РАЗДЗЕЛ XXIX
Андрэй сядзеў у кабiнеце намеснiка дырэктара iнстытута грудной хiрургii. Сядзеў удвух, разам з гаспадаром гэтага сляпуча-белага, вылiзанага да люстэркавай матавасцi пакоя.
Гаспадар, прафесар Глінскі, вялізны, вельш нязграбны, нейкі па-мужыкаватаму натапыраны сядзеў перад ім. Мажны, увесь у жорсткіх мускулах твар, сівеючыя скроні. Дзіўна было слухаць з гэтых вуснаў па-інтэлігенцку мяккую мову, дзіўна было бачыць пры гэтых магутных руках малатабойца кісці арыстакраткі-прыгажуні з матава-бледнымі вузкімі пальцамі.
- Адкуль я магу ведаць, - сказаў Глінскі. - Я сам не ляжаў пад нажом.
- Разумееце, - хваляваўся Андрэй, - я гэта да таго, што хачу ведаць, вельмі балюча гэта ці не. Я не магу, каб ёй - балюча.
За вокнамі быў зялёны трапяткі сад, яшчэ споўнены ранішняй прахалодай і ціньканнем птушак. Прафесар глядзеў туды.
- Што адчувае хворы пад нажом, калі робяць аперацыю сэрца, можа сказаць пакуль што толькі адзін чалавек на зямлі. Дарэчы, з вашага Мінска... Гэта хворы Пушкін. Тады ён працаваў на радыёзаводзе. У пяцьдзесят сёмым годзе яго аперыравалі ў трэцяй клінічнай бальніцы. Аперыраваў доктар Раўноў. Давялося аперыраваць пад мясцовай анестэзіяй.
- Ну, а наогул...
- Баіцёся - не кладзіце, - жорстка сказаў Глінскі. - Улічыце, гарантый тут не даюць... Так, аперацыя цяжкая, так, пасля яе, нават калі яна ўдалася, хворы дзён сем нават дыхае з цяжкасцю, так, гэта балюча. Балюча слова сказаць... I не дзіва - сэрца і сталь. I ў гэтым паядынку яны дзве... тры... зрэдку, вельмі рэдка, чатыры гадзіны.
"Не, - думаў Андрэй, - да гэтага жывадзёра я не пушчу. Калі ўсё адно без аперацыі не абысціся - хай лепей другі... Як ён раўнадушна кажа пра гэта!.. Якія грубыя рысы аблічча!.. Нездарма Талстой не любіў дактароў".
Ён ведаў, што ён несправядлівы, але пакінуць думаць менавіта так не мог.
А ў словах прафесара ўсё яшчэ гучала жорсткая сталь.
- I гэта яшчэ не ўсё, - Глінскі глядзеў светлымі, калючымі вачыма, быццам душу цягнуў з вачэй субяседніка. - Ваш выпадак цяжкі. Вельмі цяжкі. Я ведаю яго і даўно здзіўляюся, чаму яна не магла прыйсці сюды тры гады таму. Тады было лягчэй.
- У яе не было тады прагі жыць што б там ні было, - сказаў Андрэй. - Была абыякавасць.
- А зараз яе няма, - даволі бессардэчна, на думку Андрэя, усміхнуўся Глінскі. - Ну што ж, не буду суцяшаць. Вы мужчына і павінны ўмець глядзець смерці ў вочы, іначай і жыцця не варты такі чалавек...
Закурыў, гледзячы зараз зноў у акно.
- Дык вось, у яе мала шансаў. Але павінны выбіраць і вы. Або павольная смерць праз некалькі месяцаў і пакуты сумлення, што не ўратавалі, або... Або пакуты сумлення, што паклаў пад нож. Сам.
- Так, - проста сказаў Глінскі. - Можа быць, і так. У жыцці часта бывае так. I яшчэ папярэджваю. Часам аперацыя прайшла. Усё добра. А потым выяўляецца, што чалавек павольна гіне, што і мы яму нічога не далі, бо гэткая траўма для сэрца аказалася не пад сілу. Я кажу вам гэта, каб вы загадзя ведалі: можа быць горшае...
- Я згодзен на аперацыю, - сказаў Андрэй.
А сам сабе думаў:
"Згодзен. Але толькі не табе. Толькі камусь іншаму, мяккаму, пяшчотнаму да чалавечага матэрыялу, аддадзенага ў яго рукі".
- Вось сволач, - сказаў раптам Глінскі, і Андрэй сумеўся, а ці не адгадаў той часам ягоных думак.
Прафесар глядзеў у акно, і на яго твары ляжалі зялёныя рэфлексы ад садовай лістоты, напоенай сонцам.
- Не, - сказаў ён, - вы бачыце, вы бачыце, што яны там робяць?
Ён павярнуўся, і Андрэй здзівіўся змене, якая адбылася з Глінскім. Зусім другі чалавек сядзеў перад ім. Куды падзелася ідальская нерухомасць аблічча, пахмурыя калючыя вочы.
Зараз гэтыя вочы таксама былі калючыя - ад іскрачак смеху, што скакалі ў іх, - а рот расцягнуўся ледзь не да вушэй у такой дзіцячай і хітрай усмешцы, якой могуць усміхацца толькі ах якія людзі!
Ён узяў Андрэя за плячо і павярнуў да акна:
- Глядзіце, глядзіце, што ён там выкамарвае, падшывалец.
Ён смяяўся і торкаў пальцам у вокны ніжняга паверха, што ў левым крыле.
З аднаго акна звісалі ўніз дзве дзіцячыя нагі. Гэтыя ногі яўна належалі хлопчыку год шасці і яўна прымалі сонечную ванну: варочаліся, быццам гаспадар хацеў падсмажыць іх з усіх бакоў. Ногі былі беленькія, як малако, і тоненькія, як былінкі. Звісалі яны амаль да зямлі, а на зямлі на задніх лапах стаяла пярэсценькае кацяня і хапала лапкамі за ногі, бы ў валейбол гуляла.
Занятак, відаць, падабаўся і кацяняці і ўладальніку незагарэлых ножак, бо з акна, прыглушаны адлегласцю, далятаў лікуючы віск.
- Гэта абавязкова Азалін з пятай палаты, - захлёбваўся ў захапленні Глінскі. - Такога прайдзісвета і бандыта яшчэ пашукаць трэба. Я зусім нядаўна ліквідаваў яму мітральны стэноз. Дый ён зараз наганяе. Такая прага жыць! Усё яму задавальненне прыносіць. Учора заходжу, а ён у палатнай прыбіральні. Б'е, як фантан... Ну, не раўнуючы, як у Іярданса, дзе хлапчанё... проста на галаву сабаку. А на мордзе ўсмешка аж за твар лезе. "Што, - пытаю, - уцаляеш, каб далей?" А ён, ох-хо, ён мне: "Цяпер можна. Цяпер як хочаш пніся".
I хаця гісторыя была не вельмі разумнай, Андрэй усміхнуўся, так заразліва Глінскі расказваў яе. А ў прафесара ўсмешка ставала ўсё больш мяккай і адначасова сумнаватай:
- Думаеце, гэта чаго ён ногі высунуў? Гэта ён спяшаецца ўзяць ад жыцця ўсе ягоныя раскошы... Раней на сонцы нельга было, дык вось зараз... Хутчэй усё: хутчэй сонца, хутчэй упершыню загараць, хутчэй каб кацяня хапала... Варта б вам было паглядзець, як яны мяняюцца... Прыводзяць маленькага старога: пазногці сінюшна-бледныя, вусны амаль заўсёды сінія... Надумае прабегчы і праз тры крокі спыніцца... Гонар яму не дазваляе прызнацца ў тым, што не можа, дык ён смяецца, слабенькім такім галаском... Быццам вінаваты... Ах, сволач натура! Ах, сволач!.. I вось глядзець, як вусны робяцца звычайнымі ружовымі вуснамі, цёплымі, прынаднымі, - гэта, я вам скажу, не вашы вершы там нейкія пісаць... пра карысць курэй у барацьбе з каларадскім жуком.
"I тут падкалоў", - падумаў Андрэй, але ў сэрцы яго не было злосці, а насцярожанасць знікла кудысь.
Уголас ён сказаў:
- Пушкін - таксама вершы.
- Так, - гаварыў Глінскі, - але як, па-вашаму, такія вершы:
Выяўляйце шкоднiка,
Каларадскага жука,
Спавяшчайце агранома,
Як знайдзеце шкодніка.
- Не чуў я нешта такіх вершаў, - сказаў Андрэй.
- А я чуў. Сваімі вачыма на этыкетцы для запалак чытаў.
Пасур'ёзнеў:
- Ну, вернемся да нашай тэмы. Хворая - ваша супруга?
- Яна не супруга, - сказаў Андрэй. - Яна ўсё існаванне маё.
Прафесар прыкрыў далонню вочы, а калі апусціў яе, нічога не засталося ў іх ад тых калючых жорсткіх вачэй, якімі яны былі на пачатку размовы.
- Дык, значыць, Кай хоча дапамагчы маленькай Гердзе выплакаць з сэрца асколак люстра?
- Так, - сказаў Андрэй.
У голасе Глінскага з'явілася раптам такая ўважлівая нота, што Андрэй зразумеў: з гэтага імгнення ён, Андрэй, пагарджае сабою за слепату.
- Што ж, - сказаў прафесар, - вязіце яе. Сем - дзесяць дзён мы будзем падрыхтоўваць яе.
- Што гэта такое?
- Гэта аналізы крыві, - добразычліва, як маленькаму, тлумачыў Глінскі, - рэнтген, здымкі ў розных праекцыях, замеры хуткасці кроваплыні, вянознага ціску... Ну, потым электракардыяграма.
- Што гэта?
- Запіс біятокаў сэрца. I яшчэ фонакардыяграма, запіс шумаў сэрца... Калі ёсць застоі і ацёкі, тады...
- Гэтага няма, - сказаў Андрэй.
- Ну вось, - усміхнуўся Глінскі, - усё не так страшна. Як вы хацелі б, каб яе паклалі?
- А як можна?
- Звычайна ў нас чатыры чалавекі ў палаце. Але ёсць і па адным. Па стану. Ну і часам ствараем лепшыя ўмовы. Зноў жа псіхіка. Некаторым лепей разам, некатораму калі ён адзін.
- Адну, - сказаў Андрэй. - Калi трэба, я заплачу.
Стары паглядзеў на яго здзіўлена:
- У людзях не разбіраецеся, юнача. А таму абражаеце медыцыну... Хто вы хочаце, каб рабіў аперацыю?
- Вы, - сказаў Андрэй.
- Добра. Значыцца, тыдзень падрыхтоўкi i аперацыя, ну, скажам, у чацвер вечарам.
- Дзякую вам, - сказаў Андрэй.
Ён амаль ужо выйшаў, але спыніўся ля дзвярэй:
- Прафесар, дазвольце мне на свае вочы пабачыць нейкую адпаведную аперацыю.
- Нашто вам гэта?
- Не ведаю. Але мне гэта чамусьці вельмі трэба... Я павінен ведаць.
- Я не магу гэтага дазволіць. Каб усе сваякі...
- А вы дайце мне гэтую магчымасць не як сваяку, а як журналісту.
Прафесар уважліва разглядаў Андрэя;
- Хочаце самi бачыць ступень небяспекi?
- Так.
- Добра, - з ранейшай суровасцю сказаў Глінскі. - Не магу толькі зразумець, жорсткі вы або бязмежна чуллівы. Але вы маеце рацыю, небяспеку трэба ведаць, небяспеку трэба сустракаць у твар. Відушчым. Не страусам, што хавае галаву... Крыві не баіцёся?
- Эх, прафесар, бачыў я яе. Столькі давялося бачыць!..
- Добра. Пагуляйце зараз у парку. Можаце паснедаць дзе-небудзь...
- Хіба я магу...
- А вы не распускайцеся. Яны вам яшчэ спатрэбяцца, сілы!.. А ў дзве гадзіны чакайце ў вестыбюлі. За вамі прыйдуць.
I сказаў ранейшым сталёвым голасам:
- Я дам вам магчымасць глядзець на гэта не па тэлевізары, не праз купал. Будзеце стаяць поруч з усімі... I крый вас бог траціць прытомнасць.
Памаўчаў, паціраючы свае рукі:
- А каб вам было лягчэй верыць мне - я паабяцаю вам зрабіць усё, што толькі даступна сілам чалавечым.
- Чаму вы даяце мне такое абяцанне? - ціха спытаў Андрэй.
- Я ўдавец, - ненатуральна абыякавым тонам сказаў Глінскі. - Я застаўся вельмі малады ўдаўцом. Быў урачом медсанбата недзе на тым участку, дзе параніла вашу каханую. Жонка была ў мяне медсястрой. Было гэта напярэдадні пятнаццатага кастрычніка... Бедныя апалчэнцы!.. Героі!.. Колькі іх прайшло праз мае рукі... I колькі было падобных раненняў... Магла і ваша дзяўчына прайсці калі не праз мае рукі, дык праз рукі суседа... А мы ўсе былі аднолькавыя. Усе не маглі.
Глінскі закурыў, гледзячы ў аліўкава-зялёны парк:
- Вядома, за кожнага такога, уражанага ў сэрца, кожны з нас перажываў, але неяк адхiлена. Сэрца на вайне чарсцвее, i нельга перажываць за кожнага, як за свайго... Потым прыйшлi сiбiракi... А на другi дзень пасля iхняга прыходу снарад разарваўся... А, што там... Раненне жонкi, вiдаць, было больш цяжкае, чым у вашай... Яна пражыла суткi. А я - не мог. I гэтую слабасць сваю я не забываў усё жыццё.
З сілаю прыціснуў папяросу:
- Цяпер бы я мог выратаваць яе даволі лёгка, хаця і зараз людзі паміраюць. Мы "нядрэнна пасунуліся ў гэтым пытанні..."
- Я разумею вас
- Ідзіце, - сказаў Глінскі. - Чакайце.
...Андрэй выйшаў і перш за ўсё таксама закурыў. Курыць у кабінеце ён саромеўся. Ён ішоў і думаў.
...Так, відаць, трэба было згаджацца. Глінскі - выдатны хірург. Гэта кажуць усе. Да таго ж, нясцерпна будзе бачыць павольнае згасанне Ірыны. Але ён не будзе казаць свайго слова. Ён проста раскажа ўсё, што бачыў.
З першага ж аўтамата ён пазваніў Ганне. Усё было добра: Ірына яшчэ спала. Вайвадс прымчаў адразу ж, як толькі яму пазванілі, паспеў ужо натупацца па аптэках і магазінах і зараз пільнаваў, калі Ірына прачнецца, каб разам з Ганнай накарміць яе. Ганна перадала яму на хвілінку трубку.
- Ты там трымайся, - сказаў Яніс. - Я маюся падскочыць да цябе потым.
- Падскоч, - сказаў Андрэй. - Гадзін у пяць.
Рабіць пакуль што не было чаго, і Грынкевіч пайшоў на агледзіны.
Дом інстытута быў стары, таго тыпу, як будавалі пры Казакове. Перад домам быў кветнік са старымі дрэвамі, так што гукі вуліцы даляталі да вокан моцна прыглушанымі. Але гэта быў парадны фасад. Цікавей было пабачыць чорны ход.
За домам быў парк, таксама стары і зараз увесь пранізаны сонцам. Сходы двума крыламі збягалі ў яго, старыя сходы, вытрыманыя ў стылі класіцызму, аблямаваныя фігурнай балюстрадай.
Будынак пашыралі, прыбудоўвалі новыя крылы і карпусы, але рабілі гэта тонка, імкнучыся вытрымаць стыль, не сапсаваць старой архітэктуры.
Андрэй падышоў да аднаго з задніх ганкаў якраз тады, калі да яго падвезлі на машыне сняданне. Жанчыны ў белым насілі ў дзверы розныя бітоны і вёдры. На кожным вядры быў недарэчны надпіс: "Сасуд".
Што за бязглуздзіца? Які "сасуд"? Нашто?
Ён дачакаўся, пакуль машына ад'ехала, і падышоў да нянечак, што сядзелі на ганку. Яны не заўважылі яго і пляткарылі, як усе нянечкі на свеце.
- Выношу і выношу, - казала адна сівеючая, вельмі кемная баба. - Спасу майго няма. Такія зас... усе гэтыя мужыкі.
Другая, значна больш маладзейшая, заўважыла Андрэя жывымі чорнымі вачыма і штурхнула сівеючую локцем. Андрэй адышоў, каб не перашкаджаць.
Зноў абагнуўшы будынак, ён падышоў да акна, з якога "прайдзісвет і бандыт" Азалін дражніўся з кацянём.
Там сядзелі дзеці і гулялі бліскучым самалётам з фіялетавага металу. Велікавокія, прыгожыя дзеці. Андрэй скурчыў ім смешную рожу, і адзін з дзяцей - пэўна Азалін - віскнуў ад нечаканасці і захаплення.
У яго, Андрэя, напэўна, ніколі не будзе дзяцей. Пасля такога ёй, напэўна, нельга мець дзяцей, шкодна.
"Што ж, жывуць і без гэтага. Возьмем з дзіцячага дома. Хлопчыка. Вельмі буду яго любіць".
Час падыходзіў да дзвюх. Трэба было ісці ў вестыбюль. Там было прахалодна і прыемна. Толькі каб не гэтая трывога, што расце невядома адкуль... Зноў пазваніў Ганне... Ірына прачнулася, трохі пад'ела і заснула зноў. Няхай спіць. Андрэй не павінен нерваваць яе.
Ён сядзеў ля століка, на якім ляжала рэгістрацыйная кніга, і глядзеў навокал.
Нейкі дзядзька, напэўна, урач ці, можа, ардынатар, спяшаючыся, убег з вуліцы, скінуў у гардэробе пінжак і сарочку і надзеў проста на майку халат... Вядома, дзень спякотны для мая.
Хлопчык з дарослым мужчынам. Відаць, ідуць на спатканне. Можа, з маці хлопчыка. Вясёлы хлопчык. Накінулі яму халат на плечы, і той звісае двума белымі крыламі да зямлі, адкрываючы доўгія, як у жарабяці, ногі.
Ідзе і ўсміхаецца: яму падабаецца новы ўбор.
Дурны, дурны хлопчык! Не думаеш. А ты, Андрэй, лепшы? Таксама думаеш чорт ведае аб чым.
Андрэй разгарнуў рэгістрацыйную кнігу, пачаў чытаць. Шмат прозвішчаў, шмат дат, і за кожнай - жыццё.
Паміраюць мала; тых, што выжылі, куды больш, але кідаюцца ў вочы чамусьці перш за ўсё тыя, што памерлі.
Імёны. Даты. За кожнай жыццё, боль, надзеі. Вось Майер. Ён памёр трыццаць першага снежня, пад Новы год. Масква, напэўна, была ўся ў вэлюме падаючага снегу, захутаныя "баб-марозы" неслі ялінкі, людзі спяшаліся з пакункамі. А Майер, нейкі зусім невядомы і, аднак, блізкі Майер, ляжаў і думаў, што выжыве і наступны год сустрэне ў сям'і, а потым памёр.
А за два дні да гэтага паступіў Карэеў. Малады ён быў ці стары? Бачыў, напэўна, смерць Майера. I думаў, што з ім так не будзе. Спадзяваўся. А памёр вясной, калі зялёны шум ідзе па зямлі, а ў маладых зялёных шатах, як ашалелая, безупынна - як горла не забаліць? - кувае і кувае зязюля.
Крыўдна.
Трывога нарастала і ставала ўжо нясцерпнай. Дзе гэты чалавек ад Глінскага, чаму не ідзе?
...Чыясь рука лягла Андрэю на плячо. Перад ім стаяў малады чалавек у белым халаце, з рукавоў якога на дзве пядзі выглядалі вялікія рукі. Ногі таксама былі вялікія, і таму малады чалавек вельмі нагадваў куцапага і смешнага, але надзіва сімпатычнага шчанюка сенбернара. Вочы разумныя, глядзяць на субяседніка добра, рот шырока і ветліва ўсміхаецца.
А галава калматая звыш меры.
- Гэта вы Грынкевiч?
- Я.
- Я да вас ад Глінскага - голас пяшчотна-мяккі і залівісты, таксама як у падлетка сенбернара, калі ён гуляе і імкнецца брахаць далікатна. - Хадзем са мной.
Грынкевіч пайшоў за ім да гардэроба, дзе хлопец узяў Андрэю халат і дапамог надзець, з нейкім асаблівым шыкам, накшталт рымскай тогі, абкруціўшы адну палу гэтага халата вакол усяго Андрэя.
- Зараз ужо не выблытаецеся. Пакуль не прыйду на дапамогу.
Такім душэўным здароўем патыхала ад яго, што Андрэю аж лягчэй стала на сэрцы.
- Мяне завуць Яшам. Можаце зваць проста Якавам Прохаравiчам. Я з кандовых уральскiх казакаў.
- Вадзяную свінню на Сакмары лавілі?
Андрэй меў на ўвазе асятра, як яго часам завуць на Сакмары за тое, што рухаецца ён па дне, рыючы тупой дзюбай глей.
- Вы што, былі там?
- Быў. Добрая рака. Светлая.
- Ого, самая лепшая рака, - паважна сказаў Яша.
Памаўчаў. Потым казаў далей:
- Я працую тут ардынатарам. Цывілізаваны казак. Пугачоў, як вядома, з нашых. Дрэнная спадчыннасць. Таму я схільны да маральнага разлажэння і небяспечных аналогій. Асабліва за каньяком, які мы ўзаемна паставім адзін аднаму, калі ваша справа скончыцца добра.
- Вы мяркуеце, што гэта так?
- Аб-бавязкова. Глінскі гэта ведаеце хто? Гэта бегемот штодзённых жыццёвых зносін і тыгр хірургічнага стала. Гэта віртуоз! I не схільны да сантыментаў. Перажыве нас і згоцае індзейскія скокі на нашых капцах.
"Дрэнна ты яго ведаеш", - падумаў Андрэй, пранікліва гледзячы на Яшу.
- Што вы ўсё жартуеце? Хочаце падбадзёрыць мяне? Я не баюся.
- Брэшаце, - з чароўнай праматою сказаў Яша. - Нельга паэту не баяцца рассечанай грудной клеткі і відовішча таго, як у сэрца лезуць пальцам... Паэты дагэтуль уяўляюць сэрца ў выглядзе рэпы. Тая рэпа пахне, як кветнік, і напханая аж да самага нельга каханнем, уразлівымі ўздыханнямі і альбомнымі вершамі.
Грынкевіч усміхнуўся.
- Хадзем, Яша, - сказаў ён.
- Хадзем.
Яны прайшлі раней і таму не бачылі, як з'явіўся Яніс і папрасіў у калідорнай паказаць яму прафесара Глінскага, калі той пройдзе да аперацыйнай. Ён чакаў не больш дзесяці хвілін.
- Унь, - сказала калiдорная.
Яніс заступіў дарогу.
- Што вам? - спытаў прафесар.
- Скажыце, ці дрэннае становішча ў Ірыны Горавай? Сёння ў вас быў мой друг.
- Так, - сказаў Глінскі. - Стан цяжкі.
Увесь інтэлігенцкі глянс спаў з аблічча Яніса. Разгублены, з дрыжачымі вуснамі, ён стаяў перад доктарам, трымаючы ў руках шапку. Такі выгляд быў, напэўна, у яго бацькі, калі той прасіў урача аб візіце да хворай жонкі.
- Доктар, - сказаў ён. - Уратуйце яе. Калі вы яе ўратуеце, я ўсё жыццё кнігі буду толькі вам прысвячаць... Я... сам да вас у парабкі пайду. Толькі ўратуйце яе.
Глінскі апусціў вочы і маўчаў.
- Добра, - глуха сказаў ён. - Калі тры чалавекі так любяць адзін аднаго - тут ужо нічога не зробіш. Тут трэба зрабіць... нават немагчымае.
|
