 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Біяграфія
|
Сапраўднае імя Уладзіслава Сыракомлі – Людвік Франьцішак Уладзіслаў Кандратовіч. Ён нарадзіўся 29 верасьня 1823 г. у фальварку Смольгава Бабруйскага павету Менскае губэрні (цяпер вёска Смольгава Любанскага раёна Менскай вобласьці) у сям'і арандатара Аляксандра Каятана Кандратовіча (шляхецкі гэрб – «Сыракомля»), жанатага зь Вікторыяй Златкоўскай. Продкі паэта належалі да старадаўняй беларускай шляхты, паланізаванай у выніку гістарычных падзей у Вялікім Княстве Літоўскім. Дзед паэта, Юзаф, быў лідскім ротмістрам. Бацька меў адукацыю каморніка, але на казённую службу не пайшоў і, каб пракарміць сям'ю, арандаваў дробныя фальваркі ў князёў Радзівілаў.
У 1825 Кандратовічы пераехалі ў Яськавічы (цяпер вёска ў Салігорскім раёне), а вясной 1831 – у Кудзінавічы (цяпер вёска ў Капыльскім раёне).
Навучыўшыся чытаць па-польску ў шасцігадовым узросьце, самастойна знаёміўся з творамі I. Красіцкага і Ф. Князьніна. За падрыхтоўкай У. Сыракомлі да школы сачылі хатнія настаўнікі, якія, зьмяняючы адзін аднаго, па-рознаму разумелі свае абавязкі: Ігнат Шмакаў прымушаў чытаць кніжкі, другі гувернёр аддаваў перавагу вывучваньню розных матэрыялаў на памяць, трэці, пан Вайшвіла са Слуцка, закончыў хатнія заняткі.
Здаўшы ў канцы лета 1833 экзамены, У. Сыракомля пачаў вучыцца ў павятовай школе пры дамініканскім кляштары ў Нясьвіжы адразу з другога кляса. Пад канец навучальнага года ён быў па пасьпяховасьці трэцім вучнем кляса, аднак скончыць школу не ўдалося: у лістападзе 1835 улады зачынілі яе. Давучваўся ў дамініканскай школе ў Наваградку, адкуль, скончыўшы пяты кляс, вярнуўся да бацькоў у вёску Мархачоўшчына, каб паступова далучацца да гаспадарчых спраў. Неўзабаве высьветлілася, што арандатарскія клопаты не прывабліваюць падлетка, які шмат чытае і нават рыфмуе, пераймаючы клясічныя ўзоры. Бацька добра разумеў імкненьне сына да асьветы і, калі яны перабраліся на новую арэнду ў Залуча (цяпер Стаўбцоўскі раён), дапамог яму ў 1841 уладкавацца на службу ў канцылярыю кіраўніцтва радзівілаўскімі маёнткамі. Гэта дазволіла У. Сыракомлю пашырыць магчымасьці для самаадукацыі. На працягу года ён вывучаў паперы радзівілаўскага архіва і ў выніку напісаў артыкул пра мінулае Нясьвіжа для «Старажытнай Польшчы» М. Баліньскага.
У красавіку 1844 У. Сыракомля ажаніўся з Паўлінай Мітрашэўскай і пераехаў у Залуча.
Будучы арандатарам, У. Сыракомля напісаў паводле пачутай у Міры гісторыі «народную гутарку» «Паштальён», якая стала яго дэбютам у друку (1844), а пазьней, праз пераклад Л. Трэфалева, – надзвычай папулярнай у Расеі песьняй «Когда я на почте служил ямщиком...»
У ціхім прынёманскім Залучы працаваў ён многа і плённа: перакладаў на польскую мову паэтаў-лаціністаў, рыхтаваў «Гісторыю літаратуры ў Польшчы», пісаў вершы, гутаркі, карэспандэнцыі ў газэты. Літаратурныя клопаты вымагалі частых сустрэч з выдаўцамі. Паўстала непазбежнасьць пераезду ў Вільню. Разьвітаньне з абжытым Залучам было паскорана раптоўнай сьмерцю дачок-малалетак. У верасьні 1852 У. Сыракомля, даручыўшы гаспадарчыя клопаты будучаму паэту В. Каратынскаму, які жыў у яго зь сярэдзіны 1850, пераехаў зь сям'ёю ў Вільню. Аднак сталым жыхаром горада ён быў нядоўга: у канцы красавіка 1853 пачаў арандаваць фальварак Барэйкаўшчына (цяпер вёска ў Віленскім раёне). Барэйкаўшчынска-віленскае дзесяцігоддзе паэта вызначаецца ўзмацьненьнем у яго творчасьці дэмакратычных тэндэнцый і грамадзянскіх матываў. Шукаючы адказ на сацыяльна вострыя пытаньні часу, Сыракомля абураўся абыякавасьцю пануючых класаў да лёсу прыгонных («Вызваленьне сялян»), саркастычна глядзеў на самадзяржаўную ўладу («Сахар-мароз»), зьвяртаўся да гісторыі краю, каб паэтызаваць гэраічна-патрыятычныя ўчынкі продкаў дзеля ажыўленьня сучаснай яму нацыянальна-вызваленчай барацьбы («Гетманаўская начоўка», «Улас»).
У сярэдзіне 1850-х гадоў Сыракомля быў ужо аўтарам шасьці кніг перакладзеных паэтаў-лаціністаў, двухтомнай «Гісторыі літаратуры ў Польшчы», некалькіх асобных выданьняў гутарак-паэм, а таксама зборнікаў лірычных твораў. У 1856 і 1857 ён ездзіў у Варшаву, у 1858 пабываў у Познані і Варшаве, дзе, ёсьць меркаваньні, наладжваў кантакты з рэвалюцыйным эмігранцкім рухам. Шмат увагі надаваў падтрымцы творчасьці землякоў на беларускай мове (В. Дунін-Марцінкевіч, А. Вярыга-Дарэўскі і інш.). Наважваўся сумесна з В. Каратынскім выдаць кнігу беларускамоўных вершаў, выявіўшы пры гэтым разуменьне грамадскай патрэбы ў вывядзеньні беларускіх твораў на самастойны шлях.
З твораў, напісаных У. Сыракомлем па-беларуску, да нас дайшлі толькі два – агітацыйны антыцарскі верш «Добрыя весьці» (1848, 1861) і вершаваная лірычная мініяцюра «Ужо птушкі пяюць ўсюды...» (1861). Уласная беларуская паэзія і гарачая падтрымка творчасьці В. Дуніна-Марцінкевіча на беларускай мове, амаль увесь літаратурны даробак Сыракомлі ў яго няўхільным набліжэньні (праз зварот да фальклору і выяўленьне мясцовага генатыпу) да дэмакратычнага чытача, да народа ў яго ўнутрана лагічным руху да беларускамоўнай творчасьці вызначаюць У. Сыракомлю як гістарычна абумоўленую з'яву ў грамадска-культурным жыцьці Беларусі сярэдзіны мінулага стагоддзя, як беларускага паэта-дэмакрата.
Сакрэтны нагляд за Сыракомлем, устаноўлены пасьля яго знаходжаньня за мяжой у 1858, паглыбіў канфлікт з царскімі ўладамі. Таму, калі паэт выступіў у Коўне з чытаньнем антыцарскіх вершаў, а пасьля здолеў выехаць у Варшаву, яго на зваротным шляху арыштавалі. Амаль месяц Сыракомля знаходзіўся пад арыштам у віленскай турме. Пасьля – да заканчэньня сьледства – яму было дазволена жыць пад наглядам паліцыі ў Барэйкаўшчыне, а пазьней пераехаць на лячэньне ў Вільню.
15 верасьня 1862 ён памёр. Пахаваны на могілках Роса. У фарным касьцёле ў Нясьвіжы, касьцёле сьвятога Яна ў Вільні, а таксама на доме ў Вільні, дзе ён памёр, усталяваны памятныя табліцы. У Нясьвіжы і Варшаве ёсьць вуліцы, якія носяць яго імя. Імем У. Сыракомлі названа адна зь сярэдніх школ у Вільні. Песьні на словы паэта напісалі I. Залескі, С. Манюшка. С Грушвіцкі і інш. Паводле паэмы «Маргер» К. Горскім створана аднайменная опэра (нядаўна знойдзена ў Санкт-Пецярбурзе). Скульптурны партрэт паэта зрабіў А. Шатэрнік.
© сайт "Родныя вобразы".
|
|
|
|
|
|
|
2009–2018. Беларусь, Менск.
|
|
|