РАЗДЗЕЛ XXIV
Яніс стаяў перад Горавай, якая сядзела ў крэсле, і, гнеўна надзьмуўшы таўставатыя губы, глядзеў на яе. У кватэры было трохі холадна ці гэта, можа, здавалася, бо Ірына зябка ўціснулася ў куточак крэсла, схавала рукі пад футравай накідкай.
- Я забараняю вам гаварыць са мной на гэту тэму, - суха, з нейкай асаблівай жорсткасцю сказала яна.
- Я і не хацеў гаварыць. Але ён мой друг, і як вы з ім сябе паводзіце - гэта ўжо занадта.
- А як мне з ім сябе паводзіць? Я замужам.
- Гэта не перашкаджала вам калiсь дазваляць яму хадзiць з вамi...
- Вы нічога не ведаеце, Ян.
- I не хачу ведаць. Але гэта бес-ча-ла-вечна. Або будзьце з ім, або пакіньце тлуміць чалавеку галаву.
- Што за тон? - вочы яе былі халоднымі.
- Гэта яшчэ замяккі тон для ўсёй агіднасці, што вы з ім робіце, - кулак Яніса ўладна рассек паветра.
- Яніс, я буду вымушана паказаць вам на дзверы.
- А я не пайду.
- Пабачым.
Вайвадс зразумеў, што яго сапраўды могуць выставіць. Гэта не ўваходзіла ў яго планы, і таму ён сказаў ужо больш мякка:
- Ды не будзьце ж вы Ірынай Сяргееўнай. Будзьце хоць сёння проста Ірынай, другам, што любіць майго друга.
Яна прыўзняла вечка сігарэтніцы. Апусціла вочы:
- Гэты ваш друг апошнімі днямі пазбягае мяне. Ён сухі і жорсткі.
- А што яму рабіць у адказ на тыя словы, якімі вы яго пачаставалі?
- Ён не мае права нiчога патрабаваць ад мяне.
Вайвадс зноў выбухнуў:
- Ды зразумейце ж, ён вас кахае. Ка-ха-е!!! Гэта такое каханне, якое раз у стагоддзе бывае на зямлі. Такое каханне, аб якім марыць кожная жанчына, вечнае, магутнае, нязменнае! А вы яго ў бруд! Багатыя занадта! Усё жыццё вам такія пачуцці пад ногі клалі!
Яна падціснула вусны ў нітачку, і твар яе ўпершыню здаўся Янісу непрыемным.
- Дакараеце? - сказала яна. - А я проста бачыла, што ён як адурэў, што нельга адразу ж пакінуць яго без усялякай надзеі, што трэба паступова. Я хацела дапамагчы яму і не дала ніякай падставы спадзявацца.
- Хлусіце! - Яніс наліўся крывёю абурэння.
- Ян!..
- Харошанькае дзела, - бурчаў Ян, уладкоўваючыся ў крэсле. -Як гэта? Я на свае вушы чуў, якія гэта былі авансы з мастаком і псіхіятрам.
- А хiба я казала нешта прама? - яна шырока раскрыла нявiнныя вочы. - Вы проста не зразумелi мяне.
- О, вядома, - закалацiўся Янiс. - Вы, жанчыны, усiх абведзяце. Не хапала яшчэ, каб вы прама казалi. Вы ж заўсёды пакiнеце для сябе пралазiну. А я тыдзень таму бачыў, як ён ледзь не памiраў, гаворачы пра вас, а потым паляцеў на лыжах з такой стромы, дзе шыю скруцiць было - раз плюнуць. Як назнарок смерцi шукаў. Я ўжо думаў - мазгi разлятуцца, як бэнкне галавою ў дрэва.
- Хлопчык, - пацiснула плячыма яна.
- Ну так, мы хлопчыкi, мы несучасныя, мы - сентыментальныя саплякi ў часiну цыгарэт "Арбiта", мы i кахаем, як у дзевятнаццатым стагоддзi. Але ведайце: менавiта так будуць кахаць, калi чалавек стане дасканалым. А нежаданне ахвяраваць у iмя кахання сваiм жыццём тады назавуць брыдотай.
- А як тады назавуць залёты да замужняй?!
- Каханне не пытае, замужам каханая цi не, здаровая яна або хворая, шчырая цi нядобрая. Яно кахае, i гэтым сказана ўсё.
Вочы Янiса раптам сталi разгубленыя. З нейкай мяккай уладнасцю, быццам гiпнатызуючы, ён сказаў, паклаўшы рукi ёй на плечы:
- Кахайце яго, Ірына. Вам пашанцавала. Ён вялікі ў каханні чалавек. Махніце рукою на ўмоўнасці, на дабрабыт. Усё гэта лухта! Ідзіце з ім, пакуль сэрца маладое, пакуль яно кахае і хоча кахання. Верце мне, няма на свеце нічога над каханнем і трэба яго шанаваць, не забіваць недаверам, не прыніжаць нават жартамі. Кахайце яго.
Яна глядзела ўбок. Потым спытала цiха:
- Гэта ён параiў вам прыйсцi да мяне?
- Дрэнна вы яго ведаеце. Ён нiчога не ведае. Я сам, бо яму зараз вельмi патрэбна дапамога.
- А дзе ён зараз?
- Мяркую, стаіць перад сінедрыёнам.
- Якiм?
- Перад вучоным саветам iнстытута i дырэктарам, - знешне спакойна сказаў Янiс. - Трымае адказ.
- У чым гэта?
Латыш прыкурыў ад недакурка другую папяросу.
- Ён страцiў раўнавагу з-за гэтай гiсторыi. Нервы напятыя. Забыў аб асцярожнасцi i лезе на ражон па ўсякiм выпадку i без усякага выпадку.
Яна ўважліва глядзела на яго.
- Што сказаў?
- На лекцыі Пружыніна абазваў сяго-таго з нябожчыкаў палітычным прайдзісветам і апрычнікам.
- А хіба не так?
- Так. Але ж вы ведаеце...
- Што? Што вясной шасцідзесятага года ні я, ні вы, ні вучоны савет, ні нават дырэктар... ніхто нічога яшчэ не ведае.
- Менавіта,
- Так, не крыўдуюць толькі на лёс, на натуральную смерць. Што ж, калі так здарылася... А за астатняе трэба адказваць. Так лічыць мой друг, і я з ім у згодзе.
- А вы не думаеце, што збоку Андрэя гэта як запознены ўдар капытам.
- Андрэй мае на гэта права. Ён не любіў і не любіць тых, хто хоча сабою падмяніць лёс чалавечы. Гэта ж падумаць: двухногі лёс нада мною, ім, вамі? I ведаеце што? Каб мне спатрэбіўся таварыш, з якім я мог бы пайсці ў полымя за свае перакананні, - я ўзяў бы яго.
- Як гэта здарылася? - Ірына нарэшце прыкурыла цыгарэту,
- Пружынін сказаў, што некаторыя шумяць вакол апошніх падзей у свеце больш, чым трэба. Я не паспеў стрымаць Андрэя. Ён ускочыў: ноздры трапечуць, вусны непаслухмяныя, белыя. А потым уся кроў у твар.
- Вы літаратурны крытык. Значыць, прэтэндуеце на званне чалавеказнаўцы. Цярпімага і спачувальнага, Дык успомніце хаця б перадваенныя літаратурныя... гм... дыскусіі. Тыя людзі... Яны ў труне перавярнуліся б, каб маглі пачуць ваш цынізм! Адной душы бязвінна загубленай хопіць, каб ніколі не забыць.
Пружынін малінавай чырванню наліўся: "Хлапчынка, дэмагог! Зрабіце спачатку столькі, сколькі мы, я, сколькі ён". А Андрэй: "Я не збіраюся рабіць тое, што ён. I за добрае і за злое - бог і людская памяць яму суддзі. Але я не хачу, каб мяне ўспаміналі, як яго і яшчэ некаторых, Я выхаваны зусім у другіх правілах і не хачу быць прайдзісветам, які робіць першым героем рускай гісторыі апрычніка, бо адчувае сваё ўнутранае падабенства з ім". Пружынін выскачыў з аўдыторыі і пабег скардзіцца да дырэктара. I вось...
- Можа скончыцца дрэнна.
- Што? - яна падалася наперад, не заўважаючы, што накідка спаўзла з яе плячэй на падлогу. - Вы сапраўды так думаеце?
- Так, - кiўнуў Янiс.
Слупок сіняватага попелу, што нарос на цыгарэце, упаў на падлогу,
- Дрэнна, - сказала яна.
...Якраз у гэты час Андрэй сядзеў у невялiкiм кабiнеце дырэктара. За акном ляжаў адлiжны сiняваты скверык, там вецер хiстаў мокрыя верхавiны дрэў, а тут было цiха i як быццам глухавата.
За сталом, насупраць Андрэя, сядзелі і моўчкі глядзелі на яго некалькі чалавек. Пружынін, грузлы і сівы, нервова курыў. Поруч з ім сядзеў дырэктар з жаўтаватым стомленым тварам, яўна хваравітым. Вочы яго за шклом акуляраў здаваліся ненатуральна вялікімі, глядзелі на Андрэя з уважлівасцю і нейкім нават грэблівым шкадаваннем. Далей машынальна маляваў чарцянят на клапціку паперы выкладчык Маркаў, па-за межамі інстытута нядрэнны крытык. Хітраваты, з сівінкаю ў цыганскіх валасах, ён зрэдку кідаў на Андрэя вясёлыя позіркі, быццам, казаў: "Што, брат, уліп? Не бянтэж дзядзяў. Дзядзі ціхага жыцця прагнуць".
Быццам нічога не здарылася, сядзеў намеснік дырэктара Копцеў. Андрэя заўсёды нават у нейкае замілаванне прыводзіла вытанчаная інтэлігентнасць яго аблічча, аксамітна-цёмныя, жывыя вочы, рукі артыста. Ды ён і сапраўды быў падобны на нейкага вядомага артыста... Аксёнаў, ці што? Або, можа, нехта з амерыканцаў. Закінуў нагу на нагу, пагойдвае ступою ў люстэркавым туфлі і стракатай шкарпэтцы. Хоць глядзіся ў туфель, быццам і няма на вуліцы слаты.
А ў куточку, у крэсле, прымасціўся гнуткі і ўвесь нейкі моцны, як стылет, дацэнт Бічыкашвілі. Гэты глядзіць таксама даволі непрыхільна. I чырвоныя вусны жорстка складзены пад вусамі.
- Ну, - парушыў цішыню дырэктар, - раскажы ты нам, Андрэй, як гэта ты дайшоў да жыцця такога?
- Да якога жыцця? - спакойна сказаў Андрэй. - Нічога, здаецца, не адбылося, Сказаў тое, што думаў.
- I не сорамна? - з дакорам спытаў Копцеў.
- Які ў іх у халеры сорам! - пачырванеў Пружынін. - Святога ў іх нічога за душою няма. Лічаць, што мы ўсе дурні.
- Не ўсе, - сказаў Андрэй.
- Вы чулі? - здзіўлена абвёў усіх позіркам Пружынін. - Вось яно. Нігілісты нейкія.
- А я не ведаю, чаго слова "нігіліст" павінна быць лаянкай. Мне здаецца, Тургенеў укладваў у яго другі сэнс. Базараў, між іншым, таксама быў "нігілістам". Ну, скажам, Тургеневу ён быў несімпатычны. Мне, калі шчыра казаць, таксама. Але яго зрабіў час. I аб'ектыўнаму гэтаму часу ў вышэйшай ступені напляваць на вашы і мае сімпатыі і антыпатыі. Гэтым словам можна пахваліць, а можна і аблаяць, гледзячы на тое, хто і супраць каго яго ўжыў. А прафесар Пружынін робіць з яго нейкае пудзіла.
Маркаў скрушліва пахітаў галавою.
- Але мы нігілісты не ў тым сэнсе, - пасля паўзы прадоўжыў Грынкевіч. - Мы верым у свой край, і ў нашу працу, і ў патрэбнасць яе для радзімы. Мы толькі не верым вам, прафесар. Магчыма, вы і добры чалавек, але слухаць такія вашы выказванні нам неяк сорамна. Прабачце на гэтым ужо.
- Вы думаеце, што вы гаворыце? - ціха спытаў дырэктар. - Ёсць людзі разумнейшыя за вас, і яны лічаць, што гэты чалавек меў заслугі. А паэт Грынкевіч дазваляе сабе не быць адной думкі з гэтымі людзьмі.
Андрэй глянуў у яго ненатуральна вялікія вочы:
- Ды i вы ж не адной думкi з iмi.
Дырэктар апусціў вочы.
- Якой я думкі наконт гэтай асобы - гэта мая справа, - буркнуў ён.
- Не, вы глядзіце, - сказаў Пружынін, - глядзіце, якія яны! Раней вы, пэўна, іначай думалі, дыфірамбаў не спявалі толькі таму, што не паспелі, а зараз...
- Я ў тыя часы думаў тое самае. Гэтаму ёсць мноства сведкаў, - спакойна сказаў Андрэй. - Я толькі не ведаў усяго. Але я адчуваў, што нешта няладна.
- Бачыце вы... Касандра-прарочыца, - сказаў Пружынін.
Маркава перасмыкнула ад голасу Пружыніна.
- Паспакайней бы вы, прафесар, - сказаў ён.
- Вы таксама... шаноўны... маглі б сесці поруч з ім.
- Я сядзеў, - сказаў Маркаў, - але, на шчасце, не поруч з гэтым хлопцам. Я сядзеў за тое, што быў супраць Іванова, а потым даведаўся, што Іваноў, здаецца, сядзеў за тры камеры ад мяне.
Копцеў засмяяўся.
Дырэктар закрыў вусны рукою, але вочы яго смяяліся таксама.
- Андрэй, - сказаў Копцеў сваім мяккім, вельмі ласкавым тонам, - вы павінны папрасіць прабачэння ў прафесара, і тады справа не выйдзе з гэтага кабінета.
- Я гатовы, - сказаў Андрэй, - я дапускаю, што мог па-чалавечы пакрыўдзіць прафесара Пружыніна, і гатовы ў гэтым прынесці свае прабачэнні. Але толькі ў тым выпадку, калі прафесар прынясе прабачэнні аўдыторыі.
- Гэтага ніхто не будзе рабіць, - сказаў дырэктар.
- А шкада, - сказаў Маркаў. - Гэта было б па-джэнтльменску. Узаемна. I ні стуку, і ні груку.
- Не, - сказаў дырэктар.
- Тады i я - не, - скалануў галавою Андрэй.
Запанавала маўчанне. Яніс, гаворачы такое ў Горавай, меў рацыю. Ні яны ўсе, ні вучоны савет не ведалі той вясною, а што ім далей рабіць.
- Вы вельмі здольны чалавек, - сказаў Копцеў. - Не псуйце сваіх адносін...
- Я гатовы на горшае. Я помню, і я разумею: самым страшным была не жорсткасць і падазронасць аднаго, а душы, знявечаныя падазронасцю і нявер'ем у свайго суседа. I вось гэтага дараваць нельга.
Бічыкашвілі, які да гэтага сядзеў моўчкі, раптам сказаў з ненатуральным спакоем:
- Гэта нават абразліва. Вы падумалі, як мне, грузіну, слухаць такое?
Андрэй, гледзячы яму ў вочы, сказаў спакойна:
- Вы не маеце рацыі, Георгій Луарсабавіч. Не палічыце за падхалімаж - мне няма ў ім патрэбы, - але я велымі люблю гэтую зямлю і яе людзей. Я ведаю, патрэбна была нечалавечая мужнасць, каб зберагчы мову, і звычаі, і старыя камяні Свеціцхавелі, Сіёні і Джвары. Гэта вялікі народ, і яму ёсць кім ганарыцца і без гэтага чалавека. Славы яго гэта не паменшыць.
Ён нервова закурыў:
- Добра, адзiн з арлоў, як выявiлася, зусiм не арол, але ж нiхто не змяншае гэтым спалучэння "Грузiя i рэвалюцыя". ...I вы ўспомнiце яшчэ Паола Яшвiлi, Тыцыяна Табiдзе, Гапрындашвiлi? Тры паэты з залатымi галасамi. Iх мог слухаць свет, а зараз слухае толькi зямля ды нашы сэрцы, якiя ўсё помняць...
Бачыкашвілі не глядзеў у яго бок.
- Прабачце, - глуха сказаў ён. - Я пагарачыўся.
- Калі патрабуюцца яшчэ тлумачэнні, я магу даць іх, - сказаў Андрэй. - Я выхаваны на веры ў тое, што чалавечае жыццё ёсць самае каштоўнае на свеце. I хай прафесар Пружынін ведае: у гэтым мы ворагі. Да канца. I мы паклапоцімся ўжо, каб нават цень гэтай з'явы знік з зямлі, каб яна не паўтаралася нават у фарсе, нават у адзіным слове знявагі аднаго чалавека да другога.
Цяпер на Андрэя не глядзеў ніхто. Панавала ціша.
- Выйдзіце, Андрэй, - сказаў дырэктар.
Андрэй выйшаў. Яму было душна ў будынку, і таму ён вырашыў чакаць у скверы.
Даволі доўгі час ён хадзіў па алеі. Дрэвы ранялі на яго знобкія кроплі. Пад снегам, калі капнуць яго нагою, была ўжо свежая і празрыстая вада. Андрэй ні аб чым не шкадаваў. Ён проста назіраў, як ветрык моршчыць ясныя лужыны, як ён пругка і вільготна шуміць у верхавінах дрэў.
Пачыналася вясна вады.
...Першым выйшаў з будынка Копцеў.
- Нічога не вырашылі, - сказаў ён, гледзячы на Андрэя добрымі жывымі вачыма. - Будзем рабіць выгляд, быццам нічога не адбылося.
I пайшоў да машыны. Андрэй накіраваўся быў да брамы, але яго аклікнулі зноў. Гэта быў Маркаў. Ідучы поруч з Андрэем, ён маўчаў. I толькі ля самых варот, працягнуўшы руку для развітання, сказаў з нязвыклай для яго пяшчотай:
- Эх, Андрэйка, Андрэйка, усё-та вы разумееце. А паэт павінен быць трошкі дурнаватым.
Так, быць дурнаватым было ў тую вясну - і не толькі - сапраўды лепей, але якраз гэтай раскошы Андрэй і не мог дазволіць сабе.
"Хопіць, пабыў ужо, - думаў ён. - I з жанчынамі і з мужыкамі. Трэба, урэшце, зразумець, што адзінае, дзеля чаго пушчаны чалавек на свет, гэта - кеміць".
...Пераходзячы ўжо вуліцу, Андрэй раптоўна ўбачыў Гораву, якая прамавала ў інстытут і чагосьці вельмі спяшалася. Яна прайшла каля яго ў дзесяці кроках і не заўважыла, а ён не пазваў. З гэтым усё было скончана.
Ён ішоў бульварам і думаў, куды яму падзецца зараз. Горад быў мокры, няўтульны, першыя агні глядзелі ў туман аранжавымі вачыма. Вялікі горад, а месца ў ім для яго няма.
З адчаю ён хацеў быў пайсці ў рэстаран, але тут неяк трапіўся на вочы пад'езд Ганнінага дома. I Андрэй махнуў на ўсё рукою і вырашыў закаціцца туды.
...Сустрэла яго тая самая кампанія. Толькі мармурова-бледны Аленін на гэты раз быў цвярозы і, закасаўшы рукавы на руках, мускулістых, хлапечых, ладзіў на падлозе электрычны чайнік.
- Прывітанне забытаму эпігону Хвелькі Тапчэўскага, - змрочна сказаў ён. - Дапамажы...
- Не магу, - сказаў Андрэй. - Канстытуцыя тандэтных рук не дазваляе.
- Лірык, - з пагардаю сказаў Аленін.
- Я не лірык. Я арыстакрат духа. Я спірытуаліст, нігіліст і заўзяты прапагандыст біметалізму. А ты проста няўдалы спадкаемца "Блакітнай ружы". Цябе выгналі за няздольнасць нават з майстэрні гадзіннікаў, і ты тады вырашыў перавярнуць славянскі жывапіс.
- Малаток, - сказаў Яхненка. - Так яму.
- Ганна дзе? - спытаў Андрэй.
- У Ганны вельтшмерц, яна ў сваім пакоі.
- Тады не будзем яе турбаваць. - Андрэй абвёў позіркам кампанію. - Што гэта з вамі? Твары нейкія авальныя і доўгія.
- Калі Аленін наладзіць чайнік, - змрочна сказаў Петрык, - можа, будзем піць чай.
- Не жэрлі сёння? - здагадаўся Андрэй.
- Мы елі анчоусы, - сказаў Аленін. - Сірэч звычайную камсу. На фунт сто галоў.
- У мяне ёсць грошы, - сказаў Андрэй, вымаючы з кішэні дзве сотні. - У мяне сёння выпадкова ёсць грошы. I ёсць трывалы намер надзерціся.
- Купала, - сказаў Аленін. - Пушкін. Я заўсёды казаў, што няма на свеце больш белакурых і добрых людзей, чым беларусы. Ім належыць будучыня. Яны... звышчалавекі духа...
- Я не звышчалавек, - сказаў Андрэй. - Я проста мецэнат. Я сердабольны стары кавалер, якому нясцерпна глядзець на пакуты галадаючага чалавецтва. Я дам вам частку сваіх нарабаваных дывідэнтаў... А цяпер давай чайнік.
Спрытна арудуючы адвёрткай, ён пакалупаўся ў вантробах чайніка і сунуў штэпсель у разетку.
- Ну вось, зараз будзем піць чай... калі, вядома, кампанія захоча гэтага... Ну дык што, цягнем запалкі, каму пабегчы? Сібірскі закон?
- Не, - сказаў Аленін, - бадай, давядзецца бегчы мне. Не будзем выпрабоўваць лёс. Не хапала яшчэ, каб мецэнаты бегалі па гарэлку для сваіх кліентаў.
I, звярнуўшыся да Андрэя, Пятроўскі сказаў:
- Вас даўно не было, Андрэй. А мы вельмі чакалі. Не прыміце за камплімент, але вы спадабаліся тут. Мы нават падрыхтавалі вам падарунак. Але вас так доўга не было, што сёння той-сёй прапанаваў здаць яго ў антыкварыят.
- Змоўч, - басам сказаў Яхненка. - Не ў антыкварыят, а ў ламбард. Выкупілі б потым.
- Хлопцы, - сказаў Андрэй, - нашто гэта? У мяне пакуль што ёсць грошы. У мяне ўзялі сцэнарый і п'есу, а грошы, выявілася, мне зараз зусім непатрэбны.
Ён не вельмі весела ўсміхнуўся.
- Цяжка камусь - бярыце. Пад вексель будучай славы кожнага. Выб'ецеся ў людзі - падорыце па эцюду. Я стану ганарыцца знаёмствам з вамі.
- Ты дурань, - сказаў Яхненка, - ты вялікі добры дурань! I ты нічога не разумееш ні ў псіхалогіі, ні ў дзяўчатах, ні ў сябрах... Глянь лепей сюды. Гэта зрабілі для цябе Петрык з Аленіным, сабака ты. Кожны намаляваў каго хацеў. I ніхто не шкадуе, дорачы гэта табе.
Упала завеска з невялікага палатна. Андрэй, гледзячы на яго, з цяжкасцю падавіў уздых. На палатне быў салатна-зялёны, росны, увесь у сонечных зайчыках сад, трава, у якую нехта густа сыпануў залатымі манетамі адуванчыкаў. А на траве сядзелі дзве дзяўчыны. Гэта было нешта накшталт гагенаўскай ідыліі, толькі самая ідылія была мяккая, размытая, паўночная, без уласцівых поўдню грубавата-кафейных і глянцава-зялёных адценняў. Трапяткая, здаецца, ледзь дыхаючая, родная зеляніна першых дзён лета.
Адна дзяўчына сядзела ў траве, матаючы на рагульку воўну. У свежым твары, у кароне залацістых валасоў, у белай, трохі занадта па-маскараднаму простай сукенцы было нешта засцянковае, міла старамоднае.
Другая, у значна больш сучасным уборы, не такая прыгожая, але адухоўленая, сядзела на зэдлічку, гледзячы кудысь паўзверх раскрытай кнігі. Вусны няўлоўна ўсміхаліся, але ў схіленай, быццам пад цяжарам вузла валасоў, галоўцы, у шэрых вачах быў сум.
Ганна і Ірына. Два бакі адвечнага, прага якога заўсёды жыве ў мужчынскім сэрцы. Андрэю на імгненне аж подых перахапіла, так гэта было зроблена, так хацелася павесіць гэта ў сябе. Але амаль адразу ёй сказаў ціха:
- Дзякуй, хлопцы. Гэтага не забуду. Але нашто мне гэта зараз!
- Дурань, - нячутна сказаў Яхненка. - Ты нічога не разумееш. Не крыўдзі іх і нас.
- Добра, - адказаў Андрэй.
Амаль адразу ён адчуў на спіне чыйсьці позірк. Павярнуўся. Ганна стаяла ў дзвярах. Двайнік той, з карціны, але куды больш прыгожая. I, калі яна сустрэла яго позірк, нейкае нязвыклае сяйва з'явілася ў яе вачах.
- Андруша... О то ж бо вельмі даўно хацела вас бачыць... Пакіньце ўжо гэтых бэйбусаў адных, заходзьце на пару хвілін да мяне.
- Дык што, хлопцы, - спытаў Яхненка, - адпусцім яго на пяць хвілін?
- На дзесяць, - сказаў Пятроўскі, - пакуль не прыйдзе Аленін.
...Грынкевіч упершыню быў у гэтым маленькім пакойчыку са шкляным ліхтаром, што выдаваўся ў сад. Амаль чвэрць пакоя займала тахта, потым былі яшчэ кніжныя паліцы, стол і глыбокае мяккае крэсла.
Ганна была ў просценькай блакітнай сукенцы, нейкая хатняя, вельмі змарнелая і ад гэтага яшчэ больш свойская і гожая.
- Сядайце, дзікун палескі, - сказала яна. - Скідайце пінжак, тут горача. Адчувайце сябе як дома...
Андрэй сеў. Яна выцягнула з аддзялення сэкрэтэра пузатую бутэльку французскага каньяку.
- "Камю", - сказала яна. - Калі ўжо на маю думку, дык дрэнь страшэнная, але больш нічога няма.
Нейкім прасцецкім жэстам пашкрабла пад патыліцай, дзе, як у дзіцяці, кучаравіліся залатыя валосікі.
- А закусваць?.. Ага, здаецца, нешта ёсць.
I дастала вазачку з засмяглымі палачкамі каўказскай чурхелы, якая залацілася інжырнымі зернейкамі.
- А хлопцы "анчоусы" елі, - падкалоў Андрэй.
- Гэта ім не ў каня пакорм, - сказала Ганна.- I да таго ж яны тут амаль кожны дзень, а ваш голас я пачала забываць.
Яны чокнуліся келіхамі, шкло якіх здавалася вясёлкавым, як мыльная бурбалка.
- За вас.
Ганна, відаць, любіла колер асенніх лісцяў. Гэты пакой таксама быў вытрыманы ў іх адценнях. I абажур клаў на ўсё гэта цьмяны аранжавы адбітак, рабіў яе валасы зусім залатымі, а твар зусім янтарным.
- Вы былі ў вёсцы? - сказала яна. - "Распавядайце".
- Быў, але нічога не бачыў. Падарваўся працуючы.
- Што вы мне прывезлі адтуль у падарунак?
- Прывёз, - сказаў Андрэй. - Але я не думаў заходзіць да вас сёння. З сабою няма.
- Што?
- Дзве сапраўдныя народныя выцінанкі. А для душы слоік бруснічнага варэння.
- З грушамі?
- Угу.
- Гэта праўда? - яна глядзела на яго вельмі сур'ёзна.
- Як бога кохам.
- Вы заўсёды памятаеце аб усіх... Бог ты мой, бруснічнае варэнне! Ненавіджу ўсе гэтыя гарадскія "Ружы" і "Дыні". Каб яны папрахлі дзе былі... Ах, як журавіны растуць! На зялёнай нітачцы, нябачныя ў імхах.
- Не пакутуйце вы так, - сказаў Андрэй. - Кіньце ўсё і з'ездзіце на спатканне з пералескамі.
- Хіба так проста? - сказала яна. - Не, гэта, што вакол, - яно трымае. Яно не выпусціць.
- Што з вамi? - спытаў Андрэй. - Скажыце мне.
Яна агледзела яго нават з памяркоўнай усмешкай.
- А вы і сапраўды на зайздрасць румяны і здаровы правінцыял, які дарваўся нарэшце да горада.
- Што з вамі?
- Нічога. Лепей давайце вып'ем... Ну вось... Што з вамі здарылася?
- Сёння лаялі на савеце.
- Цяжка?
- Цяжка.
- А ў астатнім?
- У астатнiм таксама цяжка, - прызнаўся Андрэй.
Бровы Ганны здрыгануліся:
- Нясцерпна?
- Амаль нясцерпна, Ганна.
Яна склала рукі на каленях. Наступнае, відаць, каштавала ёй цяжкіх намаганняў:
- Вы пыталіся, што са мной... Добра... скажу... - Памаўчала. - Прынцыповая старая дзеўка, здаецца, нарэшце пакахала.
- Дык гэта ж вельмі добра, - сказаў Андрэй.
- Гэта вельмі дрэнна, - сказала яна.
- Чаму?
- Таму, што ён ніколі не пакахае мяне.
- Хацеў бы я пабачыць, які гэта дурань можа не пакахаць вас. Скажыце мне, я з ім тады пагавару.
- Андруша, - сказала яна, - вы такi недалёкi?
Толькі тут у Андрэя міжвольна пачырванеў твар.
- Няўжо?..
- Так, - проста сказала яна. - I я ніколі не сказала б вам гэтага, каб не бачыла, як вам цяжка. Я ведаю, гэта не надае прыгажосці дзяўчыне, такія прызнанні... Але я падумала, - а можа, вам будзе лягчэй... Няма нічога, чаго я не зрабіла б для вас... Калі вас можа трошкі суцешыць гэта - я... мне больш нічога не будзе трэба.
Глыбока расчулены, Андрэй глядзеў на яе схіленую галоўку.
- Вы лепшая дзяўчына на свеце, - сказаў ён са спазмаю ў горле.
- I ўсё ж вы кахаеце не самую лепшую?
- Так. Я кахаю не самую лепшую.
- Ну вось, - сказала яна быццам з палёгкаю, хоць вочы яе блішчалі, - я прызналася, але з гэтага нічога не вынікае, Андруша. Я проста буду, не спадзеючыся залішне, быць недзе поруч. Буду заўсёды дапамагаць вам. Зраблю ўсё, каб вы былі з Ірынай...
- Гэтага не будзе, - сказаў ён. - Яна чужая. А ад вас я ніколі не прыму такой ахвяры.
- Які вы дурны, - нейкім танюткім, птушыным галаском сказала яна. - Што вы разумееце ў ёй? I як вы можаце думаць, што мне гэта будзе цяжка?! Для ўсяго, што цяпер ажыло ўва мне, гэта не ахвяра, гэта... радасць. I вы не пакутуйце маім болем, Андруша, не ўнікайце мяне. Прыходзьце, калі шчаслівы, прыходзьце, каб паскардзіцца. Я буду бязмерна рада.
- Але ж вам цяжка...
- О то ж, - з сумнаватай усмешкай сказала яна. - А між тым, яно... як у раю ды на краю, то лепей у пекле на сяродцы.
- За што вы мяне так?
- Хіба я ведаю? Але з першым вашым прыходам, як свежым ветрам пранесла па пакоях. Быццам у камяніцу ўнеслі кавалачак зусім іншага жыцця.
- Даруй мне, Ганна, даруй.
- Што ты? - сказала яна прасветлена. - Хіба ты вінен?
Бязважка гладзіла яго валасы.
- Ну вось. Ну вось і супакоіўся. Ты не думай - гэта шчасце. Бо я ўжо зусім перастала спадзявацца, што гэта можа прыйсці. Ідзі зараз. Ідзі да іх. Аленін ужо прыйшоў. Чуеш смех? Я зараз таксама выйду. Толькі пераапрануся. Мне трэба быць прыгожай, каб табе заўсёды хацелася гаварыць са мной.
|
