 |
RODNYJA VOBRAZY
|
|
Vobrazy miłyja rodnaha kraju,
Smutak i radaść maja!..
Jakub Kołas
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Bijahrafija
|
Sviatłana Aleksijevič naradziłasia 31 maja 1948 hoda ŭ h. Ivana-Frankoŭsku (Ukraina) u siami vajskoŭca. Baćka – biełarus, maci – ukrainka. Pasla demabiłizacyi baćki z armii siamja pierajechała na jaho radzimu – u Biełaruś. Žyłi ŭ vioscy. Baćka i maci pracavałi nastaŭnikami.
Pasla zakančennia škoły pracavała karespandentam naraŭlanskaj rajonnaj haziety (Homielskaja vobłasć). U 1967 hodzie stała studentkaj fakulteta žurnałistyki Biełaruskaha dziaržaŭnaha univiersiteta. U čas vučoby nieadnarazova była łaŭreatam respubłikanskich i ŭsiesajuznych konkursaŭ navukovych studenckich rabot.
Pasla univiersiteta Sviatłanu Aleksijevič nakiravałi ŭ biarozaŭskuju rajonnuju hazietu (Bresckaja vobłasć). Pracujučy ŭ haziecie, adnačasova vykładała ŭ viaskovaj škole – jašče vahałasia: ci pradoŭžyć siamiejnuju nastaŭnickuju tradycyju, ci zaniacca navukovaj dziejnasciu, ci stać žurnałistkaj? Ale praz hod jaje zaprasiłi ŭ redakcyju respubłikanskaj «Sielskoj haziety». Potym była karespandentam, zahadčykam addzieła narysa i pubłicystyki łitaraturna-mastackaha časopisa «Nioman».
Sprabavała siabie, svoj hołas u roznych žanrach – repartažy, pubłicystyka, apaviadanni...
Rašajučy ŭpłyŭ na jaje vybar zrabiŭ viadomy biełaruski piśmiennik Aleś Adamovič i jaho vydatnyja knihi «Ja – z vohniennaj vioski» i «Błakadnaja kniha». Jany napisany nie im adnym, a ŭ saaŭtarstvie z inšymi piśmiennikami, ale ideja i raspracoŭka hetaha novaha dla biełaruskaj i ruskaj łitaratur žanru naležała jamu. Adamovič nazyvaŭ hety žanr pa-roznamu, uvieś čas šukaŭ dakładnaje aznačennie: «saborny raman», «raman-aratoryja», «raman-sviedčannie», «narod, jaki raskazvaje sam pra siabie», «epična-charavaja proza» i h.d. Sviatłana Aleksijevič zaŭsiody nazyvała jaho svaim hałoŭnym Nastaŭnikam. Jon dapamoh joj znajsci svoj šlach... U adnym intervju jana potym skaža tak: «Ja doŭha šukała siabie, chacieła znajsci niešta takoje, što nabłiziła b da realnasci, mučyła, hipnatyzavała, zachaplała, była cikavaj mienavita realnasć. Uchapić sapraŭdnasć – voś što chaciełasia. I hety žanr – žanr čałaviečych hałasoŭ, spoviedziaŭ, sviedčanniaŭ i dakumientaŭ čałaviečaj dušy imhnienna byŭ mnoju prysvojeny. Tak, ja jakraz tak baču i čuju sviet: praz hałasy, praz detałi bytu i byccia. Tak pabudavany maje zrok i słych. I ŭsio, što ŭva mnie było, tut ža akazałasia nieabchodnym, tamu što patrabavałasia adnačasova być: piśmiennikam, žurnałistam, sacyjołaham, psichaanałitykam, prapaviednikam...»
U 1983 hodzie była napisana kniha «U vajny nie žanočaje abłičča». Dva hady jana lažała ŭ vydaviectvie i nie drukavałasia, aŭtara abvinavačvałi ŭ pacyfizmie, naturałizmie, u razburenni hieraičnaha vobraza savieckaj žančyny. Takija abvinavačvanni ŭ tyja časy łičyłisia surjoznymi. Tym bolš, što za joju ciahnułasia daŭniaja słava –antysavietčycy i dysidentki. Jašče z pieršaj knihi «Ja zjechaŭ z vioski» (manałohi ludziej, jakija pakinułi rodnyja miasciny). Zhodna ŭkazanniu addzieła prapahandy tahačasnaha CK KPB hatovy nabor knihi ŭ drukarni rassypałi, abvinavačvajučy aŭtara ŭ antyŭradavych i antypartyjnych pohladach. Pahražała i zvalniennie z raboty. Skazana było tak: «Jak vy možacie pracavać u našym časopisie z takimi nie našymi nastrojami? I čamu vy da hetaha času nie člen kamunistyčnaj partyi?»
Ale prabiŭ novy čas. Pačałasia pierabudova. U 1985 hodzie kniha «U vajny nie žanočaje abłičča» – raman hałasoŭ (tak potym jana nazavie tvor) žančyn-frantavičak pra vajnu, jakuju nichto nie viedaŭ, jakuju mužčyny nie raskazałi, vyjšła amal adnačasova ŭ časopisie «Oktiabr», biełaruskim vydaviectvie «Mastackaja łitaratura», a zatym u vydaviectvie «Sovietskиj pиsatiel», u «Roman-hazietie» i h.d. I ŭ nastupnyja hady jana pieravydavałasia šmat razoŭ – ahulny tyraž dajšoŭ da dvuch miljonaŭ ekzemplaraŭ. Knihu vitałi znakamityja piśmienniki-frantaviki: Kandraćjeŭ, Bakłanaŭ, Hranin, Akudžava i mnohija inšyja.
U tym ža 1985 hodzie vyjšła i druhaja kniha, jakaja taksama kala hoda (abvinavačvanni ŭsie tyja ž – pacyfizm, adsutnasć ideałahičnych standartaŭ) čakała svajho času – «Apošnija sviedki» (sto niedziciačych apoviedaŭ). Hetaja kniha taksama šmat razoŭ vydavałasia, adznačałasia krytykaj, jakaja nazyvała abiedzvie knihi «novym adkrycciom vajennaj prozy». Žanočy pozirk na vajnu, dziciačy pozirk na vajnu adkryłi ceły maciaryk novych pačuccciaŭ i idej.
40-hoddzie Pieramohi teatr na Tahancy adznačyŭ spiektaklem «U vajny nie žanočaje abłičča» (režysior Anatol Efros). Omski dziaržaŭny teatr byŭ adznačany Dziaržaŭnaj premijaj SSSR za svoj adnajmienny spiektakl (režysior Hienadź Trascianiecki). Pjesa staviłasia ŭ dziesiatkach teatraŭ pa ŭsioj krainie.
Viadomy biełaruski režysior Vikhar Dašuk u saaŭtarstvie sa Sviatłanaj Aleksijevič stvaryłi cykł dakumientalnych filmaŭ – siem karcin – pad nazvaj «U vajny nie žanočaje abłičča». Kinacykł byŭ adznačany Dziaržaŭnaj premijaj SSSR, «Siarebranym hołubam» na fiestyvałi dakumientalnych filmaŭ u Lejpcyhu. S.Aleksijevič uznaharodziłi ordenam «Znak pašany» i niekalkimi premijami (imia K.Fiedzina, imia M.Astroŭskaha, Leninskaha kamsamoła).
U 1989 hodzie vyjšła novaja kniha S.Aleksijevič «Cynkavyja chłopčyki» – tvor pra złačynnuju afhanskuju vajnu, jakuju dziesiać hadoŭ chavałi ad ułasnaha naroda. Kab napisać hetuju knihu, jana čatyry hady jezdziła pa krainie, sustrakałasia z matulami sałdat, jakija zahinułi, i z byłymi voinami-afhancami. Sama pabyła ŭ Afhanistanie. Pasla vychadu knihi, jakaja vykłikała ŭ hramadstvie niebyvałaje ŭzrušennie, mnohija nie daravałi aŭtaru razviančannia hieraičnaha vajennaha mifa. Na jaje abrynułisia pierš za ŭsio vajennyja i kamunistyčnyja haziety. U 1992 hodzie ŭ Minsku byŭ arhanizavany pałityčny sud nad aŭtaram i knihaj «Cynkavyja chłopčyki». Ale ŭ abaronu ŭzniałasia demakratyčnaja hramadskasć, mnohija viadomyja intelektuały za miažoj. Sud byŭ prypynieny...
Pasla pa hetaj knizie režysioram Siarhiejem Łukjančykavym u saaŭtarstvie sa Sviatłanaj Aleksijevič było zniata niekalki dakumientalnych filmaŭ, a taksama pastaŭleny spiektakłi.
U 1993 hodzie vyjšła novaja kniha «Začaravanyja smierciu». Heta byŭ raskaz pra samahubcaŭ – pra tych, chto sam pajšoŭ z žyccia abo sprabavaŭ takoje zrabić, nie vytrymaŭšy znikniennia sacyjałistyčnych idej, sacyjałistyčnaha macieryka. Pra tych, chto ŭraŭniaŭ siabie z idejaj, zžyŭsia z joj namiortva, chto nie znajšoŭ u sabie siły pryniać novy sviet, novuju historyju i novuju krainu. Pa knizie byŭ zniaty film «Kryž» (scenaryj S.Aleksijevič, režysior – Hienadź Harodni).
U 1997 hodzie S.Aleksijevič zakončyła i apubłikavała knihu «Čarnobylskaja małitva» (chronika pryšłasci). Jana, jak i try apošnija knihi, spačatku była apubłikavana ŭ časopisie «Družba narodov», a potym u vydaviectvie «Ostrožje». Hetaja kniha nie pra Čarnobyl, jak piša sama aŭtar, a pra sviet pasla Čarnobyla. Pra toje, jak čałaviek žyvie, asvojvaje novuju realnasć, jakaja josć, isnuje, ale jana jašče nie asensavana i nie ŭsviadomlena. Ludzi, jakija pieražyłi Čarnobyl, ludzi, jakija žyvuć pasla Čarnobyla, zdabyvajuć sionnia novyja viedy. Viedy dla ŭsiaho čałaviectva. Jany ŭžo žyvuć pasla treciaj susvietnaj vajny... Pasla jadziernaj vajny... Nievypadkovy ŭ hetym sensie padzahałovak knihi – chronika pryšłasci.
Knihi S.Aleksijevič vydavałisia nie tolki ŭ našaj krainie, ale i za miažoj – u ZŠA, Hiermanii, Anhłii, Japonii, Šviecyi, Francyi, Kitai, Vjetnamie, Bałharyi, Indyi i inš. Usiaho ŭ dzieviatnaccaci krainach svietu. Jana – aŭtar scenaryjaŭ dvaccaci adnaho filma i troch pjes. Spiektakłi pa jaje knihach staviłisia ŭ Francyi, Hiermanii, Bałharyi. S.Aleksijevič uznaharodžana mnohimi mižnarodnymi premijami: Kurta Tucholskaha (šviedski PEN-centr) «za mužnasć i hodnasć u łitaratury», premijaj Andreja Siniaŭskaha «za vysakarodnasć u łitaratury», rasijskaj niezaležnaj premijaj «Tryumf», lejpcyhskaj premijaj «Za jeŭrapiejskaje ŭzajemarazumiennie – 98», niamieckimi premijami «Za lepšuju pałityčnuju knihu» i imia Hierdera.
Sama Sviatłana Aleksijevič adnojčy ŭ intervju tak vyznačyła hałoŭnuju ideju svaich knih, svajho žyccia: «Ja zaŭsiody chaču zrazumieć, kolki čałavieka ŭ čałavieku? I jak hetaha čałavieka ŭ čałavieku abaranić? Čym my možam jaho abaranić?» Hetyja pytanni nabyvajuć novy padtekst u suviazi z apošnimi pałityčnymi padziejami ŭ Biełarusi. Piśmiennica cviorda abaraniaje svaje pohlady, svaju niezaležnasć. Jana razam z lepšymi intelektuałami krainy Vasilom Bykavym, Ryhoram Baradułinym i inšymi.
U vydaviectvie «Ostrožje» da 50-hoddzia piśmiennicy vydałi dvuchtomnik jaje tvoraŭ, u jaki ŭvajšłi ŭsie piać napisanych knih. Krytyk Leŭ Anienski napisaŭ u svajoj pradmovie, što «my majem unikalnuju pracu, praroblenuju, mahčyma, upieršyniu ŭ ruskaj (abo dakładniej, savieckaj i postsavieckaj) kultury – prasočana, zadakumientavana, pa-mastacku asensavana žyccio niekalkich dziesiatkaŭ pakalenniaŭ i sama realnasć siamidziesiaci hadoŭ sacyjałizmu: ad revalucyi 17-ha hoda praz hramadzianskuju vajnu, maładosć i hipnoz viałikaj Utopii, stałinski teror i Hułah, Viałikuju Ajčynnuju vajnu i hady krachu macieryka sacyjałizmu – da sionniašnich dzion. Heta – žyvaja historyja, jakaja raskazana samim narodam, i jakaja zapisana, pačuta, vybrana talenavitym i sumlennym letapiscam».
Zaraz piśmiennica zbiraje materyjał dla knihi pad nazvaj «Cudoŭny aleń viečnaha palavannia». Heta buduć zhadki pra kachannie: mužčyny i žančyny roznych pakalenniaŭ raskazvajuć svaje historyi. «Mnie padumałasia, – kaža aŭtar, – što ja da hetaha času pisała knihi pra toje, jak ludzi zabivałi adzin adnaho, jak jany pamirałi. Ale ž heta nie ŭsio čałaviečaje žyccio. Ciapier ja napišu, jak jany kachałi... Kachajuć... I znoŭ maje pytanni – chto my, u jakoj krainie žyviom – praz kachannie... Praz toje, dziela čaho my, napeŭna, i prychodzim na hety sviet. Mnie chočacca lubić čałavieka. Choć lubić čałavieka ciažka. Usio ciažej».
Letapis doŭžycca...
* * *
Jaje knihi "U vajny - nie žanočy tvar", "Apošnija śviedki", "Cynkavyja chłopčyki", "Začaravanyja śmierciu", "Čarnobylskaja małitva" vyšłi ŭ 23 krainach śvietu, vytrymałi ŭ ahulnaj składanasci kala 100 vydańniaŭ.
Na asnovie knih Śviatłany Aleksijevič źniata 20 dakumentalnych filmaŭ, pastaŭlenyja dziasiatki spektaklaŭ u roznych krainach śvietu.
Śviatłana Aleksijevič - łaŭreat 17 mižnarodnych premij, u łiku jakich premija im. Kurta Tucholskaha (Švecki PIeN, 1996 h.), "Tryjumf" (Rasieja, 1997 h.), "Samy ščyry čałaviek hoda" (Rasieja, fond "Hałosnasć", 1998 h.), "Za lepšuju pałityčnuju knihu hoda" (Niamieččyna, Bremien, 1998 h.), "Za eŭrapejskaje parazumieńnie" (Niamieččyna, Lejpcyh, 1998 h.), "Śviedka miru" (Mižnarodnaje francuzskaje radyjo, Paryž, 1999 h.), Premija miru im. E.-M. Remarka (Niamieččyna, 2001 h.).
|
|
|
|
|
|
|
2009–2020. Biełaruś, Miensk.
|
|
|