РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Людміла Рублеўская
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Замак месячнага сяйва
 
Вершы
 
Замак месячнага сяйва
 
Парсуны

 
 
Рагнеда
 
Крывічанка
 
Ефрасіньня. Балада аб жаночай волі
 
Баляда пра Якуба Венжыка
 
Скарына ў Празе
 
Паляваньне каралевы Боны
 
Баляда пра Янку Коклю
 
Баляда пра нясьвіжскага дойліда
 
Апошні беларускі князь
 
Батлейка
 
Мялецій Сматрыцкі
 
Баляда пра Напалеона Орду
 
Шляхціц Завальня
 
Майстар
 
Гаспода
 
Ян Баршчэўскі
 
1864
 
Баляда пра Франца Савіча
 
Курсісткі
 
Адраджэньне
 
Настаўнік
 
Леся Украінка. Старасьвецкае каханьне
 
Першым беларускім вандроўным тэатрам
 
Кушляны
 
Ля бюста Пашкевічанкі
 
Максіму
 
*** Страляюць паляўнічыя на сьпеў...
 
*** Грукоча глуха прэс друкарскі...
 
У кнізе лёсаў

 
 
*** Птушкі любяць волю. Ды бывае зрэдку...
 
Сёмая жонка, альбо Сон стамлёнай гараджанкі
 
Гандляры
 
Падземная варта. казка
 
Песьня паміраючага воя
 
Беларускія волаты
 
Вітраж
 
Кніга лёсаў
 
Страла
 
Армагедон
 
*** Згінаюцца дрэвы ад подыху цёмнага ранку...
 
Гэроі
 
*** Зямля нямая...
 
Зорны попел
 
*** Мне нічога ад моцных...
 
Апошняя душа
 
Галернікі
 
Пакараньне паэта
 
Сон
 
Пасьля сьмерці
 
Залаты ліхтар
 
Уцёкі
 
*** Мяне шпурляюць хвалі...
 
На вулках места

 
 
Старыя інтэлігенты
 
*** Кляштар перарабілі ў дом жылы...
 
Перасяленец
 
Гарадская зіма
 
Хэві-метал
 
Вечаровы дождж
 
*** Хто выдумаў, што чалавек...
 
У бібліятэцы
 
Ціхі чалавек
 
*** Ад самоты ні талент, ні Бог...
 
*** Пад ссохлым лістом задрамала...
 
Марнасьць
 
*** Як страшна, страшна неба гасьне...
 
Места
 
Фільм
 
Гарадская восень
 
Стары артыст
 
Кнігам Караткевіча
 
Кальварыя
 
*** З маленства нас усе вучылі думаць...
 
Гарадскія дзеці
 
Магіла кампазытара
 
Гарадскі раманс
 
Сакрэт прыгажосьці
 
Адукацыя
 
*** Мы – як чужынцы...
 
*** Надыходзяць Каляды...
 
Дзень сьмерці
 
Нецярпеньне
 
Сьвятыя ліпы
 
Зьяўленьне паэзіі
Замак месячнага сяйва
Калі канчаецца жыцьцё,
Над палігонам грэшнай славы
Сьвятлее, як само выйсьцё,
Мой замак месячнага сяйва.
 
Прытулак душаў ільдзяны,
На могілках агульных помнік,
Бясстрасны сьведка даўніны –
Сьвяты, пракляты, забабонны.
 
I пугачы сьляпой начы
Туды адносяць сны людскія, -
I срэбны рыцар срэбны шчыт
На востры дах яго закінуў.
 
Тут не магіла, не турма –
Спакой над шчасьцем і бядою,
Ды не над тым, чаму няма
I быць ня можа супакою.
 
Таму празь цёмны небакрай
Гараць у вокнах замка зоркі.
«Радзіма бедная, трывай.
Ня згасьні...» –
                                  гасьне шэпат горкі.
 
 
 
 
ПАРСУНЫ
Рагнеда
Чаму яго ты не забіла,
Чужынца, бабніка, забойцу?
Якая сіла нож спыніла –
Кальчуга? Шлюбны сон? Жаноцкасьць?
 
Ты – не забіла... Не парвала
Ахвяр і хціўцаў сувязь злую.
І ў божай ночы пакрывале
Зямля твая, як ты, вякуе.
 
Крывавы Полацк не счакаўся
Крывавых Кіева маленьняў...
Не дыяменты-сьлёзы – стразы,
Падробкі – ты ліла, напэўна,
 
Князёўна – болей не князёўна,
Княгіня – болей не княгіня,
Пры ўладару – п’яным і сонным,
Па скошанай, як луг, радзіне.
 
Ты мусіла забіць, Рагнеда!
Ты столькі год жыла рабыняй,
Кляла яго – ды ён – ня ведаў,
Нянавісьць прывівала сыну,
 
І – ўсё дарма...
Твае нашчадкі
Павязаны чужой крывёю.
Іх будуць ваяваць спачатку,
Пасьля – пазбавяць сілы вояў,
 
Пасьля – імя сваё прыўлашчаць,
І будзе край гібець бясьсілы...
Твой муж цябе задоўга лашчыў.
Чаму яго ты не забіла?
 
...Вось ён глядзіць на нож дарэмны,
Усьмешка злая крывіць вусны.
Ідзі, няўдалая царэўна,
Далоў з вачэй, да Белай Русі...
 
 
 
 
Крывічанка
Сьпяшайся, любы!
                                          Зарыва ў акне –
Сьцякаюць зоры! –
                                          плавяцца нябёсы.
І праступаюць
                                плямы на сьцяне,
І ў Маці на іконе
                                      сьвецяць сьлёзы.
Сьпяшайся, любы!
                                          Вершнікі плывуць –
О цуд! –
                  над вострымі зубамі лесу,
І месяц долу
                            хіліць галаву.
Я чую
              нашых слаўных продкаў
                                                                      песьню.
Сьпяшайся, любы!
                                          На крывавы сон,
На рэчаіснасьць,
                                    горшую за блёкат,
Бо разгайдаўся
                                  нашых продкаў звон,
І гук яго
                  плыве-ляціць высока.
Сьпяшайся, любы!
                                          Ля варот –
                                                                  бяда,
Бяда – і доўг.
                            І доўг – і сьмерць, магчыма.
Сьпяшайся!
                          У цябе, каханы, там –
Я і Радзіма
                        будзем за плячыма.
 
 
 
 
Ефрасіньня
Балада аб жаночай волі
На фрэсках лік яе жаўцее,
Сухі, як ліст, і гожы цяжка...
Прадслава, ўнучка Чарадзея,
Упарта хоча стаць манашкай.
«Навука дзеўку папсавала!» –
Старыя па вуглах скуголяць.
Але яна была – Прадславай!
А слава вымагае волі.
Счарнеў аж з твару горды бацька.
Жаніх гульбою ганьбу глушыць.
А маці!..
Што ж казаць пра маці...
А слава да таго ж – і мужнасьць.
Жанкі!
Такі наш выбар будзе
Паўсюль, няўмольна і адвечна:
Ці – крыж на маладыя грудзі,
Ці – церам зь цемрай чалавечай.
Балюча нам даецца воля.
Заплаціш мужнаю душою.
А дзеці?!
Што належыць болей –
Сваё радзіць? Вучыць чужое?
І што на што мяняць ня варта –
Ні адгадаць, ні прадугледзець...
...Прадслава хоча стаць упарта
Сьвятой – і вольнаю, як вецер.
 
 
 
 
Баляда пра Якуба Венжыка
Да зямлі прыпалі ў скрусе
Аксамітавыя травы.
Едзе Венжык зь Беларусі,
Да Ягайлы едзе ў Кракаў.
 
Перасохлая ігліца
Сыпецца каню пад ногі,
Прыдарожныя капліцы
Рушнікамі вецер ловяць.
 
Едзе Венжык да Ягайлы.
Мякка сьцелецца дарога.
Маляваць у Польшчы стане
Караля ён маладога.
 
Едзе Венжык, круціць вусы,
Сам, нібы кароль, шчасьлівы.
Едзе з роднай Беларусі
Бесклапотны, аж надзіва.
 
Едзе зь Беларусі – быццам
Да сваёй каханкі – ў госьці.
I ня думае
                      калісьці
На чужым спачыць пагосьце.
 
Не сумуе, што ў няволі
Зьвяне талент, як пралеска, –
Маляваць яму дазволяць
Толькі воблік каралеўскі,
 
Веліч трона, Польшчы веліч,
Веліч залатых саетаў...
Зь Беларусі едзе Венжык,
Тварам і душою сьветлы.
 
Сонца за лясы сплывае,
Цень паўзе па сьледзе сумны...
А зязюля ўсё кувае:
«Ты куды, Якубе, дурню?»
 
 
 
 
Скарына ў Празе
Зноў Багемская Камора
Шле свой допіс Фердынанду:
«Пан Францыск, садоўнік новы,
Завіхаецца ня надта.
 
Трэба гнаць яго бяз жалю
Ці рабіць як сьлед прымусіць.
Лайдака сюды прыслалі
Нам зь якойсьці Белай Русі!»
 
Вулкі пражскія сьвятлеюць
Цёплым сьнегам тапаліным.
Па замеценай алеі
Сам ідзе мудрэц Скарына.
 
Сьнег таполевы зьнікае
На сівым яго валосьсі.
Там, у родным белым краі,
Вецер пух таксама носіць...
 
Пан садоўнік, столькі сілаў
Ты ахвяраваў асьвеце,
Каб зрабіўся іх магілай
Каралеўскі сад – і вецер.
 
Бібліі жывое цела
Разрывае поп рукамі...
Пан садоўнік, ты пасеяў
Зерне на сьцюдзёны камень...
 
І твае гараць усходы
У кастрах Масквы і Вільні,
Бо над Захадам і Ўсходам
Нецярпімасьць – бог адзіны.
 
Пан садоўнік, пан Скарына
Па алеях саду крочыць.
Цёплым сьнегам тапаліным
Засыпае вецер вочы...
 
А Багемская Камора
Крэхча, грошы лічыць, піша,
Піша пра беларусіна,
Што садоўнік ён няўвішны.
 
А Багемская Камора
Хоча ягад размаітых...
...І ляціць на чэшскі горад
З Русі – попел белы літар.
 
 
 
 
Паляваньне каралевы Боны
Паліць вусны пал, як воцат.
Пушча. Коні. Зброі зьзяньне.
Каралева Бона Сфорца
Пачынае паляваньне.
 
Як палаюць шчокі ярка
І ў вачах пыхлівасьць стыне
Белай Русі валадаркі
З валасамі залатымі.
 
Вось абапал гордай Боны
Рыцары – ліцьвінскі зь ляшскім,
Закаханыя абодва
Без надзей на дотык ласкі.
 
І дарма так прагна воі
Позірк ловяць каралевы:
Сьпеліць плод яе любові
Залатое ўлады дрэва.
 
Толькі ўлада! Дзеля ўлады
Трубіць рог, палае сэрца
І загнаны зьвер калматы
Са стралою ў горле б’ецца.
 
Толькі ўлада! І жанчына
Арбалет трымае цьвёрда.
І тужлівы рык зьвярыны
Паляваньню –
                              ўзнагарода.
 
І – чуйдух!
Ахвярай новай
Будзе воўк і новы рыцар,
І ў кароне яснай Боны
Промнем больш пачне іскрыцца.
 
Каралева едзе конна
Белавежскаю дарогай,
Не кахаючы нікога,
Не шкадуючы нікога.
 
Рог турыны – голас боскі.
Вецер шлейф матляе вузкі...
...Справа плача – рыцар польскі,
Зьлева – рыцар беларускі.
 
 
 
 
Баляда пра Янку Коклю
Сьпеў лунае срэбнакрылы,
Голубам у небе кружыць –
Гэта ў Полацкай Сафіі
Рускі цар малебен служыць.
 
Як узьнёсла славіць волю
Ад паноў вялікапольскіх
Срэбны голас Янкі Коклі –
Пеўчага па волі боскай.
 
I ніхто яшчэ ня ведаў,
Што па беларускім краі,
Нібы ў клетку птушак рэдкіх,
Рускі цар майстроў зьбірае.
 
Вось і зараз – ён прыкмеціў
Голас дзіўнай прыгажосьці.
Значыць, хутка Кокля едзе
Да цара Расеі ў госьці.
 
Высьцелюць табе рублямі
Да Масквы прамую сьцежку.
Толькі ў гэтым белым храме
Больш табе душы ня цешыць.
 
Можа, там заплацяць болей,
I зьясі смачней кавалак.
Абрусееш там паволі,
Станеш важны, станеш сталы,
 
Дзетак выведзеш у людзі.
Маскалямі стануць дзеткі.
Беларусь клясьці ня будзе
Птушак у расейскіх клетках.
 
Беларусь не абяднее
Без адной каліны ў лузе,
Без тваёй салодкай песьні...
Ну а ты – безь Беларусі?
 
...I адчайна – згледзеў быццам –
Цэляць у яго стралою –
Аж пад купалам забіўся
Белы голуб – чысты голас.
 
 
 
 
Баляда пра нясьвіжскага дойліда
У Нясьвіжы ціхі вечар
Гасіць залатую восень.
Зь недабудаванай вежы
Муляры са сьмехам сходзяць
Да каханых і да жонак.
А адзін стаіць паныла.
Гэта – Казімір Ждановіч,
Дойлід князя Радзівіла.
Ён глядзіць туды, дзе нізка
Сонца вісьне на каштанах,
Дзе расьце тэатр нясьвіжскі
Для Уршулі, яснай пані,
Каб сыгралі п’есы пані
З бласлаўленьня волі Божай
Пра шчасьлівае каханьне,
Незалежнае ад грошай,
Пра людзей магутнай волі,
Што за талент шчасьце мелі.
I глядзіць паныла дойлід
На стварэньне рук умелых.
Будзе пані заставацца
Паняй – хай яна паэтка.
Ты ж – хоць сто збудуй палацаў,
Не твае палацы гэта.
I, як сонца шчыт чырвоны
Звонка падае з каштанаў,
Упадуць твае праклёны
У глухую ноч расстаньня.
I па ўсенькай Беларусі
Ты Нясьвіж праславіш горды.
Будзе ён, як песьня-скруха
Пра любоў тваю і годнасьць.
...У Нясьвіжы ціхі вечар
Залатую гасіць восень.
Зь недабудаванай вежы
Вецер горкі ўздых адносіць.
 
 
 
 
Апошні беларускі князь
А князь ня рваўся ў змагары,
З халопам мог быць – князем толькі,
I помніў ён – хай сьвет гарыць,
Але захоўвай гонар продкаў;
 
Не прызнавай чужынцаў суд,
Не прызнавай убораў новых.
I ў мужыка,
                          і ў князя тут –
Адны – зямля,
                              і Бог, і мова.
 
I князь бяднеў і пагарджаў
Суседзямі, што багацелі,
На паляваньне выязджаў,
I ў рог трубіў, і трапна цэліў,
 
I «па-мужыцку» гаварыў –
«Бо каралі так гаварылі!» –
I лірнікаў любіў старых
Пра гэраічных продкаў былі,
 
Іезуітаў гнаць казаў
Зь зямлі сваёй і ў хвост і ў грыву,
I да сякернага ляза
Так набліжаўся лёс імклівы.
 
За вышыню – пякельны ўдар.
За гонар – просты ўдар сякерай.
Хай феадал, хай – не змагар,
Ён – мову меў, зямлю і веру.
 
I апалячаным сваім,
I абрусеўшым спадкаемцам
Нічога ён ня даў, акрым
Папрока-памяці бясконцай.
 
 
 
 
Батлейка
Дарогі пыляць,
                                  бы згараюць сьляды за табой.
Маленькі вазок перавозіць загадку сусьвету
Ад пляца да пляца...
                                              Па лужынах б’е лістабой.
Ад веры да здрады
                                          ніхто каляіны ня зьведаў.
Як цар батлеемскі –
                                            мы прышласьць касуем сваю,
І танчаць, нібы Саламеі, лісты над дарогай.
І лялькі ў батлейцы мячамі драўлянымі б’юць
У сэрцы драўляныя
                                            пад заахвочвальны рогат.
Мой бедны сусьвет прывыкае да сьмерці сваёй,
Сыгранае весела
                                      дробнымі стодамі славы.
Дарогі пыляць,
                                  бы згараюць сьляды за табой,
І межы стаптаныя
                                          між балаганам і явай.
 
 
 
 
Мялецій Сматрыцкі
Мяжа.
А з абодвух бакоў – па крыжу.
А ты – пасярэдзіне хочаш застацца.
Зямля пад нагамі ў крыві, бы кажух
Табою паднятага ў бойку паўстанца.
Часіны крывавыя –
                                          крылы даюць.
Але адчувальней для сэрца –
                                                                  улада.
Паплечнікі плюнуць,
                                              але – не заб’юць.
(Вятры забіваюць заўсёды крылатых.)
Крыжы – скрыжаваныя, быццам мячы,
Цвікамі зьяднаны,
                                        як дрэва, – і рукі...
Ты люд бласлаўляеш.
                                              Ён грозна маўчыць.
Ты молішся небу –
                                          а зь неба –
                                                                  ні гуку.
 
 
 
 
Баляда пра Напалеона Орду
«Там, ад роднай Беларусі,
Сьцюжы птушак праганяюць.
Там чужых гэрояў любяць,
А сваіх – не заўважаюць.
 
Чый артыст я?
                                  Рускі? Ляшскі?..»
Так маліўся перад крыжам
Пан дырэктар італьянскай
Слаўнай опэры ў Парыжы.
 
У душы выгнанца гнеўнай
Цэлае адно стварылі
Вучань зорнага Шапэна
I студэнт мяцежны зь Вільні.
 
Ад суровае Радзімы
Гоняць годных буры-сьцюжы.
На Радзіме – вечна зімы
Тым, хто век Радзіме служыць.
 
Беларускія пралескі,
Дзеячы культуры роднай!
Вас па розных каралеўствах
Разьнясьлі бяда і годнасьць.
 
Вось і Орды, беларуса,
Музыку на сьвеце цэлым
Ведаюць і любяць людзі –
Толькі не на Русі Белай.
 
Гэтак наймічка ў мястэчку,
Стрэўшы сына-багацея,
Перад «панам» ледзь ня ўкленчыць,
I «сынок» сказаць ня сьмее.
 
Час ідзе. Але ня спляжыць
Мноства прозьвішчаў знаёмых.
Маразы ў старонцы нашай
Гоняць птушак прэч ад дому...
 
 
 
 
Шляхціц Завальня
Як лёс, шалее завіруха –
Аж сьлёзы высьпелі ў вачах.
Вандроўнік, бачыш?
Да прытулку
Табе агеньчык меціць шлях.
Не, нездарма міргала сьвечка!
Пашана хаце – добры госьць!
Заходзь, вандроўны чалавеча,
І ў бесьсьмяротнасьць уваходзь!
На Белай Русі – век завеі.
Зацішка нам не прычакаць.
Галота казкай сэрца грэе.
Дазвольце казку распачаць.
Эх, браце!
Часу сьнег няўмольны
Засыпле ўсё – і тут, і там.
На Белай Русі – белым полем
Застацца вам, застацца нам.
І тое, што цяпер гаворыш,
Чужою мовай замяце...
А ты запісвай – пра паморак,
Пра лесуна і пра чарцей...
Нас тут сагнала завіруха,
І ў нас ёсьць келіх – і агонь,
І сьвечка на акне варушыць
Сваю маленькую далонь,
І новы госьць ужо ля брамы,
Прыйшоў на ласку і цяпло...
...І Беларусь плыве над намі –
Завеі белае крыло.
 
 
 
 
Майстар
Драціны, як сівыя валасы,
Перапляліся ў дзіўнай прыгажосьці.
I не кранулі іх узор часы,
Хаця ад майстра засталіся косьці.
 
Той майстар, адмысловы наш зямляк,
Каваў з жалеза кветкі і карункі,
А каб пражыць –
                                      нажніцы на кірмаш,
I ланцугі –
                      вышэйшага гатунку.
 
Ён майстра быў,
                                      і ён любіў метал,
Таму паперку не лічыў за грошы.
Зьвінеў ад промняў кованы партал –
I ланцугі –
                      у пыле прыдарожным.
 
...На чарапіцах кроплі расьцьвілі,
Нібы на шчоках, ад агню смуглявых...
Звон
            разьдзімаў
                                    сьсівелыя вуглі
I прыгажосьць заўзятую
                                                      няславіў.
 
 
 
 
Гаспода
Няўжо майстэрства –
                                                гэта старасьць?
Няўжо нам старасьці жадаць?
То шкалярам адзіна радасьць –
У вузкіх вулках горла драць.
А мы – чаляднікі.
                                      Падмайстры.
Прад кожным з нас –
                                                галодны шлях.
Зрабіцца ж майстрам кожны марыць,
Хто мае талент у руках.
Цалуе майстар куфлі піва,
А мы пакуль –
                                сваіх дзяўчат.
Гаспадара несправядлівасьць
Сьцярпі,
                  змаўчы,
                                    стрымайся, брат.
Пакуль зь сябрамі – ты ня трэска.
За крыўды б’е гаспадароў
У Полацку, Гародні, Менску
Гаспода – брацтва падмайстроў.
Гаспода – гэта, браце, сіла!
Калі табе ўсьміхнецца час,
Не забывай: яна вучыла
Быць вернымі мастацтву нас.
 
 
 
 
Ян Баршчэўскі
Наперадзе – вецер.
                                          За ветрам – жытло,
Якое ніколі цябе не спазнае.
Аднойчы прыходзіць у сэрца цяпло –
І сувязь з утульнымі сьценамі тае.
Ідзе не па сьцежках – па сьпевах ідзе
Аматар, бы кветкі,
                                        зьбіраць калыханкі.
І лёс у сьпявучай купальскай вадзе
Вянком залацістым сплывае ў сьвітанак,
І коціцца сонцам
                                      над пылам двароў,
І песьню –
                        сьвятую і вечную – будзіць...
...І мова – чужая,
                                      пад ціскам вятроў
Кладзецца на запіс –
                                              як глеба на грудзі.
 
 
 
 
1864
На ранішнім сьнезе ні сьледу –
                                                                  дзівота!
Здаецца, ступіць –
                                          быццам грэх сатварыць.
А чорны вярхнік
                                      на шляху адзіноты
Па белым,
                      па сонечным полі імчыць.
Усё чысьцінёй першароднай абнята.
Па грудзі каню –
                                      шаргатлівы сумёт.
Да лесу спалохана
                                          ціснуцца хаты,
А ранак празрысты зьвініць,
                                                              быццам лёд.
З хацінак ніхто
                                  не выходзіць за дзьверы –
А раптам пакліча
                                        ці зойдзе вярхнік?
Прададзеным
                                цяжка ў свабоду паверыць,
Якую крывёй здабываюць для іх.
А хто здабывае?
                                    Зь якой гэта ласкі?
Не, браце,
                      падмануць і тысячны раз.
Пра вымерлых волатаў
                                                  сумныя казкі
Больш блізкія,
                              больш дарагія для нас.
А лес набліжаецца.
                                            Гурбы глыбеюць,
Глытаючы коньніка разам з канём.
                                                                              ...Глухое рыданьне:
«О Божа! Ня вераць!»
Заціхла пад белым, як жах, дываном.
 
 
 
 
Баляда пра Франца Савіча
Птушкі белыя паселі
На зжаўцелую траву.
– Як жывеце, доктар Гельгег?
– Дзякуй Богу, ’шчэ жыву...
Сьнежань зноў шатры раскінуў
Каля кожнага двара...
– Як вам, доктар, у Расіі,
Без Палесься, без Дняпра?
Без імя, бяз родных песень,
Без курганістай зямлі?
Можа, вы ў мясцовым лесе
Кветку-папараць знайшлі?
Да зямлі сьвяточна белай
Сонца хіліць галаву.
– Як жывеце, доктар Гельгег?
– Дзякуй Богу, ’шчэ жыву.
Ці радзіма там жывая?
Бо яе баяцца – цэлай,
Разам з мовай разрываюць
Свае дурні і паны.
Бо яе баяцца – цэлай
I сярод Эўропы ўсёй
Белае чвартуюць цела,
Каб зьмяшаць з чужой зямлёй.
Ці ўратуецца на сьвеце
Той куток сьвятой душы,
Дзе удасца мне нарэшце
Францам Савічам пажыць?
...А зіма сувоі сьцеле,
Сыпле бель на галаву.
– Як жывеце, доктар Гельгег?
– А хіба я тут жыву?
 
 
 
 
Курсісткі
Вы жылі, паненкі-шыпшыны,
На маёй пакутнай зямлі.
Ад бацькоў, багатых і слынных,
Ад партрэтаў фамільных пыльных
У бядачкі-курсісткі йшлі.
Састрыгалі цяжкія косы,
Як адвечны жаночы шлях.
Не над пяльцамі – а над прозай
Дастаеўскага і Сьпінозы
Вы сядзелі па вечарах.
Як вы верылі, як любілі!
Як за любымі йшлі ў народ!
Толькі ў дзеўках часьцей хадзілі
Ці ўміралі вы ад сухот.
І ў дзявочых танклявых пальцах
Скальпель цьвёрды быў, як душа.
Толькі ў ятрасьці пракламацый
Ды ў самоце падчас вакацый
Голас ваш цудоўны дрыжаў.
Вас цураліся нават блізкія,
І дзівіліся з вас віжы:
Што вам сілы давала выстаяць,
Польскі гонар у сэрцы вытравіць,
Беларускамі быць і жыць?
Перад вамі, бы прад сьвятымі,
На калені хочацца ўстаць.
Хоць магілы вашы забылі,
Сэрцы вашыя маладыя
На шыпшыне вясной гараць.
 
 
 
 
Адраджэньне
Вечаровы язьмін –
                                          у зорках,
Белым воблакам –
                                          ля акна.
Беларускіх сяброў суполка
На паўсотні вёсак – адна.
Сын дзячка
                          ды студэнт-няўдачнік,
Дзьве настаўніцы ды лясьнік
За гарбатай сядзяць гарачай
І чытаюць:
                        «Што я – мужык...»
Ды – пра Вітаўта, пра Сапегу,
Ды – пра вольнасьць,
                                              ды пра народ...
А па вёсцы гуляе рэха,
Бо на выгане – карагод.
І вясковыя ходзяць пары,
Заўважаюць сьвятло ў акне:
«Во паны
                      загулялі ў карты!»
«Во гарэлкі кожны ліне!»
«Там – паненкі,
                                  відаць – каханкі.
Як ім замуж пасьля ісьці?»
І сьмяюцца зоркі-заранкі
У блакітным густым лісьці...
Сьціплы поціск рук – разьвітаньне.
«Не сумуй! Беларусь жыве!»
...Прасьпявала вёска да раньня,
Сьмех згубіла ў мокрай траве.
 
 
 
 
Настаўнік

В. Дуніну-Марцінкевічу

 
Сіняя-сіняя ноч была,
Як вочы – колеру болю.
«Спыніць навучэньне.
                                                  Не навучаць.
Нікога больш. I ніколі».
Роднай мове – не навучаць.
Ні слова «хамам» – пра годнасьць.
Яе беларусы мусяць аддаць,
Як права на першароднасьць
Аддаў калісь галодны Ісаў.
Воля цара ці Бога
Ці то чыноўная драбяза
Так хоча – але –
«Нікога!
Не навучаць!»
                                Не зазнае «хам»
Ні Буднага, ні Шэксьпіра,
I ён па загаду зруйнуе храм,
I помнік засыпе жвірам.
«Не навучаць!»
                                  Хай дзеці растуць
З пагардаю да Айчыны.
Хай у суседні народ ідуць
Найлепшыя іх мужчыны.
Дурныя, пыхлівыя сьлепакі!
У сьмерць беларусаў вераць.
Ня я навучу – дык навучаць іх
Вось гэты сівец і верас,
I зоры гэтыя, і агонь,
Што паліць пастух на лузе,
I казкі матчыны, і далонь
Ляснога возера,
                                  бусел,
Які не кідае свайго жытла
I верны сваёй сяброўцы,
Любіць Радзіму да скону,
                                                      так
Як любяць расьліны – сонца.
Ня я навучу – дык навучаць іх
I годнасьці паўнакрылай
Магілы мёртвых і боль жывых,
Мае – і боль, і магіла...
...Сіняя-сіняя ноч была,
I сінім-сінім быў позірк,
Калі агонь вясёлы жаваў
Урадавую адозву.
 
 
 
 
Леся Украінка
Старасьвецкае каханьне

...Вітаю ясны край, дзе я бывала,
І дзён калісьці правяла нямала,
А шчасьця ні хвіліны не спазнала...
#Леся Украінка

 
Бераг мора вясну вітае.
Квецень вішняў. Эдэм сухотных.
І вішнёвы сок праступае
Гэтак часта на вуснах родных.
У кавярні ад гукаў цесна,
Набягаюць хвалямі гукі.
І на плеценых ручках крэслаў,
Як празрыстыя, вашы рукі.
Паглынае пясчаны бераг
Сьлёзы-вішні майго каханьня...
Я ж для вас – ці сястра па веры,
Ці хаўрусьніца па змаганьню.
Ну зірніце! Ці ж я – пачвара?
Ці на шчасьце правоў ня маю?
О мужчыны, адданцы мараў,
Вы – забойцы жанчын адданых.
Разумею я ўсё: ахвярнасьць,
Гэраізм і сьвятую мэту...
Толькі ўбачце ж ва мне, упарты,
Вы жанчыну, а не паэтку.
Зразумейце: сама я – вішня
Пад абцасам вашым няўважным...
Вось – барвовая пляма...
                                                        Цішэй...
Сок вішнёвы... Гэта ня страшна.
Як душа, аблятае квецень,
Філіжанку рука губляе.
І прысела за столік трэйцяй
Госьця, што ад болю збаўляе.
Аднаго з нас Дадому просіць,
У свой сьвет, дзе няма бяздомных.
...Крым і мора. Плач безгалосы.
Квецень вішняў. Эдэм сухотных.
 
 
 
 
Першым беларускім вандроўным тэатрам
Воўчае сонца, цыганскае сонца
Над Беларусьсю маёй паплыло.
І па дарозе, як песьня, бясконцай
Коцяцца шляхам, як гора, бясконцым
Нашы калёсы, тэатр і жытло.
Хто вы такія, у вышыванках
Пані-панове?
                              Зь якой стараны?
– Мы – беларускае сцэны сьвітанак,
Дзеці шляхцянак і дзеці сялянак,
Мы – беларускія дочкі, сыны.
Колы грукочуць, нібыта рагочуць
Рэхам натоўпу ў мястэчках глухіх,
Суму ня ўчуе, хто ўчуць не захоча.
Зорак блішчаць васільковыя вочы.
Як і да славы, далёка да іх.
Гразнуць у лужынах коні і колы,
Гразьне ў абразьлівых кпінах душа.
Роднага слова востраў вясёлы,
Першы тэатр беларускае школы
Зараз – мішэнь для пляўка і глыжа.
Воўчае сонца – шчыт для гэроя,
Сьведак для злодзея – сьветла плыве.
Толькі любоў да Радзімы нам зброя,
Толькі бясконцая вера – у тое,
Што адрадзіць мы пасьпеем яе.
Сьпяць у павозцы паненкі-актрысы.
Дай Бог бясхмар’я іх душам сьвятым!
Белая Русь,
                        ты празрыстая, чыстая,
Ты перад ворагам здолела выстаяць,
Перад сваёй жа пакорлівай сьціпласьцю,
Саманяўвагай – ці выстаіш ты?
Воўчае сонца, цыганскае сонца
Над Беларусьсю маёй паплыло.
І па дарозе, як песьня, бясконцай,
Так, як змаганьне і вера, бясконцай
Едзе вясны беларускай жытло.
 
 
 
 
Кушляны
Законнай цемрашалы лічаць цемру,
А чалавек
                        вястуе пра сьвятло.
Заве туды –
                          дзе кулямі сустрэнуць,
Дзе вогнішчаў трывожнае цяпло.
 
Акенца кожнай хаты – крыж драўляны,
I кожны плот складаецца з крыжоў.
Сабачым брэхам замяло Кушляны.
Самотнай сьцежкай
                                              чалавек пайшоў.
 
За ім пайшлі каменьні. Толькі людзі
Чагось чакаюць.
                                    Ходзяць ля руін.
Шукаюць сьцежку на зямлі,
                                                              у брудзе...
Але ня гляне ў неба
                                              ні адзін.
 
 
 
 
Ля бюста Пашкевічанкі
На сэрцы – агонь,
А на вуснах – лёд.
А кажуць, што лёд – на сэрцы.
Але ж за самы сьвяты народ
Бяз болю ня ўдасца ўмерці.
Бяз болю, жалю, бяз рэдкіх сьлёз,
Жаночых – таму – пякучых.
Дзіцячы сьмех у тваё жыльлё
Ня ўвойдзе – як неўміручасьць.
Каханьні прыйдуць яшчэ ня раз,
Ды вуснаў ня спаляць страсьцю,
І часта клічуць цябе:
«Сястра»,
І клікаць ня будуць:
«Маці».
Усё адгарыць-адбаліць з жыцьцём,
Зь пялёсткамі прыгажосьці.
Пяройдзе ў бронзавае ліцьцё
Аблічча –
І страціць штосьці.
Яно захавае холад тваіх
Зьбялелых прыгожых вуснаў.
А там, дзе ў жывога – баліць-гарыць –
Холадна.
Мёртва.
Пуста.
 
 
 
 
Максіму
На добры помнік
                                      ты не зарабіў,
Як на прысутнасьць бацькі ў час апошні.
Цябе мы грамадою прадалі:
Малюем,
                  славім –
                                      толькі ўсё – за грошы.
 
Бядуем: сьмерць –
                                      зладзюга...
Не! Яна
Была тваёй збавіцелькай, магчыма –
Другіх хрысьціла вязьніцы сьцяна,
Другіх Сібір
                          ад розуму лячыла.
 
Меч ката
                    выў па гордай галаве –
Ня сьсек,
                    спазьніўся.
                                            Трэба з тым зьмірыцца.
Час –
          як Марыя босая ў хляве,
Якую робяць абразы царыцай.
 
За агароджу бедную ляцяць
Каштаны-кулі...
                                  Добры панцыр – глеба...
Прарокам маўзалеі не стаяць.
Прарок – бясплотны ліст зямлі ад неба.
 
Прыйшоў – вярнуўся...
                                                  Да паганскіх чаш
Не дакрануўся ні рукой, ні вокам...
Дык сьпі ў магіле беднай, гонар наш,
Даруй, як бацьку, нам,
                                                  што мы – далёка...
 
 
 
 
*  *  *
500
В. Таўлаю

 
Страляюць паляўнічыя на сьпеў
I шоргат крыл.
                                Кароткі лёс птушыны!
Лунай, паэт, хвалі, чаго ня меў –
Свае заб’юць, як  не заб’юць чужыя.
Цябе абвінаваціць – што зьміргнуць –
Твая віна – ў тваім сьвятым даверы.
Дзе рэкі беларускія цякуць –
Там праваму ня верыць левы бераг.
Ці час такі, ці лёс няўдалы ў нас?
Край межавалі ворагі заўзята...
Каго ж прасіць – у песьню не страляць,
Калі з бакоў абодвух стрэльбы ўзьняты?
...Здавалася, што адступіла сьмерць
I вольная ад меж зямля ўздыхнула...
Паэт пасьпеў наўрад ці
                                                  зразумець,
Зь якога боку пасылалі кулю...
 
 
 
 
*  *  *
Грукоча глуха прэс друкарскі,
Шуміць папера. Плача Бог.
I распладзіўся вокрык царскі,
I паляцеў на сто дарог.
 
I мы згубілі, што ня мелі,
I аддалі сябе за так.
I ваўкалакі сто вясельляў
Ператварылі ў ваўкалак.
 
Паны зьмяніліся ў палацах,
У бок чужы вязуць лясы,
А ў гарадах на брудных пляцах
Сьцягі, людскія галасы.
 
Зьмяніць няволю на няволю,
Нібыта на трызьненьне – сон...
I нельга зразумець ніколі
Народ, што сам ідзе ў палон.
 
 
 
 
У КНІЗЕ ЛЁСАЎ
*  *  *

Заставайся ў клетцы  залачонай 
Ты сама абрала гэты лёс.               
#У. Караткевіч

 
Птушкі любяць волю. Ды бывае зрэдку -
Палюбіла птушка залатую клетку.
Птушка вызнавае залатую веру:
«Што вам, вастракрылым,
                                                          век ганяць
                                                                                  паветра?»
 
Птушка вучыць верыць Богу залатому:
«Кожны птах у сьвеце мае мець па дому».
I яна шкадуе птушак тых у сьвеце,
Што лятуць на кулю, на стралу і вецер.
 
Што ж, любая птушка сыдзе за сьвятую,
Толькі дай ёй клетку,
                                              клетку залатую.
 
 
 
 
Сёмая жонка, альбо Сон стамлёнай гараджанкі
Пасьля вянчаньня ад царквы
Да замка ехалі па кветках,
Пазалачаных і жывых,
Што кідалі сялянаў дзеткі.
Перад варотамі – кілім
Каля карэты расьсьцялілі,
Мой князь сышоў – і перад ім
Усе галовы нахілілі.
«Хадзем, вянчаная мая!
Прымі ўладаньне над маёнткам!»
І блазан, пруткі, як зьмяя,
Вакол мяне скакаў з бразготкай.
І слугі цалавалі мне
Хто сьлед, хто шлейф, хто чаравікі.
Ніхто ж у вочы – не зірне,
І кожны – быццам безьязыкі.
А князь сьціскаў маю руку –
Пярсьцёнкі аж кусалі пальцы.
Ён паказаў мне кожны кут
У залатым сваім палацы,
Парсуны продкаў – каралёў,
Гасьцёўні для паноў вяльможных
І ў вежу кутнюю прывёў,
Каб паказаць пакой апошні.
Раскошна ўбраны быў пакой,
Шмат абразоў – і краты ў вокнах.
«Тут пройдзе век жаночы твой.
Сюды прынось кляцьбу ці стогны.
На людзі – ўсьмешлівай выходзь.
З майго дазволу, зразумела.
Наш старажытны слаўны род
Пільнуе гонар свой умела!»
Я ўкленчыла, нібыта ў сьне.
Між абразамі і сьцяною –
Шэсьць кос дзявочых... Як мае,
Ды перавіты сівізною.
За што адрэзаны яны?
За здраду? За нялюбасьць проста?
І сьмерць глядзела са сьцяны
Марыяй-дзевай безвалосай.
І я... прачнулася ў сьлязах.
Над горадам быў вечар шэры,
А з кухні плыў сьмярдзючы пах
Ад прыгарэлае вячэры.
Мой муж крычаў у зале: «Го-о-ол!»
І вылі на дварэ сабакі.
А на балконе мой анёл
Сядзеў і безнадзейна плакаў.
 
 
 
 
Гандляры
Калісьці іх выгналі з храма вяроўкай.
Яны ж у другі запаўзьлі непрыкметна.
Калісь гандлявалі пазногцямі Бога –
А зараз гандлююць
                                          лістамі паэтаў.
Лісты ад паэтаў складаюць у папкі,
Як быццам – білеты грашовай пазыкі.
А раптам хто зь пішучых –
                                                          высьлізьне
                                                                                  «ў дамкі»,
Імя ўздаражае – і пісьмы вялікіх.
I нават жанчыны гандлююць...
                                                                      Жанчыны!
Каханыя, любыя, Музы, Мадонны!..
Усё, што паэт прашаптаў для адзінай,
Адзіная робіць агульнавядомым.
У храмах гандлююць.
Выносяць на продаж
Інтымныя дробязі... Шэпат на вуха...
Зь вяроўкамі болей сюды не заходзяць,
I людзі ня йдуць прапаведнікаў слухаць.
 
 
 
 
Падземная варта
казка
На пальцах – кроў, у вочы – пот, –
Мы выбіраліся на волю,
Капаючы падземны ход
Са спратаў, чорных, як нядоля.
I вось – канец!
                                Нібы краты,
У панцырах шматдзённай працы,
Мы дзень спаткалі свой сьвяты.
Мы так стаміліся змагацца!
I першы – лепшы чалавек,
Прыгожы, чысты – нас убачыў.
О родны!.. Мы цярпелі зьдзек
Дзеля тваіх братоў па плачу.
А ён спыніўся каля нас
Зь цікаўнасьцю амаль гідлівай;
Ад нашых несла апранах
Крывёю, цемрадзьдзю і цьвільлю.
I крыкі радасьці чамусь
Прысохлі да сасьмяглых вуснаў.
«Нашто пакінулі турму?» –
Спытаў нашчадак беларусаў:
«Мне дзед калісьці гаварыў,
Што ў замкавых глыбокіх спратах
Сядзяць і сёньня змагары,
Што забівалі ўсіх багатых,
Каб людзям бедным шчасьце даць.
Ды сёньня ў нас – няма забойцаў.
I вас ня можам мы прыняць
У сьвеце розуму і сонца».
Так мовіў чысты чалавек.
І ўжо натоўп стаяў гарою,
Крычалі: «Крэс благой траве!
Прэч вы зь нянавісьцю старою».
I мы прыгнечана пайшлі
Назад, у бруд і пакараньне...
Сказаў старэйшы: «На Зямлі
Пакуты нашыя сьвітаюць».
Сказаў старэйшы: «Трэба люд
Любіць, нягледзячы на раны.
Мы будзем жыць.
                                      На ўсю зямлю
Мы патаемнай  будзем вартай.
Няма ў жыцьці шляхоў прамых,
Па трупах толькі сьмерць прастуе».
...I з тых часоў у спратах мы
Няўдзячную зямлю вартуем.
 
 
 
 
Песьня паміраючага воя
Нядоўгі бурлівы свой век
Я сьмерці служыў, як царыцы –
Яе пацалункам скарыцца
Павінен слабы чалавек.
Сузор’е Паўночнай Кароны
Вянчае яе галаву.
Служыў я царыцы да скону
I верыў, што годна жыву.
Я зьведаў аднойчы каханьне,
I двойчы мне славу раўлі,
I беглі за мной на аркане
Чужых астравоў каралі.
Мне ўсё даравала царыца,
Але – не апошні уздых,
Калі я хацеў памаліцца
За душы забітых усіх.
Няўмольнасьць!
Тваім пацалункам
Мне грэбаваць зараз ня сьлед,
Бо зброю пакінулі рукі,
А зброя –
                      ня вызваліць сьвет.
...Зямля прарасла цішынёю.
Сьлізгае па костках рала...
Я думаў:
                  Радзіма – за мною.
Яна ж –
                  пада мною была...
 
 
 
 
Беларускія волаты
Нашы волаты сьпяць
                                                пад сьцяжынамі нашых турботаў.
Дробны тупат наверсе
                                                  ня можа парушыць іх сон.
Як заснулі яны,
                                  не знайшоўшы па сілах работы,
Так і сьпяць – хоць работы
                                                            зьяўляецца болей штодзён.
I калоціцца наша зямля
                                                    ад магутнага храпу.
I крыніцы бурляць,
                                          і стаптаныя травы ўстаюць,
I адзін аднаго забіваюць Яфеты і Хамы,
А прыстойныя Сімы
                                              малітвы прыстойна пяюць.
Беларускія волаты сьпяць.
                                                          Ім здаецца, напэўна,
Што над іх курганамі
                                                Пагоня ляціць, як раней,
Тая ж мова гучыць,
                                            і старыя сьпяваюцца песьні...
Нашы волаты сьпяць у зямлі
                                                                ўсё глыбей і  глыбей...
Так і будуць яны
                                      апускацца да цэнтра зямнога,
Так яны і зьяднаюцца
                                                  з вогненным сэрцам яго.
Так глыбока да іх –
                                          як да Бога сьмяротным высока...
Я дарую ім сьмерць.
                                              Не магу дараваць аднаго:
Што цяпер не баяцца
                                                чужынцы ды дробныя людцы
Зьверху ўніз паглядаць
                                                  на зьбяднелае цела зямлі.
Нашы волаты сьпяць.
                                                  I ніколі, бадай, не прачнуцца.
Іншых волатаў нашы жанкі
                                                              нарадзіць не змаглі...
 
 
 
 
Вітраж
Блішчастыя шкельцы хрумсьцяць пад нагамі,
                                                                                                    бы косткі.
Замест вітража –
                                      проста ноч і туман у акне.
Дк пуста! Як страшна!
                                                  Ды месяца срэбная коска
Мне знак падае,
                                    што працяг да ўсяго існуе.
За коскай павінна пайсьці ўдакладненьне –
                                                                                                  ці вынік,
I ў вокнах разьбітых язьмін пачынае цьвісьці.
Усё прадаўжаецца ў сьвеце.
                                                                Нішто не загіне.
I мы не да кропкі – да коскі
                                                              ідзём па жыцьці.
Маленькія шкельцы!
                                              Вы – зьнічкі гісторыі нашай.
Зьбіраем мы вас, растаптаных
                                                                    амаль што на тло.
Ды кожны па-свойму прыладжвае шкельца.
                                                                                                    I страшна,
Што будзе вітраж
                                        нейк іначай прасейваць сьвятло.
А вунь, у суседнім акне,
                                                      гаспадарнік зычлівы
Стаўляе ўжо шкла магазыннага
                                                                      бледны квадрат...
Давайце ж зьбіраць хоць па шкельцу,
                                                                                  упарта, рупліва, –
І фарбы, і рысы вяртаць Беларусі назад.
 
 
 
 
Кніга лёсаў
Не ў жыцьці –
                              у кнізе грэшных лёсаў
Я шукаў беспамылковы шлях.
Дзень чарнеў.
                              Дзяўчат сівелі косы.
Папяровым пылам дом прапах.
Навучыўся я чытаць у цемры.
(Вочы зьзялі месячным ільдом.)
Прада мной праходзіў жыцьцяў шэраг
I палохаў непазьбежным тлом.
Дзе ж мой лёс запісаны
                                                    цудоўны?
Да канца –
                        няшмат ужо лістоў.
Я цяпер –
                      як птушка над прадоньнем –
Прадчуваньне сьмерці студзіць кроў.
I радкі перад замглёным зрокам.
Расплыліся,
                          як па багне – цьвіль...
Адгарнуў апошнюю старонку...
Там –
            цямнеў
                            раздушаны
                                                    матыль.
 
 
 
 
Страла
Адзінота стралы нашу сьмерць узвышае да Бога.
Адзінота стралы выбірае цябе – ці нікога.
Сьвісьне неба – і плоць невыразна і глуха адкажа.
Вокам раны сьмяротнай душа паратунак заўважыць.
І няхай ганчакі ап’янеюць ад сьвежага мяса,
Сонца будзе цнатлівым, нібыта з рамонкамі ваза.
І страла перальецца ў артэрый салёныя воды –
І жыцьцё амярцьвее ад страшнай яе адзіноты.
 
 
 
 
Армагедон
...I калі ў той іконе,
                                          што ўзьнесьлі на дах,
Затрымцела варожая дзіда,
Нехта ўспомніў:
                                  «Ёсьць вязень у гэтых мурах,
Ён прарок, хай тлумачыць нам дзіва».
І паслалі ў скляпеньне з надзеяй на цуд
Гараджане
                        манаха і вояў.
I парушыў нарэшце сваю немату
Чорны вязень зь сівой барадою:
«Што вам трэба?
                                      Вы прагнеце праўды сьвятой?
Вы ж яе праганялі, панове!
Надта доўга каралі мяне нематой.
Вы спазьніліся.
                                  Я ўсё прамовіў.
На любым скрыжаваньні –
                                                          праменьняў, гальля
Ці пакорлівых сьпінаў і лейцаў
Нараджалася бедная песьня мая,
І яе расьпіналі на мейсцы.
Больш ня веру ні ў вечнасьць,
                                                                    ні ў праўду сваю.
Чуласьць позьнюю
                                          я ненавіджу.
Я
  ападак надзеі,
                                  ападкам згнію.
Мне пакіньце скляпенную цішу».
I пасланыя ўбачылі:
                                            ён – чалавек,
Брудны, хісткі, душою зламаны...
I чакаць ратаваньня ад грэшнага –
                                                                          грэх.
I яго яшчэ раз
                              пахавалі.
...I калі запалаў і палац, і кляштар
I згарэлі іконы і хаты –
Плыў над горадам
                                          чорны і вольны ўладар
Цень адкідваў
                                у выглядзе
                                                      кратаў.
 
 
 
 
*  *  *

І возера паглынула замак
за грахі тых, хто жыў там...

 
Згінаюцца дрэвы ад подыху цёмнага ранку.
Вада паглынае каменьні адзін за другім,
Зацягнуць гарлачыкі новую сінюю рану,
I пройдуць гады,
                                      і лазой зарастуць берагі,
Закон электрычкі народ паглядае паныла
На брудную сажалку
                                              і перарэджаны лес.
За рэшткамі замка ў ваду уваходзяць магілы,
I лес адступае ад шумнай дарогі далей.
Здаецца мне, нашы азёры –
                                                              чароўныя дзьверы
У лепшы, ня здраджаны і не прададзены сьвет.
Туды саступае былое сьвятое
                                                                  і веры
У нас пакідае ня болей,
                                                  чым зерня ў асьве.
Ідзе па начах нетаропкае, сумнае шэсьце.
Ў азёры сыходзяць будынкі,
                                                              зьвяры і бары...
Пасьля высыхаюць азёры...
                                                              І мокрае сьмецьце
Нікому ня скажа, якія хавае муры.
Ізноў электрычка прастуе праз роўнае поле.
Няўважныя позіркі ў ёй і смурод цыгарэт...
I раптам па шкле расьцякаюцца
                                                                      чорныя кроплі...
Апошняе возера
                                    плюнула злосна усьлед.
 
 
 
 
Гэроі
Выпадковыя гэроі,
Што ад страху ўлезьлі ў сьмерць.
Цяжка ім у бронзе строгай
На жывых пачвар глядзець.
Не фанатыкі – няўдачы
Пазашлюбныя сыны.
Сьмерць ня можа быць задачай.
Выжыць – тайны сэнс вайны.
I жывым сябе ня помніць
Мужны бронзавы балван.
I вянкі прымае помнік,
А труны пад ім – няма.
I вартуюць піянэры
Толькі камень, толькі міф...
А самотны цень жаўнера
Ловіць сонца між людзьмі.
 
 
 
 
*  *  *
Зямля нямая.
                              Славіць птах блакіт.
Той птах спасьцігнуў вольную ьнавуку.
Празрысты сьпеў
                                      расьце ва ўсе бакі,
А да зямлі –
                          не дастае ні гукам.
 
Гавораць – птах даўно адкрыў сакрэт,
Як сьпевамі наблізіцца да Бога.
Ён мог бы песьняй
                                          выратаваць сьвет
I шчасьце даць – але ўзьляцеў высока.
 
А там, наверсе,
                                    славіць ён блакіт,
У космас голас гучны пасылае...
Натхнёны птах.
                                    У пустку сьпеў ляціць...
І пра яго
                    ніхто
                              не памятае.
 
 
 
 
Зорны попел
Зорка падала ў жвір –
                                                абгарэлы камяк
Падарожныя ў попел крышылі.
Ім паказваў дарогу вільготны сьвятляк.
Сёньня – попел ад зор зварушылі.
 
I відушчымі робіць нас горкая кроў
Раскапаных даўнейшых злачынстваў.
Ды нямеюць відушчыя –
                                                      раптам ізноў
Згасіць цемра іх зрок прамяністы.
 
Мы пад ногі сабе пачынаем глядзець,
Разумець, дзе – казюрка, дзе – зорка.
Толькі – ходзіць між намі
                                                        нябачная Сьмерць,
Падслухоўвае нашу гаворку,
 
Прывілеі свае спадзяецца адняць,
Аднавіць для законаў паліцы –
I ня кожны насьмеліцца
                                                      зоркаю стаць
I з братамі сьвятлом падзяліцца.
 
 
 
 
*  *  *
Мне нічога ад моцных
                                                  ня трэба –
Хай гуляюць ва ўладу
                                                  па-царску –
Да зямлі набліжаецца неба
Старажытнейшым прэсам друкарскім.
I паверхня планэты пахмурай,
Ці маліўся ты,
                              ці не маліўся –
Чорна-белаю стане гравюрай
Зь дзіўнай назваю «Апакаліпсіс».
Ды стаіць,
                      урастаючы ў глебу
Беларускую –
                              прывід вялізны –
I ад нас адштурхоўвае неба,
Быццам волат які летапісны.
Хто ты,
                  беднай збавіцель радзімы,
Што рукамі гнеў Божы трымаеш?
– Я – Франьцішак,
                                          Кастусь,
                                                              Уладзімер –
Вольны дух улюбёнага краю.
– Гэткі моцны? – О не, толькі верны.
– Гэткі вечны? – О не, толькі ўпарты.
Я стаю, покуль будзеце ведаць
Кожны вобраз мой, кожную страту.
Адказаў – і напружыўся болей,
I на дрэвах кара затрашчала.
«Ён ня зьнікне, ня знікне ніколі», –
Я шапнула – а твань – прамаўчала.
Ну а тыя, што ўладай гулялі,
Кашалькамі сьмяяліся звонка...
I ніжэй крумкачы пралятаюць
Над гатовай да друку старонкай.
 
 
 
 
Апошняя душа
Перад Брамай у Вечнасьць
Спыніцца на хвілю хачу.
Што мне Вечнасьць?
Яна не прыносіць ад болю збавеньня.
Мой анёл залаты –
Зайчык сонечны –
                                          на плечуку, –
Нешта шэпча, пяе,
Разганяе цяжкія трызьненьні.
 
Не табе, залаценькі,
Суцішыць, суцешыць мяне.
Я гляджу на зямлю –
I нічога ня бачу за дымам,
I ніхто не шкадуе
Мяне на зямлі,
                                  не кляне –
Сёньня ў Вечнасьць са мной
I мая адыходзіць Радзіма...
 
Хай за Брамай сустрэну ўсіх любых,
Сьвятых, дарагіх,
Што мне радасьці ў тым,
Што яны – па-за межамі явы?
Мы сваё не любілі
Мы сваё не любілі
                                          паводле загадаў чужых,
I згубілі сваё,
I згубілі на будучнасьць права...
Перад Брамай у Вечнасьць
Стагналі мае землякі.
Як мне іх, самагубцаў,
Ля гэтай мяжы вінаваціць?
У далоні Радзімы
                                        ўсе мы забівалі цьвікі...
За апошняй дачкой
Адыходзіць на могілкі маці...
 
 
 
 
Галернікі
Над намі зноўку ліецца кроў,
Прасочваецца між дошак
На потныя сьпіны.
І кроў, і зноў
Бязьлітасны плётак пошчак.
 
Каго дагоніць наш карабель –
Навек абвянчае з морам.
А ў нашых жылах ня кроў цячэ,
А стома, вечная стома.
 
Каго дагоніць наш карабель –
Той болей нічым ня будзе:
Майно – забойцам, штандар – вадзе
І лаўкам галерным – людзі.
 
Нікога, нікога нам не шкада,
Нічога няма на сьвеце,
Што вартае жалю.
Вакол – вада
Бязьлітасная і вецер.
 
Рабам – рабамі другіх рабіць –
Адна што бадай прыемнасьць.
І трэба мора вёсламі біць,
Прысьпешваць зла непазьбежнасьць.
 
Але аднойчы жахлівы крык
«Ратуйцеся!» – ноч прарэзаў.
І наш прыганяты кудысьці зьнік,
І мы прыўзьняліся зь мейсцаў.
 
І нейкія людзі да нас сышлі
З паходнямі, нібы судзьдзі.
«Каго вазілі, ведалі вы?
Што з вамі рабіць мы будзем?»
 
«Рабы мы!» – крыкнуў адзін, другі,
«Рабы!» – ды словы павісьлі:
«Зірніце! Вашыя ланцугі
Даўно іржа перагрызла».
 
...Яны пайшлі. Засталіся мы
У цемры сьмярдзюча-мокрай.
...На золку новыя ланцугі
Ізноў абудзілі мора.
 
 
 
 
Пакараньне паэта

...І калі не сьпяваць аб Радзіме,
Дык навошта наогул сьпяваць?

 
У бронзавы час, калі ноч
                                                        нагадвае колерам бронзу,
За бронзавы стол ён сядае
                                                          і піша пяром пугачыным
На пругкім пергамэнце
                                                    вершы і прозу
                                                                                  і вершы
                                                                                                      і прозу.
І бронзавы поўні дзыгар адбівае гадзіны.
Ён піша
                  і піша,
                                нібыта прадрапвае выхад
З гнілых сутарэньняў –
                                                    у вольную ночку лясную.
І сьлед сьлімака на ілбе, як карона, успыхнуў.
То Бог ужо ночку сьмяротным вянцом карануе.
І прывід зьбірае пасьпешна старонкі, старонкі –
Старонкі цякуць па руках валасамі русалкі,
І з бронзавых пальцаў расой асыпаюцца звонкай
І вершы, і проза,
                                    і дробныя лёсу кавалкі.
...Усё, што напісана, зьнікне на золку пахмурым,
Калі да Радзімы ні мовай, ні сном не прыкута.
І прывід хаваецца ў бронзавым пекле для мудрых,
Што мудрасьць і моц аплаціць не схацелі пакутай.
 
 
 
 
Сон
Нібыта ў дрымоце, нібыта ў адчаі
З сумленьнем размову начную вяду.
Як з павадзьдзю,
                                      трэба змагацца з маўчаньнем,
Калі заліваюць маўчаньнем бяду.
I я прачынаюся зноўку ад крыку,
I рэхам над дахам гудзе самалёт...
Чакаць і маўчаць
                                      безнадзейна прывыклі.
Дазволілі крыкнуць – між зьвязкамі – лёд.
Пакутліва, хрыпла зьяўляюцца словы.
Днём скажаш –
                                  а ноччу ад жаху трасе.
I мы адвыкаем саромецца мовы
У хустцы вясковай –
                                              але – пакрысе...
Бяссоньне ня проста наш век
                                                                  калашмаціць –
То кроў, абудзіўшыся, жылы ірве.
...Ідзе па руінах
                                    Вялікая Маці,
Крыніцу жывую
                                      нясе
                                                  ў рукаве.
 
 
 
 
Пасьля сьмерці
Над магілай усплыла душа,
Футарал пакінуўшы сасновы.
На магіле не было крыжа,
I на камні чорным – ані слова.
Тыя, хто хаваў, зрабілі ўсё,
Каб зь нябожчыкам схаваць і памяць,
I ня ведалі, што сьмерць – ня сон,
I ня бездань, і ня слова «Аман».
 
Як нованароджаны матыль,
Воблачкам другога існаваньня
Усплыла душа – і срэбны пыл
Стросься з крылаў на магільны камень,
Выпаліў няроўныя радкі
I злачынства словамі засьведчыў.
I палын з разлапістай рукі
Сыпануў каровак божых сьвечкі.
 
I забойцам перабіла сон.
Душы іх, прывязаныя лодкі,
Ірванула хвалям наўздагон,
Над якімі вырас ветразь гонкі.
Кат задраіў фортку і акно,
Лжывы сьведка валідол глытае...
...I прысьнілі дзеці ў тую ноч,
Як душа Дадому адлятае.
 
 
 
 
Залаты ліхтар
Я нікога не ўратавала,
Крыж пахілы не падняла.
Я прыходзіла ў замак жалю
Зь ліхтаром залатога шкла.
І прамень прада мною падаў,
І хавалася зло ў лаўжы,
І на ўсіх маіх сьлёз хапала
І хапала маёй душы.
Не была забойцам пагрозай,
Не была надзеяй ахвяр.
І працягваў дарогу ў росы
Для мяне залаты ліхтар.
Працякалі яшчаркі побач,
І гайдаліся кажаны.
Вечар, нібы ўрачысты пробашч,
Зь цішынёю мой жаль жаніў.
Ды аднойчы сьвятло паўстала
Не ад сонечнага сьвятла.
Я ж нікога не ўратавала!
Крыж пахілы – не падняла!
І душу ачышчалі сьлёзы,
Лекавалі – толькі маю...
І ліхтар зрабіўся анёлам
І пакінуў навек зямлю.
 
 
 
 
Уцёкі
500
Віктару

 
Месяц крышыць сьвятло, як шкло,
I раскідвае па палянах.
Рэжа вочы яго сьвятло.
Зьзяюць вочы пагоні шкляна.
Лесам зручна ўцякаць, але
Зручна вельмі цкаваць у лесе.
А балады зямных людзей –
Аб каханьні сьмяротным песьні.
Хай ня будзе яшчэ адной!
Сып манеты пад ногі коням!
Звабяць, збліснуць яны маной –
Скнар хапае сярод пагоні.
А пасьля густыя кусты
Мой асьвеціць вэлюм вясельны:
У пагоне шмат маладых,
Спыніць шлях хоць адзін сумленны.
Ну а ў сэрцы лесу, дзе ноч
I лясное возера ў шлюбе,
Хто коней ня ўпыніў – ня збоч!
Ты сустрэнеш іх стрэльбай, любы.
Хай загіне першы між іх
Мой нялюбы былы жаніх.
 
 
 
 
*  *  *

У. Караткевічу

 
Мяне шпурляюць хвалі,
                                                    хвалі,
                                                              хвалі...
У тлуме сьвету заблукала я.
Чужыя хваляць...
                                        Ну а сэрца паліць
Мая Ітака – Беларусь мая.
Мяне шпурляюць пад чужыя зоры.
Мяне не навучылі іх чытаць.
I адбірае душы мора,
                                              мора...
Вось і маю жадае адабраць.
На сініх кроснах выткана натхненьне.
На сініх кроснах тчэцца прыгажосьць.
Я ведаю – вярнуцца – не збавеньне.
Забыты гаспадар – нязваны госьць.
I аб каменьні родныя разьбіцца
Ня дадзена!
                          Шуміць вада ў вушах:
«Нічога я ня памятаю!»
                                                    Быццам
Кішэнь абрабаваная – душа.
А колькі нас, гаротных Адысеяў,
Ня помніць шлях да родных астравоў,
Хто на чужыне ў глебу зерне сеяў,
Хто на чужыне ў неба рос травой,
Хто ноччу сьніў пакутлівыя сьпевы,
А днём у кніжках лжывых іх шукаў!
О, колькі нас, гаротных Адысеяў,
I колькі ў сьвеце безыменных траў!
Мая Ітака!
                      Хвалі,
                                      мовы,
                                                    словы...
І гнеў багоў.
                          Дакладней – гнеў магіл.
I коцяцца ня зоры,
                                          а галовы
Над шляхам паратунку
                                                  і тугі.
 
 
 
 
НА ВУЛКАХ МЕСТА
Старыя інтэлігенты
Старыя інтэлігенты
Беларускай зямлі!
Як мала вас ацалела,
Як многа вы зьбераглі –
Сумленьне і душы сьветлыя,
I мовы чысьцюткі сьпеў,
I ветлівасьць старасьвецкую,
Зьдзіўляючую цяпер.
Апошнія перакладзіны
Над прорваю – з часу ў час –
Вам верыць у вечнасьць дадзена
У сьвеце бязьверных нас.
Мы слухаем рэха гулкае
Марзянкі былых гадоў,
Што кульбы вашы выстукваюць
Па сьцежках старых кладоў.
I гэтак трывожна робіцца
I глуха – як боль у сьне –
Што з вамі гавораць мёртвыя,
А вучні жывыя – не...
Старыя інтэлігенты
Беларускай зямлі!
У гэтым няўдзячным сьвеце
Прарокамі вы былі,
Натхнёнымі адвакатамі
Адной з прыгажэйшых моў...
Як меншае вас!
                                  I спратамі
Чарнее памяць сыноў.
 
 
 
 
*  *  *
Кляштар перарабілі ў дом жылы,
Стагодзьдзі, быццам пыл, з будынку змылі.
I грэшнікі, там жывучы, забылі,
Што тут жыцьцё іх – толькі цень пчалы.
I здольныя адчуць нябёсны мёд
Адны, пакуль бязгрэшныя, іх дзеці...
Праз дом праходзіць вольна вольны вецер,
I затыкае шчыліны народ.
I верыць: столь высокая таму,
Каб люстры крышталёвыя павесіць.
I плацяць за кватэру кожны месяц
Тым, хто забраў – ня тым, хто ставіў мур.
Багінь чакаюць, быццам каралі,
А каралевы шыюць занавескі.
А праз тынкоўку выглядаюць фрэскі,
Як жыхары захопленай зямлі.
 
 
 
 
Перасяленец
З абжытага мейсца зрывацца цяжэй і цяжэй –
Гады, што карэньні,
                                            зь зямлёй замацоўваюць роднасьць.
Але забівае ўсе вокны накрыж Неабходнасьць –
За родную хату усё-ткі жыцьцё даражэй.
Таму – абжывайся, як можаш, на мейсцы другім,
У садзе зарослым змайструй, як і дома, арэлі...
А можа, ты, прыхадзень, мейсца чужое заселіш
І будуць з-за плота паказваць табе кулакі?
...Прыходзяць паштоўкі – закрэсьлены адрас стары...
Ты мовіш і мовіш у кожнай размове: «Там, дома...»
...У садзе, што твой папярэднік садзіў незнаёмы,
Пагасьлі, сініцамі сталі твае сьнегіры.
 
 
 
 
Гарадская зіма
Зорка вісьне, нібы залаты арэх,
На зьінелым дроце трамвая.
Так нячутна сёньня падае сьнег –
Быццам белая рысь ступае.
 
Мне ня страшна, мне  толькі сябе шкада,
Адзіноту сваю на сьвеце –
Гэту пошасьць прыносіць заўжды зіма,
Барадой намятае вецер.
 
Дзень да дня ўсё чужэе народ наўкол,
Падазроней, сквапней, адчайней –
Гэта нашага часу такі закон,
Гэта Час халадоў звычайны.
 
Вось і вуліцы быццам бы людныя,
I да дому ўжо недалёка,
А ніхто не заўважыць – ці плачу я,
Паміраю ці бачу Бога.
 
А сьняжынкі кружляюцца, як у сьне,
Непрыкметна, як плач сірочы.
Нібы ўвагаю нашаю
                                              божы сьнег
Апаганіць сябе ня хоча.
 
 
 
 
Хэві-метал
Ад страху
                      грукат
                                      наш ратуе слых
У гэтым сьвеце чутак, плётак, зьдзекаў.
Калі зьвярэюць людзі – кожны зь іх
Сябе адзіным лічыць чалавекам.
Па шчоках лістабой балюча б’е,
Нібы душу прыводзіць у прытомнасьць.
I людзі твары хутаюць свае
У шалікі – і дзе царква – ня помняць.
Дзяўчо ў люстэрку бачыць кожны дзень
Памады колер, туш на рэдкіх вейках,
Ад грыўкі цень, ад грубых жартаў цень –
Сапраўдны твар – ня бачыла адвеку.
I Бог сябе штодня шукае ў нас,
Свайго адлюстраваньня хоць бы рыску.
Відаць, паверыў за апошні час,
Што сам ён – злосны, ненавідны, нізкі.
Скалечаныя дзецьмі галубы
Дзяўбуць калючы дрот заместа зерня.
...Ад грукату мужнеем,
                                                  як рабы –
Ад музыкі царкоўных песнапеньняў.
 
 
 
 
Вечаровы дождж
Сіні вецер параніў аб зорку крыло
I крывёю заліўся празрыстай.
Ад дажджу пахаваліся людзі ў жытло,
I далонькі падставіла лісьце.
Абдымаюцца ліпы
                                          на даўніх кладах,
I трава небасхіл абдымае.
Нас, людзей, разьядноўвае
                                                            нават вада.
Жвір на могілках толькі яднае.
Вечаровым дажджом
                                                быў адплаканы дзень,
I прамыта сьцяжына для ночы.
I ў самотных кватэрах
                                                  самотных людзей
Час яшчэ бессэнсоўней
                                                    закрочыў.
 
 
 
 
*  *  *
Хто выдумаў, што чалавек
                                                            пакутаваць павінны?
У гэта верыць толькі той,
                                                        хто без пакут жыве.
Што меў за зьдзекі мой народ?
                                                                    Ён выжыў, як ні дзіўна,
Каб з матылямі паміраць
                                                        на тручанай траве.
 
Хто выдумаў, што чалавек
                                                            любіць пакуты можа?
Для шчасных гэта – добры знак
                                                                        без спачуваньня жыць.
А нам бы шчасьця – хоць крыху,
                                                                        хоць трошкі шанцу, Божа!
Ад болю ў зморшчынах наш лёс,
                                                                        сухоты – у душы.
 
Ня верце тым, хто славіць твар
                                                                      замучанай жанчыны.
I не прыўкрасіць праца рук
                                                              «ударніцы палёў».
«Ратуйце нас!» – крычым, крычым...
                                                                                  «Пакутаваць павінны», –
Адказвае спакойна нам
                                                    раскормленае зло.
 
 
 
 
У бібліятэцы
Пасьляваенныя газэты
Тут у падшывачных тамах
Квадратамі пустэчы зеўраць,
Зь якіх глядзіць былога жах.
То дабрачынныя нажніцы
З эпохі выскублі шматкі...
Якія лёсы ў дзірках зьніклі,
Якія твары і грахі?
Вядома, проста ўзяць ды зрэзаць
Сьляды бяздарнасьці сваёй...
Пасьляваенныя газэты –
Канкрэтнасьць,
                                  яснасьць і спакой.
Пасьляваенныя газэты
Ня ўмеюць ціха шамацець.
Зьвіняць яны ўрачыста-медна,
Нібы старых аркестраў медзь...
Гартаю цяжкія падшыўкі.
Здаецца –
                      быццам за сьпіной
Рыпяць чыісьці чаравікі
I пільна сочыць хтось за мной.
 
 
 
 
Ціхі чалавек
Сябар, зь якім ты ніколі ня ўбачысься болей,
Кожным лістом запрашае прыехаць, сустрэцца,
Пішаш і ты, і ніколі ня скажаш:
                                                                  «Даволі!»,
Хоць успаміны даўно не кранаюць вам сэрца.
Вось і жанчына, якую кахаў па-вар’яцку,
Звоніць табе
                            і сьмяецца над жонкай тваёю.
Што табе тая  жанчына?
                                                      Ні кропелькі страсьці.
Толькі і ёй ты ніколі ня скажаш:
                                                                      «Даволі!»
Вось і архангелы сьмерці цябе даганяюць,
З болем жыцьцё адыходзіць паволі, паволі...
Ты празь бяссоньне
                                              маўкліва працэджваеш
                                                                                                  памяць,
Церпіш наведнікаў, боль –
                                                            і ня просіш:
                                                                                      «Даволі!»
Будуць на могілках ліць
                                                  то гарэлку, то словы,
Вораг зарумзаны,
                                      сябар падпіты, вясёлы...
Сам бы Хрыстос абурыўся.
                                                              А з хаты сасновай
Ціха, бязвольна
                                    душа выцякае на зёлкі.
 
 
 
 
*  *  *

Памяці Яўгеніі Янішчыц

 
Ад самоты ні талент, ні Бог
                                                              не ратунак.
Жыць самотна жанчыны ня ўмеюць.
Як для яблыка першы зямлі пацалунак –
Гэта боль і пачатак сьмерці,
Як для хвалі абдоймы жаданага плёсу –
Знак расстаньня адразу за стрэчай –
Для жанчыны дарункі багатыя лёсу
Пачуцьцё абвастраюць пустэчы.
I калі ў самым росквіце,
                                                    самым узьлёце
Нават самая ў сьвеце шчасьліўка
На зайздросных вачах у нябыт адыходзіць
Сьпелым яблыкам,
                                          хваляй вялікай –
Не шукайце прычын, не распальвайце
                                                                                      страсьці,
Во адкрытая небу прычына:
У вялікім сваім, дабрабытнейшым шчасьці
Самотнай
                      была
                                  жанчына.
 
 
 
 
*  *  *
Пад ссохлым лістом задрамала
                                                                      маё павуціннае шчасьце
Да першага подыху ветру,
                                                          да першай таропкай нагі.
Калі ж навучуся бяз жалю
                                                          прыгожае, лёгкае – траціць,
Людзей, не жадаючых веры,
                                                              братоў па бязьвер’ю – любіць?
Нікому між іх не патрэбны
                                                          мае задуменныя словы,
Нікога між іх не хвалюе
                                                    мая вершаваная ноч,
Бо кожны з жывучых – як неба,
                                                                      бяздонны, штохвіля – то новы,
Але – і адзіны, як неба,
                                                    якому зямлі не відно.
А шчасьце, нібы павуціньне,
                                                              канец Арыяднінай ніці,
Што зь цемры аднойчы выводзіць –
                                                                                  і рвецца ля брамы ў сьвятло.
Анёлы па перайку скінуць –
                                                                і вось праз пустыя вачніцы
Па кропельцы неба выходзіць.
                                                                  ...I лісьце, і шчасьце – на тло...
 
 
 
 
Марнасьць
Мы сталі слабымі, як цень.
Імкненьне – і болей нічога.
Надзеяй канчаецца дзень,
Надзея – сьвітанак другога.
Мы ведаем – трэба інакш,
Мы ў крытыцы сьмелымі сталі,
Запал падбадзёрваюць наш
Прамовамі ў актавай зале.
Ну што ж, ганарыся сабой,
Мой браце па спрэчках узьнёслых,
Калі ў свой стандартны пакой
Ты прыйдзеш з пустою авоськай,
Пустой, як бясконцыя дні...
I будзем глядзець да сьвітаньня
У вочы начной цішыні,
Пазбаўленай марных жаданьняў.
 
 
 
 
*  *  *
Як страшна, страшна неба гасьне
Асеньнім першым надвячоркам.
Нібыта поп пагрозным басам
Пяе праклён гуляшчым зоркам.
Нібыта болей – анічога,
I барва гэтая – як саван,
I шамаціць, і коле ногі
Трава, што слалася ласкава.
I да вар’яцтва ясна помніш
Такі ж мінулагодні вечар.
Між тым і сёньняшнім – было што?
Адно – нішто, адна – пустэча.
I ад вар’яцтва – бегчы трэба.
Знайдзі мяне, душа жывая,
Бо гасьне, гасьне, гасьне неба,
Нібыта ветразь адплывае.
 
 
 
 
Места
Па брукаваных вулках места
I поршні тэпалі, і кабці.
Бывала, дух тут лётаў сьвенты,
Часьцей – нячысьцік балі ладзіў.
П’янюга-гіцаль тут валяўся,
I мужны вой сплываў крывёю,
I залаты дынарый часам
Зьвінеў пад кульбаю крывою.
Па бруку трэсьліся калёсы,
Смакталі трубкі балаголы.
Абуты горад быў – і босы,
У аксаміце быў – і голы,
То велічны, а то будзённы,
То будаваўся, то зьнішчаўся.
А брук ляжаў – ад часу цёмны,
А брук – быў цёмным люстрам часу.
А сёньня тут шчыруюць людзі,
Асфальт кладуць і горад лаюць,
Што Местам, горадам – ня будзе,
А стане – мейсцам для жыхарства.
Ты чуеш? Гаснуць стогны, шэпты
Стагодзьдзяў пад гразёю чорнай...
...Да Бога  дух вярнуўся сьвенты,
А кожны з нас – здаецца чортам.
 
 
 
 
Фільм
Нам прадаюць з экранаў старажытнасьць.
Нібыта крылы чорціку прышылі,
Папудрылі – і ўжо анёлам клічуць.
Паходні замяняе электрычнасьць.
I рыцары, слабыя ад лікёраў,
Фальшыва-страсна
                                            пра любоў гавораць,
Калі сярэднявечныя прынцэсы
На сукнях дэманструюць ім
                                                              разрэзы.
I асьцярожна, каб ня драпаць зброі,
Мячом аб меч пастукваюць гэроі.
Каму ўсё гэта трэба, Бог ласкавы?
Адно што непадробна – мур каравы,
Які спынілі руйнаваць на тэрмін,
Пакуль на фоне тым ня здымуць сцэны.
Нам прадаюць мінулае з экрана.
Прыкметы часу змазаны старанна,
I праслаўляюцца далёкім часам
Каштоўнасьці сучаснага начальства.
А нехта, паглядзеўшы, і паверыць,
Што не было ніколі чыстай веры,
Ні мужнасьці, ні годнасьці дзявочай.
А хто ж цямноцьце
                                            берагчы захоча?
I зразумее розум небагаты,
Што ганарыцца продкамі ня варта...
...I  на экранах годнасьць чалавеча
Гарыць, нібы ў кастрах
                                                    Сярэднявечча...
 
 
 
 
Гарадская восень
Паламаныя лаўкі
                                      прыгожа засьцеле лістота,
Паламаныя лёсы
                                      прымірацца з болем глухім.
Гэта – восень зямлі,
                                            гэта  – жоўтая песьня самоты.
Гэта – вочы шкляныя праспэкта
                                                                          і цемра над ім.
На каменных ілбах манумэнтаў
                                                                      памёт галубіны,
Быццам німбы апосталаў,
                                                          сьвятасьці вартых такой.
Адляцелі буслы –
                                      і нябёсы – пусьцей за вітрыны,
I лісты, як анёлы,
                                      лятаюць над чорнай вадой.
Ліхтарамі разьбітымі
                                              вецер рыпіць, як касьцямі
Канакрада на вісельні;
                                                  Бег прыпыняе жыцьцё,
Пільна слухае сэрца сваё,
                                                        а адказвае – камень
Пад абцасамі дробнымі
                                                    злосных асеньніх дажджоў.
 
 
 
 
Стары артыст
Стары артыст –
                                  нібы кардонны месяц.
Ён страціў паркалёвы небасхіл.
Прайшлі каханкі,
                                    як вясновы вецер, –
Анёлы сцэны, што ня мелі крыл.
I што цяпер? Пад плот?
                                                      Ці ў багадзельню?
Няма аблічча –
                                  чым жа гандляваць?
Гэроі драм плывуць суцэльным ценем,
I на’т жыцьця за імі не відаць.
Там, у жыцьці, была ня тая мова,
Цярпеньне панавала там і жах,
Па-за тэатрам паміралі словы,
З царквы зрывалі вастракрылы дах.
А тут – пілі віно з каханьнем лена,
Ігралі кожны вечар давідна.
Здавалася,
                        ўсё вечнае – на сцэне.
Ды – толькі сцэна вечная адна.
Цяпер –
                  нібы чужына прад вачыма.
Артысту – што страляцца, што старэць –
А пэнсія ў мастацтве –
                                                    немагчыма.
За праца  ю пякельнай – толькі сьмерць.
I вось – стары...
                                      I не змагар, і грэшнік,
Ні бацька, ні жаніх, ні гаспадар.
Ды чысьцінёю боскай вока рэжа
Яму – пашыты небасхіл – штандар.
А Бог заўжды даруе суцяшэньне
Сваім нябёсным птахам і зямным,
Што шчабяталі на яго каленях,
Ня ведаючы весела аб ім.
 
 
 
 
Кнігам Караткевіча
Невыносна глядзець мне,
                                                        што кнігі яго
                                                                                  не купляюць,
Як сьвяшчэньніку – стайню пабачыць
                                                                                      у храме сваім.
Чым цябе мацаваць,
                                              чалавечая
                                                                      цьмяная памяць,
Каб капрызна ў нябыт
                                                  не шпурляла хоць
                                                                                          самым сьвятым?
Што ж вам трэба яшчэ,
                                                    гараджане,
                                                                          дарослыя дзеці,
Колькі страсьці крывавай,
                                                          выданьняў якіх залатых,
Каб спыніць вашу ўвагу
                                                      на вамі ж распнутым паэце,
Каб да роднае мовы
                                              прывык ваш
                                                                          разбэшчаны слых?
Колькі ў нас збудавана
                                                  халодных
                                                                          нявечных палацаў,
Статуй людзям, ня вартым
                                                          травы на магіле сваёй...
А Паэт будаваў белы храм
                                                          на расчышчаным пляцы,
Што калісь быў падмуркам для храма –
                                                                                      зрабіўся зямлёй.
Ён стаіць, белы храм!
                                                  I званы не змаўкаюць ні хвілі.
Што ж на пляцы вы ўсё маршыруеце
                                                                                  міма дзьвярэй?
Вы ж пусты дэтэктыўчык
                                                          за дзесяць хвілін
                                                                                              раскупілі!..
...Чым яе апраўдаць,
                                              несьвядомую
                                                                            здраду
                                                                                          людзей?!
 
 
 
 
Кальварыя
Заблудзіцца на могілках –
                                                          ёсьць асалода такая.
Дзе каменьні, як рэшткі чаўноў,
                                                                      усыпаюць зямлю.
I збуцьвелае лісьце імёны шчыльней пакрывае,
Як пакрыла бяспамяцтва душы –
                                                                          тваю і маю.
Чуеш, мастак?
                                Маляваў ты суровых гэрояў.
Мы іх ня помнім.
                                      Ты чуеш, забыты паэт,
Вечнасьці любы?
                                      Прастуе жыцьцё маладое
Праз надмагільле тваё –
                                                      і рагочуць вароны усьлед.
А раней я сюды забрыдала паплакаць,
                                                                                      падумаць...
Так лісьцё прыпадае
                                              да горкіх карэньняў жыцьця...
Цалавацца на могілках дзеці сучасныя любяць.
I бяззорнае неба глядзіць,
                                                        як апошні судзьдзя.
 
 
 
 
*  *  *
З маленства нас усе вучылі думаць
Па добрых казках даўняй-даўніны,
Што бедны брат – і добры, і разумны,
А брат багаты – злосны і дурны.
Магчыма, так.
                                Ды я не разумею,
Чаму ў галечы – кемней галава,
Чым горшы пан, што спачуваць умее,
За мужыка, што ўмее катаваць?
Было нам, дзецям школы, відавочна,
Хто ў Бога верыць – ідыёт, вар’ят.
Што – Дастаеўскі з голасам прарочым,
Калі настаўнік пнецца за аклад?
Магчыма, так, і неба – спрэс пустое.
Ды я не разумею – чымсьці мы
Зрабіліся мудрэй за Льва Талстога,
Не прачытаўшы на’т яго тамы?
А нам яшчэ крычалі ўсе пра шчасьце,
Каб дзякавалі вечна мы... За што?
За беднасьць, што мазгоў ня можа дасьці,
Ці за бязьвернасьць у душы пустой?
 
 
 
 
Гарадскія дзеці
Казкі «на беларускай» маці вам не купляюць,
I пад час адпачынку
                                              ў замкі не павязуць.
І вам ужо не пабачыць,
                                                  як піва наварыць заяц,
I як каза калядуе,
                                      ніколі вам не пачуць.
Улетку заменіць вёску
                                                  для вас піянэрскі лягер,
Дзе выраўнена шарэнгай
                                                        накормленае жыцьцё.
Ня казачнік – а фарцоўшчык
                                                              асоба вашай павагі
З маленства вас навучылі
                                                          ня казкі любіць – рызьзё.
Вы сёньня ў дварах ламалі
                                                            бясплотныя цельцы клёнаў,
А заўтра зможаце зьнішчыць
                                                              адной пастановай – парк.
О, дзеці беднага горада,
                                                      нібыта сівыя гномы,
Гуляеце вы ў дзяцінства –
                                                          здаецца мне зрэдку так.
I сумныя вашы вочы,
                                              і жорсткія вашы гульні
Шкадобу не выклікаюць,
                                                      хутчэй – трывогу і страх...
...А казкі «на беларускай»,
                                                          як ліры залатаструнныя,
Маўчаць на кніжных паліцах,
                                                                  хаця павінны – іграць.
 
 
 
 
Магіла кампазытара
Адзін яго матыў для кас застаўся,
Прыкуты да магільнае пліты,
Амаль забіты ветрам, брудам, часам,
Амаль нямы.
                              Але – амаль сьвяты.
 
Ад музыкі на камянях магільных
Яшчэ ніхто ня марыў, не сьпяваў.
Але калісь ад Полацка да Вільні
Лятаў той сьпеў і душы чараваў.
 
I напяваў яго ў часы адчаю
Мясцовы кампазытар-беларус,
Калі сябры і ворагі маўчалі,
Ствараючы маўчаньнем тым хаўрус.
 
Ім Бог даўно адмераў выкупленьне
Там, дзе ні сьлёз, ні сьмеху не стае.
Прыдушаныя музыкай каменнай,
Сьпяць Беларусь і крэўны сын яе,
Пакуль аднойчы людзі шчырым сэрцам
Не адшукаюць музыку сваю...
 
...I будзе дзень,
                                  і неба скаланецца,
Сьвет змоўкне.
                                  I каменьні запяюць.
 
 
 
 
Гарадскі раманс
Лета пахне пралітым бэнзінам,
Лета пахне асфальтам гарачым,
I рыпяць перасохлыя рыны –
Па дажджах неатручаных плачуць.
 
Лета пахне пабітаю цэглай,
Мёртвым пылам і мёртвай вадою –
Гэта храмы руйнуюцца дзеля
Любаваньня бэтоннай сьцяною.
 
Лета пахне дымком цыгарэтным,
Абыякавым, сінім, атрутным, –
Кураць людзі, што кожнае лета
Кроў ракі паміраючай муцяць.
 
Лета пахне жывой навальніцай,
Ледзьве чутна і чуйна-пагрозна.
I хавае Нямігу сталіца,
Як жанчына палонная –
                                                      сьлёзы...
 
 
 
 
Сакрэт прыгажосьці
Знайшлі сакрэт Страдзівары.
Каб скрыпка
                              была жывою,
Ён клаў вулканічны попел
Грунтоўкай пад чысты лак.
I скрыпка лунала марай,
I гукі грымелі морам,
I музыка грознымі кроплямі,
Як лава,
                  са струн цякла.
Шаноўныя навукоўцы!
Навошта ж гадаць-прарочыць,
Адкуль
                у майго народа
Песень велічны звон,
Адкуль
                набраліся моцы
Купала і Багдановіч?
Гэта ўсё той жа попел,
Попел –
                  пад хараством.
Бо гэтулькі ў нас згарае
Велічных даўніх ценяў,
Годнасьці і імкненьняў,
Талентаў і надзей,
Што чорны агонь вулкана
Кожны носіць у сэрцы,
I муры ацалелыя
Сьвятлей,
                      чым думкі людзей.
Бо гэтулькі ў нас ахвочых
Будавацца на костках,
Лакіраваць апёкі,
Задраўшы насы,
                                  ісьці,
Што самай цямнюткай ноччу
Мы не уяўляем,
                                  колькі
Попел займае горкі
Мейсца
                  ў нашым жыцьці.
 
 
 
 
Адукацыя
Нам ілгалі бессаромна доўга,
Хітра і бязьлітасна манілі.
Сьлепату душы лічылі доўгам,
Тупасьць – дабрачыннасьцю лічылі.
А цяпер яны прызналі сьціпла,
Мудрыя настаўнікі і судзьдзі:
«Мы ня так, як трэба, вас вучылі.
Самі перавучвайцеся, людзі.»
Што ж, магчыма, мы спазнаем самі,
Як лячыць абсечаныя крылы.
Ды бязьвер’е – наш паганскі камень –
Нам насіць з сабою да магілы.
А былы настаўнік ці прафэсар
Перад намі не апусьціць вочы –
Ён маніў таму, што быў «пад прэсам»,
А цяпер таксама праўды хоча.
Што ж, за ўсё нябожчыкі адкажуць,
Панясуць яны віну любую...
Хутка ў школу пойдуць дзеці нашы,
«Добры дзень» ці
                                        «Здравствуйте»
                                                                          пачуюць?
 
 
 
 
*  *  *
Мы – як чужынцы
                                          на вуліцах нашых.
Дзе, і ў каго, і пра што ні спытай –
Па-беларуску ніхто не адкажа.
Хочаш, каб слухалі –
                                              мову мяняй.
Мы – як чужынцы.
                                          Нас не разумеюць
Ні кіяскёры, ні культпрацаўнік.
Па-беларуску гаворыш – падзея
Для мінчука, што ад мовы адвык.
Мы – як чужынцы.
                                          Калі на праспэкце
Чуеш гаворку на мове бацькоў –
Радасьць такая –
                                      як быццам бы стрэціў
Недзе ў Анголе сваіх землякоў.
Мы – нібы прыхадні ў нашай сталіцы.
Мовай «вясковай»
                                          кляймёны наш рот.
Што ж нам рабіць?
                                          Мове роднай вучыцца!
Мова памрэ,
                          а за ёю –
                                              народ.
 
 
 
 
*  *  *

Ой, калядачкі, вярніцеся...   
#З народнай песьні

 
Надыходзяць Каляды,
                                                  і зоры вышэюць уноч.
Адыходзяць у цемру сябры выпадковых
                                                                                          расстаньняў.
Надыходзяць Каляды.
                                                  А песень ня будзе ізноў.
Мы закруцім пласьцінкі –
                                                          і ў музыцы дробнай
                                                                                                      растанем.
Надыходзяць Каляды.
                                                Мой горад зьнямелы сьцямнеў.
Нашы рукі халодныя цягнуцца да батарэі.
Заляцеўшы ў прыціхлы наш горад,
                                                                            крутыя завеі
Мне сьпяваюць калядкі,
                                                    сьпяваюць,
                                                                            сьпяваюць у сьне.
Зноў у сьвеце Каляды.
                                                  І месяц працягла зьвініць,
Як заслонка ў пакінутай,
                                                      выстылай,
                                                                              выдзьмутай печы.
Глуха – звонкай калядкай
                                                          няма нас каму пабудзіць:
«Ды ці дома сам пан гаспадар?
                                                                      Сьвяты вечар!»
 
 
 
 
Дзень сьмерці
Ён выпаў, каб растаць,
                                                  адлігі сьнег.
Ён быў па-чалавечы нетрывалы.
На міг прыкрыў зямлю –
                                                      так чорны грэх
Няшчыраю малітвай прыкрываюць.
Ён падаў цяжка,
                                    быццам нежывы.
I не палёгку нёс, а прадчуваньне,
I пах скляпенны леташняй травы,
I быў салёны смакам, як расстаньне.
Ён біў у грудзі стомленай зямлі,
Як рэквіем па нашых мёртвых душах,
I плакалі зямныя каралі –
Рабы нябёс
                          і кожнага, хто дужы.
...Я нават ратаваньня не прашу
У гэты час,
                          у гэты боль вялікі...
А словы ападалі на душу
I таялі,
                як мокры сьнег адлігі...
 
 
 
 
Нецярпеньне
Я ведаю – нават за лёс чалавечы
Ня зьменяцца людзі да мовы сваёй.
Я ўсё разумею –
                                  а сэрца трапеча
Такім нецярпеньнем і жальбай такой!
Здаецца – што варта
                                              прыўзьняцца
                                                                              і крыкнуць
Прачулыя словы пра мову, пра лёс,
I ўсе адгукнуцца;
I мёртвая Прыпяць
Прачнецца ў лілеях і брошках стракоз.
Я ўсё разумею –
                                    што трэба па кроплі
Дзяўбці між народам і мовай муры.
Ды толькі на гэта
                                      жыцьця нам ня хопіць.
Таму і душа нецярпеньнем гарыць.
Я ўсё разумею:
                                  што столькі стагодзьдзяў
Нас жорстка вучылі цярпець і маўчаць.
Я ўсё разумею!
                                  Ды толькі – ці згодзен
Так доўга наш край шматпакутны
                                                                          чакаць?
 
 
 
 
Сьвятыя ліпы
Над могілкамі ліпы высяцца.
Скажыце, хто ляжыць пад вамі?
Крыжы  згнілі.
                                  На дрэвы хрысьцяцца
Старыя па дарозе з храма.
 
У кронах – душы спанялелыя –
Вароны –
                      хмары наклікаюць.
Схіляе вецер ацалелыя
Крыжы –
                      нявечныя, як памяць.
 
I, можа, толькі ліпы гэтыя
Ва ўсім смяротным грэшным сьвеце
Адны і варты слова
                                              «Верую» –
Ды губяць іх піла і вецер.
 
Лісьцё апалае на могілках
Варушыць вецер ціхакрылы...
На сьвежы пень бабулька моліцца,
Нібы на сьвежую магілу.
 
 
 
 
Зьяўленьне паэзіі
Паміж мною і сонцам – туман ды туман,
Паміж мною і ветрам – ваконнае шкло.
Я ў кватэры – як частка кватэры – сама,
Гарадскі чалавек, папяровае тло.
 
Я ня ў госьці – а да тэлефона іду,
Мой чарот не шуміць – упрыгожвае стол.
Я па кнігах вучыла жыцьцёвы статут
I дзядоўскую мову, чужую для школ.
 
Вось вісяць абразы – не жагнаюся я,
Кленчыць – сорамна, быццам баюся зямлі.
Я кажу, як і ўсе: «Не шкада, хай вісяць».
Як і ўсе, спадзяюся: «Ўратуюць калісь».
Паміж мной і суседзямі – брудны бэтон,
Паміж мной і жыцьцём – тры паверхі тугі...
 
...Са званіцы нябёснай
                                                  абрынуўся звон,
Дах прабіў –
                            і да ног падкаціўся маіх.
 
 
 
 
Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.