|
3. ПАВАРОТ Мой любы таварышу. За ўвесь час атрымаў усяго два тваіх лісты: адзін у вёсцы Радзівілішках, дзе я быў на працы, і адзін тут, у Вільні, бо яшчэ не паспелі пераслаць мне яго з губернскае каморніцкае канцылярыі. Ты пішаш, што не разумееш майго настрою. Ты навучаеш мяне быць моцным і патужным у жыцці. Ты ганіш мяне і кажаш, што ныццём і хныканнем мы ніколі не возьмем жыцця ў свае рукі. Што ж, ахвотна згаджаюся з табою і ахвотна сам навучаў бы каго-небудзь так, як ты навучаеш мяне... А тым часам – вось я ўжо ізноў у Вільні, працу кінуў і заўтра ўвечары еду дамоў, у сваё роднае Цёмналессе. Нічога не разумееш? Я і сам нічога не разумею... Апошні ліст я пісаў табе тыдні два таму назад. На другі пасля таго дзень я хадзіў у мястэчка на пошту і там наскандаліў, як самы апошні блазень. Я пасварыўся з паштавіком і, не стрымаўшыся, пстрыкнуў яму лёгенька па носе. Нікога пры гэтым не было, паштавік, відаць, нікому не пахваліўся, ды ён і не ведаў, хто я такі, дык ніякіх вынікаў скандал гэты для мяне не меў. Нікому, нават свайму патрону, я таксама аб гэтай брыдкай гісторыі нічога не сказаў – не хапіла духу, дый нашто? У моманты найбольшай слабасці з’яўляўся быў намер напісаць пакрыўджанаму ліст з просьбаю аб прабачэнні... Але не пісаў і толькі мучыўся: нашто было гэтак рабіць? Нашто зняважыў чалавека? Што я гэтым каму давёў, што я гэтым палепшыў? Паказаў толькі сваю азіяцкую натуру і некультурнасць... Такія разважанні не давалі мне супакою. I мне страшэнна захацелася выехаць адтуль, уцячы хоць на край свету, абы толькі ў іншае месца. Землеўпарадкаванне, якое мы рабілі, абрыдла мне да смерці. Абрыдлі мне гэтыя няшчасныя жмогусы, абрыд мне мой патрон-каморнік, а галоўнае – я абрыд на гэтай працы самому сабе. I я кінуў працу. Так, братка, кінуў і ўцёк... Калі я выязджаў, патрон мой так расчуліўся, што аблапіў мяне ў сваіх абоймах і пусціў слязу. Чорт ведае, якая сентыментальнасць у такога старога каня і такога апошняга цыніка! Прасіў мяне пісаць яму аб сабе, дзе і што буду рабіць далей, і, калі што, ізноў прыязджаць да яго на працу. Пацешыў нават, што, скончыўшы працу тут, ён пераязджае ў беларускую шляхецкую ваколіцу, дык там, казаў, будзе мне прыемна і цікава. Але даруй, братка. Калі садзіўся пісаць табе, дык думаў, што знайду ў пісанні салодкасць і напішу табе шмат і аб усім... А вось раптам страціў ахвоту пісаць. Дык на гэтым і канчаю. Увечары пайду на беларускую вечарынку, аб якой выпадкова даведаўся, зайшоўшы ў кнігарню купіць кніжак. Цікава – што я там убачу. Заўтра, калі буду мець настрой, апішу табе ўсё падрабязна. Жыві, братка, працуй, вучыся і будзь вясёлы, каб не давялося калі каму навучаць цябе так, як ты навучаеш цяпер мяне... Бывай! Твой «слабы» Лявон... * * * Было ўжо пасля дзевятай, калі ўзбіраўся ён па цесненькіх усходцах у Беларускі клуб. «Цікава, што я тут убачу», – з якойсьці салодкаю трывогаю шаптаў сабе самому і сябе самога ўмаўляў не разлічаць на штосьці асаблівае. «Што ж, беларусы – народ бедны, свядомых людзей – жменя, дык вядома, адкуль жа будзе ў іх багаты клуб? Хоць надта ўжо чамусьці бедны выбралі закутак і нават не змялі смяццё на сходах». «Цяпер – лета, людзі ў раз’ездзе, можа, нікога з выдатных і не ўбачу, але ўсё можа быць і вось, на маё шчасце, будзе тут Купала, Колас ці яшчэ хто з паэтаў ці з рэдакцыі «Нашае нівы» – пагляджу хаця на іх, паслухаю хаця як збоку, як яны гавораць...» Так думаў ён – і здзівіўся, што дзверы ў клубе зачынены і нікога пры іх няма, ніхто ні ўпушчае, ні выпушчае. Што такое? Можа, трапіў не туды? Але ж адрас быў дадзены такі, і вось вісіць яшчэ кавалак здзёртае паперыны, і на цьмяным святле маленькай электрычнай лямпачкі так-сяк можна было прачытаць пісанае па-беларуску. Прыслухаўся – за дзвярамі тупат, скачуць... Іграюць на раялі і на скрыпцы. Ціханька піхнуў рукою дзверы – адчынена... Не ведаў, ці ўвайсці, і заўважыў беленькую пупку электрычнага званка. Узняў руку, каб пазваніць, і тады заўважыў, што дрот ад пупкі даўным-даўно ад’ехаў далёка ўбок і баўтаецца аддзёртым і загнутым запыленым і брудным кончыкам. «Ну і парадачкі ж у вас, браты мае беларусы!» – падумаў з нялюбасцю і піхнуў дзверы і паглядзеў, ці ёсць там хто жывы. У бедным пакойчыку, з правага боку, стаяла раскірэчаная вешалка, і на ёй вісела колькі польтаў, а згары, на пыльнай, пэўна, дошцы ляжалі шапкі і капелюшы; у кутку, з левага боку, сядзеў за голым столікам хлапчук і трымаў у руках караньковую білетную кніжачку. – Пятнаццаць капеек з вас, – сказаў ён Лявону. – За што? – спытаўся Лявон. – Што вы, не ведаеце, за што? За ўваход... – адказаў хлапчук, нібы баяўся, каб гэты новы чалавек не скруціў яму пятнаццаці капеек і не прайшоў у залу так. Лявон заплаціў і, распранаючыся, спытаўся: – Ці ёсць тут сёння хто з беларускіх пісьменнікаў? Хлапчук падумаў, – як відаць, не зусім добра зразумеў, – і сам спытаўся: – А хто яны? Якіх вам трэба? – Купала ёсць? – Не ведаю... Мяне пасадзіў тут дзядзька Булгак. Калі вам трэба, ён зараз выйдзе, я паклічу... – Не, не трэба... Лявон увайшоў у другі пакой. Тут было пуставата, стаяла колькі бедных крэслаў, а ля дзвярэй у залу прыхінулася колькі маладых хлапцоў. Яны курылі і глядзелі ў залу, а дым пушчалі, адвярнуўшыся назад, у гэты пусты пакой. Лявон падышоў да іх і пачуў, што гавораць яны па-расійску. «Вось табе і спатканне з беларусамі», – падумаў ён. У невялічкай зале хлопцы і дзяўчаты танцавалі вальс. За раялем сядзела якаясь пані, а пры ёй на скрыпку рэзаў малады музыка, як відаць, вучань з якой-небудзь школы ці студэнт. Танцавалі бурна і вясёла. Усіх вадзіў за сабою сухашчавы белабрысы чалавек, яшчэ даволі малады, як і ўсе тут, але ўжо з лысінкаю. Ён быў франт у кургузым пінжачку і пры манішцы. Зрабіўшы салодкі твар і топнуўшы нагою, ён крычаў: «Агош!» ці «Адруа!» – і цягнуў сваіх слухмяных скакуноў то направа, то налева. Нарэшце ўсе фігуры былі скончаны, людзі прытаміліся, і раяль і скрыпка сціхлі. Усе загаманілі, і хто садзіўся, абціраючы пот, хто ішоў у сумежны пакой і на балкончык. Міма Лявона праходзілі дзяўчаты ў нейкіх асаблівых касцюмах і гаварылі па-польску. Лявон адышоўся ў куток. Тут стаяў адзін хлопец, з выгляду чалавек просты, і Лявон спытаўся ў яго: – У якіх гэта касцюмах некаторыя дзяўчаты? – А вы, мусіць, першы раз тут? – адазваўся хлопец па-беларуску. – Гэта беларускія касцюмы. – Ніколі б не падумаў, што беларускія, – здзівіўся Лявон. – У нас, у Магілеўшчыне, дзяўчаты зусім не так прыбіраюцца... – Ну, дык якая там у вас Беларусь! Вы там зусім акацапелі, – адказаў хлопец. – Там чыстых беларусаў ужо няма. – А чаму гэтыя паненкі гавораць па-польску, калі яны ў вас тут такія чыстыя беларускі? – мімаволі заўважыў Лявон. – Якія там яны беларускі! – зусім спакойна гаварыў хлопец. – Ходзяць сюды паскакаць. – А хлопцы-беларусы ёсць? – спытаўся Лявон. – Пара чалавек ёсць... Вось гэтыя, што каля дзвярэй, беларусы. – Гэтыя? Дык яны ж, я чуў, гавораць, здаецца, па-расійску? – От, троху па-расійску, троху па-беларуску. Тут усе гэтак. – А з «Нашае нівы» тут хто-небудзь ёсць? – спытаўся Лявон. – Не, яны сюды заходзяць рэдка. Але калі вы так цікавіцеся – паглядзіце: вунь беларускі паэта, дзядзька Булгак... I ён паказаў Лявону на таго белабрысага дырыжора. – Нешта я не чуў пра такога, – сказаў Лявон. – Ён піша пад псеўданімам Трахім Сталёвы. Нішто сабе піша вершыкі... – Дык гэта Трахім Сталёвы! – успомніў Лявон пару вершыкаў, падпісаных гэтым імем, і сам сабе падумаў: «Ну і сталёвы!» – Яго, бачыце, у «Нашай ніве» заціраюць, дык ён піша больш у расійскія і ў польскія газеты. – Відаць... – прамармытаў Лявон і змоўк у мімавольнай цяжкой задуме. Ізноў пачаліся скокі, ізноў салодка крычаў Трахім Сталёвы свае «агош» і «адруа», ізноў тая ці іншая паненка зрэдку казала якое-небудзь беларускае слова з асаблівым, дзеля жарту, націсканнем. Лявон выйшаў на балкончык і сумаваў там адзін, часам мімаволі шэпчучы сам сабе: «I гэта наш культурны асяродак!.. Той наш асяродак, аб якім мы так марылі ў сваёй глухой школе, у сваім глухім беларускім кутку!.. Дзе ж яна тут тая «агромністая грамада», дзе ж яна тут тая свядомая моладзь, дзе ж яны тут тыя правадыры?» Роспач агарнула яго. Яму цяпер здавалася, што беларускае адраджэнне не мае пад сабою ніякага грунту, што ў «Нашай ніве» сядзяць сляпыя людзі, адарваныя ад жыцця, што нічога з гэтае беларускае мовы не будзе і быць не можа... Ізноў прыйшоў у залу. Панураны, пазіраючы спадлоб’я, стаяў у кутку і глядзеў, як скачуць вясёлыя людзі, гэтыя зусім яму чужыя людзі... «Мусіць, гэта самы цяжкі вечар у маім жыцці», – падумаў ён, і аж на сэрцы зрабілася сцюдзёна ад страшнага цяжару. Страціўшы ўсякую ахвоту жыць, механічна завярнуўся ён і пайшоў напранацца. А следам у дзверы ляцела вясёлая музыка і дружны тупат скакуноў. * * * Наўкола і скрозь быў сон, нават коні самых позных вознікаў ужо не пляскалі на вуліцы па каменні, і вельмі паслабела жаўтавае святло ад сумнага ліхтара, што стаяў унізе на рагу вуліцы. У пакоі было ціха і цёмна, як і ва ўсім гатэлі. Лявон ляжаў і думаў і не мог заснуць; толькі ўсё глыбей і глыбей пагружаўся ў тую прыемна хваравітую млявасць, што бывае між сонным і не сонным станам, але ніяк не мог заснуць і толькі мучыў сябе тым ляжаннем і думаннем. Нервовая скрыпка ў акампанеменце раяля ўсё яшчэ плакала і лямантавала, безупынна апавядаючы невядомую тугу. I яна варушыла ў думках тое балючае ці проста прыкрае, на што хацелася забыцца, каб заснуць. То раптам падскаквала і гікала яна, быццам уцяміўшы ўсё, што ёсць, і быццам захмялеўшы ад радасці жыцця, але сапраўды толькі вястуючы яшчэ большае расчараванне і сабе і ўсяму, што ёсць. I таго ж часу ізноў, скрозь прыхаваныя слёзы, цішэй ад нясілы і няздольнасці, жалілася хто ведае дзе-якому жалосніку: о-ё-ё... о-ё-ё... о-ё-ё... Гэта быў той самы вальс, размераны і плаўны, толькі ўспрымаўся ён ужо іначай: з лёгкаю датклівасцю, такою блізкаю да безнадзейнасці, калі сэрца на момант смяротна сціснецца і адпусціцца, каб ізноў, можа, яшчэ страшней, сціснуцца. Цяпер, троху абдумаўшыся, як паляжаў адзін у ціхім пакоі, у сонным гатэлі, ён мімаволі шкадаваў, што выйшаў з вечарыны, добра не прыгледзеўшыся, не пагаварыўшы, не пазнаёміўшыся, і толькі папсаваў сабе настрой. Тады варушылася злосць. «Чаго я туды ішоў? Чаму я не паехаў сёння?» – думалася часам, і не ведаў, спіць ён гэта ці не спіць, і ніяк не мог супакоіцца і заснуць добра. * * * Ён заснуў, калі ўжо светла было за акном, і спаў да паўдня. Прачнуўшыся, не хацеў уставаць, не хацеў нікуды ісці, не хацеў нічога рабіць. Ляжаў – як хворы. Браўся пісаць ліст і не мог. Узяўся чытаць, і не чыталася. Марудна ўстаўшы, пайшоў абедаць і трапіў у нейкую брудненькую страўню, дзе над буфетам вісеў вялікі абраз Маткі Боскай Вастрабрамскай, а за касаю стаяў тоўсты, тлусты, з нахабна-ліслівым выразам гаспадар. Падавала бедная дзяўчына, што была, як відаць, яшчэ нядаўна ў горадзе, і ёй цяжка было гаварыць па-польску і яшчэ цяжэй па-расійску. Яна ўсяго баялася, і падаваць на стол было ёй вялікаю пакутаю. Не мог есці, пайшоў пасядзець у скверы і не мог дачакацца вечару, каб ужо ехаць... * * * З абодвух бакоў каменнай гарадской вуліцы, па тратуарах, міма бліскучых, ззяючых акон і шкляных дзвярэй у вялізарных крамах, адтуль і туды, мітусілася, варушылася чорная хваля людзей у чорных вопратках, брылях, капелюшах, шапках, шапачках, картузах, хустках. Пасярод грукаталі па каменню няўломныя ламавозы з вялікімі вазамі гломазду, усялякіх кулёў, скрынак і нейкага жалеззя. Борзда чахалі і ляскалі падковамі, аж агнявыя іскрачкі сыпаліся з-пад іх, беглі коні лёгкіх вознікаў, што вязлі паноў, мужчын і жанчын, у сваіх зручных экіпажах. Званіла, гудзела і пнулася гулам сваім у вушы конка. Ад вакзала ляцелі сюды гудкі машын, крычалі над горадам у змроку на розныя галасы: груба, сіпата, каротка, адарвана і тонка, звонка, з працягам. Канаючыя гудкі разам з няроўным, на момант, блісканнем святла ў вялікіх, высокіх ліхтарах над вуліцаю, у хвілінку, калі раптам з’яўляўся і выў знекуль згары сцюдзёны, ужо трохі восенны вецер, – выгукалі ў сэрцы невядомую трывогу, незразумелы клопат, чуццё адзіноты і засмучэння. «Няхай жа астатні раз падзівуюся на сумяціцу», – прашаптаў Лявон і не хапаўся, спакваля ішоў сярод бясконцае людское чарады, троху замінаючы каму сваім партпледзікам з коўдрачкаю і падушачкаю (кошык свой ён здаў на схаванне на станцыі, калі прыехаў з вёскі, і ў гатэль яго зусім не браў). Прыбраныя прыгожа і не дужа прыгожа людзі, здаецца, – вясёлыя, а то і смутныя, а найболей раўнаважныя, людзі беглі-спяшаліся, быццам на далёкі, чужы пажар. I відаць было Лявону па іх вачах і па ўсім твары, па нейкай грэблівасці і нездаволенасці, відаць было, што немалая частка гэтых афіцэраў у бліскучых гузіках, з звінячымі банькамі на ботах і шаблямі пры баку, і немалая частка гэтых паненак з белымі, чырвонымі шчочкамі і з такімі люба-прынаднымі вочкамі, што аж не ймецца веры, ці ўсё тут без фальшу, відаць было, што немалая частка гэтых людзей, на погляд такіх паважных, – толькі гуляюць у спрадвечную, раз зачатую камедыю, і яшчэ не ведаюць добра, ці варта гэтак бегчы, бо пуста ў душы, бо не сапраўдны смех, а толькі так, дзеля гадзіся. На рагу Вакзальнай вуліцы гудкі былі яшчэ дужэйшыя. Яны зліваліся ў адным агульным, шырокім, ды рэдкім канцэрце з ражкамі стрэлачнікаў і часам сеялі ненадзейную, кароценькую бадзёрасць. На тратуарах тут не было той панскай куламесы, а раз у раз імчаліся экіпажы з людзьмі і падарожнымі скрынкамі і пакункамі – ад вакзала і на вакзал. Абапал вуліцы цягнуліся прысады старых ліпін. Веццем сваім абхінулі яны вуліцу з нясветлымі ліхтарамі. Ужо сыпалася лісце. Тужліва шумелі дрэвы, сцёбалі галінку аб галінку і ранялі на вуліцу першы пажоўклы ліст. Здаецца, яны слухалі воддальны шум і ўзіраліся ў адзінокія фігуры, хаця ім, дрэвам, усё роўна. Мэм... мэм... мэм... Джушшу!.. – шпарка каціўся аўтамабіль з вясёлаю кампаніяй. – Сляпо-о-ому, убо-о-огаму, пано-о-очкі даражэ-э-энькія! – цягнуў ля сценкі адным вагам старац у чорным падраным паліце, з кіем у руках і з насунутаю на вочы кепкаю. I выстаўляў перад сабою пакамечаную і запэцканую паперку, што сведчыла аб яго слепаце і ўбогасці. Даволі рэдка траплялася, што кідалі яму ў бляшаную пушачку грошык, не прыстоіўшы, як мае быць, і не зірнуўшы ў той бок. I праміналі. Сляпун заўчона стагнаў і стагнаў, канькаў і канькаў. Можа, і не думаў аб тых, што беглі міма, хто яны: старыя ці маладыя, мужчыны ці жанчыны, ці далікатная генеральская дачушка, што магла б і залатоўку кінуць, ці разубраная і прычапураная агульная палюбоўніца, што дарыла дзеду мядзяную манетку, долю з запрацаваных ёю грошай. Старцу было цёмна і цёмна. Прад ваччу выплывала і стаяла чорная сцяна з серабранымі іскаркамі, што сыпаліся з вечнае цямноты. Роіліся і роіліся абразы мінуўшчыны, у якой быў дзед з вачмі і не вызначаўся так сваёю ўбогасцю з агульнае людское гушчы. А ўжо зрабіўся і глухаваты, звінела ўвушшу, і па хадні не ўгадваў, хто абмінаў яго з той гушчы. Ліпы шумелі, бо ўверсе гуляў вецер. Лявон сеў на лавачку, ля шырокага тратуару, з таго боку вуліцы, дзе ліпы сядзелі густа і дзе мала хто хадзіў. Вочы зморана плюшчыліся. Павекі былі цяжкія і зліпаліся. Няясныя думкі, навейшыя, плетухаліся сярод даўно думанага і знаёмага, як нешта цьмянае на сумным полі, у чорны і непагодны восеньскі вечар. «З гарадскога віру – у родную хату, – каторы раз было ў галаве. – Навошта? I што гэта мне?» – паўставала нешта на душы, ды цяпер Лявон не меў цярплівасці меркаваць аб тым; хацеў аднаго: доўга-доўга сядзець пад тымі вялізнымі старымі ліпамі, у ціхаце, без тлуму. Павеяў ветрык і строс з сучча за каўнер некалькі дробных капачак, як бы расы. I непрыемна і потым прыемна разам. «Калі ісці пасля дажджу па мяжы, сярод буйнага жыта, дык таксама пырскае вада на твар, прыемна і вясёла ад яе», – уздумаў Лявон, шчыльней заплюшчыў вочы і перакінуўся на сваё поле. «Уранні раса, ядрана, сонца яснае, а ўжо не цёплае, як з пачатку лета... Бабы жнуць авёс. Так спакойна ўсё. На пажатым, на ўзгорачку, хлопчыкі пусцілі пасвіць коні, а самі, блытаючыся ў аброцях, пачалі дужацца. Дзядзька з касою на плячы ідзе дакошваць балота. Сліўкі паспелі, аж чарнеюцца, зліўшыся на суках; а бялосліўкі, такія празрыста-ружовыя на сонцы, вісяць спакусліва, трэба сашчыпнуць іх і паспытаць, смакуючы...» I Лявону салодка ў роце, як тады, на Івана Галаварэза, калі хадзіў з маткаю да цёткі ў госці і еў там мёд з яблыкамі і незвычайна смачныя, буйныя і прыгожыя бялосліўкі. «Жніво... Досвіткамі малоцяць. Цапы: тра-та-та! тра-та-та! За гаем, у шляхты, гудзіць малатарня, гудзіць і дрыжыць...» Вось і тут Лявон – сярод гуку, але гарадскога, дурнога, з начавым смехам і начавымі слязьмі нервовых дзяўчат і хваравітых хлапцоў, з млоснасцю пад лыжачкаю і заўсёдным чадам у галаве. Адно што – ён у гэтым гуку быў заўсёды чужы і самотны. Дзынг! дзынг! дзынг!.. – дробна рынуўся ў вушы вакзальны званок. I не хочучы ні сядзець, ні хадзіць, устаў Лявон з лавачкі і пасунуўся паціху на вакзал. Даўжэнны рад вознікаў, з рознаю гутаркаю, спакойнаю, моцнаю і шумна-сумятліваю, стаяў усцяж ля ганку. Коні тупалі, доргалі, бразгаталі. Збоку быў гоман: у будках, за сталамі з кілбасою, хлебам, яблыкамі, цукеркамі, папяросамі і ўсякім дробным таварам сядзелі, як куры, мяшчанкі. Назбой гукалі і запрашалі яны да свайго гандлю мімаходжых, сварыліся паміжсобку гостра і звягліва, але сапраўды толькі язычліва, але не злосна. I гэтых бедных будачак было без концу. У канцавой будачцы сядзеў аднарукі дзед і старанна тлумачыў бязвусаму, гостранькаму, з птушыным носікам маленькаму салдаціку, што ў суседкі дзедавай яблыкі гнілыя і горкія, а ў яго добрыя і на капейку дзешавейшыя. Салдацік той, аднак жа, зараз завярнуўся і пайшоў, нічога не купіўшы ні ў той суседкі, ні ў бязрукага дзеда. I суседка, грубая і з грубым голасам баба-мяшчанка, пасміхалася дзеду. З дзвярэй вакзальнага будынку даходзіў гул і гоман. Шныхарылі газетнікі, бегалі нашэльнікі, а ў парозе, дзе здаў Лявон на сховы кошык, цэлая банда розных людзей, з напісамі гатэляў на залатых абручах чырвоных шапак, крычала падарожным назвы тых сваіх гатэляў на ўсялякія галасы і з усялікімі падходамі, толькі ўсе аднолькава аглушаючы. I рабілі дзікае выццё. А падарожныя асцярожна абміналі іх. У багажнай каморы з скрыпам і грукатам працавала падымальная машына. У чысцейшым куце пахаджвалі ад прыбіральні да буфету, і назад, і далей, паны. Тут былі паненкі, хлопчыкі ў форме, грубы пан з аграмадным сабакам на ланцузе, нейкія пані. Да акенца ў касу трэцяга класа, воддаль з другога боку, цягнуўся доўгі хвост, дэмакратычна-мізэрны. Абмінуўшы яго, Лявон выйшаў у трэці клас, адкуль ірваўся гук, шумны гоман, падобны да салдацкага спірання ці да сваркі, плыў важкі пах, смурод і холад з адчыненых дзвярэй. На лавах і на запэцканай падлозе, на скрынях, пакупках, кашолках, па ўсіх кутах ляжалі, быццам абшарпаныя, шэрыя, калматыя, часам п’яныя і нейкія хваравіта бяссонныя людзі: сяляне з бародамі і без барод, а з вусамі, як шчотка; салдаты, майстры з інструментамі ў торбах. Там буйны, рослы здаравяка-жандар хадзіў і скаліў зубы і саромна жартаваў з маладзіцамі, а потым яшчэ з нейкім п’янюгам ля кучкі салдатаў і дзвюх расхрыстаных дзевак ці баб у гарадской адзежы. У хвасце ля акенца ішла спрэчка і тузганіна. – Ты па-польску кгаварыш! Ты – рускі воін, а! Какой ты воін, хацішь ты знаць?.. – гэтак распінаўся гарбаты, мусіць, выпіўшы, чалавек, надзеты па-гарадскому і ў картузе, абшытым па-маскоўску, і лез на салдата, што гаманіў з маладзенькаю дзяўчынкаю па-польску і энергічна не дазволіў гарбатаму падысці без чаргі. – А што каму да таго, як я гаманю?.. Марш у хвост! – ціха, але цвёрда і ў злосці агрызнуўся салдат. – Кгаспадзін жандар! Кгаспадзін жандар! Узяўшы білет і здаўшы кошык, Лявон пайшоў да кніжнага кіёску. Там было шмат усякіх кніжак, часопісаў і газет, але беларускага нічога не было. На ўсякі выпадак ён спытаўся ў паненкі, што прадавала, ці няма «Нашае нівы». Яна паглядзела на яго, сагнулася пад столік, пакапалася там і выцягнула некалькі даўных, выпушчаных месяц і болей таму назад, запыленых згары нумароў «Нашае нівы». I калі ён забраў іх усе і расплачваўся, яна ўсміхнулася і сказала ці то з высмешкаю, ці то спагадна, сказала па-беларуску: «Дзякуй...» I ён паглядзеў на яе і ўсміхнуўся горка, не могучы зрабіць свой твар звычайным і весялейшым. Але яна ўжо занялася з другімі. Пачуўся шум, зазваніў званок, а потым раптам моцна запыхцеў, засіпеў магутны цягнік. Вакзальны паслугач, у вышываным жоўтымі стужкамі жупане, вагам адбіваў нагамі такт сярод публікі, з канца ў канец, і вугнава пяяў: – Пе-е-ершы звано-о-ок... Менск, Барысаў, Во-о-орша!.. Лявон пайшоў на платформу. «З гарадскога віру у родную хату», – ізноў пачуў усёю сваёю істотаю, і з цяжкім і тужлівым нечым у сэрцы ўзняўся на прыступачкі ў свой вагон. Калі цягнік пайшоў, ён лёг на лаву, але яму не спалася. Рытмічна, бесперастанку колы грукалі і калыхалі. Ляжаў, заплюснуўшы вочы, і не бажаў нічога. Горад застаўся адзаду. Не звоніць у вушах яго тлум, яго шум. I лепей. Цягнік сярод прахалодлівай начной цямноты грукатаў і грукатаў, сыплючы іскаркамі і пускаючы дым, ляцеў і ляцеў. Наўкол жа быў сон прыроды, што адпачывала пасля пагоднага дня.
|
|