|
|
УЦЁКІ
29 жніўня.
Не давялося нам — ні яму ставіць, ні мне надпісваць... 27 жніўня, аб 11 — 12 гадзіне ўночы, толькі я сцёпліўся на сон градушчы — трывога: знімаемся з пазіцыі. Ехалі ноч, учорашні цэлы дзень, едзем сёння... Па маім компасу выходзіць: поўнач-усход, паўдзён-усход, але ўсход і ўсход... Што? Чаму?
Едзем хутка, спыняемся мала, не болей як на хвіліны тры, часам пяць — і зноў едзем, едзем і едзем...
Няўжо адступаем? Едзем, а ззаду ў нас, дзесь далёка, не сціхаючы грыміць кананада.
31 жніўня.
Адступаем... Едзем дзень і ноч, з рэдкімі, невялічкімі прываламі. Ай, як жа хочацца спаць. Сіл няма. Хай дагоняць, заб'юць, толькі б легчы і задрамаць на траўцы пад дрэвам... Сіл няма ісці, а садзіцца нам, тэлефаністам, забаронена. Адзін ездавы зваліўся, задрамаўшы, і трапіў пад колы гарматы. Шчаслівы! паклалі ў санітарны фургон, — там выспіцца ўсмак. Мой добры геній — Яхімчык. Калі старшага блізка няма, дазваляе мне праехаць трошку на яго двухколцы, а сам злязае, быццам дзеля фізіялагічнае патрэбы. На прывалах пішу, каб не заснуць. Але рука і мазгі не слухаюць мяне.
Начою свецяць пражэктары з усіх бакоў. Часцей і часцей палыхаюць зарывы.
Глуха гудзіць кананада, але дзе — няможна ўлавіць.
Даганяем якіясь даўжэнныя абозы. Разы тры мы ўжо мусілі абхадзіць іх па полі, па раллі, па канавах. Яны загарадзілі дарогу і цягнуцца, як чарапахі.
З'явілася пяхота. Сыпле ў беспарадку...
Гавораць аб разбітых немцамі абозах, аб кінутых фурманках, зарадных скрынках — і ўратаваных дамскіх шаўковых нагавічках, блюзках, сярэбраных нажах і відэльцах, награбленых марадзёрамі, галоўным чынам, абознікамі.
Занялі былі пазіцыю. Цераз паўгадзіны кінулі і паехалі яшчэ шыбчэй... Мы ўцякаем, мы бяжым... А дзе ж вораг? Яго няма...
Вось і Вержбалова! Граніца. Эх!
З'явіліся масы пехацінцаў-«шатуноў», што згубілі або кінулі свае часці. «Ратуйся, хто можа! » — цынічна кажуць яны і бягуць, бягуць на ўсход. Не армія, а зброд. Камандзір наш то маўчыць, сцяўшы зубы, то кідаецца на «шатуноў» з бізуном. Іх ловяць, збіраюць дзесяткамі, ставяць ім начальніка і гоняць пад даглядам. Яны ўсё роўна разбягаюцца, каб дзе «зарваць» што з'есці.
У Расіі пасля Нямеччыны я чую сябе... быццам выйшаў з нечага душнага і такога, дзе ўсё-ўсё вядома і няма паэзіі, і выйшаў на свежае, вольнае і ўбогае паветра...
Хочацца і ў Расіі, тут, бачыць гэтыя зручныя, з прысадамі шосы, прыгожыя цагляныя хаткі (і іншае і іншае, — абраз нямецкага поля стаіць у вачах: дрэнаж, раскіданыя ля свежае канавы дрэны, культура), але каб і наш прастор захаваць, паэтычную шырыню і волю лясоў, лужкоў. Ці гэта прызвычаенасць да свайго? Ці гэта дзве душы ўва мне — усходняя і заходняя? I сумна, чагосьці лепшага хочацца, і здаволены, што вырваўся з духаты.
2 верасня.
Пішу ўвечары на біваку. Прыехалі разведчыкі. У аднаго ранен конь. Бачылі непрыяцельскую кавалерыю і ланцугі непрыяцельскае пяхоты за м. Шумскам... значыцца, вёрст пяць ці меней за намі. Гарматы заўзята грымяць. Дзе?
Жыхары-жмогусы выязджаюць. Надвор'е хмарнае. Часта курыцца дожджык. А яны не заўважаюць прыкрай бязгодзіцы. З фурманак валіцца ў гразь дрэнна ўпакованы ўбогі скарб — паднімаюць як аўтаматы, бо прыдушаны ліхам. Гоняць скот. На вазах варушацца і скігочуць невялікія парсюкі. З мяшка вывалілася булка хлеба.
— Эй, дзядзька! Хлеб згубіў!
Паднімае і не абцёршы кідае на воз. Хацеў я купіць у гэтага і ў многіх, — адзін адказ: «Нейра» (няма). Жанчыны плачуць.
Туман, дымна, макрава. Паляцца вогнішчы. У балоце ўтапіўся салдат-абознік з возам. Сам выкараскаўся, а конь, кінуты, захлябнуўся.
Лаянка з жыхарамі за бульбу, за яблыкі. Хлеба не маем 4-ты дзень. Есці хочацца, у жываце нудна.
Бравы чырвоны казацкі афіцэр праляцеў на жывым, як агонь, коніку. Крычыць:
— Ребята! Немец прёт назад, отступает! Не падай духом!
Ніхто яму не паверыў.
— Бач, які сыты, нажраўся... Не падай духам, — бурчыць наш запаснік, туляк Ізотаў.
А нейкі пехацінец, ні на кога не гледзячы, закідвае мнагазначныя словы:
— У Расіі людзей многа, трэба іх перагубіць, каб...
Што — каб, ён не паясняе, але і так ува ўсіх расце небяспечная для такіх парадкаў злосць.
Адно праўда: у нас ёсць «господа офицеры», ды няма палкаводцаў. Таму такое адступленне.
Уцёкшыя з палону кажуць, што Ваўкавышкі набіты мірнымі бежанцамі, а нямецкія салдаты ўсё ламаюць, усюды шукаюць, у скляпах, у падвалах. «Мы з імі культурылісь, а яны з намі свінячуцца», — хто гэта сказаў? Ці, можа, я сам выдумаў? Не ведаю. А ўсе — скаты двухногія. Хай жыве вайна — знішчэнне скатоў скатамі! Мы не людзі, мы — быдла...
Здурнеў пяхотны капітан з нашага батарэйнага прыкрыцця. Стаў лаяцца самымі бруднымі словамі, гэтак жа лаіць бога, нанасіць сабе раны. Яго звязалі.
Бясконца пруцца абозы. У дактароў і чыноўнікаў у руках рэвальверы: пракладаюць, махаючы імі, дарогу сваім мнагацэнным фурманкам.
— Абоз, ну-ну наперад! Едзь, абоз! Застрэлю, хто загародзіць дарогу! Артылерысты, пасунься ўбок.
Наш камандзір неўспадзеўкі вынырнуў:
— Тут няма германцаў. Нашто ў вашых руках я бачу рэвальвер?
Спалоханы чыноўнік без адказу хапаецца «пад казырок». Дзедка на бабку, бабка на ўнучку, унучка на сучку...
З верасня.
Уцякаем далей на ўсход. Каторыя гэта суткі? Чацвёртыя ці пятыя? Не ведаю таксама, які сёння дзень.
Праязджалі вялікі сумны лес; многа грабу, елкі. Ледзьва чутны тут праследуючыя нас глухія гарматныя стрэлы.
Вялікі прывал! Наўкол — шырокае жмудскае поле, цёмна-зялёныя хутаркі («калоніі»). Змораны валюся на зямлю. Хочацца есці. Кансервы старшага не дзеля мяне... Ён жарэ, схаваўшыся, а ў мяне няма. Запаснік-пехацінец нясе хлеб. «Дзядзька, стойце! Вазьміце колькі хочаце, дайце маленькі кавалачак!» — «Вы, батарэйцы, з голаду не здохнеце. Мяне цэлы ўзвод чакае». Ай, што мне рабіць, мне страшэнна хочацца есці. Сёння і ўчора батарэя без абеду. Беленькі раіць смактаць цукар; у яго знайшлося два кавалачкі.
Сонейка заходзіць. Шумяць, адступаючы, масы людзей, вазоў, коні, гармат.
— Вярнуся я ўва Уладзівасток, — раздумана разважае прыгнаны нядаўна з запасу батарэец, быўшы прыказчык гандлёвай фірмы. — Вярнуся я к Шорыну... Абед на тры стравы... Дзве астатнія — налюбкі, выбірай якую хочаш.
— Чорт далікатны, чаго заманулася. — Калі немец не забіў, лепей застраліцца, чымся так мучыцца...
— Дурная твая гаворка.
— Ідзеш-ідзеш, а есці нечага... — Змоўкні!!! тты... халера!
А я смакчу кавалачак цукру, што даў Беленькі, але есці яшчэ болей хочацца, і я таксама кажу ў думках на гэтага прыказчыка: «Змоўкні ты, халера, з сваімі стравамі налюбкі!»
***
4 верасня.
Нарынулі ўспаміны аб сваёй роднай снежнай зіме са скрыпуча-лёгкімі санкамі на замеценай дарозе, з зялёным сенам у яслях у пуні, дзе грэюцца, спусціўшы галовы, нашы гнядыя коні. Прыемна яно. На вайне я люблю яго, далёкае, роднае. А тут так цяжка... Чаму? Што хлеба няма? Ці што людзі — не людзі, а быдла? I таму, і таму, і таму...
Недалёка, кажуць, Коўна. Вёрст 15 — 20. Едзем на пазіцьію. Ізноў круцяцца над намі нямецкія аэрапланы. А дзе ж вораг?
|
|
