490
Памяці Арцём'евай
На нашай любай і чыстай, на нашай сіняй зямлі
Зяберам і асотам зарасьлі пустыя палі,
Зяберам і асотам, горкай пустой травой,
Бярозкаю і ваўчкамі, і павітухай тугой.
Вяжуць жанчын да танкаў, дзяцей з аўтаматаў б'юць.
Вёскі на выспы лясныя ад свастыкі чорнай бягуць,
Хаты стаяць пустыя, лісіцы сьпяць у хлявах,
Восы, стракатыя восы гнёзды зьвілі ў чарапах.
А ноччу па ўсёй краіне пад ветру халоднага сьпеў
На горам засеяных нівах расьце небывалы гнеў,
Пахне згарэлым порахам нават старцоў рызман,
Ляжаць пад адхонам саставы з надпісам: «Deutsche Reichsbahn».
Гэта было ў сорак першым на прыдняпроўскай зямлі
У звычайнай маленькай вёсцы зь сьмешнаю назвай «Казлы».
Чалавек пастукаў у шыбу і ў дзьверы ўваліўся як куль,
I сказаў: «Зачыні, Паўліна, непадалёку – патруль.
Я нарваўся на вартавога. Ён даў мне ў плячо штыхом,
Але ён не пабачыць таксама ў Нямеччыне родны дом.
Перавяжы мне рану – іначай не дабрыду».
– «Заставайся».
– «Нельга, Паўліна, хату тваю падвяду».
Мужчына быў год пад сорак – але моцны яшчэ чалавек.
У жанчыны сівелі скроні – канчаецца бабін век.
I яна непрыкметна пагладзіла рукаў яго кажуха,
I яна на нагах хіснулася,
Яна ня ўпала траха.
I ўзяла сарочку жаночую з карункавым падалом,
I яе на бінты пакроіла вялікім сталовым нажом,
I калі рукаў разрэзала – кроў цякла па лязе цурком,
I калі зацягвала вузел – да раны прыпала крадком.
I мужчына сказаў ёй мякка: «Цябе ніхто не кране.
Я пайду, але ты, Паўліна, паслухай цяпер мяне:
Можа, мяне спаймаюць... пад дубам, што ведаеш ты,
Я закапаў узрыўчатку, прыблізна на два масты.
Масты неабходна зьнішчыць. Па іх да нашых брыгад
Немцы мяркуюць падвесьці вялікі карны атрад.
Калі загіне мой сябра, калі загіну я,
То спавясьціць пра гэта будзе справа твая.
Дашлі туды дзеда Сымона, ён лёгкі яшчэ на хаду.
Дашлі неадменна, адразу ж... Дзякуй, Паўліна, пайду.
Жонцы, дзецям, таварышам прывітаньне маё перадай...
Падрыўніка яны знойдуць – на мне не сышоўся край».
Ён пайшоў, і яго сханілі на выгане ля сяла,
А ўранку да каменданта тая ж жанчына прыйшла
I сказала з сухімі вачыма: «Паслухайце, пан капітан.
У вас сядзіць мой каханы. Вы сказалі, што ён партызан.
Ня ён забіў вартавога, рана не ад штыка.
Рану нажом зрабіла каханкі яго рука.
Вы павінны мяне даслухаць, вы кахалі кагось у жыцьці.
А мне без майго каханьня дваццаць год давялося брысьці.
Я любіла, а ён ажаніўся, пакінуў наша сяло.
Спытайце ва ўсіх на вёсцы, што так яно і было.
Да мяне пяць дзён як вярнуўся і назваў каханаю ён.
О, каб ведалі вы, што такое каханьне на схіле дзён,
Горкае і гарачае, не такое, як раньняй вясной!..
А ўчора сказаў ён, што зноўку пойдзе да жонкі сваёй...
Безь яго апусьцелі б навекі сэрца маё і дом,
Яго за здраду, за здраду ўдарыла я нажом.
Для мяне нат слабым і хворым ён быў бы харош і гож.
Бачыце, вось кашуля. Бачыце, вось ён, нож».
I яе тапталі нагамі, яе катавалі пяць дзён,
А яна упарта казала: «Каханы, каханы ён».
Калі шосты дзень за лясамі, сплыўшы крывёю, сканаў,
Мужчыну штурхнулі ў сьвіран, дзе пластам ляжала яна.
Твар яе быў апечаны агнём пякучым сьвячы
I не гаіліся раны, якіх ніхто не лячыў.
Ён стаў ля яе на калені, пагладзіў расьсечаны лоб,
I яна яму расказала пра свой сьвядомы паклёп:
«Ты маўчаў? Не сказаў, дзе паранены?
Ім самім давялося шукаць.
Мой разьлік быў тонкі і верны.
Пра каханых заўсёды маўчаць.
Ты бачыш, я паміраю. Канец. Крычы не крычы.
Любы мой, любы мой, любы... Маўчы, неадменна маўчы.
Маўчы дзеля бедных дзетак, дзеля любай жонкі сваёй,
Дзеля вечнага, добрага шчасьця, што будзе над нашай зямлёй.
Даруй, што бруднай рукою ўспаміны кранулі яны.
Ты ведаеш, зерне праўды жыло ў гэтай хлусьні.
Калі будзеш пад нашым дубам, калі прыйдзеш туды адзін, –
Дакраніся хоць на імгненьне да яго каравых галін...»
Ціха-ціха ўздымаюцца да бінтоў, ад крыві рабых,
Чыстыя-чыстыя рукі – белыя галубы...
I калі яна праз імгненьне пакінула гэту турму –
Мужчына ад плачу затросься, як яна дваццаць год таму.
Перад тым як жанчыны вочы заснаваў невядомага дым,
Ён прыпаў да губ схаладзелых у пацалунку адным.
I ён зразумеў, нарэшце, што яна дачакала свайго...
I прыйшлі два зялёных салдаты, і ўзялі ад яе яго.
I твар яго, чорны і горкі, такі незвычайны быў,
Што афіцэр нямецкі вочы ўніз апусьціў,
Паглядзеў на крыжы салдацкія, што за вокнамі спалі ў імгле,
Паглядзеў на сталовы ножык, што ляжаў на пісьмовым стале,
Паглядзеў на рукі мужчыны, што сьціскаліся ў кулакі,
I загадаў салдатам ад дзьвярэй адвесьці штыкі.
I мужчына пайшоў ад вёскі па глыбокай асеньняй гразі,
I мужчына сівы з узьлесься назад кулаком пагразіў,
I наступны дзень над зямлёю скалечанаю ўставаў,
Чырвоны ад дальняга зарыва на патоках асеньніх траў,
Чырвоны, як быццам мыўся ў крыві ад глыбокіх ран.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Назаўтра два дальніх выбухі скаланулі балотны туман.
|
|
