1965. У Лягезах старая суседка папрасіла маіх цётак Шурку і Алю дапамагчы дастаць з ямы бульбу. Дома мяне не было на каго пакінуць, і я з радасцю пайшоў з цёткамі, бо хацелася паглядзець на яму, у якой зімавала бульба, а тым больш што ў нас ямы не было, бо мы мелі свой склеп. І хоць на ўзгорку каля вёскі месцамі яшчэ ляжалі лапікі пачарнелага снегу, але ўжо зямля добра адтала. Цёткі раскапалі і расшырылі душняк у яму, дасталі сцвілую салому, якая месцамі была паедзена мышамі, і загадалі мне лезці і набіраць у вядро бульбу... Я і сёння памятаю той страх пяцігадовага хлапчука, якому ўпершыню давялося лезці ў цёмную, душную, прапахлую мышамі яму, і часам мне і цяпер здаецца, што я сяджу ў той бульбяной яме і баюся, што насціл нада мной праламаецца і пахавае мяне жывога...

         * * *

         РЈ свеце СЏ сёння жыву,

         Нібыта Р±СѓРґСѓСЋ царкву,

         РЇРєСѓСЋ што РјС–Рі разбураем.

         Р† нехта смяецца Р· РјСЏРЅРµ,

         Р† нехта СЃРІРѕР№ СЃСѓРј Сѓ РІС–РЅРµ,

         Нібыта Сћ пажары, хавае,

         Хавае, нібыта лісцё,

         РЇРєРѕРµ згарыць С– жыццё

         Асвеціць РЅР° РјС–Рі, С– нядужа.

         Асвеціць С– нашу царкву,

         Якая, нібыта Сћ траву,

         Ўрастае С– Сћ нашыя душы...

         * * *

         Р—РЅРѕСћРєСѓ сонца плыве РїР°-над нашай самотай,

         Адзінокае, быццам забыты касцёр,

         Ля СЏРєРѕРіР° РјС‹ грэліся Сћ Р·С–РјРЅСЋСЋ слоту

         Р† любілі бяскрайні, СЏРє вечнасць, прастор,

         РЈ СЏРєС–Рј РјС‹ Р· табой, СЏРє сняжынкі Сћ завею,

         Невядома РєСѓРґС‹ Р·Р° вятрамі ляцім

         Р† палёту вясновага РЅРµ разумеем

         РЈ бялюткім прасторы, СЏРє РјРѕСЂР°, чужым,

         Дзе Р·С–РјР° – СЏРє самота, РґР·Рµ сонца над ёю –

         Адзінокае, быццам забыты касцёр,

         Што гарыць РЅРµ згарае, плыве над зямлёю,

         Быццам нашыя РґСѓРјРєС– РґР° шчасця, РґР° Р·РѕСЂ,

         Што далёка-далёка, СЏРє тое, што Р±СѓРґР·Рµ

         РќРµ праз РіРѕРґ, РЅРµ праз пяць, Р° праз гэты РІРѕСЃСЊ снег,

         Дзе халодны, бясконцы, заснежаны студзень,

         Дзе дарога дамоў, СЏРє РЅР° Ноеў каўчэг...

1970. Непадалёку Пугачоў на пясчаным узгорку сярод купкі старых дрэў – ямы, у якія на зіму многія вяскоўцы ссыпаюць бульбу. У нас – дзве, бо ў некаторыя гады ў адну яму ўся выбраная бульба не ўлазіць. Перад тым як насыпаць ямы, бацька іх ачышчае ад смецця, мяняе прагнілыя дошкі. І я заўсёды дапамагаю – апускаюся ў яму і насыпаю ў вядро, прывязанае да вяроўкі, пясок са смеццем. Бацька выцягвае, і калі вядро амаль падымаецца, на нейкі момант у яме цямнее і мне робіцца страшнавата. Але я не баюся, бо са мной мой бацька...

         * * *

         Настрой, СЏРє воблака, Р· СЏРєРѕРіР° дождж С–РґР·Рµ,

         Маю душу, СЏРє неба, запалоніў сёння.

         Р† СЏ Сћ журбе, нібыта Сћ дажджавой вадзе,

         Тану, СЏРє ліст кляновы, што Сћ калюзе тоне.

         Р† хочацца ўцячы няведама РєСѓРґС‹

         РђРґ тлумных вуліц, РЅР° СЏРєС–С… РјРЅРµ СћСЃС‘ чужое.

         Р† толькі ліст кляновы чорна­залаты

         РњРЅРµ свеціцца Р· вады, СЏРє сонца веснавое,

         Што асвятляла дзень, калі СЏ Сћ свет прыйшоў

         Пад гэта неба, РґР·Рµ дажджы, С– снег, С– вецер

         Журботныя, СЏРє РјС‹, калі РјС‹ без СЃСЏР±СЂРѕСћ,

         Калі, здаецца, лепшае Р· табой ужо РЅР° свеце

         Было С– ты цяпер, СЏРє дождж, адзін ідзеш...

         Ды раптам нехта стрэчны сам сабе ўсміхнецца,

         Р† ўжо Сћ табе, нібыта Сћ дажджавой вадзе,

         РЇРє ліст кляновы, сэрца страпянецца...

1976. Страх быць засыпаным зямлёй у яме з бульбай у мяне быў і ў Пугачах... І як я радаваўся, калі бацькі адмовіліся ад ям і пачалі на бульбянішчы каля хаты рабіць бурт, куды ссыпалі насенку...

         * * *

         Дастанеш РґР° неба СЂСѓРєРѕР№,

         Рђ неба вясновай ракой

         Цячэ, РЅРµ знікае над намі,

         РЇРє наша зямля пад нагамі,

         Дзе косці, С– попел, С– РєСЂРѕСћ

         Р† ворагаў, С– СЃСЏР±СЂСѓРєРѕСћ,

         РЇРєС–С… РјС‹ РЅРµ РїРѕРјРЅС–Рј даўно,

         Бо выпіта тое РІС–РЅРѕ,

         РЇРєРѕРµ яднала, дзяліла.

         Травой зарастае магіла,

         Р† неба над намі – ракой,

         Р† СЏ РЅРµ дастану СЂСѓРєРѕР№

         РЇРіРѕ над сабой С– над намі,

         Бо сцежка Сћ РјСЏРЅРµ пад нагамі,

         Якая трымае РјСЏРЅРµ,

         РЇРє кроплю дажджу РЅР° вакне,

         Р— СЏРєРѕРіР° ты больш РЅРµ глядзіш,

         Рђ Сћ неба ляціш С– ляціш,

         Дастаўшы РґР° неба СЂСѓРєРѕР№,

         Што сёння вясновай ракой

         Цячэ, РЅРµ знікае над намі,

         Дзе сонца, СЏРє купал РЅР° Храме,

         РЇРєС– затапіла вадой...

1968. Бацька яшчэ зацемна разараў градак дзесяць бульбы на сотках, што каля канюшні. Сястра пайшла ў школу, а я з мамай – выбіраць бульбу. Градкі доўгія-доўгія, і на полі так холадна што я амаль ледзянымі пальцамі ледзьве дзяру свежыя скібы зямлі. Дзяру і плачу. Маме сваіх слёз не паказваю... Цяпер успамінаю той час і не магу дадумацца: «Чаму так позна выбіралі бульбу?»

         * * *

         Цябе РЅРµ пазбавіць Айчыны,

         Дзе ты нарадзіўся, жывеш...

         Ды замкаў сівыя СЂСѓС–РЅС‹

         Губляюцца Сћ шэрай траве,

         РќС–Р±С‹ патанае былое,

         Самотнае С– залатое,

         РЈ Леце, якая цячэ,

         Нібыта сляза РїР° шчацэ

         РЈ нашай самотнай Айчыны,

         Якая адна, РЅС–Р±С‹ Р·РЅС–С‡

         РЈ цемры, РґР·Рµ нашы сцяжыны,

         РЇРє вострыя стрэлы – Сѓ РґРЅС–,

         Дзе сонца світальнае – ранай,

         Дзе словы любові чуваць

         Да гэтай зямлі, РґР·Рµ трава

         Хавае СЂСѓС–РЅС‹ старанна

         Р† СћСЃС‘-ткі РЅРµ можа схаваць

         Крыжоў, РґР° СЏРєС–С… РјС‹ прыходзім

         Р† будзем прыходзіць, СЏРє дзень

         Прыходзіць С– зараз С–РґР·Рµ,

         РЇРє трэшчына весняя Сћ лёдзе,

         РЇРє вечнасць РїР° весняй вадзе,

         Каб ты РЅРµ пазбыўся Айчыны,

         Дзе ты нарадзіўся, жывеш,

         Дзе замкаў сівыя ільдзіны,

         РЇРє спалены верш...

1970. Маці на кароўніку, бацька пайшоў рыхтаваць да зімы яму пад бульбу. Мне дзесяць гадоў, і я, вярнуўшыся са школы, надумаў выкапаць пад сцяной хаты яму, каб ссыпаць сваю бульбу, якую тут жа ля хаты садзіў, гуляючы ў гаспадара з сястрой і братам. Выкапаў яму недзе каля метра глыбінёй, а ў яе наклаў руберойду і падпаліў, каб зямля пахла дымам і зімой нашу бульбу не з’елі мышы. Вогнішча разгарэлася хутка, і чорны дым з чырвонымі языкамі агню папоўз па сцяне хаты. Не ведаю, чым бы скончылася маё выгнанне мышэй з будучай ямы пад бульбу, калі б дарослая суседчына дачка не ўбачыла, чым гэта я займаюся, і не прыбегла і не прагнала мяне ад агню. Я ўцёк у Гаік і сядзеў там, пакуль мае сястра і брат не знайшлі і не супакоілі мяне тым, што хата не згарэла. На другі дзень мама прыводзіла нейкага хлопца ў шапцы вайскоўца, які казаў, што ён міліцыянер і, калі я буду зноў паліць хату, ён мяне забярэ ў «іспалніцельную калону». Я напалохаўся незразумелай «іспалніцельнай калоны», але толькі на пару дзён, бо хутка ў садзе падпаліў кучу апалага лісця і сухога ламачча. Праўда, дыму было мала...

         * * *

         ...Ды РЅРµ сонца плыве РїР°-над намі,

         Гэта РјС‹ РїР°-над сонцам плывём.

         РўС‹ маімі заплачаш слязамі,

         РЇ тваім загаруся агнём,

         Калі дзень стане чорным, СЏРє сажа,

         Калі РЅРѕС‡ стане белай СЏРє снег,

         Што, СЏРє саван, апусціцца, ляжа

         РќР° зямлю напамінам РїСЂР° РіСЂСЌС…,

         РЇРєС– РјС‹ Р· табой РЅРµ замалілі,

         РџСЂР° СЏРєС– РјС‹ РЅРµ РїРѕРјРЅС–Рј Р· табой...

         Р—РЅРѕСћ ваўкі ля дарогі завылі,

         Р—РЅРѕСћРєСѓ сонца РЅСЏРјР° над зямлёй,

         Р† РЅСЏРјР° нас для сонца таксама.

         РЇРє жыццё, наш канчаецца дзень.

         Р† Р·Р° СћСЃС–С… нас Р·РЅРѕСћ моліцца мама

         Р† наперадзе нас СѓСЃСЏ Сћ белым С–РґР·Рµ...

2005. З Лёнем Шчарбінскім, маім даўнім сябрам, і яго жонкай Людмілай дапамагаем маім бацькам выбіраць бульбу. І не першы раз. На полі ветрана і ўжо добра пахне восенню. Бульба выдалася дробнай. Але бачу і адчуваю, што маіх бацькоў гэта не вельмі засмучае. І я ведаю чаму. А таму, што ў мяне ёсць сапраўдныя сябры, якія не толькі з’яўляюцца, каб пасядзець у святочным застоллі, але і прыязджаюць дапамагчы выбраць маім бацькам бульбу. На жаль, Лёню я не магу дапамагчы – бацькі яго даўно памерлі...

         * * *

         Праліўся дождж Сѓ шэрую зямлю,

         РќС–Р±С‹ прамоўленае РјРЅРѕР№ «люблю»

         Патрапіла Сћ самотную душу,

         Што, сто гадоў чакаючы дажджу,

         Сшарэла, СЏРє далёкая зямля,

         Дзе сто гадоў РЅРµ быў С– Сћ думках СЏ...

         Праліўся дождж, РЅС–Р±С‹ стварыўся свет,

         Р— СЏРєРѕРіР° выйдзе, СЏРє прарок, паэт.

         Каменнямі закідаюць праз дзень

         РЇРіРѕ, каб апасля СЏРіРѕРЅС‹ цень

         Шукаць, РЅС–Р±С‹ ваду Сћ пустэльні той,

         Што РјС–Рі назад была зямлёй жывой...

         Праліўся дождж, нібыта Бог сказаў,

         Што час прайшоў сшарэлых траў...

1974. Усёй школай выбіраем калгасную бульбу. Бясконца які ўжо дзень цярусіць халодны дождж. На полі як на балоце. І мы, дзеці, і нашы настаўнікі ўсе прамоклыя і выпацканыя. Але адзін перад адным навыперадкі гонім даўжэзныя градкі, раскапаныя бульбакапалкай. Грошай нам за працу ніхто не заплоціць. І мы на гэта не спадзяёмся, бо нам хапае гарбаты з батонам, якімі нас корміць калгас. Дамоў вяртаемся стомленыя, і ўжо ўсе як нядаўна хацелі выбіраць бульбу, так цяпер хочам хутчэй пайсці ў школу вучыцца...

         * * *

         РўС‹ вяртаешся Сћ свет, Сѓ СЏРєС–Рј ты чужы,

         РўС‹ вяртаешся Сћ свет, быццам Р±С‹ Р·В­Р·Р° мяжы

         РќР° Радзіму, дамоў праз паўвека ідзеш

         Р† навокал нічога ты РЅРµ пазнаеш,

         Р† глядзяць РЅР° цябе, С– РЅРµ бачаць цябе

         Тыя, што тут жылі С– жывуць Сѓ журбе,

         Р† СЃСЏР±СЂС‹, С– СЃСЏР±СЂРѕСћРєС– твае С– мае,

         Р† ніхто нам Р· табой СЂСѓРєС– РЅРµ падае,

         Р† РЅРµ трэба нас сёння, герояў, вітаць,

         Нам травой праз асфальт цішыні прарастаць

         Р† згінацца пад ветрам сцюдзёным абраз

         Р† казаць, што цяпер вінаваты наш час

         Р† Сћ самоце, С– Сћ тлуме, С– Сћ тым, што чужы

         Гэты дзень Р·Р° вакном, Сѓ СЏРєРѕРµ дажджы

         Барабаняць, РЅС–Р±С‹ Сћ вечка чорнай труны,

         Што пустая плыве РїР° дарозе РІСЏСЃРЅС‹,

         РџР° СЏРєРѕР№ ты ідзеш, быццам Р±С‹ Р·В­Р·Р° мяжы...

1973. Поўнае вядро бульбы ледзьве падымаю над сабой, каб падаць яго на машыну. Мне даўно хочацца быць там, у кузаве, але на машыну які ўжо дзень настаўнікі адпраўляюць толькі старэйшых хлопцаў. Не паспяваю адысціся ад машыны, як на мяне з кузава падае маё ўжо апарожненае вядро. Удар не вельмі моцны, але я плачу. Плачу больш ад крыўды, чым ад болю...

         * * *

         РўС‹ плакаў, СЃРјСЏСЏСћСЃСЏ – ты жыў.

         РўС‹ бачыў Хрыста РЅР° крыжы,

         Крыжы, СЏРєС– ты змайстраваў.

         Хрыстос табе СћСЃС‘ дараваў...

         РўС‹ плачаш, смяешся – жывеш,

         РќС–Р±С‹ ад Галгофы ідзеш,

         Ідзеш невядома РєСѓРґС‹,

         Стары С– яшчэ малады,

         РЇРє гэтае неба, зямля,

         Дзе сёння РЅРµ ведаю СЏ

         Цябе, але бачу – ёсць ты.

         Тваімі крыжамі клады

         Пазначаны Сћ свеце, РґР·Рµ нам

         Ісці, СЏРє Сѓ вечнасць, Сѓ Храм,

         Каб бачыць Хрыста РЅР° крыжы,

         Каб плакаць, смяяцца, каб жыць

         Р† верыць, любіць, сумаваць,

         Р† быць дараванымі,

         Р† дараваць...

         * * *

         Восень прад намі плыве С– праз нас,

         РќС–Р±С‹ агонь РїР° высокай траве,

         РќС–Р±С‹ малітва Сћ самотнай царкве

         Жывіць сабой стары іканастас.

         Восень прад намі плыве С– праз нас.

         Далеч цямнее, нібыта вада

         Леты, РєСѓРґС‹ РјС‹ адыдзем СѓСЃРµ,

         Хто – РїР° крыві, РЅСѓ Р° хто – РїР° расе.

         Будзе Р±СЏРґРѕСЋ любая Р±СЏРґР°.

         Далеч цямнее, нібыта вада.

         Маці РЅРµ скажа С– бацька змаўчыць,

         Што С–Рј тут цяжка адным прад Р·С–РјРѕР№,

         РќС–Р±С‹ стаяць прад высокай сцяной,

         РўРѕР№, Р·Р° СЏРєРѕР№ мая воля крычыць.

         Маці РЅРµ скажа, С– бацька змаўчыць.

         Восень прад намі плыве С– праз нас,

         РќС–Р±С‹ агонь РїР° высокай траве,

         РќС–Р±С‹ малітва Сћ самотнай царкве

         Жывіць сабой стары іканастас.

         Восень прад намі плыве С– праз нас.

2006. Які ўжо раз сніцца восень. Збіраюся з аднакласнікамі ісці выбіраць бульбу. Апранаюся як цяплей, бяру вядро... і прачынаюся. І радасна, што гэта толькі сон, і сумна, што верасні майго дзяцінства далёка-далёка, як у небе зоркі, якія як рассыпаная бульба...

         * * *

         «Самота мая незямная...В» –

         РќРµ першы так раз СЏ кажу,

         Калі РјСЏРЅРµ СЃСѓРј працінае,

         РЇРє вецер – праз сцены дажджу

         Праходзіць С– там застаецца,

         РЇРє ты, што, патрапіўшы Сћ сэрца,

         Жывеш СѓРІР° РјРЅРµ, незямная,

         Мая С–, СЏРє неба, чужая,

         РЇРє неба, РєСѓРґС‹ СЏ гляджу,

         Чакаючы Сћ спёку дажджу,

         Каб потым праз дождж, РЅС–Р±С‹ вецер,

         Ісці С– знаходзіць Сѓ свеце

         Самоту сваю незямную,

         Маю С–, СЏРє неба, чужую,

         Што, трапіўшы раптам Сѓ сэрца,

         РЈ сэрцы навек застаецца...

1975. Накапаўшы вядзерца маладой бульбы, іду ў свой любімы Гаік. Раскладаю вогнішча. Спачатку яно дыміцца, бо Гаік – балацяная мясціна, а потым добра разгараецца, што толькі паспявай падкладаць сушняк. Люблю адзін сядзець каля вогнішча. Праўда, камары не даюць спакою, нібыта ім не падабаецца мая адзінота. Напёкшы бульбы і крыху з’еўшы, нясу дахаты. Частую родных. І бацька з маці не злуюцца, што без пары капаю маладую бульбу...

         * * *

         Стары, СЏРє гэты свет, бацькоўскі РґРѕРј,

         РќС–Р±С‹ Каўчэг, напоўнены цяплом,

         Праз белы акіян Р·С–РјС‹ плыве

         РЈ свет зялёны, РґР·Рµ РІСЏСЃРЅР° жыве.

         Р— нябёсаў сыплецца, СЏРє попел, снег,

         Р† вецер, РЅС–Р±С‹ нейчы плач С– смех,

         Над гурбамі, СЏРє хвалямі, ляціць

         РўСѓРґС‹, РґР·Рµ лес, РЅС–Р±С‹ гара, стаіць.

         Р† РјС‹ плывём РґР° гэтае гары

         Праз белы акіян, СЏРє снег, стары.

         Рђ мама, падышоўшы РґР° вакна,

         Гаворыць нам: «Не Р·Р° гарой РІСЏСЃРЅР°...В»

1975. Мама, працуючы на кароўніку, прынесла з працы кошык незвычайнай бульбы, якую прывезлі ў калгас, каб карміць кароў. Бульба была амаль уся вялікая, у тонкім налёце гліны і ў чырвонай лушпіне. Бацька, убачыўшы бульбу, сказаў: «Кубінская!..»

         * * *

         Р—РЅРѕСћ ад нас журавы адлятаюць

         Р† лісцё ападае Сћ траву,

         РќС–Р±С‹ свечкі Сћ царкве патухаюць,

         Калі вецер РЅР° РјС–Рі Сѓ царкву

         Заляціць, РЅС–Р±С‹ воран нябачны,

         Што палюе Р·Р° грэшнай душой.

         Сам жа грэшны ён С– гарапашны

         Р† РЅРµ зведае долі РґСЂСѓРіРѕР№.

         Хутка снегам лісцё замяцецца

         Р† пад лёдам прыціхне вада.

         Воран чорны, СЏРє чорнае сэрца,

         Р— поля белага, РЅС–Р±С‹ Р· ліста,

         Узляціць пад аблокі высока,

         Р† глядзець нам спакойна Р·Р° С–Рј,

         РђР¶ пакуль, Р±С‹ Сћ царкву, Сѓ аблокі

         Заляціць ён С– Р·РЅС–РєРЅРµ, СЏРє дым,

         РќР° шляху, РїР° СЏРєС–Рј адляцелі,

         РЇРє пражытыя РґРЅС–, журавы,

         РќР° СЏРєС–С… РјС‹ Р· табою глядзелі,

         РЇРє апалае лісце – Р· травы...

         * * *

         Р’СЏСЃРЅРѕРІС‹ РіСЂРѕРј, нібыта Сћ восень першы снег...

         РњС‹ ля вакна стаім, нібыта ля ракі,

         Якая Сћ лёдзе, пад СЏРєС–Рј, нібыта Сћ СЃРЅРµ,

         Плывуць хвіліны РґРѕСћРіР° С– лятуць РІСЏРєС–,

         Дзе РіСЂРѕРј РІСЏСЃРЅРѕРІС‹ выбухам Сѓ часе тым,

         РљСѓРґС‹, СЏРє матылі Сћ агонь, РјС‹ СћСЃРµ ляцім,

         РќРµ знаючы, што там чакае нас СѓСЃС–С… –

         Ці жыватворны дождж, ці самагубны снег,

         Што выпаўшы пад РЅРѕРіС– нам, растане СћРјС–Рі,

         РќС–Р±С‹ стагодняя самотнасць Сѓ РІС–РЅРµ,

         РЇРєРѕРµ п’ём каля вакна, СЏРє ля ракі,

         Якая Сћ лёдзе, пад СЏРєС–Рј, РЅС–Р±С‹ РЅР° РґРЅРµ,

         РЈ воблаках маланкі, быццам шчупакі

         Агнёва скачуць, плывучы Сћ нязнаны свет,

         Самотны,

                          Р±С‹С†С†Р°Рј крыж,

                                                  РїР°РІР°Р»РµРЅС‹ Сћ траве...

1973. Дапамагаць абганяць бульбу бацька заўсёды браў мяне. І пакуль я быў хлапчуком, ён садзіў мяне на каня. Напачатку мне было страшна – баяўся зваліцца, але з часам прывык і ўжо, кіруючы канём, уяўляў сябе рыцарам, які вяртаецца з бітвы...

         * * *

         Дажджамі размытае неба,

         Р† Р·РѕСЂРєС–, СЏРє золата, свецяць.

         Ды золата РјРЅРµ больш РЅРµ трэба,

         РњРѕР№ сябар СЃР° РјРЅРѕР№ – СЃСѓРјРЅС‹ вецер.

         РЃРЅ свечку патушыць Р·Р° РјРЅРѕСЋ,

         Калі СЏ сыду назаўсёды

         РЈ свет чысціні С– спакою

         РђРґ нашай вялікай самоты,

         Самоты РїР° тым, што размыта

         Дажджамі, стаптана сябрамі.

         Р† тое, што намі разбіта,

         Ніколі РЅРµ склеіць слязамі

         Пад небам, РґР·Рµ Р·РѕСЂРєС– шчэ свецяць

         Р† птушкі, С– душы крыляюць.

         Р—Р° РјРЅРѕСЋ ляціць толькі вецер

         РЈ свет, РґР·Рµ РјСЏРЅРµ РЅРµ чакаюць...

2003. Касіць бульбоўнік я не любіў, і рабіць гэта мама мяне не вельмі прымушала. І ўсё ж я касіў – дапамагаў бацьку. Нейкі час скошаны бульбоўнік, які крыху падсох, разам з саломай прапускалі праз сячкарню. Сечка атрымоўвалася залаціста­зялёнай і духмянай. Карова асабліва не кідалася яе есці, але лепшага часта не было і... Потым, калі пачалі сеяць канюшыну, бульбоўнік скарыстоўвалі на падсціл. Цяпер, калі дастаткова і канюшыны, і саломы, бульбоўнік, які перамешаны з макрыцай і розным асотам, збіраем з бацькам на воз і вывозім у Гаік. Так робяць амаль усе ў вёсцы, і побач з ляском збіраюцца цэлыя горы непатрэбнага бульбоўніку. Ён сохне, гніе і, перазімаваўшы, вясной ляжыць чорны, як вугаль. Часам ён ляжыць да восені, але часцей яго летам спальваюць дзеці. Дым, які распаўзаецца ад чорных куч, напамінае пра мінулую восень, якая была ўжо даўно, але, дзякуючы дыму, яна ажывае на час, пакуль гарыць бульбоўнік...

         * * *

         РЇ ведаю, тваё жыццё – РЅРµ СЃРѕРЅ,

         РЇРЅРѕ, РЅС–Р±С‹ святло старых вакон,

         Што свецяцца, пакуль яшчэ жыве

         Р—Р° вокнамі душа, РЅС–Р±С‹ Сћ царкве

         Жыве малітва, што ратуе нас

         РђРґ СЃРЅСѓ, СЏРєС–Рј нас засыпае час,

         РќС–Р±С‹ РїСЏСЃРєРѕРј РЅР° могілках труну.

         РњС‹ нараджаемся, СЏРє РЅР° вайну

         Ідзём, вітаючы вайну, СЏРє лёс,

         Што РЅРµ бывае без крыві, без слёз.

         Р† ты жывеш, РЅС–Р±С‹ агонь жыве

         РЈ свечцы, што Сћ забытае царкве

         Чакае РґРЅСЏ, каб асвяціць прастор

         Р— дарогаю самотнаю РґР° Р·РѕСЂ,

         Дзе будуць сніцца родныя дамы,

         Дзе ўжо ніколі РЅРµ заплачам РјС‹,

         Прысніўшы раптам невясёлы СЃРѕРЅ

         РђР± тым, што РјС‹, РЅС–Р±С‹ святло вакон,

         РќРµ вечныя РЅР° гэтае зямлі,

         Дзе Сћ РјРѕСЂС‹, РЅС–Р±С‹ труны, караблі...

         * * *

         Р—Р° туманам ты РЅРµ бачыш неба

         Светлага, СЏРє мары РїСЂР° СЃРІРѕР№ РґРѕРј,

         РЈ СЏРєС–Рј ёсць хлеб С– ёсць РґР° хлеба,

         Ёсць сыны С– дочкі Р·Р° сталом,

         Ёсць дарога, РїР° СЏРєРѕР№ вярнуцца

         Р— дальніх даляў РґР° СЃСЏР±Рµ, дамоў,

         Можаш, С– Р· цябе РЅРµ пасмяюцца

         Тыя, хто РЅС–РєСѓРґС‹ РЅРµ пайшоў,

         Рђ сядзеў СѓСЃС‘ жыццё ля маці

         Р† РІС–РЅРѕ, СЏРє звар’яцелы, РїС–Сћ.

         РўС‹ Р¶ Сѓ свет пайшоў С– маці страціў.

         Страціўшы, СЏРµ РЅРµ разлюбіў.

         Р† цяпер ты Р·Р° туманам неба

         РќРµ заўсёды бачыш, РґС‹ жывеш,

         Р† табе нічога тут РЅРµ трэба

         Р† СћСЃС‘ трэба, нават гэты верш...

1999. У падвал з Лёнем Шчарбінскім прывезлі з вёскі чатыры мяхі бульбы. Амаль да Новага года я купляў бульбу каля крамы ў людзей, каб потым пазней есці сваю. Купленая бульба была гэткая ж смачная, як і прывезеная мной ад маці. А неяк не купіў, і жонка загадала прынесці бульбы хаця б вядзерца з падвала. Пайшоў да свайго закутка, запаліў святло і бачу... выламаныя дзверы, раструшчаную цэглу і ніводнай бульбінкі. І адразу ўспомніўся сусед Сашка і яго маці Света з чацвёртага паверха, якія апошнія тры месяцы ні разу не звярталіся да мяне пазычыць грошай на пляшку.

         * * *

         РќР° вуліцы надвор’е, СЏРє праклён,

         Р†, РЅС–Р±С‹ сонца, што заходзіць, клён

         Далёка Сћ полі РЅР° СЃСЏРјС– вятрах

         РњРЅРµ асвятляе, СЏРє надзею, шлях

         Да родных хат, РґР·Рµ СЏ РЅРµ быў даўно,

         Дзе неба, быццам божае вакно,

         Р† РґР·Рµ Р±СЏСЂСЌР·РЅС–Рє, СЏРє анёльскі Храм,

         Бялее РЅР° пагорку, каб С– нам

         Было РґР·Рµ памаліцца С– ажыць

         Душою Сћ шэры час, калі дажджы

         Ідуць бясконца, быццам Р±С‹ праклён...

         РЈ мамы Р·Р° вакном цвіце вазон,

         Нібыта Р·РѕСЂРєР°, РЅР° СЏРєСѓСЋ РјРЅРµ

         Ісці С– плакаць, знаючы – РјС–РЅРµ

         Р† гэты дождж, С– гэты РґРѕСћРіС– шлях,

         Р† гэты СЃСѓРј, што Сћ маміных вачах...

2007. Тры дні быў у Пугачах. Першы дзень з ранку амаль да абеду з бацькам касіў на сотках каля хаты бульбоўнік. Мой чатырнаццацігадовы сын Максім не мог дачакацца, калі пойдзем лавіць рыбу, таму ўвесь час хацеў нам дапамагчы. Але мы і яму знайшлі працу – з бабуляй капаў пад лапату бульбу і насіў у сенцы. Пасля абеду з Максімам пайшлі на рыбу. Нічога не злавілі. Тут жа каля сажалкі сустрэлі майго стрыечнага брата Антона Янушкевіча, які абяцаў назаўтра прынесці нам лепшы паплавок, бо замест яго ў нас было вароніна пяро, якое мы знайшлі на дарозе і прымацавалі да лескі. Антон абяцанне сваё выканаў, і з самага ранку ў нас быў новы паплавок. Каб аддзячыць брату, я падарыў яму сваю кнігу «Балада камянёў». За працай праляцеў і гэты дзень. Вечарам з Максімам схадзілі зноў на рыбу. Цяпер злавілі чатырох карасікаў, якіх выпусцілі, бо пашкадавалі іх аддаваць кату. На трэці дзень работы каля дому амаль не было. Пад абед, калі глядзелі тэлевізар, да нас зайшоў усхваляваны Антон: «Віця, я ўсю ноч чытаў твае вершы і прозу! Пайшлі на вуліцу, я табе раскажу для новай кнігі адну цікавую гісторыю!» Мы зайшлі ў сад, селі ў цянёк пад яблыняй. І Антон, закурыўшы цыгарэту, пачаў з пытання: «Ты ведаеш сям’ю Багін?» – «Ведаю...» – «Дык слухай. Род Багін бярэ пачатак недзе ў Італіі. Іх далёкі продак у свой час быў там вядомым музыкантам, які сам пісаў музыку. І яго добра ведалі ў тагачаснай Еўропе, таму не дзіўна, што ён быў запрошаны ў Расійскую імперыю выкладаць музыку ў Санкт-Пецярбургу. Там ён абзавёўся сям’ёй, і калі ў 1939 годзе патрэбна было Расіі ў Заходняй Беларусі праводзіць русіфікацыю, адзін з яго нашчадкаў – Генадзь Багіна – быў прысланы ў нашы Пугачы. Зямлю пад хату яму далі самую горшую, каля лесу. Не ведаю, як ён тут у нас праводзіў русіфікацыю, але з цягам часу абжыўся. З’явіліся дзеці. У 1952 годзе нарадзіўся Яўген Генадзьевіч Багіна – адзін з апошніх прадаўжальнікаў роду па мужчынскай лініі таго Багіны, які быў прывезены з Італіі. Ты ж, Віця, Яўгена добра ведаеш – ён цябе вучыў у школе. Цудоўна іграў амаль на ўсіх музычных інструментах. Шкада чалавека... Пяты год пайшоў, як ён бясследна прапаў... А было ж яму ўсяго пяцьдзесят... Але для мяне не гэта галоўнае, а тое, што я неяк з мужыкамі пайшоў на могілкі капаць дол, каб пахаваць старога Багіну. А там ужо былі пахаваны Багіны, і нам сказалі, што трэба капаць так, каб потым усе магілы можна было аб’яднаць адным помнікам. Я звярнуў увагу на помнік сына Генадзя Багіны, які памёр у дзіцячым узросце. Каменны помнік даўно ўрос у зямлю, і калі мы яго дасталі, то мне ў вочы кінуўся польскамоўны надпіс, які паведамляў пра тое, які майстра зрабіў гэты помнік...» Антон, кінуўшы недакурак і закурыўшы новую цыгарэту, працягваў сваю гісторыю: «На помніку ўсё па-расейску, а тое, што ў зямлю закапана, па-польску. Гэта ж трэба, майстра рабіў помнік і, ставячы на ім сваё прозвішча, ведаў, што яго не будзе бачна з зямлі...» «Ну і што...» – неяк абыякава, але так, каб не пакрыўдзіць свайго сваяка сказаў я. «Ну ты сам падумай... Майстра, які рабіў помнік, відаць, усё ж спадзяваўся, што некалі нехта прачытае яго прозвішча... І прачытаць яго прозвішча выпала мне... Разумееш?..» – «Як яго прозвішча?..» – «А ўжо не памятаю... Нейкае наша, тутэйшае, беларускае...» – «Антон, ты мне раскажы, як прапаў Яўген Генадзьевіч...» – «Што тут расказваць? Ну прапаў чалавек...» – «Як прапаў?..» – «Гэта было ў маі. Хавалі ў вёсцы маладога хлопца, студэнта. Ён, навыкідаўшыся на выхадныя гною з хлева, прыехаўшы ў Мінск у інтэрнат, не пайшоў на вучобу, а, сказаўшы сябрам, што яму дрэнна, застаўся ў пакоі. Калі хлопцы вярнуліся з заняткаў, іх сябар быў ужо мёртвы. Дарэчы, той хлопец быў сваяком Яўгена Генадзьевіча. У нас маладых прынята хаваць прыгожа. І вось настаўнікі прыдумалі, каб не трымаць у руках кветкі, якія будуць кідацца пад ногі тым, хто будзе несці труну, адправіць Яўгена дамоў, каб ён прынёс вялізную карзіну, у якой у яго дома насілі сечку каровам. Яўген пайшоў. Прайшла гадзіна, дзве, а яго няма і няма. Ужо і хлопца пахавалі, ужо і за памінальны стол селі, а Яўген не вяртаецца. Жонка яго за сталом нават пажартавала: «Ён у мяне такі сарамлівы, што нават на памінкі яго трэба за руку весці...» Назаўтра раніцай званю жонцы Яўгена і даведваюся, што яго і цяпер няма дома. Вырашылі шукаць. Паднялі ўсю школу, міліцыю з сабакамі... Прачасалі ўсе навакольныя лясы, ямы, студні... Усё агледзелі... Няма ні следу... Шукалі доўга... І не знайшлі... Шкада чалавека... Ён мне цяпер часта сніцца... Ідзе па дарозе і ўсміхаецца...» – «А што ты думаеш, Антон? Як ён і дзе мог прапасці?» – «Не ведаю...» – «А можа, яго іншапланецяне ўкралі?..» – больш жартам чым усур’ёз запытаўся я. Антон усміхнуўся і адказаў: «А што ты думаеш, можа...» Не ведаю, колькі я з Антонам яшчэ б гаварыў, калі б мяне не паклікала мама ў хату абедаць. Сядзім абедаем, і раптам зазвінеў тэлефон. Званіла з Татар цётка Шурка: «Ніна, вы там бульбоўнік косіце, а над вашай вёскай пазаўчора лятаў вялізарны­вялізарны сіні шар. Вы відзілі?» – «Які шар? Нічога мы не відзілі! А ты сама яго відзіла?» – «Я не відзіла. Відзіла суседка, якая хадзіла да вас у Пугачы ў магазін». – «Усё яна выдумала. Шар над Пугачамі лётаў, але гэта было гадоў пяць назад, і быў ён не сіні, а чырвоны. Я сама відзіла, як ён садзіўся над лесам...» І я ўспомніў, што недзе гадоў дваццаць назад, мама расказвала, калі яна хадзіла перавязваць карову, то бачыла, як над вёскай высока ў небе доўга вісеў вялізарны, серабрыстага колеру прадмет, які час ад часу мяняў сваю форму, а потым нечакана знік, нібы растаў у бясхмарным небе. У той дзень тое НЛА бачыла не толькі мая мама, а яшчэ некалькі аднавяскоўцаў. Мой брат Вова таксама гадоў дзесяць назад бачыў, калі выходзіў ноччу на вуліцу, як над лесам, што за Юстынавай гарой, доўга вісеў вялізарны чырвоны шар, які час ад часу мяняў сваё месца і пераліваўся ўсімі колерамі вясёлкі...

Вярнуўшыся дамоў, я расказаў жонцы і пра тое, як мы з бацькам касілі бульбоўнік, і як з Максімам лавілі рыбу, і як хадзілі ў грыбы, і не забыўся пра Яўгена Генадзьевіча Багіну, і пра сіні шар, які бачыла цётка з Татар... На маё пытанне: «А ці маглі іншапланецяне ўкрасці Яўгена Багіну?» мая Людміла нічога канкрэтнага не адказала, а толькі папрасіла болей не гаварыць пра гэта перад сном. І я, замоўкшы, раптам уявіў тое, што сніцца Антону Янушкевічу: «Па пыльнай палявой дарозе, басанож, у белай кашулі і светлых штанах вяртаецца дамоў невядома адкуль Яўген Багіна і ўсміхаецца, нібыта ведае тое, што нікому і ніколі з нас не будзе вядома...»

         * * *

         Рђ ты ляцела над зямлёй заснежнай,

         РЇРє лісцяў пажаўцелых вырай РїРѕР·РЅС–.

         Р† ты была, СЏРє вецер, незалежнай

         РђРґ гэтых белых СЃРЅРѕСћ, што ўслалі пожні.

         Рђ СЏ ішоў, СЏРє выгнаны сабака,

         РЈ пошуках цяпла С– смерці лютай.

         Р† цень РјРѕР№, СЏРє пракляты СЃСЏР±СЂР°, плакаў,

         Сляды мае самотнасці атрутай

         Штохвілі РїРѕСћРЅС–Сћ, быццам куфлі ледзяныя.

         Рђ ты ляцела, СЏРє мая надзея,

         РЈ светлы РґРѕРј, РґР·Рµ СћСЃРµ РјС‹ – маладыя,

         Дзе кожны дзень – анёльская нядзеля.

         Р† СЏ прыйшоў Сѓ свет, РґР·Рµ СћСЃС‘ нявечна,

         Дзе лісцяў пажаўцелых РїРѕР·РЅС– вырай

         РЈ небе чорным, РЅС–Р±С‹ Шлях той Млечны,

         Дзе плача д’ябал над зламанай лірай.

         * * *

         Р† патухла святло, Р±С‹ спалілася неба...

         Р† РјРЅРµ вецер сказаў, што баяцца РЅРµ трэба,

         Што бязгрэшных РЅСЏРјР°, СЏРє РЅСЏРјР° тут былога,

         Бо былое – РЅРµ Храм, Р° РґР° Храма дарога...

         Р† патухла святло, быццам Храм разбурылі,

         Р† спусціўся анёл, С– анёла забілі...

         РЇ вяртаўся дамоў, СЏРє вяртаецца пыл

         Р—-пад счарнелых нябёс РґР° забытых магіл...

2007. Цвіце бульбоўнік. Над белымі кветачкамі лётаюць пчолы. Я з бацькам сяджу на прызбе хаты, і мне добра, бо я дома...