400
Вазьмі, маці, пяску жменю,
Пасей, маці, на каменю.
Як прыжджэшся зь пяску ўсходу,
Тады верне сын з паходу.
#З народнае песьні
#I. Варожбы
На ўзьбярэжжы, над ракою
Шэпчуць вербы з асакою:
– Што то будзе, што то будзе?
Штось трывожны сьвет і людзі!
Па зямлі пайшлі пажары –
Неба дымяць дыму хмары,
Тут і тутака вагнішча,
Над вагнішчам вецер сьвішча.
Па сялібах – пошасьць хваляй...
Гэты хвор, таго схавалі,
Тому чэшуць дамавіну...
Жыці, мерці няма ўпыну.
А па небе ў гэта лета
Ходзіць ходырам камета, –
Хвост яе – ня дай Ты Божа...
На дабро нам не варожа.
Далей вокал – як магіла...
Сонца круг свой зацямніла,
Ночай глянула ў дзень белы
На жыцьцё ўсё, на сьвет цэлы.
I груган аднекуль выплыў,
Штосьці гыркнуў дзюбай хрыпла,
Як заклён праклённы кінуў,
Дый дзесь згінуў ці ня згінуў.
За варожбамі варожбы,
Як нячысьцікавы божбы,
Ад варотаў да варотаў
Ходзяць, стукаюць ля плоту.
Засяюць трывогі, страхі
На ўсе сьцежкі, на ўсе шляхі,
Дзе начніцы косым вокам
Пазіраюць ненарокам.
Ой, нездарма над ракою
Шэпчуць вербы з асакою:
– Што то будзе, што то будзе?
Штось трывожны сьвет і людзі!
#II. Перад бурай
Грамадзяцца цёмны хмары,
Грозяць сьвету страшнай карай,
Не супыняць ужо бітваў
Ні ўздыханьні, ні малітвы.
Сталі ўсюды ўсімі трэсьці
Неспакойства поўны весьці,
Што, забыўшы людзі ўвагі,
Пад крывавы пойдуць сьцягі,
Меч уздыме брат на брата,
Стане брату брат горш ката...
Зуб – за зуб, за вока – вока...
Як і сказана ў прарокаў.
Ўсё свой к гэтаму шлях знача,
Што так будзе – не іначай,
Бо шукаць ўжо праўды нечым,
Толькі порахам ды мечам.
Бо ёсьць сіла і на сілу,
Што магілай за магілу
Водкуп дасьць, як сьлед, з паклонам
Ды прымкне крыжом сьвянцоным.
Бо ёсьць воля і на волю,
Што сваю з тэй возьме долю,
Не загубіць, не ўваскрэсіць, –
За ланцуг – ланцуг павесіць.
Так ўсё горшы ад граніцаў
Ад далёкіх слух імчыцца;
Штораз болей - менш надзеі,
Што віхор гразу разьвее.
Чуткі йдуць, плывуць журбою,
Родны краю, над табою;
Ты ж ня гніся ў завіруху:
Вокам бач і вухам слухай.
Хто за славу выйдзе з славай –
Тых ня зломіць бой крывавы;
Хто за праўду праўдай стане –
Тых сустрэне зьмілаваньне.
#III. Склік
Напрарачыў, наваражыў
Бяды сабе квол чалавек, –
Крывавых бур ня збыў, ня зжыў,
Заломаў не прарваў, ня сьсек.
Ад самагубнасьцей дзікіх,
Ад трупам значаных дарог
Не пастрымалі сэрц людскіх
Ні права іхняе, ні Бог.
Ударыў гром, завыў пажар,
Склікаюць трубы на паход;
Йдзе край на край, на цара – цар,
Народ падняўся на народ.
Скрозь сьвету йдзе аружны склік
Паставіць сілу проці сіл;
Жадае сьвет, як сьвет вялік,
Даўно варожаных магіл.
Устань, хто жыў, устань, хто дуж,
Нясьці аружжа, ў бітвы йсьці!
Кінь матку сын, кінь жонку муж
I хату кінь у забыцьці!
Устань, устань тачыць штыхі,
Знамёны шоўкавы сьвянціць!
Яшчэ жыве закон такі –
За сьмерці – сьмерцямі плаціць.
Адважна ў бой рыхтуйся, брат,
Баяцца нечага крыві, –
Твой продак выліў яе шмат,
Ты памяць продкаў аджыві!
Каня буланага сядлай,
У стрэльбу крэпка ўбі набой
І, блаславіўшы бацькаў край,
Едзь па загаду ў грозны бой!
Як дасягнеш чужацкіх гонь,
Патопчаш ворагаву рунь, –
Ты Матку-Бацькаўшчыну ўспомнь
I ўбок кінь вокам сваіх пунь.
А чалавечае на цэль
Жыцьцё узяўшы на прасьцяг,
У грудзі сьвенчаныя стрэль,
Адно ня цэль ў крыж на грудзях!
Адважна ў бой!.. Вайна вайну
Спладзіла – хай жа бітва йдзе
За шчасьця лепшага вясну,
За волю вольнай грамадзе!
Аб долі роднай стараны
Нам сьведчыць не адзін курган,
Дзе дрэмлюць слаўныя сыны;
А страж дзяржыць ноч ды туман.
#ІV. Разлука
Вецер завыў па сялібах, –
Звоніць дый звоніць па шыбах;
Лыска на прызьбе якоча;
Ў хаце ўдзень сумна, як ночай.
Над сталом бацька журбуе,
Галаву зьвесіў сівую,
Маці у кубле штось шнырыць,
Жонка дзіцё ціха мірыць.
Янка зьбіраецца ўпрочкі...
Ой, не на радасьць дні, ночкі
Сына старая пясьціла,
Каб рос у розум і сілу!
Ой, не на помач ў бядноце
Даў стары склад у рабоце,
Дый не на ўцехі вялікі
Згралі вясельле музыкі.
Цераз палеткі, палоскі
Склік дакаціўся да вёскі, –
Кліча на збор «запаснога»,
Бо на ўсім сьвеце трывога.
Новыя лапці, аборы,
Новыя шаты-уборы
Стаў на сябе напінаці,
Кланяцца родным у хаце.
Кланяўся нізка татулю,
А яшчэ ніжай матулі,
Прашчаўся з жонкай, зь дзіцяткам,
Сьлёзы ўціраючы ўкрадкам.
Ціха, маркотна ў сьвятліцы,
Кожны азвацца баіцца,
Як бы над імі ў спакою...
Сьмерць калыхала касою...
А як ён з хаты выходзіў:
«На, хай бароне ў прыгодзе!» –
Гэтак матуля сказала
Ды штось на шыю ўвязала.
Матчына гэта ахвяра –
З нашых прыдбана папараў:
З роднай вузельчык кудзелькі,
Ў ім – жменька роднай зямелькі.
I выйшаў з хаты ваяка,
Не уздыхнуў, не заплакаў,
Выйшаў, заціснуўшы зубы,
На тыя бітвы, на згубы.
Вецер адно не ўнімаўся,
Як бы варожбай займаўся:
Верне дамоў Янка болей
Ці ўжо ня верне ніколі.
#V. Засталіся нівы, сёлы
Выйшлі роднай вёскі дзеці
Паміраць на белым сьвеце,
Расьсяваць па сьвеце косьці
Праз кагосьці, за кагосьці.
Засталіся нівы, сёлы
На той сум-жаль невясёлы,
Засталіся, ой, сіроты,
З горкім горам, з адзінотай.
Не палыне сошка ў полі
З добрай долі, з добрай волі;
Не пачуюць кос пакосы, –
Ржа паесьць сталёвы косы.
Ночкай, вечарам, зараньня
Маці-ўдоўка выйдзе, гляне,
Выйдзе, гляне – стане досіць...
Просіць Бога... не дапросіць:
«На каго ж Ты нас пакінуў?
Чаму ж лепей дамавіну
За калыску, за ліпову,
Ты ня даў нам дзеля хову?
Для каго ж Твае законы
Разьвялі на ўсе староны,
Што брат братам ад прадвеку
Чалавек для чалавека?
Як авечак, як ягнятаў,
І ў хаце, і за хатай
Ты мальбу людскую любіш,
Нашто ж Бацькаўшчыну губіш!»
Так лунае ўдзень і ўночы
Той за жалем жаль сірочы
І мальба да ласкі боскай
Каля вёскі і над вёскай.
А за вёскай, дзе магілы,
Дзе ляглі, заснулі сілы,
Пахіліўся крыж да крыжа –
Гэты вышай, гэты ніжай.
На крыжах сава якотам
Гаманіць адказ сіротам
Ды пытаньнем страшным страша:
«Га! дзе ж Бацькаўшчына ваша?»
#VI. Пабоішча
Ноч ня спаўшы, дзень ня еўшы,
Прымадзеўшы, прыкалеўшы,
Меціць куляй, прэцца з штыхам,
Косіць шабляй, мчыцца ліхам;
Вокам, сэрцам не дрыгне...
Сьмерць яму або сьмерць мне!
Стрэлы сьвішчуць, дыміць порах,
Зьбіўся ў кучу свой і вораг,
Юшка брызгае у вочы,
Гэты стогне, той рагоча,
Той зваліўся, топча той, –
Не глядзіць – свой ці ня свой.
Ад крыві зямля чырвона,
Неба чорная заслона
Засланіла, як магіла,
А пад ёю сілу сіла,
Ўсполку зь сьмерцяй, сьмерцяй тне, –
Верх таго, хто не засьне.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Гу-га-га! як бой удаўся!
Вораг дрогнуў, вораг здаўся,
Не прамог, злажыў аружжа;
Як быў дужы – стаў нядужы:
Той уцёк, той у палон
Здаў сябе, як у прыгон.
I вось жніва, што за жніва!
Бокам, сторчам, проста, крыва –
Труп ля трупа, як калоды...
Што за сон, што за выгоды!
Не на сьмехі, не на жарт,
Ката – брат, кат брата варт!
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Ціха дрэмле поле бітвы,
Шэпча блізкі лес малітвы;
Выбрыў воўк з сваёй бярлогі,
Выць пачаў на ўсе разлогі.
Выць пачаў ў хаўтурны тон,
Зубы скалячы на плён.
А разьняўшы кіпці-клешчы,
Ў высі ўсплыў груган злавешчы
I закракаў, як бы ведаў:
– Кра-кра, кра-кра! то ж пабеда!..
Кра-кра-кра! рыхтуй набой, –
Па пабедзе – зноў у бой!..
1914
|
|
