацін ці яшчэ чый. Да таго ж, можа, яшчэ якая сволач... Толькі звяжыся, не расхлябаеш за век.
        Я злы і нядобры. Баліць параненая нага, на душы брыдка, быццам я зрабіў подласць. Хутчэй бы дачакацца ранку ды пакінуць гэтую хату, гэтае сяло, у якім напаткалі мяне адны непрыемнасці.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2021. Беларусь, Менск.