РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Максім Гарэцкі
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Меланхолія
1. Сумныя лісты
2. На пошце
3. Паварот
4. Прыехаў
5. Малацьба
6. На могілках
Калоніі
3. ПАВАРОТ
        
3. ПАВАРОТ

        
        Мой любы таварышу.
        За ўвесь час атрымаў усяго два тваіх лісты: адзін у вёсцы Радзівілішках, дзе я быў на працы, і адзін тут, у Вільні, бо яшчэ не паспелі пераслаць мне яго з губернскае каморніцкае канцылярыі.
        Ты пішаш, што не разумееш майго настрою. Ты навучаеш мяне быць моцным і патужным у жыцці. Ты ганіш мяне і кажаш, што ныццём і хныканнем мы ніколі не возьмем жыцця ў свае рукі.
        Што ж, ахвотна згаджаюся з табою і ахвотна сам навучаў бы каго-небудзь так, як ты навучаеш мяне... А тым часам – вось я ўжо ізноў у Вільні, працу кінуў і заўтра ўвечары еду дамоў, у сваё роднае Цёмналессе. Нічога не разумееш? Я і сам нічога не разумею...
        Апошні ліст я пісаў табе тыдні два таму назад. На другі пасля таго дзень я хадзіў у мястэчка на пошту і там наскандаліў, як самы апошні блазень. Я пасварыўся з паштавіком і, не стрымаўшыся, пстрыкнуў яму лёгенька па носе. Нікога пры гэтым не было, паштавік, відаць, нікому не пахваліўся, ды ён і не ведаў, хто я такі, дык ніякіх вынікаў скандал гэты для мяне не меў. Нікому, нават свайму патрону, я таксама аб гэтай брыдкай гісторыі нічога не сказаў – не хапіла духу, дый нашто? У моманты найбольшай слабасці з’яўляўся быў намер напісаць пакрыўджанаму ліст з просьбаю аб прабачэнні... Але не пісаў і толькі мучыўся: нашто было гэтак рабіць? Нашто зняважыў чалавека? Што я гэтым каму давёў, што я гэтым палепшыў? Паказаў толькі сваю азіяцкую натуру і некультурнасць... Такія разважанні не давалі мне супакою. I мне страшэнна захацелася выехаць адтуль, уцячы хоць на край свету, абы толькі ў іншае месца.
        Землеўпарадкаванне, якое мы рабілі, абрыдла мне да смерці. Абрыдлі мне гэтыя няшчасныя жмогусы, абрыд мне мой патрон-каморнік, а галоўнае – я абрыд на гэтай працы самому сабе.
        I я кінуў працу. Так, братка, кінуў і ўцёк...
        Калі я выязджаў, патрон мой так расчуліўся, што аблапіў мяне ў сваіх абоймах і пусціў слязу. Чорт ведае, якая сентыментальнасць у такога старога каня і такога апошняга цыніка! Прасіў мяне пісаць яму аб сабе, дзе і што буду рабіць далей, і, калі што, ізноў прыязджаць да яго на працу. Пацешыў нават, што, скончыўшы працу тут, ён пераязджае ў беларускую шляхецкую ваколіцу, дык там, казаў, будзе мне прыемна і цікава.
        Але даруй, братка. Калі садзіўся пісаць табе, дык думаў, што знайду ў пісанні салодкасць і напішу табе шмат і аб усім... А вось раптам страціў ахвоту пісаць. Дык на гэтым і канчаю.
        Увечары пайду на беларускую вечарынку, аб якой выпадкова даведаўся, зайшоўшы ў кнігарню купіць кніжак.
        Цікава – што я там убачу.
        Заўтра, калі буду мець настрой, апішу табе ўсё падрабязна.
        Жыві, братка, працуй, вучыся і будзь вясёлы, каб не давялося калі каму навучаць цябе так, як ты навучаеш цяпер мяне... Бывай!
        Твой «слабы» Лявон...
        
        
* * *

        
        Было ўжо пасля дзевятай, калі ўзбіраўся ён па цесненькіх усходцах у Беларускі клуб.
        «Цікава, што я тут убачу», – з якойсьці салодкаю трывогаю шаптаў сабе самому і сябе самога ўмаўляў не разлічаць на штосьці асаблівае.
        «Што ж, беларусы – народ бедны, свядомых людзей – жменя, дык вядома, адкуль жа будзе ў іх багаты клуб? Хоць надта ўжо чамусьці бедны выбралі закутак і нават не змялі смяццё на сходах».
        «Цяпер – лета, людзі ў раз’ездзе, можа, нікога з выдатных і не ўбачу, але ўсё можа быць і вось, на маё шчасце, будзе тут Купала, Колас ці яшчэ хто з паэтаў ці з рэдакцыі «Нашае нівы» – пагляджу хаця на іх, паслухаю хаця як збоку, як яны гавораць...»
        Так думаў ён – і здзівіўся, што дзверы ў клубе зачынены і нікога пры іх няма, ніхто ні ўпушчае, ні выпушчае. Што такое? Можа, трапіў не туды? Але ж адрас быў дадзены такі, і вось вісіць яшчэ кавалак здзёртае паперыны, і на цьмяным святле маленькай электрычнай лямпачкі так-сяк можна было прачытаць пісанае па-беларуску.
        Прыслухаўся – за дзвярамі тупат, скачуць... Іграюць на раялі і на скрыпцы.
        Ціханька піхнуў рукою дзверы – адчынена... Не ведаў, ці ўвайсці, і заўважыў беленькую пупку электрычнага званка. Узняў руку, каб пазваніць, і тады заўважыў, што дрот ад пупкі даўным-даўно ад’ехаў далёка ўбок і баўтаецца аддзёртым і загнутым запыленым і брудным кончыкам.
        «Ну і парадачкі ж у вас, браты мае беларусы!» – падумаў з нялюбасцю і піхнуў дзверы і паглядзеў, ці ёсць там хто жывы.
        У бедным пакойчыку, з правага боку, стаяла раскірэчаная вешалка, і на ёй вісела колькі польтаў, а згары, на пыльнай, пэўна, дошцы ляжалі шапкі і капелюшы; у кутку, з левага боку, сядзеў за голым столікам хлапчук і трымаў у руках караньковую білетную кніжачку.
        – Пятнаццаць капеек з вас, – сказаў ён Лявону.
        – За што? – спытаўся Лявон.
        – Што вы, не ведаеце, за што? За ўваход... – адказаў хлапчук, нібы баяўся, каб гэты новы чалавек не скруціў яму пятнаццаці капеек і не прайшоў у залу так.
        Лявон заплаціў і, распранаючыся, спытаўся:
        – Ці ёсць тут сёння хто з беларускіх пісьменнікаў?
        Хлапчук падумаў, – як відаць, не зусім добра зразумеў, – і сам спытаўся:
        – А хто яны? Якіх вам трэба?
        – Купала ёсць?
        – Не ведаю... Мяне пасадзіў тут дзядзька Булгак. Калі вам трэба, ён зараз выйдзе, я паклічу...
        – Не, не трэба...
        Лявон увайшоў у другі пакой. Тут было пуставата, стаяла колькі бедных крэслаў, а ля дзвярэй у залу прыхінулася колькі маладых хлапцоў. Яны курылі і глядзелі ў залу, а дым пушчалі, адвярнуўшыся назад, у гэты пусты пакой.
        Лявон падышоў да іх і пачуў, што гавораць яны па-расійску. «Вось табе і спатканне з беларусамі», – падумаў ён.
        У невялічкай зале хлопцы і дзяўчаты танцавалі вальс. За раялем сядзела якаясь пані, а пры ёй на скрыпку рэзаў малады музыка, як відаць, вучань з якой-небудзь школы ці студэнт.
        Танцавалі бурна і вясёла. Усіх вадзіў за сабою сухашчавы белабрысы чалавек, яшчэ даволі малады, як і ўсе тут, але ўжо з лысінкаю. Ён быў франт у кургузым пінжачку і пры манішцы. Зрабіўшы салодкі твар і топнуўшы нагою, ён крычаў: «Агош!» ці «Адруа!» – і цягнуў сваіх слухмяных скакуноў то направа, то налева.
        Нарэшце ўсе фігуры былі скончаны, людзі прытаміліся, і раяль і скрыпка сціхлі. Усе загаманілі, і хто садзіўся, абціраючы пот, хто ішоў у сумежны пакой і на балкончык.
        Міма Лявона праходзілі дзяўчаты ў нейкіх асаблівых касцюмах і гаварылі па-польску.
        Лявон адышоўся ў куток. Тут стаяў адзін хлопец, з выгляду чалавек просты, і Лявон спытаўся ў яго:
        – У якіх гэта касцюмах некаторыя дзяўчаты?
        – А вы, мусіць, першы раз тут? – адазваўся хлопец па-беларуску. – Гэта беларускія касцюмы.
        – Ніколі б не падумаў, што беларускія, – здзівіўся Лявон. – У нас, у Магілеўшчыне, дзяўчаты зусім не так прыбіраюцца...
        – Ну, дык якая там у вас Беларусь! Вы там зусім акацапелі, – адказаў хлопец. – Там чыстых беларусаў ужо няма.
        – А чаму гэтыя паненкі гавораць па-польску, калі яны ў вас тут такія чыстыя беларускі? – мімаволі заўважыў Лявон.
        – Якія там яны беларускі! – зусім спакойна гаварыў хлопец. – Ходзяць сюды паскакаць.
        – А хлопцы-беларусы ёсць? – спытаўся Лявон.
        – Пара чалавек ёсць... Вось гэтыя, што каля дзвярэй, беларусы.
        – Гэтыя? Дык яны ж, я чуў, гавораць, здаецца, па-расійску?
        – От, троху па-расійску, троху па-беларуску. Тут усе гэтак.
        – А з «Нашае нівы» тут хто-небудзь ёсць? – спытаўся Лявон.
        – Не, яны сюды заходзяць рэдка. Але калі вы так цікавіцеся – паглядзіце: вунь беларускі паэта, дзядзька Булгак...
        I ён паказаў Лявону на таго белабрысага дырыжора.
        – Нешта я не чуў пра такога, – сказаў Лявон.
        – Ён піша пад псеўданімам Трахім Сталёвы. Нішто сабе піша вершыкі...
        – Дык гэта Трахім Сталёвы! – успомніў Лявон пару вершыкаў, падпісаных гэтым імем, і сам сабе падумаў: «Ну і сталёвы!»
        – Яго, бачыце, у «Нашай ніве» заціраюць, дык ён піша больш у расійскія і ў польскія газеты.
        – Відаць... – прамармытаў Лявон і змоўк у мімавольнай цяжкой задуме.
        Ізноў пачаліся скокі, ізноў салодка крычаў Трахім Сталёвы свае «агош» і «адруа», ізноў тая ці іншая паненка зрэдку казала якое-небудзь беларускае слова з асаблівым, дзеля жарту, націсканнем.
        Лявон выйшаў на балкончык і сумаваў там адзін, часам мімаволі шэпчучы сам сабе: «I гэта наш культурны асяродак!.. Той наш асяродак, аб якім мы так марылі ў сваёй глухой школе, у сваім глухім беларускім кутку!.. Дзе ж яна тут тая «агромністая грамада», дзе ж яна тут тая свядомая моладзь, дзе ж яны тут тыя правадыры?»
        Роспач агарнула яго. Яму цяпер здавалася, што беларускае адраджэнне не мае пад сабою ніякага грунту, што ў «Нашай ніве» сядзяць сляпыя людзі, адарваныя ад жыцця, што нічога з гэтае беларускае мовы не будзе і быць не можа...
        Ізноў прыйшоў у залу. Панураны, пазіраючы спадлоб’я, стаяў у кутку і глядзеў, як скачуць вясёлыя людзі, гэтыя зусім яму чужыя людзі...
        «Мусіць, гэта самы цяжкі вечар у маім жыцці», – падумаў ён, і аж на сэрцы зрабілася сцюдзёна ад страшнага цяжару. Страціўшы ўсякую ахвоту жыць, механічна завярнуўся ён і пайшоў напранацца.
        А следам у дзверы ляцела вясёлая музыка і дружны тупат скакуноў.
        
        
* * *

        
        Наўкола і скрозь быў сон, нават коні самых позных вознікаў ужо не пляскалі на вуліцы па каменні, і вельмі паслабела жаўтавае святло ад сумнага ліхтара, што стаяў унізе на рагу вуліцы. У пакоі было ціха і цёмна, як і ва ўсім гатэлі.
        Лявон ляжаў і думаў і не мог заснуць; толькі ўсё глыбей і глыбей пагружаўся ў тую прыемна хваравітую млявасць, што бывае між сонным і не сонным станам, але ніяк не мог заснуць і толькі мучыў сябе тым ляжаннем і думаннем.
        Нервовая скрыпка ў акампанеменце раяля ўсё яшчэ плакала і лямантавала, безупынна апавядаючы невядомую тугу. I яна варушыла ў думках тое балючае ці проста прыкрае, на што хацелася забыцца, каб заснуць.
        То раптам падскаквала і гікала яна, быццам уцяміўшы ўсё, што ёсць, і быццам захмялеўшы ад радасці жыцця, але сапраўды толькі вястуючы яшчэ большае расчараванне і сабе і ўсяму, што ёсць.
        I таго ж часу ізноў, скрозь прыхаваныя слёзы, цішэй ад нясілы і няздольнасці, жалілася хто ведае дзе-якому жалосніку: о-ё-ё... о-ё-ё... о-ё-ё...
        Гэта быў той самы вальс, размераны і плаўны, толькі ўспрымаўся ён ужо іначай: з лёгкаю датклівасцю, такою блізкаю да безнадзейнасці, калі сэрца на момант смяротна сціснецца і адпусціцца, каб ізноў, можа, яшчэ страшней, сціснуцца.
        Цяпер, троху абдумаўшыся, як паляжаў адзін у ціхім пакоі, у сонным гатэлі, ён мімаволі шкадаваў, што выйшаў з вечарыны, добра не прыгледзеўшыся, не пагаварыўшы, не пазнаёміўшыся, і толькі папсаваў сабе настрой. Тады варушылася злосць.
        «Чаго я туды ішоў? Чаму я не паехаў сёння?» – думалася часам, і не ведаў, спіць ён гэта ці не спіць, і ніяк не мог супакоіцца і заснуць добра.
        
        
* * *

        
        Ён заснуў, калі ўжо светла было за акном, і спаў да паўдня. Прачнуўшыся, не хацеў уставаць, не хацеў нікуды ісці, не хацеў нічога рабіць.
        Ляжаў – як хворы. Браўся пісаць ліст і не мог. Узяўся чытаць, і не чыталася.
        Марудна ўстаўшы, пайшоў абедаць і трапіў у нейкую брудненькую страўню, дзе над буфетам вісеў вялікі абраз Маткі Боскай Вастрабрамскай, а за касаю стаяў тоўсты, тлусты, з нахабна-ліслівым выразам гаспадар. Падавала бедная дзяўчына, што была, як відаць, яшчэ нядаўна ў горадзе, і ёй цяжка было гаварыць па-польску і яшчэ цяжэй па-расійску. Яна ўсяго баялася, і падаваць на стол было ёй вялікаю пакутаю.
        Не мог есці, пайшоў пасядзець у скверы і не мог дачакацца вечару, каб ужо ехаць...
        
        
* * *

        
        З абодвух бакоў каменнай гарадской вуліцы, па тратуарах, міма бліскучых, ззяючых акон і шкляных дзвярэй у вялізарных крамах, адтуль і туды, мітусілася, варушылася чорная хваля людзей у чорных вопратках, брылях, капелюшах, шапках, шапачках, картузах, хустках. Пасярод грукаталі па каменню няўломныя ламавозы з вялікімі вазамі гломазду, усялякіх кулёў, скрынак і нейкага жалеззя. Борзда чахалі і ляскалі падковамі, аж агнявыя іскрачкі сыпаліся з-пад іх, беглі коні лёгкіх вознікаў, што вязлі паноў, мужчын і жанчын, у сваіх зручных экіпажах. Званіла, гудзела і пнулася гулам сваім у вушы конка. Ад вакзала ляцелі сюды гудкі машын, крычалі над горадам у змроку на розныя галасы: груба, сіпата, каротка, адарвана і тонка, звонка, з працягам. Канаючыя гудкі разам з няроўным, на момант, блісканнем святла ў вялікіх, высокіх ліхтарах над вуліцаю, у хвілінку, калі раптам з’яўляўся і выў знекуль згары сцюдзёны, ужо трохі восенны вецер, – выгукалі ў сэрцы невядомую трывогу, незразумелы клопат, чуццё адзіноты і засмучэння.
        «Няхай жа астатні раз падзівуюся на сумяціцу», – прашаптаў Лявон і не хапаўся, спакваля ішоў сярод бясконцае людское чарады, троху замінаючы каму сваім партпледзікам з коўдрачкаю і падушачкаю (кошык свой ён здаў на схаванне на станцыі, калі прыехаў з вёскі, і ў гатэль яго зусім не браў).
        Прыбраныя прыгожа і не дужа прыгожа людзі, здаецца, – вясёлыя, а то і смутныя, а найболей раўнаважныя, людзі беглі-спяшаліся, быццам на далёкі, чужы пажар. I відаць было Лявону па іх вачах і па ўсім твары, па нейкай грэблівасці і нездаволенасці, відаць было, што немалая частка гэтых афіцэраў у бліскучых гузіках, з звінячымі банькамі на ботах і шаблямі пры баку, і немалая частка гэтых паненак з белымі, чырвонымі шчочкамі і з такімі люба-прынаднымі вочкамі, што аж не ймецца веры, ці ўсё тут без фальшу, відаць было, што немалая частка гэтых людзей, на погляд такіх паважных, – толькі гуляюць у спрадвечную, раз зачатую камедыю, і яшчэ не ведаюць добра, ці варта гэтак бегчы, бо пуста ў душы, бо не сапраўдны смех, а толькі так, дзеля гадзіся.
        На рагу Вакзальнай вуліцы гудкі былі яшчэ дужэйшыя. Яны зліваліся ў адным агульным, шырокім, ды рэдкім канцэрце з ражкамі стрэлачнікаў і часам сеялі ненадзейную, кароценькую бадзёрасць. На тратуарах тут не было той панскай куламесы, а раз у раз імчаліся экіпажы з людзьмі і падарожнымі скрынкамі і пакункамі – ад вакзала і на вакзал. Абапал вуліцы цягнуліся прысады старых ліпін. Веццем сваім абхінулі яны вуліцу з нясветлымі ліхтарамі. Ужо сыпалася лісце. Тужліва шумелі дрэвы, сцёбалі галінку аб галінку і ранялі на вуліцу першы пажоўклы ліст. Здаецца, яны слухалі воддальны шум і ўзіраліся ў адзінокія фігуры, хаця ім, дрэвам, усё роўна.
        Мэм... мэм... мэм... Джушшу!.. – шпарка каціўся аўтамабіль з вясёлаю кампаніяй.
        – Сляпо-о-ому, убо-о-огаму, пано-о-очкі даражэ-э-энькія! – цягнуў ля сценкі адным вагам старац у чорным падраным паліце, з кіем у руках і з насунутаю на вочы кепкаю. I выстаўляў перад сабою пакамечаную і запэцканую паперку, што сведчыла аб яго слепаце і ўбогасці. Даволі рэдка траплялася, што кідалі яму ў бляшаную пушачку грошык, не прыстоіўшы, як мае быць, і не зірнуўшы ў той бок. I праміналі. Сляпун заўчона стагнаў і стагнаў, канькаў і канькаў. Можа, і не думаў аб тых, што беглі міма, хто яны: старыя ці маладыя, мужчыны ці жанчыны, ці далікатная генеральская дачушка, што магла б і залатоўку кінуць, ці разубраная і прычапураная агульная палюбоўніца, што дарыла дзеду мядзяную манетку, долю з запрацаваных ёю грошай. Старцу было цёмна і цёмна. Прад ваччу выплывала і стаяла чорная сцяна з серабранымі іскаркамі, што сыпаліся з вечнае цямноты. Роіліся і роіліся абразы мінуўшчыны, у якой быў дзед з вачмі і не вызначаўся так сваёю ўбогасцю з агульнае людское гушчы. А ўжо зрабіўся і глухаваты, звінела ўвушшу, і па хадні не ўгадваў, хто абмінаў яго з той гушчы.
        Ліпы шумелі, бо ўверсе гуляў вецер.
        Лявон сеў на лавачку, ля шырокага тратуару, з таго боку вуліцы, дзе ліпы сядзелі густа і дзе мала хто хадзіў. Вочы зморана плюшчыліся. Павекі былі цяжкія і зліпаліся. Няясныя думкі, навейшыя, плетухаліся сярод даўно думанага і знаёмага, як нешта цьмянае на сумным полі, у чорны і непагодны восеньскі вечар.
        «З гарадскога віру – у родную хату, – каторы раз было ў галаве. – Навошта? I што гэта мне?» – паўставала нешта на душы, ды цяпер Лявон не меў цярплівасці меркаваць аб тым; хацеў аднаго: доўга-доўга сядзець пад тымі вялізнымі старымі ліпамі, у ціхаце, без тлуму.
        Павеяў ветрык і строс з сучча за каўнер некалькі дробных капачак, як бы расы. I непрыемна і потым прыемна разам. «Калі ісці пасля дажджу па мяжы, сярод буйнага жыта, дык таксама пырскае вада на твар, прыемна і вясёла ад яе», – уздумаў Лявон, шчыльней заплюшчыў вочы і перакінуўся на сваё поле. «Уранні раса, ядрана, сонца яснае, а ўжо не цёплае, як з пачатку лета... Бабы жнуць авёс. Так спакойна ўсё. На пажатым, на ўзгорачку, хлопчыкі пусцілі пасвіць коні, а самі, блытаючыся ў аброцях, пачалі дужацца. Дзядзька з касою на плячы ідзе дакошваць балота. Сліўкі паспелі, аж чарнеюцца, зліўшыся на суках; а бялосліўкі, такія празрыста-ружовыя на сонцы, вісяць спакусліва, трэба сашчыпнуць іх і паспытаць, смакуючы...» I Лявону салодка ў роце, як тады, на Івана Галаварэза, калі хадзіў з маткаю да цёткі ў госці і еў там мёд з яблыкамі і незвычайна смачныя, буйныя і прыгожыя бялосліўкі. «Жніво... Досвіткамі малоцяць. Цапы: тра-та-та! тра-та-та! За гаем, у шляхты, гудзіць малатарня, гудзіць і дрыжыць...» Вось і тут Лявон – сярод гуку, але гарадскога, дурнога, з начавым смехам і начавымі слязьмі нервовых дзяўчат і хваравітых хлапцоў, з млоснасцю пад лыжачкаю і заўсёдным чадам у галаве. Адно што – ён у гэтым гуку быў заўсёды чужы і самотны.
        Дзынг! дзынг! дзынг!.. – дробна рынуўся ў вушы вакзальны званок. I не хочучы ні сядзець, ні хадзіць, устаў Лявон з лавачкі і пасунуўся паціху на вакзал.
        Даўжэнны рад вознікаў, з рознаю гутаркаю, спакойнаю, моцнаю і шумна-сумятліваю, стаяў усцяж ля ганку. Коні тупалі, доргалі, бразгаталі. Збоку быў гоман: у будках, за сталамі з кілбасою, хлебам, яблыкамі, цукеркамі, папяросамі і ўсякім дробным таварам сядзелі, як куры, мяшчанкі. Назбой гукалі і запрашалі яны да свайго гандлю мімаходжых, сварыліся паміжсобку гостра і звягліва, але сапраўды толькі язычліва, але не злосна. I гэтых бедных будачак было без концу. У канцавой будачцы сядзеў аднарукі дзед і старанна тлумачыў бязвусаму, гостранькаму, з птушыным носікам маленькаму салдаціку, што ў суседкі дзедавай яблыкі гнілыя і горкія, а ў яго добрыя і на капейку дзешавейшыя. Салдацік той, аднак жа, зараз завярнуўся і пайшоў, нічога не купіўшы ні ў той суседкі, ні ў бязрукага дзеда. I суседка, грубая і з грубым голасам баба-мяшчанка, пасміхалася дзеду.
        З дзвярэй вакзальнага будынку даходзіў гул і гоман. Шныхарылі газетнікі, бегалі нашэльнікі, а ў парозе, дзе здаў Лявон на сховы кошык, цэлая банда розных людзей, з напісамі гатэляў на залатых абручах чырвоных шапак, крычала падарожным назвы тых сваіх гатэляў на ўсялякія галасы і з усялікімі падходамі, толькі ўсе аднолькава аглушаючы. I рабілі дзікае выццё. А падарожныя асцярожна абміналі іх. У багажнай каморы з скрыпам і грукатам працавала падымальная машына. У чысцейшым куце пахаджвалі ад прыбіральні да буфету, і назад, і далей, паны. Тут былі паненкі, хлопчыкі ў форме, грубы пан з аграмадным сабакам на ланцузе, нейкія пані. Да акенца ў касу трэцяга класа, воддаль з другога боку, цягнуўся доўгі хвост, дэмакратычна-мізэрны. Абмінуўшы яго, Лявон выйшаў у трэці клас, адкуль ірваўся гук, шумны гоман, падобны да салдацкага спірання ці да сваркі, плыў важкі пах, смурод і холад з адчыненых дзвярэй. На лавах і на запэцканай падлозе, на скрынях, пакупках, кашолках, па ўсіх кутах ляжалі, быццам абшарпаныя, шэрыя, калматыя, часам п’яныя і нейкія хваравіта бяссонныя людзі: сяляне з бародамі і без барод, а з вусамі, як шчотка; салдаты, майстры з інструментамі ў торбах. Там буйны, рослы здаравяка-жандар хадзіў і скаліў зубы і саромна жартаваў з маладзіцамі, а потым яшчэ з нейкім п’янюгам ля кучкі салдатаў і дзвюх расхрыстаных дзевак ці баб у гарадской адзежы. У хвасце ля акенца ішла спрэчка і тузганіна.
        – Ты па-польску кгаварыш! Ты – рускі воін, а! Какой ты воін, хацішь ты знаць?.. – гэтак распінаўся гарбаты, мусіць, выпіўшы, чалавек, надзеты па-гарадскому і ў картузе, абшытым па-маскоўску, і лез на салдата, што гаманіў з маладзенькаю дзяўчынкаю па-польску і энергічна не дазволіў гарбатаму падысці без чаргі.
        – А што каму да таго, як я гаманю?.. Марш у хвост! – ціха, але цвёрда і ў злосці агрызнуўся салдат.
        – Кгаспадзін жандар! Кгаспадзін жандар!
        Узяўшы білет і здаўшы кошык, Лявон пайшоў да кніжнага кіёску. Там было шмат усякіх кніжак, часопісаў і газет, але беларускага нічога не было. На ўсякі выпадак ён спытаўся ў паненкі, што прадавала, ці няма «Нашае нівы». Яна паглядзела на яго, сагнулася пад столік, пакапалася там і выцягнула некалькі даўных, выпушчаных месяц і болей таму назад, запыленых згары нумароў «Нашае нівы». I калі ён забраў іх усе і расплачваўся, яна ўсміхнулася і сказала ці то з высмешкаю, ці то спагадна, сказала па-беларуску: «Дзякуй...» I ён паглядзеў на яе і ўсміхнуўся горка, не могучы зрабіць свой твар звычайным і весялейшым. Але яна ўжо занялася з другімі.
        Пачуўся шум, зазваніў званок, а потым раптам моцна запыхцеў, засіпеў магутны цягнік. Вакзальны паслугач, у вышываным жоўтымі стужкамі жупане, вагам адбіваў нагамі такт сярод публікі, з канца ў канец, і вугнава пяяў:
        – Пе-е-ершы звано-о-ок... Менск, Барысаў, Во-о-орша!..
        Лявон пайшоў на платформу. «З гарадскога віру у родную хату», – ізноў пачуў усёю сваёю істотаю, і з цяжкім і тужлівым нечым у сэрцы ўзняўся на прыступачкі ў свой вагон.
        Калі цягнік пайшоў, ён лёг на лаву, але яму не спалася. Рытмічна, бесперастанку колы грукалі і калыхалі. Ляжаў, заплюснуўшы вочы, і не бажаў нічога. Горад застаўся адзаду. Не звоніць у вушах яго тлум, яго шум. I лепей.
        Цягнік сярод прахалодлівай начной цямноты грукатаў і грукатаў, сыплючы іскаркамі і пускаючы дым, ляцеў і ляцеў. Наўкол жа быў сон прыроды, што адпачывала пасля пагоднага дня.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.