 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Біяграфія
|
Вацлаў Юстынавіч Ластоўскі (27 кастрычніка (8 лістапада) 1883, засьценак Калесьнікаў Дзісенскага пав. Віленскай губ. (цяпер Глыбоцкі раён Віцебскай вобласьці) — 23 студзеня 1938, Саратаў, НКУС. Псэўданімы і крыптанімы: Власт; Wlast; Юры Верашчака; Ласт; В.Ласт.; Уласт; Арцём Музыка; Пагашчанін; Сваяк; Ю.Сулімірскі; Veritatis; Miles; Peregrinus; В.В...; В-...; В.Л.; В.Л-скі; В-т; Л.; Ю.В.) — беларускі грамадскі і палітычны дзеяч, пісьменьнік, гісторык, філолаг, літаратуразнавец, этнограф.
Нарадзіўся ў засьценку Калесьнікі Дзісенскага павету Віленскай губэрні (цяпер Глыбоцкі ці Мёрскі раён Віцебскай вобласьці) у сям’і безьзямельнага шляхціца. Скончыў на радзіме Пагосцкую пачатковую школу. Пасьля сканчэньня непрацяглы час вывучаў лацінскую мову ў свайго дзядзькі Франціша Ластоўскага.
У 1896 годзе, прайшоўшы пехатой 70 вёрстаў да чыгункі, Ластоўскі зьехаў у Вільню. Працаваў хлопчыкам на паслугах у віннай лаўцы, канцылярыстам у Шаўлях (Летува), бібліятэкарам у студэнцкай бібліятэцы ў Пецярбургу, дзе наведваў лекцыі ва ўнівэрсытэце. Уступіў у Польскую сацыялістычную партыю. Рабіў канторшчыкам на таварнай станцыі ў Рызе. Далучыўся да беларускага нацыянальнага грамадзкага і культурнага руху. У 1906—1908 гадах уваходзіў у Беларускую сацыялістычную грамаду. У 1906 быў арыштаваны за сацыялістычную прапаганду і сядзеў некалькі месяцаў у турме.
Ад 1909 — сакратар рэдакцыі «Нашай Нівы» і загадчык першай беларускай кнігарні (па адрасе ў Вільні Завальная, 7), у 1916—1917 — рэдактар газэты «Гоман», у 1918 выдаваў газэту «Krywi?anin». У канцы 1918 году ўзначаліў прадстаўніцтва ўраду БНР пры літоўскай Тарыбе, быў беларускім аташэ пры літоўскім пасольстве ў Бэрліне. З 1919 — у партыі беларускіх эсэраў, са сьнежня 1919 да красавіка 1923 узначальваў Раду міністраў БНР (быў прэм’ерам).
Удзельнічаў у арганізацыі антыпольскага партызанскага руху ў Заходняй Беларусі, быў старшынём Сувязі нацыянальна-дзяржаўнага вызваленьня Беларусі. Быў зьняволены польскімі ўладамі, у 1920 яму дазволена выехаць ў Летуву. У красавіку 1923 году выйшаў з ураду БНР і адышоў ад актыўнай палітычнай дзейнасьці. Выдаваў у Коўні літаратурна-навуковы часопіс «Крывіч» (1923—1927).
У красавіку 1926 пераехаў у БССР. У 1927 урад БССР дазволіў яму вярнуцца ў Менск. Працаваў дырэктарам Беларускага дзяржаўнага музэю. Ад 1928 году Вацлаў Ластоўскі — акадэмік і сакратар Інбелкульта і Акадэміі навук БССР.
У 1930 годзе, падчас экспэдыцыі ў Сыбір, Ластоўскага арыштавалі па справе «Саюзу вызваленьня Беларусі», пазбавілі званьня акадэміка і саслалі на 5 гадоў у Саратаў. Там ён працаваў загадчыкам аддзелу рэдкай кнігі ва ўнівэрсытэцкай бібліятэцы. Паўторна арыштаваны ў 1937, прыгавораны да вышэйшай меры пакараньня. 23 студзеня 1938 году яго расстралялі. Па першым прыгаворы рэабілітаваны 10 чэрвеня 1988, па другім — у 1958.
Крытыцы В. Ластоўскага прысьвечаныя некалькі нумароў часопіса Беларуская думка (галоўны рэдактар В. Гігін). У нумары № 3 за 2009 год публіцыст Алег Ліцкевіч выказвае меркаваньне, што Ластоўскі склаў шэраг песень, якія выдаў за аўтэнтычныя фальклёрныя, у тым ліку вядомую песьню пра бітву пад Воршай («Слава Воршы ўжо ня горша...»).
У нумары № 2 за 2008 год гісторык А. Гронскі сьцьвярджае, што менавіта Ластоўскі "прыдумаў Каліноўскаму імя «Кастусь»", ігнаруючы той факт, што ў адпаведнасьці з гістарычнымі дакумэнтамі дадзеная форма імя ўжывалася ў сям'і К. Каліноўскага. У гэтым жа артыкуле Гронскі выкрывае падкрэсьлена ненавуковую, публіцыстычную працу В. Ластоўскага, прыводзячы скажэньні арыгінальнага тэксту твору Каліноўскага:
Браты мае, мужыкі родныя!
Марыська, чарнаброва галубка мая
У Ластоўскага:
Беларусы, браты родныя!
Беларуская зямелька, галубка мая
На гэтай падставе Гронскі сьцьвярджае, што «зьвяртаючыся да сялянаў ён [К. Каліноўскі] не называў іх беларусамі», тым часам у шырока вядомых Лістах з-пад шыбеніцы К. Каліноўскі пісаў: «...а пісьмо аддрукуйце, каб знаў свет Божы, як мужыкі Беларусы глядзяць на маскалёў і паўстанне польскае, чаго яны хочуць і чаго па сваей сіле дабіваціся будуць».
У публіцыстыцы, асабліва ў нашаніўскіх артыкулах "Сплачвайце доўг" (1913), "Па свайму шляху!" (1914), выступаў супраць рэвалюцыйна-дэмакратычнага кірунку ў літаратуры. Ставіў нацыянальныя інтарэсы вышэй за клясавыя, лічыў нацыянальную праблему найважнейшай у гісторыі. Адмаўляў канцэпцыю адзінства гістарычных лёсаў Расеі і Беларусі, непрыхільна ставіўся да марксізму.
"Для нас вельмі важна вырваць наш народ з-пад рускага гіпнозу, паказаць яму іншыя каштоўнасьці і шляхі нацыянальнага жыцьця, зьвярнуць увагу на неабходнасьць больш цеснага збліжэньня з нашымі прыбалтыйскімі суседзямі", – пісаў ён у 1924 годзе.
У 1910 годзе Вацлаў Ластоўскі выдаў "Кароткую гісторыю Беларусі" — першую кнігу, у якой была спроба абгрунтаваць беларускі характар Вялікага княства Літоўскага. Канцэптуальна абагульніў вядомыя факты пра мінулае Беларусі з погляду ўласна-нацыянальнай гісторыі (падзеі даведзены да 1905). У "Нашай ніве" ў рубрыцы "3 нашай мінуўшчыны" і ў газэце "Гоман" зьмясціў шэраг артыкулаў па гісторыі Беларусі. Некаторыя зь іх склалі асобнае выданьне "Калісь і цяпер: Гістарычна-грамадзянскія нарысы" (Вільня, 1918). У пач. 1920-х г. працаваў над "Нарысамі беларускай гісторыі", якія па сутнасьці ўяўляюць сабой першую беларускую энцыкляпэдыю гісторыі Беларусі і складзены з розных тэрмінаў і паняцьцяў з беларускай мінуўшчыны (машынапісны экзэмпляр захоўваецца ў Аддзеле рукапісаў Цэнтральнай навуковай бібліятэкі АН Літвы). Дасьледаваў старажытна-беларускую літаратуру, гісторыю і паходжаньне назвы Беларусь. У 1924 годзе надрукаваў "Падручны расійска-крыўскі слоўнік", які акрамя асноўнага лексічнага масіву ўключаў: руска-беларускі слоўнік асабовых імён "Крыўскі (беларускі) іменьнік"; слоўнік тэрмінаў арніталагічных "Назовы птахаў" і батанічных — "Іменьнік расьцін". У слоўніку беларускай вайсковай тэрміналогіі "Вайсковая каманда" апроч народнай лексікі прапаноўваў шмат уласных лексічных вынаходак і да добрага, сапраўднага матэрыялу дадаў шмат выдуманага, і, паводле думкі Я. Станкевіча, выдуманага несістэмна. Апрацаваў разам з Т. Іваноўскім, К. Дуж-Душэўскім лацінска-руска-беларускі слоўнік па арніталогіі. У 1925 апублікаваў "Летапісца Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага" паводле сьпісу Рачынскага. У 1926 годзе пабачыла сьвет галоўная праца Ластоўскага – манументальная "Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі. Спроба паясьніцельнай кнігопісі ад канца X да пачатку XIX стагодзьдзя", у якой прыводзіліся цытаты на старабеларускай мове са шматлікіх старажытных кніг і рукапісаў. Публікацыя ўяўляе сабой агляд "звыш 1000 важнейшых рукапісных кніг, грамат, старадрукаваных кніг з пачатку зараджэньня беларускага пісьма ( X ст.) аж да XIX ст." Пасьля пераезду ў БССР В. Ластоўскі апрацаваў разам з М. Шчакаціхіным "Праваднік па аддзеле сучаснага беларускага малярства і разьбярства" (1929), распачаў вялікую працу "Матэрыяльная культура Беларусі", якая ахоплівала перыяд ад XVI да XX ст.
В. Ластоўскі выставіў тэзіс ад тоеснасьці крывіцкай (т.ч., Полацкай) і беларускай дзяржаўнасьці, адзін з найбольшых прапагандыстаў назвы "Крывія" для Беларусі і "крывіцкая" для беларускай мовы. Перыядызацыя гісторыі Ластоўскага, нягледзячы на кампіляцыйны характар яго "Кароткай гісторыі", лічыцца ў радзе момантаў больш дасканалай за пазней прапанаваную У. Ігнатоўскім і прынятую за афіцыйную аснову. Прыхільнік канцэпцыі "залатога веку". Шмат увагі ўдзяляў этнаграфіі, м.інш., лічыў племя волатаў старадаўнімі продкамі беларусаў.
Выступаў за ўлік і асваеньне ў беларускай мове ня толькі сучаснага народнага, але і гістарычнага старабеларускага досьведу. Таксама меркаваў, што пісаньне мяккага знаку ў беларускай арфаграфіі карэніцца ў польскай арфаграфічнай практыцы. Падтрымліваў праэкт Я. Лёсіка на акадэмічнай канферэнцыі (1926), адзначаючы, што тарашкевічава азбука фактычна русіфікуе вымаўленне беларускіх ётаваных галосных.
Член-карэспандэнт Украінскай акадэміі грамадазнаўства ў Празе (1926), акадэмік АН Беларусі (1928).
|
|
|
|
|
|
|
2009–2019. Беларусь, Менск.
|
|
|