РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Ніл Гілевіч
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
На высокім алтары
 
Новая кніга паэзіі
1
*  *  *
На высокім алтары,
У лясной старонцы...
 
Ты гары, гары, гары,
Залатое сонца!
 
Не паводка цераз край –
Дар крыніц глыбінных...
 
Ты пылай, пылай, пылай,
Дзень мой галубіны!
 
Не раптоўны бунт крыві -
Боль душы нясьнёны...
 
Дык жыві, жыві, жыві,
Міг багаславёны!..
 
1990
 
 
 
 
*  *  *
Я ня той,
Што ў Бога ў ласцы...
Я жыву мальбою:
Хай табе не перадасца
Гэта скрушнасьць болю.
 
Гэты сум,
Што точыць сэрца
Горкасьцю нядобрай,
Хай табе не перальецца
Аніводнай кропляй!
 
Хай твой дух
Другім напоем
Хмеліцца яскрава,
Бо на тое, чым я повен,
Ты – ня маеш права.
 
1990
 
 
 
 
*  *  *
Гэта – доля, якое я варты?
I я мушу паверыць? О, не!
Гэта – лёсу паблажныя жарты.
Гэта – тое, што пройдзе, міне,
 
Як праходзіць парою сьпякотнай,
Калі сонцам затоплены сьвет,
Срэбны дожджык з хмурынкі залётнай –
Нават пыл не прыбіўшы як сьлед,
 
Не збудзіўшы карэньчыкі ў доле –
У засьмяглай, усохлай зямлі...
0 мая неразьменная доля, –
Ажыві! Напаі! Наталі!
 
І даруй, што журуся ў маўчаньні,
Што ня ў змозе вясёла сьпяваць,
Што цяжэй і цяжэй мне начамі
Рукі, склаўшы на сэрцы, трымаць.
 
1990
 
 
 
 
*  *  *
Як нечакана сьцюжаю дыхнула
На першацьвет, на першасьпеў вясны!
I курчацца зялёныя лісточкі –
Зьняверанага шчасьця вестуны.
I аблятаюць белыя пялёсткі –
Спадманныя, нязбыўлівыя сны,
I сыпяцца, і сыпяцца яны,
Ужо зь іх вырас цэлы курганок –
На сьвежай насьпе, на магіле мар,
А поверх – з мэталёвых руж вянок,
На чорным крэпе літары – ня тыя,
Што звыкла намалёўвае маляр,
Ня срэбраныя і не залатыя,
А пісаныя почыркам знаёмым,
Такім знаёмым мне, што як убачу –
Здаецца, не стрымаюся, заплачу.
 
1990
 
 
 
 
*  *  *
Вось і стала табе спакайней,
Сунімаецца нават і памяць.
Ані ў сэрца трывога кальне,
Ані згадка балюча апаліць.
 
Ну, а стане спакойна зусім...
Так спакойна, што ўпоўначы выйдзеш
I ў марозную зорную сінь
Ты, як воўк адзінокі, завыеш.
 
1990
 
 
 
 
*  *  *
Мне столькі хочацца табе сказаць,
Як бы яшчэ я не казаў нічога –
I слоўца нават аднаго-другога
Ня вымавіў, каб споведзь распачаць.
 
Але прашу цябе – ты знай і помні:
Што не пасьпею я сказаць табе –
Даскажуць сонца залатыя промні
У верасьнёвай сьцішанай журбе;
 
Даскажа ветрык раніцай вясновай,
Што будзе лашчыць твой прыгожы твар;
Даскажа лес сваёй таемнай мовай –
Праўдзівы знаўца дум маіх і мар;
 
Даскажа ў полі пад гарой крынічка,
Што па каменьчыках бяжыць-журчыць,
I шэрая зязюля-варажбітка,
Што мне накукавала доўга жыць.
 
Ты толькі іх гаворку зразумей
I слухай, слухай, слухай іх часьцей!..
 
1991
 
 
 
 
Малітва
Божа прамілы, прасьветлы,
Шчыра і сьлёзна малю:
Спраўдзі, як сон запаветны,
Гэтую просьбу маю.
 
Я не прашу даўгалецьця,
Скарбаў тым больш не прашу.
Хай мне адно дастанецца –
Перш, чым свой круг завяршу, –
 
Хай у тым полі, дзе ўсё мне –
Блізкая кроўна радня,
Летняю ноччу бяссоннай
Я прахаджу давідна.
 
Не, не адзін... Ну, канешна,
Зь ёю там буду я, зь ёй –
Зь песьняй маёю бязгрэшнай,
З марай юнацкай маёй!
 
Хай мы паслухаем разам
Даляў начных галасы,
Хай там, як россып алмазаў,
Бліскаюць кроплі расы;
 
Хай нам ля вербаў паніклых
Ноч прасьцірадла прадзе,
Хай да сьвятое крынічкі
Нас сьветлячок завядзе.
 
Хай прычашчэньнем да тайны
Стане нам глытка вады,
Каб пацалунак расстайны
Быў, як агонь малады!..
 
1991
 
 
 
 
Толькі тая адна
Дробны дожджычак-дожджык,
Верасьнёвы, начны,
Насылае і доўжыць
Супакойныя сны.
 
Ад зьмярканьня шапоча
Па маім будане.
Мабыць, шэптамі хоча
Супакоіць мяне.
 
Знаю, дожджычак дробны,
Ціхай ласкай такой
Многім вернеш ты добры
I настрой і спакой.
 
А мяне супакоіць
Толькі тая адна,
Што душу маю колісь
Азарыла да дна.
 
Толькі тая, што потым,
Прашаптаўшы «люблю»,
У адвечных турботах
Мне адкрыла зямлю.
 
Толькі тая, што ўрэшце,
Расквітнеўшы, як квет,
У шчасьлівай усьмешцы
Мне адкрыла сусьвет.
 
1992
 
 
 
 
І наш малебен
Ня знаю, што са мной такое:
У нейкім дзіўным неспакоі
Гляджу на гольле яблынь, вішань
I так нясьцерпна, аж трымчу,
Убачыць цьвет на іх хачу,
Каб тут жа, зараз, буйна-пышна
Укрыўся квеценьню мой сад,
Хоць разумею, бачу сам:
Яшчэ пупышкі ледзьве-ледзь
Крануліся насустрач лету,
I што ня мог ён заквітнець
Так хутка, раптам, што для цьвету
Патрэбна сонца, дождж патрэбен,
І божы гром, і... наш малебен.
 
1992
 
 
 
 
Месячнай ноччу
Ну, вядома ж, я ня мог праспаць
Гэту поўню над прасторам сонным,
Што дасьпелай збажыной прапах,
Гэты цвыркуновы найгрыш сольны,
Гэты першы ветрык, што гуляць
Выбег з логу, чуючы дасьвецьце...
I вачэй тваіх чароўны бляск,
I твой голас, найпяшчотны ў сьвеце...
 
1992
 
 
 
 
*  *  *
Як чужыя, рассталіся ўранку:
Без пагляду, бяз поціску рук.
На бязьлюдным пэроне паўстанку
Замірае ў грудзях перастук.
 
Пачуваньне такое, нібыта
Горка-прыкрае сталася штось.
На завоях капрызнага быту
У калёсах надтрэснула вось.
 
Мы – чужыя? Пачуй-падзівіся!
I – заўсёды? Ці – толькі цяпер?
Разбуры свой сусьвет – і згадзіся.
Перакрэсьлі жыцьцё – і павер.
 
Ну, нічога, нічога, нічога...
Там, дзе вечная ноч апаўе,
Нашы душы асьвецяцца ў Бога
I сустрэнуцца зноў, як свае.
 
1992
 
 
 
 
Нонсэнс
Што не захочаш ты, каб да цябе
Мая душа ляцела з падарожжа, –
Я не паверу.
Быць таго ня можа!
 
I што сярод натоўпу не мяне
Шукацьмеш ты гарачымі вачыма, –
Я не паверу.
Гэта – немагчыма!
 
I што адмовісься ад усяго,
Чым мы шчасьлівіліся з божай ласкі, –
Я не паверу.
Гэта – д’ябла казкі!
 
Што сьвет дзівосны, створаны для нас,
Для нас жа стане пеклам невыносным, –
Я не паверу.
Гэта – поўны нонсэнс!
 
1992
 
 
 
 
*  *  *
Мілая! Што ты ў мяне адабрала!
Ці разумееш ты гэта сама?
Штосьці такое, што сэнсу ня стала.
Што ні задумаю – сэнсу няма!
 
Мілая, мілая! Гэта – бязбожна.
Тое, чаго мне цяпер не стае,
Траціць ні ў якім выпадку няможна:
Шчасьця у вочы глядзець у твае.
 
1992
 
 
 
 
*  *  *
...І я ня чуў як плача сэрца
Тваё... Цяпер кажу: ну, што ж –
Карай! Карай!.. Хоць, можа, усё ж
I не прапашчы я зьняверца.
 
А ты... і ў чорным-чорнай скрусе
Адным трымціш, адным жывеш:
Каб толькі ўчуў-пачуў мой верш,
Як плача сэрца Беларусі.
 
1992
 
 
 
 
*  *  *
Калі пагасаць я пачну –
          Ня плач ты надрыўна:
Ня будзе мне страшна ў труну,
          А будзе мне крыўдна,
Што ў тайнах аблічча твайго
          Шчасьліва і ўдзячна
Ніхто не разгледзіць таго,
          Што мне было бачна.
 
1992
 
 
 
 
*  *  *
Заложнік вечны мары ілюзорнай,
Я асаджаўся на зямлю ня раз –
Каб вызваліцца мог ад звабы зорнай
I за ратунак не прымаў міраж,
Каб сам сказаў: «Бывай, дзівачка-мара!
Людзей і Бога больш я не сьмяшу!..»
А я... малюся ёй, каб уздымала
Яшчэ вышэй, вышэй маю душу.
 
1992
 
 
 
 
Над Лескавіцкім возерам
Над Лескавіцкім возерам
Спакой і цішыня.
На вецьці вербалозавым
Павісла стома дня.
 
Вячэрняя сутоньніца
Нячутна мроі тчэ.
А вусны не натомяцца –
Яшчэ, яшчэ, яшчэ!
 
Вялікая Мядзьведзіца
Заснула на вадзе.
А вочы не нагледзяцца –
Іх стома не зьвядзе.
 
Пад іх шчасьлівым позіркам
Устане, як дымок,
Над Лескавіцкім возерам
Сьвітальны туманок.
 
Пасьля і промень выблісьне –
Азорыць зырка плёс.
I плёс, і мой ня высьнены,
Мой неспадманны лёс...
 
Той першы промень сонечны
Душу навек працяў.
Мой сьнежны ранак сёньняшні –
Ня памяць, а працяг.
 
Адкуль жа боль запознены,
Што не стрымаў зару?..
На Лескавіцкім возеры
Аднойчы я памру.
 
1993
 
 
 
 
*  *  *
Каменьні ляцяць на дарогу.
Аднойчы якісь не міне.
Каму я паплачуся? Богу?
Дык ён... ці пачуе мяне?
 
Паклёпы з начынкаю яду
Кладуць і кладуць на чало.
Каму я паскарджуся? Д’яблу?
Яшчэ нехапала чаго!
 
Ёсьць добрыя людзі – я ім бы
Паплакаўся трохі, але ж –
У іх над галовамі німбы
Уласных накут. Ім ня лепш!
 
Ня волен я горкай гадзінай
Цяжар свой на іх ускладаць,
Дык што ж застаецца, Радзіма?
Ты можаш параду мне даць?
 
I чую я голас, надобны
На голас матулі маёй:
«Будзь дужы, будзь мужны і добры.
Ня бойся натхнёных хлусьнёй.
 
Адрынь іх суды-перасуды.
I чорнай ня вер варажбе.
Хай сьвеціць заўсёды і ўсюды
Маё блаславеньне табе!»
 
1985
 
 
 
 
Над бяздоньнем
Над бяздоньнем іду –
Па вузенечкай кромцы ля стромы...
Што, прайшоўшы, знайду?
Чым пакліканы ў шлях незнаёмы?
 
Над бяздоньнем іду...
Там, унізе, раскацісты рогат –
Д’яблы мелюць ваду
На страшэнных каменных парогах.
 
Над бяздоньнем іду.
Там патокі. Там пара клубіцца.
Хоць гукні грамаду –
Галава пачынае кружыцца.
 
Над бяздоньнем іду.
Здрадны страх зацінае дыханьне.
Крок яшчэ – і ўпаду...
Іншы хтосьці уславіць каханьне.
 
1990
 
 
 
 
*  *  *
Не падбівай. Не пабухторвай.
Дарма шчыруеш. Я ня з тых,
Што краю роднаму над прорвай
Самазабойча б’юць пад дых.
 
Табе – павек ня будзе веры.
Не спадзявайся. Не чакай.
Ты ўпотай молісься хімеры,
А мне мой Бог – Бацькоўскі край.
 
Я не забыў: калі ад болю
За лёс ягоны я крычаў –
Ты шанаваў чужую волю
I, падуладны ёй, маўчаў.
 
Калі дыханьне мне і мову
Перацінаў дзікун-сатрап –
Ты не ішоў мне на падмогу
Ты на душу ня браў затрат.
 
Таму – ня снуй перад вачыма.
Ня корчы міну. Не прасі.
Прадаўшы ўсё, што ёсьць Айчына,
Мяне сто раз ты прадасі.
 
1990, лістапад.
 
 
 
 
На краі дажджу
Вы зьведалі гэта –
У розгары лета
Пабыць неспадзеўна
На краі дажджу?
Вы скажаце, пэўна,
Што вам давялося
Ня раз і ня двойчы
На краі бываць –
На краі бяздоньня,
Над чортавай прорвай,
На краі зьнявер’я
I роспачы чорнай,
На краі няшчасьця
I нават на краі
Уласнай магілы
Стаялі...
 
Ну, што ж!
Ну, добра, ну, значыць,
Ваш лёс літасьцівы,
Але – ці былі вы
На краі дажджу?
Як не – то паверце,
Ня можаце знаць вы,
Што робіцца з сэрцам
На краі дажджу.
I я вам жадаю
Ня вечнага раю –
Жадаю імгненьня
На краі дажджу!..
 
1991
 
 
 
 
Баляда
На сьвітаньні, ледзь заднела,
Нібы пабудка,
Загугукала на дрэве
Дзікая галубка.
 
Ды чамусьці так трывожна,
Так журботна-скрушна –
Што было ніяк няможна
Слухаць раўнадушна.
 
Хоць спытай у шызакрылай:
Дзе ўзялося зраньня
Столькі жалю, столькі крыўды,
Столькі нараканьня?
 
Хто пачуць яе павінен
I чаму ня чуе?
I чаму ён галубіне
Песень не буркуе?
 
Можа, ён душой бяздольнай
Зь іншым краем зросься?..
Не, ён роднага гняздоўя
Не забыў, ня зрокся.
 
На драпежнай дзюбе ў полі
Кроў яго скіпела.
Бо ён надта верыў волі,
Надта лётаў сьмела.
 
1991
 
 
 
 
Жаўраначка
Жаўраначка!
Жаўраначка!
Людзі, гляньце: жаўраначка!
Першая-найпершая
Вястуньня весьніх дзён.
Як яна трапечацца!
Ня бачыце?!
Ня бачыце!..
I гледзіцё паблажліва:
«Ці не спрасонку ён?
 
Адкуль ёй быць, калі яшчэ
Мароз сярдуе і пячэ,
I сівер дзьме, што не сьцярпець, –
Зарана жаўранцы ляцець!»
 
Жаўраначка!
Жаўраначка!
Людзі, чуйце: жаўраначка!
Ой, як захліпаецца
Званочак залаты!
Як яна заходзіцца!
Ня чуеце?!
Ня чуеце!..
І гледзіцё насьмешліва:
«Ну і дзівак жа ты!
 
Адкуль ёй быць, калі наўкол
Яшчэ засланы сьнегам дол
I сосны ў шэрані стаяць, –
Зарана жаўранцы сьпяваць!»
 
Жаўраначка!
Жаўраначка!
Людзі, верце: жаўраначка!
Хай сабе – ня бачыце,
Ня чуеце, – ну, што ж!
Так бывае, мілыя.
I я на вас ня крыўджуся.
Бо Жаўраначка,
Жаўраначка
Прыляцела ўсё ж!
 
1991
 
 
 
 
Перад люстэркам
Мо’ даняла паняверка,
Можа, хто крылы падсек?
Пільна глядзіцца ў люстэрка
Немалады чалавек.
 
Тонуць набеглыя цені,
Нікнуць у сховах чуцьця.
«Божа, які летуценьнік!
Божа, якое дзіця!..»
 
Сутарга раптам на твары –
Болю пакутнага сьлед.
«Божа, якая пачвара!
Божа, які прайдзісьвет!»
 
Лепш бы зусім не глядзеўся!
Лепш бы ня бачыў сябе!
Дзе ж той акрылены дзеўся –
Вымыты ў сонца сяйве?
 
Мо’ даняла паняверка?
Можа, хто крылы падсек?..
Сумна глядзіцца ў люстэрка
Немалады чалавек.
 
1991
 
 
 
 
На ўзгорку
На ўзгорку, на сіверным ветры,
Стаіць ён, ад шляху наўзбоч,
I ўдалеч, дзе лес пракаветны,
Глядзіць, не адводзячы воч.
 
Стамлёны душэўным разладам,
З надзеяй глядзіць і з тугой.
А што там, за тым даляглядам?
За тою сівою смугой?
 
Там вёсачка недзе ў бярозах,
I хата на ўскраіне там...
Ах, колькі разоў ён у крозах
Заходзіў туды, як у храм!..
 
Што ж сёньня душа яго ў траўме?
Што мроіцца зараз яму?
Ці, можа, вяртаецца ў травень –
На споведзь юнацтву свайму?
 
Ці чуе, як сіверам клятым
Да сэрца крадзецца зіма?..
А што там, за тым даляглядам, –
Адказу няма і няма.
 
1992
 
 
 
 
Як доўга?
Як доўга ў сэрцы горкі боль
Ператвараецца ў атруту?
За дзень? За месяц? Ці за больш?
А можа – толькі за мінуту?
 
Залежыць – як усчаўся ён:
Зь якой бяды, зь якіх страхоцьцяў...
Мой боль-пратэст, мой боль-праклён
Атрутай стаў за пяць стагодзьдзяў.
 
1992
 
 
 
 
Апошні паверх
Апошні, так... Вышэй – карніз,
Паддашша, дах і – неба ў зорах.
Сьпяшайся! Ліфт чакае – ўніз,
Туды, дзе выйсьце ў вечны горад.
 
Ашляхне, сыдзе крыўдаў шквал.
Аціхне думак тлумны вэрхал...
Адно б ня зьехаць у падвал –
З-пад зор, з апошняга паверха.
 
1992
 
 
 
 
Віхура
Віхура!.. Віхура!..
Няўрымсная бура!..
Адкуль узялася?
З чаго пачалася?
Схапіла, сарвала
I цягне, і ўзносіць
Угору і ўгору,
Увысь, у прастору,
У чорныя хмары,
За хмары, да сонца,
Да сонца! А сонца
Так зырка там сьвеціць –
I паліць, і смаліць,
I вочы мне сьлепіць!..
 
Віхура, віхура!
Шпурляе, шматае,
I круціць, і гоніць,
I рве-разрывае,
I дух забівае,
Займае, сьцінае...
Куды яна кіне?
I дзе апыпуся?
Чаму не баюся,
Што гэта стыхія
Душу мне скамечыць
I збэрсае-склыча?
За тое, што кліча
Заглянуць у вечнасьць?
А можа – што возьме
З разгону, з размаху
Шпурне мяне вобзем –
I ціша наступіць?
I ціша наступіць!..
I ціша наступіць...
Навек!.. I нікому
Нідзе не зарупіць,
Што ў буры-віхуры
Зьвіхурыўся хтосьці...
Не! Грыннуцца вобзем,
Рассыпяцца косьці
Ды вочы паб’юцца
На пырскі-асколы –
Расою пральюцца
На травы і зёлкі...
А дух безаглядны,
Душа-непакора
Ачахне, ашляхне,
Зьнямогне няскора!
А будзе насіцца,
Між хмарамі віцца
I весела жыхаць
Агнём-бліскавіцай.
Хто прагне віхуры,
Як прагнуць збавеньня, –
Агонь-бліскавіца
Таму блаславеньне!
 
1992
 
 
 
 
Утопія
Утопія – хай і ня казка,
Ды ўсё-такі з гэтага роду.
А казка – ня болей чым казка,
Як кветка бяз завязі плоду.
Ёй вераць маленькія дзеці,
Ня менш і дарослыя, праўда, –
I казцы пра рай на тым сьвеце,
I казцы пра сьветлае заўтра...
Уцешная байка-прыдумка –
Ад болю душэўнага лек...
Ніколі ў нялёгкіх варунках
Бяз казкі ня жыў чалавек.
 
1992
 
 
 
 
*  *  *
Страх, ды не найстрашны, пакарыцца
Пераможцу-гвалту,
Бо нашмат страшней ператварыцца
У старую малпу,
Што зь няўцямнай злосьцю
На людзей глядзіць
I трасе рашотку,
За якой сядзіць.
 
Ганьба, ды ня з самых большых, – здацца
На спагаду моцным,
Бо нашмат страшней, ганебней стацца
Ішаком бязмозглым,
Што над пысай бачыць
Харчу жмут свайго
I бяжыць наперад,
Каб дастаць яго.
 
1992
 
 
 
 
Радкі з усяночнай
І

 
Я – не Хрыстос, о не! Але й на Юду
Я не гаджуся – не зь яго радні.
Чаму ж, за што ж усё жыцьцё паўсюду
Я мушу чуць: «Распні яго! Распні!»
 
Ды мне ня страшна, людзі! Расьпінайце!
Гваздайце ў цела тленнае гвазды!..
О Беларусь, мая Радзіма-Маці,
Чаму й за што – найлепей знаеш ты.
 

II

 
Не прадаваў цябе я, Брат-Пакутнік,
І ў той турме, што ўсё крычыць яшчэ,
Ня йшоў караць цябе, і твой заступнік
Мне вуха правага не адсячэ.
 
У іншым краі ў іншую эпоху –
За іншую «віну» – а ўсё ж і я,
Замест Варавы, на гару Галгофу
Іду!.. О Брат! О Беларусь мая!..
 
1992
 
 
 
 
*  *  *
Хоць лёс неспагадны бязьлітасна крыўдзіў,
I скрушна бывала, і горка, –
Я верыў: прагляне, паўстане, узыдзе
Мая запаветная зорка!
 
I вось яна ўспыхнула сымбалем краю –
Найяркая ў гронцы суквецьця!..
Чаго ж я ад страху цяпер паміраю?
А што – калі зьнічкай сарвецца?!.
 
1992
 
 
 
 
Сон
Вечар. I дом у экранах акон.
Хто там – ня знаю – жыве.
Міма праходжу. А мне наўздагон:
«Ніл! Цябе маці заве!..»
 
Мама? I кліча мяне ў гэты дом?
Як гэта мама... калі
Мамы няма? Ужо колькі гадоў
Сьпіць вечным сном у зямлі...
 
Я павярнуўся: высока акно –
Насьцеж, а ў ім – сілуэт.
Божа! Таксама нябожчык даўно –
Мамін вясковы сусед.
 
Ён гэта крыкнуў... О голас бяды!
Толькі ня веру я, не:
Мама, хоць дрэнны я сын быў, туды
Клікаць ня можа мяне.
 
Ведае родная, ведае: тут,
Тут я патрэбен яшчэ!..
Ну, а туды я пасьпею на суд.
Хто ж бо ад Бога ўцячэ?..
 
1992
 
 
 
 
Папрок
Нашто ты, цёзка мой1, па ім хадзіў –
Па гэтым месяцы, такім блішчастым?
Сьвет закаханых стаўся больш няшчасным
Пасьля таго, як ты там насьлядзіў.
 
Хай велічаюць, славяць подзьвіг твой –
Тут не набытак для цябе, а страта,
Бо гэта горш за славу Герастрата –
Недасягальнае піхнуць нагой.
 
Ён вечна быў патрэбен для дваіх –
Як поўная спрыяньня таямніца,
Як знак таго, што Божая дзясьніца
Багаслаўляе на шчасьлівы міг.
 
А што ж цяпер?
Ты сплюндрыў вешчы знак.
I ўжо яму чагосьці не хапае –
Таго, што дзьве душы ў адну злучае...
Куды ж далей вядзе пазнаньня смак?
 


––––––––––––
1 Ніл Армстронг.

 
1992
 
 
 
 
Стрэмка
Калі пералескам, між сосен,
Блукаў на зьмярканьні паэт
I слухаў вясны сугалосьсе,
I слухаў бясконцы сусьвет, –
 
Зьнянацку, гняўліва, сурова,
Наўперак суладзьдзю ўсяму,
Зь нябёсаў данеслася слова
I ўдарыла ў сэрца яму.
 
Кальнула, як вострая стрэмка.
Каб хто тады глянуў у твар –
Напэўна, пазнаў бы па зрэнках,
Балючы які быў удар!..
 
Дадому ён сунуўся ценем,
А ноччу – ня сплюшчыў павек.
Страшное было прасьвятленьне.
Бязьлітасны лёсу быў зьдзек.
 
З той даты, каб справіцца з болем,
Ён варыць штовечар шалфей.
А горычы – болей і болей.
А стрэмка – глыбей і глыбей.
 
Час вылечыць быў бы павінен.
А вось жа бясьсільны і ён.
Ня выме той стрэмкі, ня выме.
Ня здыме той Божы праклён.
 
1992
 
 
 
 
Сёе-тое пра вершы

А вершы свае спалі...       
З прыватнай размовы

 
Так, так, шаноўны, вершы – гэта дробязь,
I хоць для іх патрэбен Божы дар –
Сярод тавараў гэта не тавар,
Багатыром цябе яны ня зробяць.
 
Таму – за непатрэбай – ты іх зьнішчы:
Зьбяры ўсе разам і спалі ў агні...»
Ды я ўжо так рабіў, але ж яны
Яшчэ мацьней растуць на папялішчы!..
 
1992
 
 
 
 
Скора, скора
Каму вас, песьні?.. 
Янка Купала

 
Скора, скора я, выкляўшы касту,
Што загнала народ у бяду,
Набяру сваіх песень у кайстру
I з кавенькай па краі пайду.
 
Я іх пеў і бадзёра і сумна,
На людзях і ў самотнай глушы.
Можа, часам ня вельмі і ўдумна,
Ды заўсёды – ад шчырай душы.
 
Дзесь на плошчы, наўпроць рэстарана,
Выму з торбы іх, раб хараства,
Дый зьвярнуся да тлустага пана.
«Можа, купіце – з ласкі Хрыста?»
 
I пазнаю яго, і з агіды
Скалануся і сплюну да ног:
Гэта ж той графаман прагавіты,
Што нядаўна ад зайздрасьці дох...
 
Пераксьціўшыся, сьцісну кавеньку
Дый падамся паціху далей.
I ні стогну, ні плачу, ні енку
Крыўда-роспач ня вырве з грудзей.
 
Пра адно буду думаць са страхам,
Каб ня ўбачыла тая, крый Бог,
Што сказала мне колісь: «Ты графам
Будзеш жыць безь бяды і турбот».
 
1992
 
 
 
 
Вар’ят
Вар’ят ідзе празь людны пляц.
Спадобіў Бог вар’ята.
Глыбока ў сэрцы – скарга-плач,
А на абліччы – сьвята.
 
Глыбока ў сэрцы – золь імжы,
Гнятліва, непагодна.
А выгляд – быццам на душы
I лёгка, і свабодна.
 
У зрэнках многіх – злосьць і страх,
Зайздросьлівае штосьці,
Ну, а ў ягоных у вачах –
Ні зайздрасьці, ні злосьці.
 
Знаёмца-злыдня напаткаў
На ўскрайку тратуара –
Як дружбаку, руку надаў,
Сказаў: «Здароў, пачвара!»
 
I – на чырвоны сьветлафор,
Праз гулкую палосу,
Праз сто гудкоў – наперакор
Усім прысудам лёсу.
 
Яшчэ й сьмяецца, херувім!..
Гэй, фурманы ў калясках!
Прытармазіце перад ім,
Ня зьбіце, калі ласка!
 
Ня дайце здарыцца бядзе!..
Бо як яго ня стане –
Хто ж тую песьню вам складзе,
Што дна душы дастане?
 
1992
 
 
 
 
Крэда
Над формай трэба мець уладу.
Таму й гляджу, каб быў мой верш,
Як хата, зрубленая «ў лапу»,
Дзе – ні вянца не разарвеш!
 
1992
 
 
 
 
Экспромт
З бубкі-бубачкі не вырастае песьня,
Што ўздымае дух да паднябесься,
Вырастае – толькі і няйначай –
З кроплі-кропелькі крыві гарачай.
 
1992
 
 
 
 
Зьбітыя рыфмы
Цяжка, ды мушу: падамся ў дарогу!
Зьбітыя рыфмы паклічу ў падмогу.
 
Зьбітыя рыфмы? Ну гэтак жа: «Зьбітыя!» –
Моршчацца крытыкі, людзі сярдзітыя.
 
Зьбітыя – нібы набойкі жалезныя
Ці ў пілігрыма кавенька з алешыны.
 
Зьбітыя рыфмы? I хто гэта выдумаў?
Пэўна, хто слову ня рад самавітаму.
 
Рыфмы збываюцца ці не збываюцца,
Зьзяюць ці гаснуць, але – не зьбіваюцца.
 
Так, як і «рыфма» зязюлі адвечная,
Так, як і сэрца ў грудзях чалавечае:
 
Б’ецца і б’ецца, але не зьбіваецца,
А – ці спыняецца, ці – разрываецца.
 
1992
 
 
 
 
Санэт
Паэт – крыху вар’ят. Абавязкова!
Бяз гэтага паэзіі няма.
I не бярыся за пяро дарма,
Калі ня здольны ашалець ад слова –
 
Ад раптам знойдзенага ў нэтрах-сховах
Або ад вызваленага зь ярма
Руцінных штампаў, без таўра-кляйма, –
Бы толькі што радзілася нанова.
 
Калі ня чуеш ты яго такім –
Як полымя на ветры – трапяткім,
Бунтоўным, як віно, што дно ўзрывае,
Або гаючым, як вада жывая, –
Тады пакінь паэзію, пакінь.
Бог ад цябе твой дар яшчэ хавае.
 
1992
 
 
 
 
Кляновы лісток
Вястун неспадзеўны – кляновы лісток
          Ляжыць на далоні:
Ці позва на суд ці на шчасьце квіток,
          Мне Богам дароны?
 
Пра шчасьце, як грэшніку ў пекле пра цуд,
          Мне марыць запозна.
Напэўна, на страшны і праведны суд
          Ад Бога мне позва.
 
Чаму ж бо, паведай, лісток-варажбіт,
          Мне сэрца так цісьне?
Чаму мае думы на ўвесь краявід,
          Як хмары, навісьлі?
 
Што тонкія жылкі-пражылкі твае
          Вяшчаюць-варожаць?
Ці ласку, якая душу мне спаўе,
          Ці стынь і варожасьць?
 
Скажы ж, не таіся, калі сапраўды
          Ты Божы пасланьнік.
Чыесьці дарогі... Чыесьці сьляды...
          Чыесьці расстаньні...
 
Гляджу-углядаюся ў рыскі-штрыхі,
          Бы ў лёсу пісьмёны:
Чыесьці надзеі... Чыесьці грахі...
          Чыесьці імёны...
 
Чыесьці тут лёсы, чыесьці... А дзе ж
          Майго накановы?
Ці мне, на астатку, ня ведаць іх лепш,
          Лісточак кляновы?
 
1992
 
 
 
 
Уражаньне
Уражаньне: бытта ў глыбокай пячоры мы ўсе,
Ступаем і мацаем сьцежку нагой
                              зь непрывычкі,
А хтосьці наперадзе полымца сьвечкі нясе,
Рукой затуліўшы яго язычок невялічкі;
Мы ўсе за ім сочым,
                  і кожны кішэні трасе –
I жах абымае: ні ў кога
                        ніводнай сярнічкі!..
 
1993
 
 
 
 
Добрыя людзі
Добрыя людзі,
Ну будзьце ж вы добрымі!
Хіба ня бачыце:
Я – па-за вамі.
Марна вы, марна.
Турботамі дробнымі
Сьцежкі да сэрца майго
Пазаймалі.
 
Я – па-за вамі.
Ня злуйцеся, любыя.
Гэта мінецца.
Я дзесьці – часова.
Потым вярнуся.
Жывы. Незагублены.
Потым... Як вернецца
Роднае слова.
 
1993
 
 
 
 
Дзёньнік
Першага студзеня.
      Сэрца натруджана
      Так, што здаецца:
      Сьціхла, не б’ецца.
 
Трэйцяга лютага.
      Некалі любага,
      Мілага ў Бога –
      Гоняць з парога.
 
Пятага траўня.
      Значыць – бяспраўна?
      Значыць – бяздомна?
      Значыць – бяздольна?
 
Шостага чэрвеня.
      Боскае счэрнена.
      Хіба што ў песьні
      Сьветла ўваскрэсьне?
 
Сёмага ліпеня.
      Сьлёзнымі ўсхліпамі
      Памяць скуголіць,
      Просіць і моліць.
 
Восьмага жніўня.
      Больш, чым наіўна...
      Горш, чым бяздумна...
      Горка і сумна!
 
Восьмага верасьня.
      Той, хто зьняверыўся –
      Іншым ня прыклад...
      Горка і прыкра!
 
Першага сьнежня.
      Горка і сьмешна –
      Марыць аб нечым
      Сьветлым і вечным.
 
1993
 
 
 
 
Старадаўні сюжэт
Чэсны рыцар, ня збэшчаны вольніцай,
Пакахаў – і паверыў у лёс.
I на Панну Прыгожую моліцца,
I на дол не спускае зь нябёс.
 
Ён ня знае, што Панна Прыгожая
Любіць балі адно баляваць,
Бестурботна, як птушачка Божая,
Пырхаць, пець ды зярняткі кляваць.
 
Ён ня знае, што ў хвілю нязвыклую,
Як пасыпаць ня будзе чаго,
Гэта Божая птушачка выклюе
Закаханыя вочы яго.
 
1993
 
 
 
 
Каго шкада
Мае грахі, усе да аднаго,
Па вышняму прысуду –
Мае навек. Я іх ні на каго
Перакладаць ня буду.
 
Вось ля варот
Багі ляжаць наўзбоч,
Нізрынутыя з высяў.
Ці я сьвядома
Шанаваў іх моц –
Ці проста зь імі звыкся?
 
Ня ведаю...
Гляджу на іх, аднак,
Як на пакут астачу...
Мне кажуць:
«Плюнь і разатры, дзівак!..»
Я ж адыдуся й плачу.
 
Не, не шкада мне
Зрынутых у пыл.
Шкада сябе самога.
Сябе. Каго, хоць і ня быў сьляпы,
Тут мелі за сьляпога.
 
А больш –
Па дзетках плачу я ў журбе,
Што, сапраўды асьлепшы,
За Бога д’ябла выбралі сабе,
Як быццам д’ябал – лепшы.
 
1993
 
 
 
 
*  *  *
Кажаш: годзе, годзе ў вершах публіцыстыкі.
Годзе кіпнем палемічным поўніць словы.
Хай там ладзяць баль газэтныя нячысьцікі,
А ў паэтаў – час адхланьня вечаровы.
 
Час памарыць, адпачыць, пільней прыгледзіцца
Да зіхоткіх, вечных зор над галавою.
Мо’ з каўша свайго Вялікая Мядзьведзіца
На душу ліне касьмічнага спакою, –
 
I адыдуць, адпадуць усе надзённыя
І трывогі, і турботы, і згрызоты...
Ах, мой братка! Хоць паэты – людзі цёмныя
I далёка не глядзяць за гарызонты, –
 
А ня могуць во сядзець маўкліва-стоена –
Так, як мыш пад памялом, што і ня шасьне...
Ты даруй ім: гэта ў іх ад продкаў-воінаў
Кроў такая – не мышыная, на шчасьце.
 
1991, сакавік.
 
 
 
 
Пра песьню і судзьдзяў
І тады, калі яна кульгала
I ўздымалася на паўкрыла, –
Песьня мне ня жыць дапамагала,
А самім маім жыцьцём была.
 
Зь ёй ня кідаўся я на спакусу
I ў заклад яе не аддаваў.
Сам сабой, бяз гвалту і прымусу,
Выбіраў матыў і ноту браў.
 
Не з дыктоўкі нечай, выбачайце.
Толькі сам! Як знаў і як умеў.
А таму – судзіце і карайце
Не за сьпеў: ён шчыры быў, мой сьпеў.
 
А за што?.. Калі беспакарана,
Без суда ня можа жыць паэт –
Дык, відаць, за тое, што зарана
Я прыйшоў на гэты белы сьвет.
 
Затрымаўся б так гадкоў на сорак –
Быў бы сёньня мудры, як і ўсе,
I як той бязгрэшны пракурорык,
Што мяне за лацканы трасе.
 
1993
 
 
 
 
Наша доля
Нішто вас ужо не стрымае.
Вы зробіце гібельны крок.
Гісторыі мудрай урок
Улады над вамі ня мае.
Нішто вас ужо не ўратуе.
Ня будзе спагады нябёс
Таму, хто адрынуў свой лёс
I сам сваё шчасьце руйнуе...»
 
Так Ён нам прамовіў, ды ў гуле,
Як рэха, пустых галасоў,
Заложнікі іншых часоў,
Мы слова Яго не пачулі.
I рушылі ўдаль па абшары.
А ўперадзе ў клешчах ярма –
О, так, наша доля сама! –
З усьмешкай дурнічкі на твары.
 
1993
 
 
 
 
Уваскрэсьне!
«З Богам!» –
Крыкнуў я ў роспачы мары сваёй.
«З Богам!
Больш у цябе я ня веру!»
I пачуў: «Не сьпяшайся!
I дух супакой.
Гарачыцца ня трэба празь меру.
 
Пацярпі!
Сёньня Пятніца.
Сёньня якраз
Божы Сын быў расьпяты балесна.
А Вялікдзень сьвяты –
Ён наперадзе ў нас...
I расьпяты наш лёс – уваскрэсьне!»
 
«Уваскрэсьне!» –
Шаптаў мне ціхусенька хтось:
Можа, лес?
Можа, луг?
Можа, поле?
«Уваскрэсьне
I ўзыдзе на ўзвыш, як Хрыстос –
У такім жа, як ён, арэоле!..»
 
1993
 
 
 
 
Просьба
Вы, сябры, што, дасьць Бог, не спазнаеце
Тых пакутаў, якія нам выпалі,
Вы памінкі па нас спраўляеце –
Па жывых... I многа ўжо выпілі.
Нашы косьці цягаеце рэзгінамі –
З трагічнымі ў кожнай памылкамі...
Сябры! Пачынайце хрэсьбінамі!
Не пачынайце памінкамі!..
 
1993
 
 
 
 
Памяць
А памяць бунтуе.
Напэўна, нішто мне
Яе не ўлагодзіць:
Як мора – бушуе,
I дыбіцца ў шторме,
I ходырам ходзіць.
 
Бясконцыя хвалі
Нястрымана гоніць
У накіпах белых.
I ў тым парываньні
Са дна і з прадоньніц
Выносіць на бераг
 
Ня скарб для скарбонкі –
Бурштыны ці пэрлы –
У знак суцяшэньня,
А толькі абломкі
Калісь пацярпелых
Караблекрушэньняў.
 
1993
 
 
 
 
Загадка прыроды
О тая ўночы бліскавіца
Над жоўтым зарывам сьвятла!..
Чаму, чаму яна спавіта
Істужкай чорнаю была?..
 
1993
 
 
 
 
Імгненьне
Імгненьне...
Аднак жа – якое імгненьне!
Як вогненны выбух
У розгар пажару,
Калі ўжо ахоплена
Полымем хата,
I кроквы, і латы,
I бэлькі са стольлю –
Бясьсільна і ярасна
Рухнулі долу, –
Ажно завіхурылі
Іскры да неба!
Шукаю ратунку –
I чую: «Ня трэба
Жахацца, ня трэба
I плачу-ныцьця.
Ня кідайся ў роспач.
Хіба дагарае
Табе дарагая
Калыска жыцьця?
Тушыць? А навошта
Тушыць галавешкі?
Ня варта – ні працы,
Ні горкай усьмешкі...»
 
Імгненьне...
Імгненьне ўсяго –
I ня болей.
А як жа яно
Азарыла наўкольле!
У бляску ягоным
Так сталі відны
Усе мае годы.
Усе мае дні.
Уся мая –
Аж да маленства –
Дарога.
Да гэнай хаціны
Вясковай, убогай,
Дзе я нарадзіўся
(Для шчасьця, вядома!
Бо хто ж для пакутаў
Прыходзіць на сьвет?).
I сталі відны
Мне астатнія дні –
Чарнейшыя
За чарнату галавешак.
Прагорклыя гарам –
Такім ужо едкім,
Як быццам згарэла
I тая хаціна,
Дзе я нарадзіўся,
I шчасьце само...
 
Сучасьнік мой юны!
Пабачыўшы тло,
Ня думай,
Што гэта імгненьне
Было
Ня нашым з табою,
А толькі маім,
Што я – пагарэлец,
А ты – херувім.
Ня думай!
Ня думай!..
Таму што аднойчы –
У будзень ці ў сьвята,
Апоўдні ці ўночы –
Ты ўспомніш пажар
На сядзібе дзядоў
I за даляглядам
Пражытых гадоў
Ягонае зарыва ўбачыш,
Якое
Табе гэтаксама
Азорыць наўкольле,
I ў бляску тым яркім
Сацьмее і зблякне...
 
А што ў ім сацьмее
I што ў ім пагасьне –
Я гэтага ведаць
Ня буду, на шчасьце.
 
1993
 
 
 
 
*  *  *
Ня рві сабе сэрца, паэце!..
Пачуў я – ці гэта быў сон?..
Як многа зьмянілася ў сьвеце
З тых бурна ўзьвіхураных дзён.
 
Якія грамы адгрымелі!
Якія дажджы адгулі!..
А зоры зіхцяць, як зіхцелі.
А хмары плывуць, як плылі.
 
Ня рві сабе сэрца, паэце!
Зноў голас трывожны, як звон.
Нішто не зьмянілася ў сьвеце
З тых горка аплаканых дзён.
 
1993
 
 
 
 
Веснавое
Пара веснавая,
I дождж веснавы –
Спакойны,
Высокі,
Сьвятлісты.
Як багаславеньне
На ўсходы травы,
На рунь
I на лес першалісты.
 
Як быццам
Ня з хмаркі праліўся на дол,
А з самага сёмага неба...
Ах, выклік гарэзны
Вясны маладой!
Даўно так душа не п’янела!
 
Пасьвенчаны водар
Я п’ю на глыткі –
I сам маладзею, здаецца.
I хочацца верыць,
Што з Божай рукі
Мне гэтая радасьць даецца.
 
1993
 
 
 
 
Пытаньне
Хаджу па чужыне, гляджу на людцоў,
На іхняе з Богам вітаньне –
I зноў працінаюся болем, і зноў
Душу мне сьвідруе пытаньне:
 
Як доўга яшчэ будзе ў нас у вачах
I ў кожным штрыху чалавечым –
Наш, пройдзены намі, пакутлівы шлях.
Наш сум па няспраўджаным нечым?
 
1989, травень.
 
 
 
 
*  *  *
Я ня знаю, што ў нас будзе
Ні празь месяц, ні праз год.
Абясхрэсьціліся людзі.
Абязбожыўся народ.
 
Распадаецца грамадства.
Скрэпы трэскаюцца скрозь.
Згода-еднасьць – толькі маска,
Пад якой – нянавісьць-злосьць.
 
Праўда ходзіць белай зданьню
Па руінах дзён былых.
Ці падымецца, ці ўстане
Наша доля з грудаў тых?
 
Ці ў хлусьні, зладзействе, блудзе
Будуць весьці ўсё на звод –
Абясхрэшчаныя людзі,
Абязбожаны народ?
 
1990, лістапад.
 
 
 
 
У родным горадзе
Хаджу па вуліцы Грамілы,
Што цягам доўгіх страшных год
Граміў і плюндрыў, колькі сілы,
Усё, чым славен наш народ.
 
А ты, мой прашчур, творца мудры,
Чыя магіла дзесьці ў тундры, –
Твайго забытага імя
У родным горадзе няма.
 
Хаджу па вуліцы Няздары,
Што меў і здольнасьці аднак:
Пакуль народ аб шчасьці марыў –
Ён краў з казны і жыў усмак.
 
А ты, мой продак ясначолы.
Чый дар народу – незьлічоны, –
Твайго забытага імя
У родным горадзе няма.
 
Хаджу па плошчы Баязьліўца,
Што меў за Бога вечны страх –
Каб толькі з крэсла не зваліцца
I не разьбіць кар’еру ў прах.
 
А ты, мой продак, вой бясстрашны,
У Курапацкім доле спрахлы, –
Твайго забытага імя
У гордным горадзе няма.
 
1990, лістапад.
 
 
 
 
Грамадзяне, сьпяшайцеся!
Грамадзяне, сьпяшайцеся, –
Найспрыяльныя фактары маюцца,
Каб душу даражэй запрадаць,
Покуль цэны на рынку трымаюцца!
 
Каб рукі пагрэць залацей
На горы-няшчасьці людзей.
 
Грамадзяне, сьпяшайцеся,
Не ўпусьціце выдатнай магчымасьці –
Каб гразёю абхляпаць таго,
Хто жыве па сумленьню і шчырасьці!
 
Каб нож садануць у сьпіну
Найблізкаму сябру свайму.
 
Грамадзяне, сьпяшайцеся, –
Шанцу лепшага можа ня выпасьці,
Каб з уласнае скуры сваёй,
Як лінючая гадзіна, выпаўзьці!
 
Каб Тую, што кляўся любіць,
Ядавітаю сьлінай забіць.
 
1990, лістапад.
 
 
 
 
Апошнія
Яны выходзяць на праспэкт зялёны –
Пры ордэнах і мэдалях нацёртых...
I кажа мне іх позірк засьлязёны;
«Так, мы ідзем данашых брацьцяў мёртвых.
 
Мы – з той вайны. Мы чэсна ваявалі.
Хай не гэроі, ды спазналі мукі.
За што ж вы нам у душы наплявалі –
Вы, нашы дзеці родныя і ўнукі?..»
 
1991, жнівень.
 
 
 
 
Падабаецца     Не падабаецца
2009–2022. Беларусь, Менск.