Трапіў я на гэты сход выпадкова. Невялікая зала клуба была перапоўнена. Стаяла нейкае вельмі важнае пытанне, дакладна я нават не помню, як яно фармуліравалася, нешта ці не аб задачах камсамольцаў у датэрміновым выкананні сямігодкі і ў сувязі з абвастрэннем міжнароднага становішча.
Але дакладчык гаварыў аб рэчах звычайных і простых — аб справах свайго саўгаса, больш аб тым, што набліжаецца ўборка, а механізатары не падрыхтавалі тэхніку, і што свінні дрэнна прыбываюць у вазе, крытыкаваў і рабочых, і начальства. Між іншым, дырэктара і парторга на сходзе чамусьці не было.
Я спазніўся, застаў толькі другую частку даклада, а таму не маю права сцвярджаць, што ўвесь ён быў такі: на маю думку — добры, бо канкрэтны. Магчыма, што ў пачатку былі і «высокія матэрыі», і словы з газетных перадавых.
Дакладчык — малады хлопец, бялявы, з шырокім простым тварам. Па жэстах яго, па тым, як ён, напрыклад, выціраў пот з ілба — не далоняй, а тыльнай стараной рукі, я вызначыў, што ён таксама з механізатараў, і не памыліўся: пасля выясніў, што гэта — механік гаража, сакратар камсамольскай арганізацыі Валодзя Кірылюк.
Можа, адзін недахоп быў у яго дакладзе — нечаканыя пераходы з аднаго прадмета на другі. А таму не магу ўспомніць, па якой лагічнай лініі цякла яго думка, калі ён раптам загаварыў пра моды. Помню толькі, што загаварыў ён пра гэта з пафасам і гневам і, безумоўна, перабольшваў. Атрымоўвалася так, што ён увогуле адмаўляе ўсялякія моды. Я доўга не мог зразумець, што да чаго, ажно пакуль дакладчык не падвёў да жывых фактаў.
— ...І вось гэтыя праклятыя стыляжныя моды пачалі, таварышы, пранікаць і да нас, у нашу маладзёжную працоўную сям'ю. І хто, вы думаеце, іх заводзіць? — Валодзя зрабіў шматзначную паўзу. — Камсамольцы! І не проста камсамольцы. Члены камітэта. Таварышы, гэта ж чорт ведае што! — з абурэннем выгукнуў ён. — Глядзіце, якія ў нас пачалі рабіць прычоскі! Была дзяўчына як дзяўчына, а стала падобна на гароднае пудзіла...
Дзяўчаты заварушыліся, пракаціўся стоены гоман, сэнс якога цяжка было адразу зразумець. Абурэнне, але супраць каго?
Я абвёў позіркам залу, шукаючы дзявочую галаву, якая нагадвала б пудзіла. Не, большасць дзяўчат была з косамі ці падстрыжаныя проста. З моднай прычоскай — пад хлопчыка — была толькі адна дзяўчына; яна сядзела ў прэзідыуме — чорная, з тонкімі рысамі твару, вялікія выразныя вочы яе ўвесь час смяяліся. Я, яшчэ калі зайшоў, адразу падумаў, што гэта — прадстаўніца райкома.
— ...Я кажу пра Ліду, — працягваў тым часам Валодзя. — Прызнаюся, калі ўбачыў яе такой, трохі не самлеў...
У зале засмяяліся, гучней за ўсіх тая, што сядзела ў прэзідыуме. Яна зарагатала, адкінуўшы назад стрыжаную галаву.
Мабыць зразумеўшы, што сказаў не тое, што павінен гаварыць дакладчык, Валодзя ўзлаваўся.
— Няма з чаго смяяцца, таварышы. Гэта не жартачкі. Сур'ёзная праблема. Калі на галаве паяўляецца такая прычоска — у галаве пачынае гуляць вецер. І чалавеку ўжо тады не да працы. Не дарма ў Ліды за апошнюю дэкаду цяляты ўжо не тыя, не тая прыважка...
— Няпраўда, таварыш Кірылюк! — рашуча запярэчыла дзяўчына з моднай прычоскай. — Цяляты мае лепшыя! Былі і будуць! А дэкады па прывазе бываюць розныя.
Яна, Ліда?! Я здзівіўся. Пакуль дзяўчына ў прэзідыуме не адгукнулася, у мяне і на міг не ўзнікла думка, што гэта яна — тая, пра каго ідзе размова. Дык вось яна хто — цялятніца! Цікавасць мая да сходу пабольшала. Але хутка я падумаў, што сакратар яўна зрабіў тактычную памылку, узняўшы пытанне пра моды, бо спрэчкі пачалі накручвацца толькі на гэтае верацяно.
Дзяўчына з русай, проста такі казачнай касой, абараняла Ліду, горача даказваючы, што Лідзе такая прычоска да твару і што Валодзя не правы, калі выступае супраць моды.
— Не думай, што мы можам жыць толькі аднымі тваімі лекцыямі ды дакладамі, — сказала яна пад апладысменты дзяўчат. — І андарак мы не надзенем! — і прапанавала, каб камітэт камсамола паслаў на добрыя кравецкія курсы Аксану — няхай навучыцца шыць модна. — Каб мы не ездзілі ў Менск і не стаялі там у чарзе. Колькі часу дзяўчаты трацяць!
Ёй адразу ж запярэчыў хлопец у чырвонай майцы — выкрыкам з месца:
— Свае косы ты не абразаеш, а другіх падбіваеш.
— Мне прыгажэй з косамі.
— Прыгажэй! Ты не блытай розныя рэчы — прыгожую сукенку і стыляжную прычоску. Бо хто такія стылягі?.. Гнойныя скулы на целе грамадства. Вось хто яны!
І пайшло, і пайшло. Чым далей — тым больш палемічнага запалу. Скончылася нечаканасцю для «няпрошанага» госця: нехта з хлопцаў пазнаў мяне і папрасіў, каб выступіў пісьменнік.
Гарачы пот, якім я абліваўся ў душным клубе, адразу стаў халодны. Захоплены знянацку, я апынуўся перад задачай куды больш складанай, чым, напрыклад, выступленне на абмеркаванні дрэннага рамана таго свайго калегі і сябра, да якога часта ходзіш піць чай.
Пра што сказаць?
Я неаднойчы выступаў супраць тых ветрагонаў, што ўвечары навадняюць цэнтральны праспект, крыкліва выстаўляючы звышмоднае адзенне і прычоскі, якія людзі з пачуццём гумару трапна назвалі: «я ў мамы дурачка» і «прыходзь да мяне ў пячору». Але гэту мілую дзяўчыну, што сядзела ў прэзідыуме і смяялася сваімі выразнымі чорнымі вачамі, мне захацелася абараніць, апраўдаць. І я пачаў гаварыць аб тым, што сутнасць чалавека, галоўная сутнасць яго, вызначаецца не тым, якія ён носіць штаны, сукенку ці прычоску (вядома, калі адхіленне ад нормы не даходзіць да абсурда, да парушэння прыстойнасці), а месцам гэтага чалавека ў грамадстве, яго працай на карысць людзей.
Помню, калі я скончыў сваю прамову, шчыра пляскалі ў далоні дзяўчаты, а хлопцы — лена і холадна, больш з ветлівасці, відаць.
На другі дзень мне захацелася ўбачыць Ліду, па магчымасці ў працы. Я пайшоў шукаць цялятнік. Але ўлетку цяляты на волі, і я знайшоў іх за рэчкай, у маладым сасняку. Там іх схавалі ад дзённай спёкі, ад мух і там паілі. Пойла прывезлі ў вадавозных бочках і ў бітонах; відаць, для розных цялят яно гатавалася па-рознаму.
Я адразу ўбачыў і пазнаў Ліду, бо цялятніц на ўвесь вялікі статак было толькі дзве. Ліда стаяла сярод маладзейшых цялят, абкружаная імі. Нейкую хвіліну я ўпотай назіраў за ёй.
Цяпер мела яна выгляд просты і звычайны: палінялы сіні халацік шчыльна абціскаў яе тоненькую постаць, белая касынка хавала модную прычоску, толькі з правага боку лба выбівалася падстрыжаная пасма. Ліда паіла даволі сытага рыжага бычка... з соскі. Іншыя цяляты церліся паўз яе, тыркаліся мокрымі мордамі дзяўчыне ў плячо, у спіну, нават у шчаку. Яна іх адганяла ласкавымі ўзмахамі рукі. Ёй дапамагаў бычок: як толькі хто з яго сяброў набліжаўся, ён эгаістычна брыкаў нагой. Гэта было смешна, бо ён брыкаў адной і той жа нагой, на якой каля капыта была белая палоска — усё адно як павязка.
Другі бычок, старэйшы, угледзеўшы мяне, тут жа выдаў: пачаў раўці і біць зямлю капытамі. Ліда ўбачыла мяне — засаромелася, прагнала малога агрэсара, прывіталася. Я спытаў, навошта яна поіць гэтага з соскі.
— Ён хварэў. У яго язвачкі на языку.
— На хворага ён не падобны. Прывыкне гэтак піць — не адвучыце.
— Адвучу! — упэўнена адказала Ліда і задаволена засмяялася.
Потым я спытаў, колькі яна даглядае цялят, як яны прыбываюць у вазе, колькі цялятніца зарабляе і іншае ў гэтым плане. З такіх пытанняў звычайна пачынаюць знаёмства ўсе карэспандэнты, і да іх у калгасах і саўгасах прывыклі. Кожны малы ў перадавым калгасе можа загадзя сказаць, пра што будзе пытаць карэспандэнт. Я адчуваў, што пытанні мае шаблонныя, але нічога іншага для пачатку размовы прыдумаць не мог.
Ліда адказвала ахвотна, падрабязна.
І толькі тады, калі яна скончыла паіць цялят, адышла ад іх і стала папраўляць касынку, я спытаў:
— Скажыце, Ліда, навошта вы так пастрыгліся?
— А так зручней, — проста адказала яна. — Косы перашкаджалі і аднімалі многа часу — пакуль іх запляцеш! — і, памаўчаўшы, даверліва дадала: — А яшчэ — на злосць Валодзю, сакратару, ён у нас вельмі правільны.
«Ага, вось яно што! Здаецца, праясняецца», — падумаў я і, пасля паўзы, спытаў як бы між іншым:
— Ён нежанаты, Валодзя?
— Нежанаты, — адказала Ліда; глянула на мяне — і твар яе заліўся чырванню.
Мы зразумелі адно аднаго.
