РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Уладзімер Караткевіч
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Леаніды не вернуцца да Зямлі (Нельга забыць)
Пралог
Раздзел I
Раздзел II
Раздзел III
Раздзел IV
Раздзел V
Раздзел VI
Раздзел VII
Раздзел VIII
Раздзел IX
Раздзел X
Раздзел XI
Раздзел XII
Раздзел XIII
Раздзел XIV
Раздзел XV
Раздзел XVI
Раздзел XVII
Раздзел XVIII
Раздзел XIX
Раздзел XX
Раздзел XXI
Раздзел XXII
Раздзел XXIII
Раздзел XXIV
Раздзел XXV
Раздзел XXVI
Раздзел XXVII
Раздзел XXVIII
Раздзел XXIX
Раздзел XXX
Раздзел XXXI
Раздзел XXXII
Раздзел XXXIII
11. 1
РАЗДЗЕЛ XIX
        
РАЗДЗЕЛ XIX

        
        Халодная ракавіна. Гэта кватэра была проста цудоўнай халоднай ракавінай. Ён пачынаў ненавідзець гэтую кватэру. Асабліва таму, што тут і яна замыкалася сэрцам, быццам самыя сцены гэтага бастыёна маглі абараніць яе ад чагосьці. Яна сядзела супраць яго ля нізкага століка.
        - Што ж вы, - сказала яна, - хіба можна быць такім? Нашто? Гэтая поўха Стаўрову, гэтыя словы! Адкуль вы такі?
        Андрэй сказаў ціха:
        - Мая бабка хварэла на сухоты. Лячыць іх тады не ўмелі. Не дапамаглі ёй аніякія Лазаны ды Ялты... Аднойчы яны з дзедам зайшлі далёка ад дому, і раптам пачала насоўвацца навальніца. Дзед ведаў: дождж смяротны для яе... Ён чатыры вярсты бег, несучы яе на руках. А вы думаеце, што я пакіну апошняе, што мне дадзена, для красуні? Няхай сабе і першай красуні Масквы. Дрэнна вы мяне ведаеце.
        Шчырае, вельмі сумнае аблічча жанчыны. Пасмачка бязважкіх валасоў, што падала на лоб.
        Яна ўстала, каб пагасіць цыгарэту, міжволі нахілілася над ім, і Андрэй лёгкім рухам адкінуў гэтую пасмачку з яе скроні. Калі яна стала ля яго, ён узяў яе руку і пачаў цалаваць далонь, кісць.
        Амаль неўразумелая, зноў без сваёй ракавіны, свайго бастыёна, яна гладзіла яго валасы і гаварыла:
        - Каб вы зналі... каб вы толькі зналі, які вы харошы.
        Устаючы і абдымаючы яе (у яго круцілася галава, і зямля плыла з-пад ног), ён сказаў:
        - Пацалуйце мяне... Што гэта са мною? Як абпаілі вы мяне чымсьці.
        Ён не памятаў, што было далей, якія ён словы казаў. Ён толькі ведаў, што яго каханню няма мяжы.
        I потым, у прыхожай, цалуючы яе вочы, ён сказаў ёй, каб яна не баялася яго.
        - Я свойскi, ручны, - сказаў ён.
        Ірына апусціла вочы.
        - Такiя больш страшныя, - сказала яна.
        Потым, неяк асабліва паспешліва і неахвотна, узялася за замок.
        - Ідзіце, мой родны... Ідзіце, харошы.
        Напэўна, адчувала, што ўсё супраць яе, што ён пяшчотны і ўпарты вышэйшай сілай кахання.
        ...Цягнуліся дні. Поўныя гэтым, нечаканым. Сам свет стаў незвычайным у вачах Грынкевіча.
        Домік у Кудрынскім завулку. Такі домік, у дзверы якога можца было прайсці толькі вузкім прамежкам паміж сцяной і дрэвам, што непамерна разраслося. Самы лепшы домік, бо яна калісь, паглядзеўшы на яго, сказала з усмешкай: .
        - Таксама кватэра.
        Лядашты студэнт Ліхачоў - асабліва сімпатычны Андрэю. Таму што ўвесь час жартаваў з Ірынай добрымі жартамі. А потым спазніўся на яе лекцыю, разам з другімі. Ішоў апошнім. I калі хлопцы пачалі пакепваць з яго, яна сказала:
        - У Тургенева аб гэтым лепш: "Сучок замыкаў шэсце".
        Андрэй пасля гэтага ўсё аддаў бы Ліхачову.
        Але адначасова ў сэрцы яго нараджаўся неспакой. Ён не мог забыць другога дня снежня, паўзмроку і яе аблічча ў ім. Холад, нейкі ўнутраны холад пакояў. Ці там ёй было жыць? Яе дом павінен быць светлым, вялікім домам, шырока адкрытым сонцу і вятрам. Каб вакол былі добрыя людзі. Каб з гэтага дома, калі ў ім не працуюць, даляталі спевы, музыка, галасы дарагіх і адданых сяброў.
        I нічога гэтага. Глядзяць удваіх у вузкае акно. Яму было шкада гэтага бясконца моцнага-моцнага і бязмерна слабага ў чымсьці чалавека. Ён адчуваў, што сам ён моцны якраз у тым, у чым яна слабая, у сваёй пагардзе да ўсякай сутнасці. Ён таму і кахаў яе, што адчуваў: разам з ёю іх ніхто не мог бы адолець. Адзін у адным яны здабылі б такую неадольную сілу, што іх хапіла б навек.
        Аднолькавая сіла шчасця і шкадавання рабіла яго нервовым. Ён і сам ведаў, што мэтанакіраванасці ў ім ані на шэлег, што гэта нікому не можа падабацца. I пакутаваў гэтым.
        Магчыма, таму 12 снежня, якраз пасля лекцыі прафесара Кальцова, выбухнуў скандал. Кальцова любілі. Зямляк Андрэя, нізкі, каржакаваты, з чырвоным, як спечаным, тварам і сівымі валасамі, ён чытаў "Псіхалогію творчасці". Праўдзівей, не чытаў, а бязлітасна-лагічным ланцэтам аналізу рассякаў кожную думку, кожны вобраз. I пры гэтым быў вельмі палкі, рагатаў, граміў, саркастычна здзекаваўся, рыкаў, як леў, а ў гневе супраць апанента так наліваўся крывёю, што ставала страшна.
        У той дзень ён граміў Аксінню з "Ціхага Дона".
        - I вось, калі Грыгорый абліваўся крывёю на фронце, яна здрадзіла яму. Вядома, мужскі юр дае права называць такую жанчыну абаяльнай. Але розум яе рабскі, які слепа ідзе за плоццю. А жанчына - гэта і каханка, і маці, і сяброўка, і Асоба. Сляпую цягу трэба ўтаймоўваць, іначай - сусветны пажар і попел распусты!
        I нізкім жорсткім голасам дадаў:
        - Нават у каханні сваім спачатку яна толькі саступала, прымервала.: а што дасць гэта каханне. Сцяпан быў, але ён быў быдлам. I яна абрала каханне. Пераканаўшыся, што не губляе, а набывае - пайшла на гэта. Заўсёды каханне таго, які пакахаў спачатку - мацнейшае, а ў таго, хто пакахаў другім - больш эгаістычнае і незалежнае... Бо чалавек, будуючы ідэал свайго кахання, знаходзіць больш або менш падобную да яго і кахае больш за ўсё тое, што стварыў у сваім уяўленні. А той, хто пакахаў другім - кахае больш эканамічна, бо адкрывае паступова і знаходзіць толькі тое, што ёсць... I чым Асоба, што пакахала першай, мацней, тым недасяжней ідэал, створаны ёю.
        Пакуль Андрэй раздумваў і ўнутрана не згаджаўся з некаторымі думкамі Кальцова, той перайшоў на праблему гуманізму і рэвалюцыі, на тое, што ў прынцыпе суіснавання чалавек бліжэй за ўсё падышоў да вырашэння гэтай праблемы.
        - Мала таго, што мы чырвоныя і белыя, захад і ўсход, але забіваць адзін аднаго мы не намераны. Мы непрыяцелі, але гэта не азначае, што, змагаючыся з ідэяй другога, трэба знішчыць носьбіта той ідэі... А ў змаганні галоўнае - аб'ектыўныя факты! Погляд чалавецтва! А чалавецтва - гэта яго прагрэсіўная частка!
        Андрэй пахітаў галавою.
        - I найлепшая канстытуцыя Асобы - тая, якая спрыяе поступу грамадства…
        "Не так сказаў, - падумаў Андрэй. - Найлепшая канстытуцыя псіхікі - гуманізм. Яму часам зусім не спрыяюць абставіны, якія пазбаўляюць яго магчымасці ўплываць на поступ грамадства. Але што з таго, калі да яго імкнуцца, калі аб'ектыўна менавіта ён рухае чалавецтва наперад. Хіба той самы Грыгорый мог спрыяць поступу грамадства? Але ён чалавек. Таму што адзін ён у цэлым рамане супраць разбою вайны, адзін ён верыць, што кожны рух наперад павінен быць максімальна гуманным. Ужо тады. I не дэкларацыйна, а на самай справе. I таму ён - чалавек-герой, чалавек-пакутнік. Ламалі яго двое жорнаў, біўся ён насмерць з падобнымі сабе. I ўсё ж аддаў сэрца Чалавеку. I менавіта таму мы любім яго. Не як прадстаўніка саслоўя ці нацыі. Як Чалавека, якімі ў вельмі далёкай будучыні павінны зрабіцца ўсе".
        Кожны думаў аб гэтай лекцыі па-свойму. Думаў і тады, калі Кальцоў пайшоў і пачалася лекцыя Горавай. Андрэй нават не памятаў, у сувязі з чым яна перадала змест апавядання нейкага заходняга пісьменніка... Было гэта нешта накшталт гогалеўскай "Шынелі": жыў сабе ў гарадку стары, які ні ад каго не атрымліваў лістоў. Ну і гэтак далей. Шкада было гэтага старога - слёзна.
        I тут аўдыторыя завіравала. Першым ускочыў востры Харунжы і пачаў раўці дубовым голасам:
        - Трагедыя можа быць толькі з духоўна вялікім чалавекам!
        - У акакіяў акакіявічаў гэта горш, - кінуў Андрэй. - Вялікі і сам за сябе пастаіць.
        - Пастаяў, па-твойму, Грышка Мелехаў? З гарачкі ўсе несправядлівасць чынілі. А на яе адказвалі таксама несправядлівасцю. Вось і Грышка... Скруціў галаву - вось і ўсё.
        Андрэй быў яшчэ спакойны. Толькі ўзбуджанне нарастала недзе ў душы:
        - Пабілі, бо ведаў: барацьбу трэба весці па-джэнтльменску, а не хапацца за ўсялякае слабае месца, як хтосьці там - заўважце, не д'ябал, - у "Гаўрыліядзе"... А час быў не той. Кожны, хто не змог быць ні белым, ні чырвоным, быў біты з абодвух бакоў... "Ах, ты майго дарагога госця - на і твайму". - "Дык ты майго найдаражэйшага госця - хай і твайму перападзе". Былі, вядома, і дробныя, тыя хаваліся ад тых і ад другіх. А гэты быў сіла... I час паказаў, што праўда на яго баку... Людзі падумалі, дый сказалі Мішку Кашавому: "Хопіць, Міша. Парубаў, і хопіць. Гэта табе не капуста, а людэі. Ты вунь вінаватых пацяпаў - узяўся за добрых, бо разумеў: пакінеш цяпаць - будзеш непатрэбным. Таму ты, Міша, і прыдумаў тэорыю аб абвастрэнні класавай барацьбы. Дык вось, ідзі ты, Міша, разам са сваёй тэорыяй на пенсію, а мы пачнём крыху думаць, хто цябе хваліў, каму час клубніку разводзіць. Што ты там нахамутаў..."
        Харунжы ўспыліў:
        - Сам супярэчыш сабе. Пры патуранні тваіх маленькіх вырастаюць гітлеры!
        - Яны вырастаюць патураннем дужа сквапных i багатых. I ўцiскаюць малых, Толя.
        Толька развёў дрыжачымі рукамі:
        - Ну, а каб ты пры Гітлеру жыў? Галовы сякуць вакол, а ты стогнеш аб адзінках, што не атрымліваюць лістоў. Так?
        - Не трэба, Толя, - усё яшчэ спакойна сказаў Андрэй. - Я б не стагнаў, я б сам, першы, страціў галаву. Я таксама не з дробных і ведаю, што права здзекавацца з гонару і сумлення чалавека ні ў каго няма. I калі пачынаюць рабіць такое - чалавек, грамадства мае права ўзяцца за зброю і паўстаць супраць гэтага...
        Ён памаўчаў.
        - Але ты забываеш, што гітлеры сякуць галовы адзінкам, а астатніх прыдушваюць жахам і пагардай. I мне, чалавеку не зусім дробнаму, шкада тых, хто не можа заступіцца за сябе. Я шкадую і тых і другіх. Усе людзі.
        - Нявартыя такія людзі шкадавання! - страсна кінуў Толька. - Страшна ім, баяцца яны зброі - ну і д'ябал з імі!
        - Навучацца з часам, - сказаў Андрэй. - А ты, Толька, накшталт Авакума. Ніякай памяркоўнасці. Дай табе волю - ты б сам усіх нязгодных у Пустазерск загнаў і спаліў... I ўсё ж я люблю і цябе, Толька... Ты непадкупны. I ты з часам зразумееш.
        Харунжы стаяў увесь чырвоны і гнеўны:
        - Шкадава-аць, - і раптам выплюнуў: - Ідыёт ты! Князь Мышкін!
        Аўдыторыя абурана загудзела. Тыя гады былі ўрадлівыя на нервовых людзей, ніхто асабліва й не здзіўляўся. Палоны, войньі, блакады, лагеры, пажары - усё гэта капілася ў сэрцах і нервах людзей, каб часам выбухнуць.
        - Дзякуй, Толенька, - з'едліва сказаў Андрэй. - Дзякуй, родны.
        Яго пачалі ўмаўляць, каб ён не крыўдзіўся.
        - Крыўдаваць на ўсіх людзей - лепей ужо з каменем на шыі ў вір, - сказаў ён.
        I толькі тут ён, забыўшыся на ўсё ў запале спрэчкі, успомніў пра Ірыну і зірнуў на яе. Яе вочы, звернутыя на яго, ззялі нейкім асаблівым, цёплым агнём. Потым яна апусціла павекі.
        - Вы не зразумелі яго, Толя, - сказала яна. - Ён укладваў у слова "шкадаваць" зусім другі сэнс. Вы ж ведаеце, слова "любіць" трапіла ў літаратуру памылкова. У кандовых вёсках і дагэтуль "любіць" азначае "любіць па гумнах". А калі чалавек з такой вёскі вельмі кахае жанчыну, ён яе "шкадуе". I чалавека таксама "шкадуе". Нічога ганебнага для жанчыны і чалавека тут няма... Напэўна, і на Беларусі так.
        - Так, - сказаў Андрэй.
        I тут Толька, быццам атрымаўшы падмацаванне ад адной назвы "Беларусь", зноў рынуў у казацкую атаку:
        - Гуманіст! Маленькія людзі! Шынялі! Сорам стагнаць аб шынялях. Ты пра сваю Беларусь успомні! Два мільёны дзвесце тысяч з нечым людзей загінула.
        I тут Андрэй упершыню ўзвысіў голас. Крыўда агнём разлілася па шчоках:
        - Так. Бухгалтэрыя досыць дакладная. Два мільёны і дзвесце тысяч з нечым. I тое "з нечым" - гэта, прыблізна, насельніцтва майго горада. I сярод гэтых мільёнаў не ўсе былі вялікімі людзьмі. Былі і маленькія, што навучыліся. Быў сярод іх і мой брат. Ён не пісаў апавяданняў, як ты. Ён ніколі не думаў пра палітыку. Пра шынель ён, праўда, таксама не думаў. Але я памятаю, як ён збіраў на матацыкл. Шынель - даведзены да абсурду сімвал... Брат мой збіраў на матацыкл... Нічога больш. Потым, пэўна, узбіўся б і на машыну. Ён любіў. машыны. Цяпер ён ляжыць недзе там... Ён, ці бачыш, гнаў праз зону абстрэлу машыну з цяжка параненымі. Многія з іх выжылі. А ў кабіне знайшлі дзесяць прабоін... I жонка ў яго была недалёкая жанчына: праца, ды кіно, ды зрэдку госці. Прыгонных, як у прадзедаў, у нас не вялося. Заводаў - таксама. I вось гэтай жанчыне соллю пасыпалі ў гестапа раны на спіне. Той соллю, што яна несла партызанам у лес. Яна толькі і здатная была, што насіць соль, бо яна да смерці баялася стрэлаў... Там яна маўчала... Яна вельмі баялася стрэлаў і вельмі любіла кіно...
        Вусны яго - ён ніяк не мог авалодаць імі - дрыжалі.
        - I гуманізм вось для такіх. Каб і яны, каб усе сталі вялікімі, бо кожны аднолькава дарагі для зямлі і для мяне. Нават той, хто любіць кіно, баіцца стрэлаў і пакуль што не трапляў у гестапа.
        Андрэй сеў, адвярнуўшыся да акна. У цішыні, што гнятуча навісла над аўдыторыяй, ён пачуў голас Горавай:
        - Хопіць. Даспрачаецеся потым. Дык вось...
        I потым ён ужо нічога не чуў, паглыбіўшыся ў свае думкі. Снег валіў за вокнамі. Потым перастаў. Кожная галінка на дрэвах была ўкрыта гурбачкай. Пэўна, калі расстрэльвалі партызан, кроў была вельмі чырвонай на такім снезе. Радзіма, чырвонае на белым, кроў на снезе.
        Раптам вельмі захацелася туды. З асаблівай пяшчотай ён пачаў уяўляць лілаватыя зарасці зімніх хмызнякоў на круглых узгорках, пахучую ваду ў палонцы, ваўчыны след па загуменні.
        ...Ад успамінаў яго адарваў толькі зменены тон Ірыны. Пэўна, адказвала камусьці на нейкае пытанне "аб жыцці". Хлопцы любілі такое.
        - Ну, гэта як для каго, - казала яна. - Вось я, напрыклад, чытала нядаўна раман. Ён - амерыканскі мастак. Яна - псіхіятр з Парыжа. Пакахалі. Так, як рэдка бывае. Што рабіць яму без скалістых гор, без узараных прэрый, без мамантавых дрэў? I што рабіць ёй без Парыжа, без клінікі, без справы свайго жыцця? І, як ні стараюцца, каханне гіне, бо кожны не можа дараваць другому нежадання ахвяраваць сабой.
        Яна не глядзела на яго, алё Андрэй разумеў. Адзін з усіх. I сэрца яго ўпала.
        - Як гэта? - неўразумела абурыўся Баранаўскас.
        Ірына ўзняла на яго вочы:
        - Так. Уявіце сабе, што... я пакахала. Упершыню. Магло ж здарыцца, што раней не давялося, Але ён далёка адсюль вядзе сваю працу. А я таксама не магу жыць без працы, і яна магчымая толькі тут. Тут саборы і фрэскі, пра якія я пішу. Тут мая работа выкладчыка. Тут мае бібліятэкі і музеі.
        - А ён дзе? - не зразумеў Харунжы.
        Андрэй, гледзячы на Ірыну, дапамог ёй:
        - Скажам, на Чукотцы.
        Жэстам падзякаваўшы яму, яна сказала:
        - I я не магу ехаць з ім. I крах спасціг маё каханне. Каханне маленькага чалавека.
        "Ага, яны зноў гаварылі пра тое ж, - падумаў Андрэй. - Так, пра тое ж і не пра тое ж... Недарэчныя разважанні!"
        I менавіта таму ён дачакаўся, пакуль усе пойдуць. Менавіта таму ўпарта сядзеў і слухаў яе бясконцыя размовы з завучам. Менавіта таму падаў ёй зялёную літоўскую хустку і футрачку, а потым выйшаў з ёю на сляпуча белы снег, які яшчэ не паспелі запляміць сятчатымі слядамі галёш.
        - А на мне гэтая хустка. Я не хацела сёння ісці з вамі.
        - А што хустка?
        - Ды я ў ёй на матрошку падобная.
        - Вы ва ўсіх уборах добрая.
        Чысты, бязмерна добры стаяў вакол снег. Сляпучы. Нявінны. I нават пахнуў ён вадкім водарам свежаразламанага сланечнікавага сцябла.
        - Хачу кудысьці на снег, дзе дрэвы.
        - У Сакольнiкi?
        - Далёка.
        - Ну, тады на выстаўку. Там ёсць цудоўныя далёкія алеі. Па іх зараз ніхто не ходзіць.
        - Згода, - кіўнула яна.
        Ён махнуў рукою зялёнаму вочку, што бегла вуліцай. У таксі яна маўчала. Потым сказала, маючы на ўвазе Харунжага:
        - Як Рэмарк. Толькі сябе шкадуе.
        - Так, - сказаў Андрэй. - Гэта не Дастаеўскі: "прыйдзіце, п'яненькія..."
        Глянуўшы на яго пушыстымі вачыма, яна сказала:
        - Я думала, вы мяккі і добры.
        Бачыла яго цёмны профiль. Потым доўгiя вочы, што цяжка зiрнулi на яе. Потым рот, што вымавiў:
        - Добрыя i бываюць заўсёды цвёрдымi.
        Сам ён у гэты час думаў аб тым, што жыццё - радасць. Як раптоўнае азарэнне, як цёплае залатое святло, пралілася на яго гэта думка. Была яна, тая, што поруч, а паратунку не было, ды ён і не хацеў яго. Ад шчасця, хай нават пакутнага, не ратуецца ніхто.
        I таму ён увесь час папраўляў ёй пад хусткаю валасы (ёй бы вельмі пасавала квяцістая, кілімовая хустка). А яна, сама схіляючы да яго галаву, усё патрабавала:
        - Не глядзіце на мяне, такую.
        Ды хіба ён мог?
        На выстаўцы яны селі ў мікрааўтобус і паехалі пад заснежанымі дрэвамі ў зону адпачынку, зусім пустую цяпер. Там была спрадвечная ціша. Павільёны пад дрэвамі былі па вушы захутаны ў снег. Толькі аднойчы праехала маленькая снегаачышчальная машына. I зноў ні душы.
        - Сёння раніцай я зусім была вырашыла не бачыць вас... І вось... не магу...
        - Вам нельга ад мяне.
        - Ну вось бачыце... Я ж з вамі...
        У Андрэя ад гэтых слоў радасна падскочыла сэрца. I ён здзiвiўся, бо гэта было як у дзяцiнстве. I менавiта таму ён ведаў: гэта сапраўднае. I менавiта таму баяўся.
        А дрэвы былі заснежаныя. I ён моцна патрос за сук клёна, пад якім яны ішлі. Іскрамётны, трохі нават звонкі снег сухім пылам пасыпаўся на іх з галін.
        - Слухайце, - сказаў ён. - Спявае. Слухайце, давайце я вам сняжок за каўнер запхну... Або лепей вы мне...
        Яна засмяялася і раптам зірнула на яго ногі.
        - У туфлях. Ану марш з цаліку на сцежку.
        - А вы?
        - А я ў боціках. Я пайду тут.
        Але ён так жаласна і камічна маліў яе не пакідаць яго, што яна згадзілася.
        Крочылі сцежкай у заснежаным свеце. Алеі вялі кудысь. Ад марозцу пабялела пасмачка яе валасоў пад хусткай. Адчуваючы нават праз футру цеплыню і акругласць яе рукі, ён шэптам сказаў:
        - Вельмі кахаю вас.
        - Вы прыдумалі гэта, - яшчэ цішэй сказала яна.
        - Не, - амаль бязгучна запярэчыў ён. - Ведаеце, усё адно вочы мае і мае вершы нікому не патрэбны, калі няма вас.
        I гэта было сказана так упэўнена, што яна змоўкла. Потым сказала чамусьці:
        - Ведаеце, чаго не хапае на гэтых сініх дрэвах?
        - Ведаю. Снегіра. Чырвонай іскры.
        - Так.
        Ля аднаго з павільёнаў стаялі нейкія захутаныя паўднёвыя дрэвы. Захуталі іх добра - кожная галіна была, як падушка - ды яшчэ абшылі зверху бліскучай, падобнай на скуру, цёмнай цыратай. I абое адначасова падумалі, што гэтыя дрэвы падобныя на марсіянскія кактусы.
        - Яны ловяць людзей, - страшным шэптам сказаў Андрэй.
        - Не, - сказала яна, - яны да іх абыякавыя.
        - Гэта страшней, - згадзіўся ён.
        I яна зразумела яго. Павярнулася, жаласна спытала:
        - Ну што б вы хацелі, што?
        - Выходзьце за мяне замуж.
        - Толькі?..
        - Так.
        - Андруша, - сказала яна пасля паўзы, - учора я чамусьці дала згоду на аперацыю. Мне раптам вельмі захацелася жыць. Не ведаю чаму. У студзені еду ў міжнародны шпіталь, у Вену. Калі не паеду - абяцаюць год жыцця. Таму не трэба пакуль пра гэта.
        - Менавіта зараз і трэба, - сказаў ён. - Вы вернецеся адтуль здаровай, і мы будзем мець права адзін на аднаго. Таму - зараз.
        - Ды нашто я вам, нашто я вам такая?
        Андрэй з цяжкасцю разляпіў вусны:
        - Ведаючы пра гэта, я яшчэ больш, яшчэ больш аддана буду кахаць вас. А жыць, не ведаючы вас, - канец.
        - Жылі ж раней?
        - Хiба гэта было жыццё?
        Ён узяў яе за плечы:
        - Ведаеце што? Гэты герой рамана, пра які вы сёння расказвалі, быў ідыёт. Яму варта было б, пры ўсёй нелюбові да лічбаў і разлікаў, сесці за стол і даведацца, колькі каштуе дом у прадмесці Парыжа або Нью-Йорка і машына, на якой гераіня магла б ездзіць у сваю клініку... А ён... загубіў вышэйшае на зямлі.
        Яна глядзела на яго небывала сур'ёзна. Потым павяла вачыма ўбок і зноў унікла прамога адказу.
        - Глядзіце, дзяцел.
        Дзяцел бегаў па мядзянай сасне і стукаў.
        - Чаго гэта ён?
        - Дастае розную дрэнь з-пад кары. Абедае.
        Уздыхнула здзіўлена:
        - Божа, каб гэта нам так дзень пастукаць - потым вядро пірамідону спатрэбілася б.
        А Андрэю было страшна за яе і шкада гэтага мілага, смешнага дзятла:
        - Не трэба аб ім. Я ведаю, я, можа, горшы за іншых. Я, можа, нават сярод нашай браціі не з самых лёгкіх людзей. Але вас ніхто так не будзе кахаць.
        - Жывіце для іншых. Хіба магу я строіць нейкія планы, псаваць вам жыццё.
        - Мне абрыдла па кроплі праліваць на іншых суцяшэнне і пяшчоту. Я хачу аддаць вам усё. Кідайце гэты халодны дом, там як пройма па нагах цягне. Вам цяжка ў ім.
        - Адкуль вам ведаць?
        Сціснуўшы сківіцы,ён сказаў:
        - Я настроіўся на вашу хвалю. Я заўсёды ведаю, калі вам бывае цяжка... Я нават ведаю, што ў дом гэты амаль не прыходзяць сябры мінулых год. I вам часта самотна. Так?
        Яна глядзела амаль перапалохана.
        - Так, - сказала яна.
        - Ну вось. А хіба каханне гэта тое? Каханне - гэта як старое чэмбала. Яго на гару не выкінеш, як непатрэбшчыну. Яго любяць нават праўнукі за тое, што яно грэла дзядоў.
        Абняўшы яе, ён спытаў:
        - Дык як?
        - Не ведаю.
        - Забіце мяне, але я не магу без вас.
        Прынiкла галавою да яго грудзей:
        - Я... не збіраюся вас забіваць. Прыходзьце да мяне сёння. У шэсць.
        - Чакаць мне вас? Працаваць мне для вас?
        - Чакайце, - выдыхнула яна. - Працуйце.
        Прыціснуўшы яе да сябе, адчуваючы, як яна дрыжыць у яго руках, зусім як дзяўчынка, ён цалаваў на марозе яе халодныя вочы.

Падабаецца     Не падабаецца
2009–2021. Беларусь, Менск.