Стаж знаходжання цікавага арыгінальнага паэта Віктара Шніпа на службе (калі ўжываць канцэлярызмы, то да канца) яе вялікасці Паэзіі даволі значны, і, па сутнасці, складае амаль тры дзесяцігоддзі, калі лічыць ад першай публікацыі “Семнаццаць мне”, якую зрабіў 17-гадовы юнак у “Чырвонай змене”. З гэтага часу ягоныя падборкі і пачалі з’яўляцца ў тагачаснай абласной і рэспубліканскай перыёдыцы. Хаця ў паэзіі, як і наогул мастацтве, лічбам не даецца веры, у дадзеным выпадку прыйдзецца надаць ім пэўнае значэнне, бо Віктар Шніп – адзін з тых нешматлікіх паэтаў, што надзвычай актыўна працавалі на пераломе стагоддзяў. Якраз у апошнія дзесяцігоддзі замоўкла ліра вядучых беларускіх паэтаў, многія значна знізілі свой творчы патэнцыял або замаўчалі зусім, а В.Шніп праявіў выключную актыўнасць, выдаўшы ў даволі складаны час значную колькасць паэтычных зборнікаў. Менавіта ў гэты перыяд у грамадстве адбыліся кардынальныя, анталагічныя змены, у свядомасці насельніцтва, у самім мастацтве ўключна з літаратурай, у ідэйна-эстэтычных арыентацыях як грамадзян, так і саміх мастакоў слова, жыве ён у зусім іншай краіне, а не там, дзе пачынаў сваю творчасць. Ужо толькі з гэтага пункту гледжання ягоная творчасць выклікае адпаведную цікавасць, бо адлюстроўвае (павінна адлюстроўваць?) выключныя змены ў першай. А калі дапоўніць, што за гэты час аўтар сам прайшоў выключна складаную эвалюцыю ад традыцыйнай вясковай лірыкі, у нечым падобнай на звыклую беларускую паэзію ўсяго мінулага стагоддзя, да паэзіі філасофскага складу, паэзіі слова публіцыстычнага, трыбуннага, песеннага, стаў са звычайнага наіўнага рэфлексуючага па звычайных прадказальных падзеях юнака назіральным вопытным мужчынам, якому да ўсяго справа ў жыцці і літаратуры, дзе хочацца сказаць сваё важкае слова.

Р—Р° гэты час убачылі свет Р·Р±РѕСЂРЅС–РєС– паэзіі “Гронка святла”, “Пошук радасці”, “Горад Утопія”, “Шляхам ветру”, “Чырвоны ліхтар”, “Беларускае мора”, “Інквізіцыя”, “Воўчы вецер”. Хаця зборнікамі Сћ класічным разуменні можна назваць толькі першыя, юнацкія выданні паэта.  Р‘Рѕ наступныя ўяўляюцца толькі кнігамі, кожная Р· СЏРєС–С… пабудавана Сћ поўнай адпаведнасці Р· аўтарскай задумай, падпарадкавана агульнай аўтарскай канцэпцыі, Р±Рѕ кожны наступны раздзел дапаўняе папярэдні, працуючы разам РЅР° адзіную С–РґСЌСЋ.  

Першыя зборнікі Віктара Шніпа надзвычай традыцыйныя для беларускай паэзіі. Падчас нават празмерна традыцыйныя як для 80-х гадоў канца мінулага стагоддзя, бо якраз “вершы пра будаўнікоў і пра родную вёску Пугачы, пра надзённы клопат сучасніка і пра маці склалі першы зборнік здольнага паэта” (так сказана ў прадмове да “Гронкі святла”, па-руску чамусьці перакладзена “Солнечная гроздь”). Хаця трэба адзначыць неблагое паэтычнае майстэрства маладога аўтара, які, услед за сваімі шматлікімі папярэднікамі, хоча здзівіць чытача цікавымі асацыяцыямі і метафарызацыяй свету – “рунёвае сонца”, “вясёлых думак ласяня”, “маланак светлыя галіны”, “і сонца на рагах Падыме лось з кустоў”, “пасадзіў ля гаю куст агню”, “якуцкія вавёркі коцяць сонца ў Беларусь”.

Калі Сћ згаданых зборніках вершы друкаваліся Сћ адвольным парадку, то кожны Р· наступных вылучаецца прадуманасцю С– арганізацыя頠канкрэтных раздзелаў, што раскрываюць адпаведны аспект адзінай канцэпцыі. Так, Р·Р±РѕСЂРЅС–Рє “Шляхам ветру” (1990) складаецца Р· чатырох раздзелаў, СЏРєС–СЏ РЅРµ толькі ўражваюць метафарычнасцю сваіх загалоўкаў (“Сівы вецер”, “Вецер ісціны”, “Вецер камяніц”, “Задумны вецер”), але тым самым пазначаюць сутнасць таго няўлоўнага паняцця, што называе сабой РЅРµ РїСЌСћРЅСѓСЋ атмасферную з’яву, Р° нешта невымерна большае – “И возвращается ветер РЅР° РєСЂСѓРіРё своя”.  РњРµРЅР°РІС–та таму СЏРє працяг агульнай задумы С– пошукаў СЃСЌРЅСЃСѓ быцця Р±СѓРґР·Рµ ўспрымацца “Воўчы вецер” (СЏРєС– выйшаў сумесна Р· “Рыцарскімі хронікамі” Р›.Рублеўскай Сѓ 2001 РіРѕРґР·Рµ Сћ бібліятэцы часопіса “Куфэрак Віленшчыны” С– Сћ СЏРєС– ўвайшлі вершы, напісаныя Сћ апошнія гады РҐРҐ стагоддзя). Вецер мае   дзесяткі, сотні самых незвычайных эпітэтаў Сѓ беларускай паэзіі.  РђРґРЅР°Рє падобнага ўспрыняцця, СЏРє Сѓ Р’.РЁРЅС–РїР°,  СЏС€С‡СЌ РЅРµ было. Менавіта гэты скразны вобраз нечага існага, адчувальнага, але няўлоўнага, неспазнальнага С– дапамагае аўтару РїР°-СЃРІРѕР№РјСѓ ўбачыць вельмі РјРЅРѕРіС–СЏ звыклыя рэчы С– перадаць адчуванне ўспрыняцця гэтага вечнага С– Сћ той час вечнага зменнага свету С– жыцця.

Праўда, раздзелы апошняй РїР° часе РєРЅС–РіС– “Беларускага мора” аўтар называць РЅРµ Р±СѓРґР·Рµ, Р° проста паставіць лічбы 1, 2, 3, Р±Рѕ “асноўны змест новай РєРЅС–РіС– складаюць балады гістарычнага плана, санеты РїСЂР° каханне С– верлібры, СЏРєС–СЏ Р· цікавасцю чытаюцца С– запамінаюцца” (так Сѓ анатацыі).  

Яшчэ больш згарманізаванай уяўляецца Р±СѓРґРѕРІР° РєРЅС–РіС– “На рэштках храма”, раздзелы СЏРєРѕР№ (“Да Бога мая адлятала душа…”, “Пакуль гарыць свечка”, “Белы свет, РґР·Рµ нам канаць”, “Па дарозе бясконцай, СЏРє вечнасць зямная”) дасканала адлюстроўваюць светабачанне, светаўспрыманне С– светаадлюстраванне паэта.  

Што ж новага ўнёс В.Шніп у беларускую літаратуру?

Фальклорны пачатак Сѓ паэзіі Віктара РЁРЅС–РїР°, СЏРє С– Сћ творчасці практычна СћСЃС–С… беларускіх паэтаў канца ХІХ стагоддзя, выразна адчувальны РЅР° працягу ўсёй творчасці. Праўда, зведаў даволі сур’ёзную эвалюцыю. РЈ першых зборніках паэта ён РЅРµ вельмі РєС–РґРєС–, яскравы, Р° болей прыхаваны, апасродкаваны, праяўляецца перш Р·Р° СћСЃС‘ Сћ паэтыцы, структуры паэтычнага радка, Р·-Р·Р° сваёй арганічнасці РЅРµ вельмі лёгка паддаецца класіфікацыі С– вывучэнню. РЈ наступных гэта ўжо становіцца выразна заўважным, Р°  Р°СЂС‹РµРЅС‚ацыя РЅР° адпаведныя пласты нацыянальнага менталітэту, нацыянальнай свядомасці становіцца вызначальнай адметнасцю РјРЅРѕРіС–С… твораў.

Перш за ўсё гэта тычыцца народнай міфалогіі і фантастыкі. Бадай ніхто з сучасных паэтаў так арганічна не ўспрыняў, засвоіў і ўвасобіў гэты складанейшы, анталагічны пласт светаразумення і светаўспрымання нацыі. У нечым Віктар Шніп як бы працягвае мастацкі эксперымент, пачатак якому быў пакладзены слынным Янам Баршчэўскім ў ХІХ ст., а затым значна ўзмоцнены творчымі пошукамі Янкі Купалы і Максіма Багдановіча пачатку ХХ стагоддзя.

Свядомую арыентацыю на найбольш старажытныя і архаічныя пласты фальклору падкрэслівае і з’яўленне аўтарскіх жанравых вызначэнняў – казка, паданне, ці персанажаў народнай міфалогіі і дэманалогіі – цмок, ваўкалак, д’ябал, начніцы etc. Іх колькасць і мастацкая значнасць настолькі вялікая, што, па сутнасці, міфалагічныя персанажы створаюць адпаведны антураж, чым выклікаюцца адпаведная настраёвасць і атмасфера не толькі паасобных твораў, але і зборнікаў у цэлым.

Нешта падобнае было ў “Згуках Бацькаўшчыны” Максіма Кніжніка, які ў далечыні ад Радзімы стварае ідэальны вобраз краіны-браначкі, дзе пануюць у сваіх адпаведных сферах лесавікі, вадзянікі і русалкі, шнуруюць ваўкалакі, валадарыць Змяіны Цар. Веліччу і захапленнем гэтай магутнасцю вее ад падобнага ўспрыняцця роднага краю, што нарадзіла такую паэтычную і магутную сілу, якая, нягледзячы на сваю даволі рэдкую жорсткасць і помслівасць, у цэлым застаецца пазітыўна светлай.

Міфалагічныя постаці ў паэтычным свеце Віктара Шніпа выконваюць зусім іншую ролю, бо і сам свет паэта выразна адметны – ён выключна старажытны, змрочны, пачварны. Ён кантрастуе з космасам Максіма Багдановіча, і становіцца значна бліжэйшым да свету Купалы – і зусім не на аснове падабенства вобразаў (апошнія выключна адметныя), але паводле выконваемай функцыі. Атмасфера большасці апошніх зборнікаў Віктара Шніпа жорсткая, змрочная. Не выпадкова адзін з раздзелаў зборніка “На рэштках храма” так і называецца – “Белы свет, дзе нам канаць”. Нячысцікі ў самай рознай іпастасі авалодалі ўсім. Чэрці сядзяць за сталом у хаце, нячысты – на покуці, яго гоняць чапялой, а ён імкнецца сесці на карак.

Менавіта тут адбываецца спальванне ведзьмака, тут у чарговы раз шукаюць Нячыстага, што сурочыў край, нават сарокі скачуць як чэрці (“Ціхае мястэчка”). Нават вецер праклінае свой бяздомны лёс, бо вылазяць з-пад пнёў вужакі, злятаюцца і ведзьмы, і вароны, “буяе жуда сакавітай, маўклівай, як вечнасць, травой”.

         Пад рогат д’яблаў

         РЈ атрутным тумане курганне,

         Чорны прывід РЅР° чорным кані

         Скача гулка насустрач світанню,

         Скача Сћ смерці сляпыя агні.

У свой час Я.Баршчэўскі, імкнучыся стварыць адпаведны настрой, паказваў д’яблаў, што прымалі самыя разнастайныя абліччы (“волаты ў дзіўных і старажытных абліччах”, жахлівыя монстры, крылатыя гадзюкі і цмокі, цэлае д’яблавае кубло, страшыдлы з сабачымі галавамі і казлінымі нагамі, якія прымушаюць чалавека траціць чалавечае ў сваёй душы і тым самым забываць дарогу да Храма. “Там, на пагорку, сярод бярэзін, стаяў мураваны касцёлік, -- а цяпер ад дрэў тых толькі пянькі тырчаць з зямлі, касцёл у руінах, без дзвярэй і даху”. У творчасці Я.Баршчэўскага Плачка рыдае “на парозе забытае вамі святыні”. У Віктара Шніпа на руінах разбуранага замка з’яўляецца загадкавая постаць:

         Начамі РЅР° замчышчы плача князёўна,

         Р† слёзы князёўны тугой напаўняюць прастор.

         Ды плачу РЅРµ чуе ніхто СѓСЃС‘ СЂРѕСћРЅР°...

Вобраз замка набывае статус мадэлі свету, адлюстроўваючы універсальныя кардынальныя асновапалажэнні і адначасова асабістае сакральнае ўспрыняцце.

Здаўна лічыцца, што адметнасцю беларускага менталітэту з’яўляецца арганічнае спалучэнне, узаемаўплыў і ўзаемадапаўненне язычніцкіх і хрысціянскіх элементаў, пра што вельмі маляўніча і доказна, аргументавана сведчыць і В.Шніп. Так, у “вянок бабулі Ганне “Два вершы” ён сцвярджае: “Я помню бабуліны казкі”, якая навучыла яго, маленькага, размаўляць з вадой, дрэвамі, птушкамі, верыць у добры агонь, не баяцца ні жыцця, ні смерці, паміж якімі няма непераадольнай мяжы (так, сцэна пахавання роднага чалавека напоўнена выразным індуісцкім успрыманнем – “і не страшна памерці і не страшна жыць глядзім на той свет у які адплывае бабуля а мы стаім на беразе”.

Разам з тым казкі, узноўленыя і пераствораныя паэтам Віктарам Шніпам, выразна адрозныя ад тых, што, як мы можам здагадвацца, чуў маленькі Віця. Так, у “Казцы пра волата” ён у пэўнай адпаведнасці з традыцыяй сцвярджае, што гэтая зямля не святая, бо на ёй цмокі страшныя жывуць. У поўнай адпаведнасці з законамі жанру намаляваны герой, зразумела, багатыр, які збіраецца знішчыць пачвараў, што п’юць людскую кроў. Аднак далейшае развіццё сюжэта набывае адметную інтэрпрэтацыю – намаганні волата не прынеслі плёну – ворагі не знішчаны, не здабыў ён ні дзяржавы, ні прынцэсы, ні кароны, адно толькі (выразны празнізм!) боты растаптаў. Але разам з тым ён, вярнуўшыся жывым дадому, ізноў выпраўляецца на пошукі слядоў страшэнных пачвар. Зло – невынішчальнае, а барацьба з ім – перманентная, якая і будзе пастаянна патрабаваць новых герояў, для якіх сэнсам жыцця і застаецца не перамога з адпаведным трыумфам і здабычай, а сам працэс змагання.

РџР°-СЃРІРѕР№РјСѓ інтэрпрэтуе аўтар “Казку РїСЂР° іголку”, якая вырастае РїР° аналогіі Р· народнымі ўяўленнямі РїСЂР° торбу, што коціцца Р· вялікага РіРѕСЂР±Р° (ёсць Сѓ СЏРіРѕ С– аднайменны верш “Торба”, што развівае гэты матыў) ці цяжар, што ляжыць Сѓ чалавека РЅР° душы. РЈ выніку ўтвараецца сінкрэтычны вобраз каменя, што падае Р· вялікай гары Сћ бездань. Падзенне каменя, суправаджаемае пылам РґР° аблачын, жудасным выццём Р·РІСЏСЂРѕСћ, СЏРє С– СЏРіРѕРЅС‹ нечаканы ўзлёт РґР° зораў, Р° затым палёт Р· Богам РЅР° хвары Сћ нязведаны свет, нарэшце, факты мінулага (“камень жа гэты РЅРµ просты Р·СѓСЃС–Рј, Р· ведзьмай РЅР° С–Рј цалаваўся вядзьмак”), сведчыць РїСЂР° тое, што звыклы бег рэчаў можа парушыць толькі ўнікальная асоба, якая ўсведамляе С– прымае сваю выключнасць С– наканаванасць. (РЈ дадзеным выпадку гэта асілак-смяльчак, што даў пачатак шматстайнага С– шматвобразнага СЂСѓС…Сѓ каменя, спіхнуўшы СЏРіРѕ Р· гары, разбурыў СЏРіРѕРЅСѓСЋ першапачатковую сутнасць (слуга, СЂСЌС‡ нячыстай сілы), прымусіўшы тым самым змяніць С– сутнасць навакольных рэчаў, Р±Рѕ раптам становіцца весела адзінокім,  СЏРєС–СЏ раней зведалі жудасць Сѓ палоне самоты).

У народнай міфалогіі, у спадчыне Я.Баршчэўскага і М.Багдановіча існуе ўснёсла-паэтычны вобраз змея, вужа, які ўспрымаецца магутнай, неўтаймавальнай сілай, што выклікае адначасова і захапленне, і жах перад неспазнаным непераадольным стыхійным пачаткам прыроды, што куды мацней за ўяўную дужасць чалавека. Вуж, якому пакланяліся ў ХІХ ст., заўсёды паэтызуецца ў беларусаў, асабліва Вужыны Цар. Згадаем героя прозы Я.Баршчэўскага, які сустрэў дзіўны караван: “Яны, сыкаючы, саступалі з ягонае дарогі… Страчае Сямён такога велізарнага вужа, якога ніколі не бачыў. Той смела паўзе, а на ягонай галаве зіхаціць золата. Сямён раскінуў белую хустку перад ім і укленчыў. Вуж упусціў з галавы карону. З радасцю разглядаў Сямён залаты скарб, падобны на два бліскучыя лісцікі, што канцамі зрасліся між сабою”.

РЈ Рђ.Багдановіча СЃРІРѕР№ Р—РјСЏС–РЅС‹ Цар – «Онъ РїРѕ величенЪ больше РІСЃРЄС…СЉ РёС…СЉ, чешуя его отливаетъ серебромъ Рё золотомъ, РЅР° головЪ его РєРѕСЂРѕРЅР° РёР· золотых рожковъ».  

Паэт канца ХХ ст. Віктар Шніп выразна палемізуе з класікамі і нават адмаўляе традыцыйнае ўспрыняцце спрадвечнага беларуса, кардынальна мяняючы рэалізацыю міфа. Так, у вершы “Залатая карона змяі” галоўны атрыбут царскай улады ўжо не на галаве велічнай і страшэннай істоты, а “як сонца мёртвае пустыні Прамяніць з чорнае канавы”, дзе цячэ кроў-вада. Вецер коціць карону залатую па белым свеце, яна нясецца па краі нібы гром. Але гэтага ніхто не чуе, ніхто не здзіўлены збегам абставін – мы “засядаем, Змяю, галодныя, жаром”. Падобнага развіцця падзей, прачытання класічнага міфа, эвалюцыі сюжэта было цяжкавата чакаць нават ад аўтара з такім парадаксальным мысленнем, якім і ўяўляецца В.Шніп. Так, ягоным антыподам велічнаму вобразу становіцца “воран з залатой каронай, якой не меў ніводзін цар”. Супрацьпастаўленне яўнае і апасродкаванае птушкі і паўзуна зусім не выпадковае. Сімпатыі чалавека да першай, як і адкрытая агіда да другога, зусім не выпадковыя і знаходзяцца на ўзроўні інстынктыўнага, падсвядомага ўспрыняцця. У паэзіі, мастацтве ўсё наадварот. В.Шніп паказвае, як і ў фальклорным успрыманні, свайго ворана яскравым прадстаўніком смерці, змрочнага, рэакцыйнага, пачварнага. Таму ён траціць атрыбуты птушынага класу, атраду, бо ўжо зусім не лятае, а толькі гучней за ўсіх гарланіць “Кар”. Вобраз значна ўзмацняе і адцяняе, як сапраўднага караля світа, фон – лес, які таксама ўспрымаецца мёртвым (як у іншай замалёўцы-эскізе:

         Лес памёр. Неўзабаве Р·Р° С–Рј перасохне

         Крыніца,

         Р† царыца Вужака ўцячэ ад бядоты ліхой.

         Спее Сћ хмары чарнюткай над Лесам СЃСѓС…С–Рј бліскавіца,

         Рђ Сћ Айчыне РЅСЏРјР° Чалавека Р· жывою вадой.)

Толькі сваркі птушачак Р·Р° крошкі падкрэсліваюць мізэрнасць жыццёвых памкненняў С– страсцей, калі адбываецца анталагічная трагедыя быцця. Р’РѕСЃСЊ чаму ніколі РЅРµ ўсклікне С– воран “Never more”, СЏРє Сѓ Р­.РџРѕ.  

Выразна па-свойму інтэрпрэтуе Віктар Шніп і вобраз сабакі (аднайменны верш), які здыхае (так у творы), але не паўзе да Хаты, дзе ягоныя сытыя браты абжыраюцца на святы крывёю. І хаця ён яшчэ раз-пораз згадвае поўнае карыта, але цалкам разумее, што быў у мінулым жыцці рабом, сабакам, сытасць якога абумоўлена ланцугом. А адзінае багацце ў свеце – гэта воля, нават смяротная. У гэтым плане Сабака (а менавіта так яго пачынаеш успрымаць), насуперак звыклай традыцыі (згадаем хоць бы Альгерда Абуховіча), вышэй за Ваўкалаку (аднайменны верш), які хоць і з’яўляецца нашчадкам спрадвечнага героя беларускіх фантастычных уяўленняў, але губляе сваю асноваўтваральную якасць уласнай сутнасці – волю, бо аддае яе за ўяўную любоў да прыгожай, аж страшна, Панны. У працэсе гэтай пагоні ён, як і сябры сабакі з папярэдняга твора, у пагоні за сучкай (так у тэксце! – І.Ш.) траціць усе сілы, і ўжо не можа ні плакаць, ні выць, ні скавытаць. Вось чаму сапраўдным героем успрымаецца ўжо рэальны вольны воўк айчынных лясоў (“Воўк”), які, прадчуваючы гібель, вые як шалёны. Ён не баіцца смерці, бо апошняя любіць яго:

         Р† РІРѕСЃСЊ апошні РјС–Рі жыцця,

         Апошні ўздых, СЏРє развітанне…

         Яшчэ сабакі ўслед ляцяць,

         Яшчэ нясецца паляванне.

Увогуле, воўк – адзін з улюбёных персанажаў шніпаўскай фантастыкі. Звер прыходзіць да цела замеценага снегам маладога і наіўнага інсургента (“…Песні слухаю, і піва п’ю”); з няшчаснай дуэлі адзінокі паэт вяртаецца “нібы воўк, што ўцякаў ад ваўкоў” (“…У зіме адзінокія мы”); сябрам-аднадумцам успрымаецца ён герою, што аказаўся вінаватым у гібелі друга:

         Р’РѕСћРє ля агню пасівелы сядзіць,

         Быццам Р±С‹ ідал, РЅР° поле глядзіць.

         Р’РѕСћРє адзінокі сем дзён РЅРµ засне,

         Будзе маўчаць Сѓ чаканні РјСЏРЅРµ.

         Толькі сп’янелы сусед

         РџРѕР№РґР·Рµ праз поле адзін РґР° ваўка,

         РќРµ задрыжыць Сѓ суседа рука…

         Р’РѕСћРє перад смерцю, СЏРє д’ябал, завые,

         Ўспыхнуць Сѓ прыску вуглі залатыя…

Наогул, арыгінальны паэт Віктар Шніп будзе зусім па-свойму інтэрпрэтаваць многія звыклыя фальклорныя сюжэты. Так, зачараваная царэўна не ведае, нават не здагадваецца пра сваю карону, бо няма на свеце каралевіча, які выстраліць з лука. А адзін мажлівы мужчына паціху співаецца (“Жаба”). Нерэалізаванасць аднаго састаўнога элемента класічнага сюжэта міфа прыводзіць да распаду ўсяго фантастычнага ўяўлення.

З 13-й кватэры выганяюць маладога сучаснага дамавіка (“Дом”), які піў каву, слухаў жалезны рок будаўнікоў метро, чытаў беларускія кніжкі і спяваў песні продкаў. Відаць, якраз гэтае непадабенства да класічнага першаўзору і прыводзіць да падобнае нязвыклае рэалізацыі.

На пачатку мінулага стагоддзя Я.Купала, адштурхоўваючыся ад міфа аб заклятым вясельным поездзе, які не можа дастацца дадому, стварыў абагулены вобраз народа, які вымушаны вандраваць па свеце, не маючы мажлівасці ўзбіцца на цвёрды шлях. Віктар Шніп сцвярджае, што і ў канцы стагоддзя дарога дадому надзвычай цяжкая, бо на роднай сцежцы – “рэчкі віравалі – зрывалі дрэвы, камяні. Маланкі падалі на хвалі І патухалі ўглыбіні”. Па чорнай дарозе праз чорную ноч, з самотай замест ранейшай радасці вяртаецца дахаты лірычны герой паэта, але на Радзіме яго ўжо ніхто не чакае, бо ў хаце даўно жывуць чужынцы. Толькі рабіна, што некалі ён пасадзіў, ласкава ўсміхнулася роднаму чалавеку. Ян Баршчэўскі згадваў пра волатаў, што ўставалі з магілаў, каб адпомсціць неразумным нашчадкам. З-пад зямлі выходзілі героі Янкі Купалы, Якуба Коласа, якія часцей за ўсё вярталіся назад, бо не маглі змірыцца з сучаснымі норавамі. Пасля страшнага ўдару перуна (верш “Калгаснага каня скрадзе цыган”) у курган з апошняга выходзіць князь, што кліча сваіх вояў. Але ніхто болей не выйдзе з-пад зямлі, як і не пусцяць князя ў былую царкву, дзе цяпер размешчаны склад. Трагедыя нацыі, гнеўна ўвасобленая класікамі-прарокамі, ва ўспрыняцці паэта-сучасніка значна зніжае свой болевы парог, чаму спрыяе добра распрацаваная, але схаваная, іронія – звыклая схованка беларускага інтэлігента.

Ягоны герой перастаў пытацца – “усе пытанні страцілі значэнне”, хаця

         Шчэ ёсць Беларусы, што вераць Сѓ Волю,

         Іх веру РЅС–РєРѕРјСѓ, нічым РЅРµ забіць…

         Рђ РЃРЅ памірае – такая ўжо доля,

         Анёл РїР° душу Р· Беларусі ляціць.

Анёлы, як антыпод змрочнай хеўры нячысцікаў, даволі часта будуць з’яўляцца ў паэтычным свеце В.Шніпа. Але ў адрозненне ад гераіні балады А.Міцкевіча “Свіцязянка”, якая бачыла ў сіняве заступніка, палёт анёла над сучаснікамі амаль ніхто не заўважыў. Яны з’яўляюцца як бліскавіца, як недасягальная мара, якую нельга практычна ўбачыць, а тым болей затрымаць.

Бо ўсё ў канцы стагоддзя мізарнее. У тым ліку і прарокі (аднайменны верш), якія зусім не падобны на купалаўскіх па моцы характару, тэмпераменту, пастаўленай мэце. Адзінае, што іх аб’ядноўвае, гэта абсалютнае раўнадушша тых, да каго яны звяртаюцца.

З народным светаўспрыняццем В.Шніпа звязвае і выразна анімістычнае ўспрыняцце свету. Мы ўжо згадвалі рабіну, якая плача над героем. Ян Баршчэўскі лічыў, што дрэвы на свята Купалы збіраюцца на веча. Нават валуны тут спяваюць, не толькі сама зямля (“Валуны”). В.Шніп паказвае, што ноччу па горадзе гуляюць дрэвы, але пра гэта ведаюць толькі паэты. Услед за Ст.Пшыбышэўскім беларускі паэт сцвярджае, што “пейзаж – гэта стан душы”. Паэт інтуітыўна адчувае сувязь паміж душой усёй прыроды і сваёй уласнай душой, за выпадковасцю з’яў бачыць нейкі таямнічы свет, за межамі часу – бязмежжа вечнасці, з якой выйшаў ён сам. Мастак малюе свет такім, якім ён не бывае, але такім, якім бачыць яго ў хвіліны роспачы. Таму зразумела, чаму ягоным улюбёным жанрам сталася балада.

Віктар РЁРЅС–Рї найбольш хваравітࠠпрадчуў С– максімальна адыкватна ўвасобіў СЏСћРЅР°-схаванае прадчуванне неабходнасці кардынальных зменаў структураўтваральных асноў жанра, стане служення СЏРєРѕРјСѓ даволі значны,  Р° паслужны СЃРїС–СЃ -- уражлівы.  РџР°С‡С‹РЅР°Сћ ён выразна пад уплывам РЈ. Караткевіча. Згадаем СЏРіРѕРЅС‹ “Баладны маналог вольнага беларуса” (1990), СЏРєС– складаўся Р· пяці “балад-прамоў”:

         РЇ РЅР° касцях сваіх трымаю хлеў,

         Дзе парсюкі галодныя ўладараць.

         Наш белы храм амаль увесь счарнеў

         Р† кружыцца над С–Рј варонаў хмара…

         РЇ вольным быў РЅР° вольнае зямлі

         Р† гаварыў РЅР° роднай РјРѕРІРµ Р· Богам.

         РЈ белы Храм дарогі СћСЃС‘ вялі,

         РЈ хлеў смярдзючы вашая дарога.

Адкрытая публіцыстычнасць, парадаксальнасць сітуацыі,  РєР°СЂРґС‹РЅР°Р»СЊРЅР°Рµ супрацьнастаўленне непрымірымых светапоглядных пазіцый сведчаць аб заўважным уплыве філасофскай балады апошняга рамантыка РҐРҐ стагоддзя. РЇРµ інтанацыя   нават прадвызначана танальнасці фінальнай часткі: “ Р† толькі воля выратуе Вас, С– толькі варта паміраць Р·Р° волю”. Неабходна адзначыць, што класічныя традыцыі Р’. РЁРЅС–Рї засвоіў  РІРµР»СЊРјС– РґРѕР±СЂР°, акадэмічная школа, СЏРє сказалі Р± мастакі, Сѓ СЏРіРѕ РЅР° СћР·СЂРѕСћРЅС–. Так, зачын “Балады вандроўнікаў” вобразы СЏРµ галоўных гераінь маюць свае выразныя паралелі РЅРµ толькі Сћ славянскай, але С– еўрапейскай паэзіі. Так, Дж. Лоўс Сѓ РєРЅС–Р·Рµ “ The Britosh literature ballades “ ( London,1972 )  СЃС†РІСЏСЂРґР¶Р°Сћ, што ведзьмамі станавіліся прыгожыя дзяўчаты, СЏРєС–СЏ РїСЂС‹  Р¶С‹С†С†С– РЅРµ спазналі фізічнага кахання, абзведалі СЏРіРѕ Р· д’ябламі. Беларускі паэт РїР°-майстэрству ўвасабляе РґРѕР±СЂР° бачаную ўяўленнем класічную сітуацыю Р· дапамогаю кантрастаў, што  С…арактэрна для жанра С– надзвычайных, уласцівых хутчэй паэтыцы казкі, параўнанняў, “Прыўкрасныя” (РЈ. Караткевіч) ведзьмы сядзяць СЏРє манашкі, страх носіцца галоднай савой, вецер – жаніх невясёлы С– Рі.Рґ. Бо РЅРµ С–СЃРЅСѓРµ іншых жаніхоў ля “прыстойных ведзьмаў жахлівай красы” – даўно адскрыпелі вазы, СЏРєС–РјС– адвезлі С–С… нарачоных РЅР° могілкі. РЇРє С– РЅСЏРјР° ніякай надзеі РЅР° мінімальную спагаду гэтых пачварных істотаў, што так уласціва звыкламу нам гуманістычнаму ідэалу казкі. Ведзьмы ўжо даўно РЅР° службе цёмным сілам, СЏРЅС‹ забыліся аб сваёй былой прыналежнасці РґР° СЂРѕРґСѓ чалавечага, Р° таму маюць хаўрус толькі Р· людзьмі Р· крывёй РЅР° руках. РќРµ выпадкова герой, СЏРєС– шукае РЅРµ каралеўства, РЅРµ прыкрасную каралеўну ці жывую С– мёртвую ваду, Р° любоў-сонца РґР° сваёй Айчыны, РіС–РЅРµ Сћ змаганні Р· С–РјС–. Падобная трактоўка найбольш СЏСЂРєС–С… персаналій нацыянальнай дэманалогіі, СЏРєС– С– СћСЃСЏРіРѕ велізарнага этыка-выяўленчага патэнцыялу народнай міфалогіі, дазваляе нейтралізаваць крайнасці публіцыстычнага пачатку, уласцівага творам, што прысвечаны асэнсаванню актуальных праблем рэчаіснасці. Згадаем СЏРіРѕРЅСѓСЋ “Баладу РїСЂР° каваля”, РґР·Рµ рэалізацыя мастацкай задумы падкрэслена прамалінейная --  Р¦Р°СЂ загадвае кавалю выкаваць меч. Майстар цэлую РЅРѕС‡ працуе, Р° раніцай замест Р·Р±СЂРѕС– прыносіць плуг С– памірае. Прадказальнасць падобных высноў зніжае эстэтычную вартасць задумы.

Р’Р° ўсёй сваёй супярэчлівай з’еднасці неспалучальнага паўстае рэальны С– віртуальны свет Сѓ “Баладзе храма”. Маналог паэта выразна адцяняецца алегарычнымі вобразамі: Р·РјСЏСЏ Сћ залатой кароне РЅР° руінах святыні С– трон Хама РЅР° пустых бутэльках. Бо СћСЃС‘ зменліва С– непрадказальна там, РґР·Рµ пануе нячыстая сіла С– рушацца законы быцця (“Балада РїСЂР° сляпога, СЏРєС– СћСЃС‘ бачыў”), РґР·Рµ народ РЅРµ можа адрозніць Бога ад Шатана, С– дэнтыфаваць Божы голас, людскі плач, д’ябальскі смех (“Балада растаптанага ценю”), С– чалавеку наканавана смерць Р·Р° праўду, РјРѕРІСѓ, Р·Р° волю душы. Ды ён ужо С– РЅРµ ўспрыма堠знакаў С– знаменняў, што пасылаюць СЏРјСѓ РїСЂРѕРґРєС–, СЏРєС–СЏ некалі жылі РЅР° гэтай зямлі. (“Туманным С–  РґР°Р¶РґР»С–вым ранкам”). Бо нешта выключна чалавечае згубілі людзі Сћ гэтай сваёй двухаблічнасці С– абыякавасці РґР° СћСЃСЏРіРѕ, нават уласнага жыцця. Падобнае светаўспрыманне ўласціва РЅРµ толькі Р’.РЁРЅС–РїСѓ. РЈ беларускай баладыстыцы 80-90 гадоў нават з’яўляюцца прыступы жахаў перад тым, што завецца маім жыццём. Герой “Балады пераўтварэння” Рђ.РњС–РЅРєС–РЅР° баіцца гэтага свету, РґР·Рµ РЅРµ маюць ніякай вагі аўтамабілі, Р° кветка электрадугі РЅРµ слепіць вочы С– РЅРµ паліць далоні. РЈ СЃРІРѕР№ час Іван Драч паведаў свету РїСЂР° РљСѓР·СЊРјСѓ, СЏРєРѕРјСѓ Бог падараваў крылы: “І снилосо небо порубаним крилам”. Герой “Балады РїСЂР° чалавека-птаха” Рђ. РњС–РЅРєС–РЅР° праз жалезабетонныя пліты, праз бензінавы СЃРјСѓСЂРѕРґ, праз бляшанкі Р· закаванымі мерцвякамі пайшоў напрастакі РґР° зорак, “пакінуўшы пёрка СЏРє знак, што РЅРµ крыўдуе РЅР° чалавека-сабак”. РќР° гэтай зямлі ўжо РЅРµ будуць здзяйсняцца класічныя балады, Р±Рѕ Сћ чарапах былых велічных замкаў селяцца кажаны С– начніцы, Р° Сћ катакомбах – лёхах чэрава РЅСЏСЃРµ службу вурдалак Грабар Конша, валадар царства мёртвых (“Мірскі замак” Рђ.РњС–РЅРєС–РЅР°). РЈ гэтым хворым свеце нядужае С– сама балада (“Больная баллада” Рђ.Вазноныскага). Штасабліва СЏСЂРєР° С– адэкватна, падкрэсліваем яшчэ раз,  Р°РґС‡СѓСћ Р’.РЁРЅС–Рї С–  РїР°-майстэрску ўвасобіў гэтую “Хваробу” Сћ творчай практыцы. РЇРє гэта Сћ СЃРІРѕР№ час С– Сћ сваіх літаратурах зрабілі  Р¤. Р’С–Р№РѕРј, Р‘.Лесьман, РЈ.Высоцкі. (Р—СѓСЃС–Рј Сѓ розныя СЌРїРѕС…С– С– Р· Р·СѓСЃС–Рј розным поспехам, ал堠кожны Р· С–С… падмяніў традыцыйную баладу, здолеўшы зрабіць немажлівае – наліць старое РІС–РЅРѕ Сћ новыя РјСЏС…С–, тым самым ствараючы новыя фармальныя структуры, напоўненыя класічнымі традыцыямі Сћ спалучэнні Р· уплывамі РґРЅСЏ бягучага.

Храналагічнае творчае станаўленне вялікага  С„рнцузࠠсупадае Р· вынаходніцтвам кнігадрукавання С– захопа Канстанцінопаля                     туркамі. Балада Р’.РЁРЅС–РїР° з’явілася Сћ часы павальнай кампутарызацыі С– пачатковага этапу акупавання турэцкага Стамбула ці, што Р±СѓРґР·Рµ болей дакладна, СЏРіРѕ рэчавых рынкаў новымі беларусамі. Аднак, нягледзечы РЅР° амаль пяць стагоддзяў, што падзяляюць адметныя балады Р¤.Р’С–Р№РѕРЅР° С– антыбалады беларускага паэта, СЏРЅС‹ супаставімы падабенствам свайго светапогляду, маральнымі ацэнкамі канкрэтных з’яў, Р° таксама тою роллю, СЏРєСѓСЋ адыграла ці адыграюць Сѓ эвалюцыі жанра Сћ нацыянальных літаратурах. Мажліва, СЏРЅС‹ сведчаць С– аб тым, што РЅРµ так ужо С– адрозніваеццࠠнатура чалавека РҐV С– РҐРҐ стагоддзяў, тым болей існуючых ці жывучых (СЏРє каму падабаецца) Сѓ больш-менш падобных умовах. Падабенства праблематыкі быцця абумоўлівае падабенства СЏРµ рэалізацыі, Р±Рѕ паэты тварылі Сћ СЌРїРѕС…Сѓ пераменаў, Сѓ драматычныя часы, асвечаныя сполахам  С‚рагедыйнасці стагоддзяў, СЏРєС–СЏ непасрэдна ўплывалі РЅР° канкрэтную асобу, што пакутуе Сћ гэтым свеце Р·-Р·Р° немажлівасці ўласнай рэалізацыі – РЅС–  С„ізічнай,  РЅС– духоўнай. РЈСЃРµ СЏРЅС‹ адзінокія Сћ гэтым свеце, СЏРєРѕРіРѕ РЅРµ разумеюць С– баяцца. Асабліва парадаксальны С– страхотны свет Сѓ баладыстыцы польскага паэта Р‘. Лесьмяна. Балады Р¤. Р’С–Р№РѕРЅР° С– Р’. РЁРЅС–РїР° больш рэальныя, але РЅРµ менш трагічныя. Французскі С– беларускі паэты пазбягаюць іншасказанняў С–  Р°Р»РµРіРѕСЂС‹Р№. Нават бытавыя падрабязнасці, РЅРµ толькі Р·СѓСЃС–Рј РЅРµ ўласцівыя класічным рамантычным узорам, але нават антаганістычныя высокаму стылю жанру, становяцца падчас вызначальнымі. Згадаем, напрыклад, пратэст, што СћР·РЅСЏСћСЃСЏ Сћ рамантычным асяроддзі, калі Рџ.Каценін Сѓ баладзе “Убійца” назваў месяц лысым. РЈ РҐРҐ СЃС‚. ужо РЅС–РєРѕРіР° РЅРµ шакіравала, калі Р­.Шыманьскі сваю balladu perwersСѓjnu “ O dw?ch siostrach lesbijkach” завяршаў так: “Bo ballada nast?pna b?dzie wznios?a I czysta o legalnych, lojalnych hoРјoseksualistach.”

Падзеі Сћ класічнай баладзе адбываюцца РЅР° авансцэне гісторыі, РґР·Рµ закон прасторы С– часу РЅРµ дзейнічае. Нешта падобнае – Сѓ першую чаргу адсутнасць СЃСѓРІСЏР·С– Р· канкрэтнай эпохай – прадвызначае С– паэтыку баладыстык Р‘. Лесмана. Наўрад ці хто можа Р· пэўнай доляй верагоднасці вызначыць час, калі сутыкнуліся ягоныя Свідрыга С– Мідрыга, няўклюдна высечаны звычайнай сякерай Хрыстос сышоў Р· крыжа РґР° кульгавага жаўнера, Р° німфа спакусіла няшчаснага калеку. Мажліва – учора, Р° можа С– вечнасць таму. Р† РґР·Рµ гэта адбылося – Сѓ лясах Рэчы Паспалітай, Сѓ рэмбаўскім ліване ці РІР° Сћ РјРѕСћРЅР° – рамантычным свеце – РЅС–РєРѕРјСѓ РЅРµ РІСЏРґРѕРјР°. Баладны свет Р¤.Р’С–Р№РѕРЅР° надзвычай цесна звязаны Р· французскай рэальнасцю РҐРЈ СЃС‚., нават цяпер можна рэканструяваць рэальна падзеі, імёны, нягледзечы РЅР° тое, што агонь былых жарсцяў ужо выразна прысыпаны попелам забыцця. Яшчэ  Р±РѕР»РµР№ выразныя прасторавачасавыя рэаліі Р’.РЁРЅС–РїР°. Гэта РЅРµ толькі згадкі  РїСЂР° яхту РЅР° РјРѕСЂС‹, але С– рэальна існуючы іржавы “ Mersedes”, кафэ “Глобус”, нават трусікі Марыны, што безнадзейна марыць стаць каралевай (уявіце рэакцыю чытача ХІХ СЃС‚.!!), тая самая Варшава, хай С– крыху прыдушаная, героі Сћ рыззі, абадраныя пад’езды, СЏРєС–СЏ, Сѓ адрозненне ад благавоняў класікі, пахнуць мачой. Але Сћ новай баладзе С– гэта можа стаць паэзіяй, СЏРє Сѓ СЃРІРѕР№ час “Падаль” РЁ.Бадлера. Так, Сѓ Р‘.Лесьмяна лахманы толькі адцяняюць далікатнасць вуснаў С– смак хлеба, СЏРєС–Рј насалоджваюць адзін аднаго жабракі С– жабрачка РЅР° прыступках касцёла  

         Так адно аднаго пад азораным небам

         Частавалі СЏРЅС‹ то пяшчотай, то хлебам,

         Так СЏРЅС‹ насычалі РґР° самага рання

         Голад першы, жабрацкі, С– голад – кахання.

Праўда, хутчэй Р·Р° СћСЃС‘ гэта РЅРµ прыступкі тагХрама, бачанне СЏРєРѕРіР° так яскрава Сћ Р’. РЁРЅС–РїР° (“І Сћ Храме Р±СѓРґР·Рµ Бог”; “Сонца хаваецца Р·Р° небакраем, Быццам Р±С‹ Храм Сѓ крыві патанае”) С– РїР° СЏРєС–Рј ён пастаянна РЅСѓРґР·СЊРіСѓРµ. Тым болей, што цяпер ён (храм) амбівалентны: ён можа стварацца нават лістотай, але цяпер успрымаецца іконай, СЏРєСѓСЋ занеслі Сћ хлеў (“Балада замка”). РЈ Р‘. Лесьмяна гэта хутчэй Р·Р° СћСЃС‘ прыступкі Notr dam de Paris, РЅР° СЏРєС–С… разыгрываецца чарговая драма ці яшчэ аднаго Квазімода.

Каханне Сћ Р’.РЁРЅС–РїР°, асабліва Сћ “Баладах нашага двара”, Р·СѓСЃС–Рј РЅРµ баладнае Сћ традыцыйным разуменні слова, Р° жабрацкае – ніхто РЅС–РєРѕРјСѓ РЅРµ дае проста так. Хаця С– тут РїРѕСЂСѓС‡ Р· Каханнем ходзіць Смерць, але Р·СѓСЃС–Рј РЅРµ Сћ горкаўскім разуменні антытэзы (“Девушка Рё смерть”), Р° Сћ лесьмянаўска-шніпаўскім: хацеў купіць ласкі дзяўчыны, але РЅРµ адважыўся. РљСѓРїС–Сћ РЅР° СћСЃРµ грошы “чарніла” С– загінуў (“Балада нясмелага”). Ды С– РЅРµ магло быць РїР°-іншаму Сћ гэтым свеце, РґР·Рµ “Цёмныя людзі РЅР° вуліцах цёмных, Быццам нашчадкі сабакаў бяздомных, Ноччу блукаюць, шукаюць святло, Быццам калісці святло тут было”. Згадаем Р¤. Р’С–Р№РѕРЅР°, Сѓ “Балладе состязания РІ Блуа” СЏРєРѕРіР° “мой же темный РґРѕРј – страна изгнанья, СЃРєРѕСЂР±Рё Рё томлений”. РЈ СЃРІРѕР№ час Р‘.Лесьман пераканаўча выказаў СѓСЃРµ асноўныя эстэтыка-філасофскія тэндэнцыі польскага мадэрнізму, важнейшыя Р· СЏРєС–С…  РїСЂР°РґС‡СѓРІР°РЅРЅРµ сусветнага  СЃС‚раху, неспакою, песімізму. Невыпадкова С– балада СЃР° звычайнага РґР° таго часу немудрагелістага трылера аᠠняшчасным каханні С– здрадзе (згадаем мяшчынскія рамансы) перарастае Сћ маніфест, становіцца ўвасабленнем алагізму, абсалютнага неспазнання СћСЃСЏРіРѕ, што адбываецца Сћ свеце С– самім чалавеку Р· СЏРіРѕ схаванымі, але такімі магутнымі С– супярэчлівымі жарсцямі. Бо СЏРє РїР°-іншаму спасцігнуць вобразнасць Сѓ стылі барока, загадкавую сімволіку, метафарычнасць міфа (лесьмянаўская страшэнная гісторыя РїСЂР° дванаццаць братоў, голас С– дзяўчыну, Р· СЏРєРѕР№ немажліва верагодна ўявіць сутнасць кожнага Р· С–С… (“Дзяўчына”). Ці РЅРµ  Р°РґСЃСЋР»СЊ С– СЏРіРѕ памкненне непазнавальныя рэчы С– з’явы тлумачыць адным С– тым жа словам, Р±Рѕ СћСЃС‘ СЂРѕСћРЅР° нішто РЅРµ зможа разагнаць спрадвечную цемру егіпецкую “Strume? si? stramcni, stodola si?, stodoli” (Сѓ СЂСѓСЃРєС–Рј перакладзе “Как печалью печалить, как утехой утешить”)/

Арбіты старога і новага свету балады цяпер ужо мала дзе перасякаюцца, прычым не знешняй сферай, што тычыцца спецыфікі сімволікі, фантастыкі, міфалагічнай вобразнасці, а менавіта ўнутранай сутнасцю, якая мае самыя непасрэдныя адносіны да галоўнага – канцэпцыі чалавека. Б.Лесьмян быў гарачым адэптам і апалагетам індывідуалізму (ва ўласным разуменні гэтага паняцця), ён стварае свой незвычайны, загадкавы, таямнічы свет, каб кінуць выклік усяму сучаснаму яму грамадству. Ён не думае пра чалавека гістарычна, геаграфічна лакалізаванага, думае хутчэй пра тое, што ў яго ўспрыняцці становіцца ўяўленнем аб сутнасці чалавечай . Яго хвалюе актыўнасць героя не ў грамадскім плане, а ў сферы біялагічнай, псіхалагічнай і метафізічнай.

РЈ перыяд, калі разбураюцца традыцыйныя прынцыпы С– аснова грамадства С– мастацтва, калі практычна заўсёды перамагае грубая сіла, Сѓ свядомасці пераважае нігілізм, расчараванне Сћ сутнасці чалавека, жаданне схавацца Сћ сваім “я”, з’яўляецца патрэба растлумачыць СѓСЃС‘ грамадскае зло біялагічнымі, псіхалагічнымі прычынамі, знайсці вытокі СћСЃСЏРіРѕ бруднага РЅРµ Сћ грамадскім ладзе, Р° Сћ самім чалавеку. Р’РѕСЃСЊ чаму сучасная сустрэча цяперашніх “закаханых” РЅРµ менш “узвышаная” С– трагічная, чым “рамантычнае” спатканне жабракоў Р· цытуемага вышэй “Раманса” Р‘.Лесьмяна. РЈ Р’. РЁРЅС–РїР° – “стукнула бутылькаю РїР° галаве, магла забіць, але РЅРµ забіла. Класічнае баладнае каханне надзвычай падобнае сучаснаму, СЏРє адлюстраванне адзінай дзяўчыны, што лашчыць сама СЃСЏР±Рµ, Сѓ люстэрку. РЇРЅР° ператвараецца Сћ залюстраную русалку, Р±Рѕ “сцерла Сћ пыл аб смерць абодва целы, нібыта РїСЌСЂР» аб РїСЌСЂР» Сѓ лёце палкім!” Страшэнныя адлюстраванні дзяўчыны, СЏРє С– заканамернае знішчэнне арыгіналу, Сѓ Р‘.Лесьмана тлумачыцца жаданнем растварыцца Сћ каханні С– каханым, што С– ўдаецца некаторым СЏРіРѕ героям, СЏРєС–СЏ топяцца Сћ возеры прадмета сваёй жарсці, або ўрэшце рэшт становяцца самі травою, зямлёю, пачварай :  вЂњС– Сћ страце Р· голля С– травы—два целы”. Быццё Сћ Р’. РЁРЅС–РїР° больш прыземленае, празаічнае, але РЅРµ менш жахлівае, нягледзечы РЅР° тое, што фантастычны пачатак Р· СЏРіРѕ баладыстыкі практычна знікае. Тым болей, што ягонага героя пачварныя ведзьмы адпусцілі жывым, Сѓ адрозненне ад рэальных жанчын. Можа таму, што СћСЃС‘ адбывалася РЅРµ Сћ класічнай карчме, Р° Сћ кавярні

         - РўС‹ будзеш маім. Табе хочацца смерці?..

         ... Гляджу, Р° Сћ кавярні – РЅРµ людзі, Р° чэрці.

         Успомніць малітву – РЅРµ ўмею маліцца.

         Р† СћСЃРїРѕРјРЅС–Сћ: нячысцік жа крыжа баіцца.

         Ды ціха С– СЃСѓРјРЅР° жанчына гаворыць:

         - РўС‹ Сћ Бога РЅРµ верыш – тваё гэта РіРѕСЂР°.

         Шкада РјРЅРµ РґСѓСЂРЅРѕРіР° цябе, маладога,

         Ідзі ты Р· кавярні, РЅРµ РїРѕРјРЅС– нічога...

         Р† выйшаў РЅР° вуліцу СЏ ап’янелы,

         Р† Сћ неба начное кавярня ўзляцела.

Страх героя твораў Р’.РЁРЅС–РїР° абумоўлены РЅРµ рамантызацыяй невядомага, жахі быцця сыходзяць Р· рэаляў, СЏРєС–СЏ падчас болей жахлівыя, чым казачныя. Бо калі Сћ канцы казкі звычайна С–РґР·Рµ разрадка, зніжэнне, апрошчванне страхаў, то фінал балады выключна трагічны. Ніякай надзеі, РЅС– адзінага пробліску свету РЅРµ пакідае беларускі паэт сваім героям. РЇРєС–СЏ тут ілюзіі, калі дзяўчынка-падлетак вымушана прадаваць СЃСЏР±Рµ старому (Сѓ СЏРµ ўяўленні гэта нават С– 40-гадовы – “Балада семнаццацігадовай”), калі жывой РіРЅС–Рµ Сћ камеры, РЅР° чорных нарах, пад вашывай куфайкай ужо былая дзеўчына, якая С– сама забылася РїСЂР° тое, СЏРєРѕР№ СЏРЅР° была некалі (“Балада падсуднай”), калі ты, “Як ліхтар чырвоны, каля гатэля РЈ чырвонай РјС–РЅС–, сумная, стаіш”, С– ніхто Сћ свеце РЅРµ ведае тваёй мары, РґС‹ С– каму СЏРЅР° патрэбная. Р† наўрад ці цябе сустрэне хутка казачны прынц, або хаця Р± Гад (Змей), СЏРє Сѓ Лесьмяна. Р† РЅРµ толькі таму, што ты РЅРµ падобная РЅР° лесьманаўскую гераіню, якая “ Sz?a z mliekiem w piersi”. Бо хто СЏРіРѕ ведае, Сѓ каго мацнейшы sex appeal. РќСЏРјР° ўжо РЅРµ толькі гадаў С– прынцаў, РЅСЏРјР° С– самога кахання. Рђ таму сплыў час брусаўскіх “Эротических баллад”, Сѓ СЏРєС–С… царыца падобная РЅР° гетэру, Р° гетэра – царыца Сћ каханні, што Сћ рэшце рэшт знаходзіць сваё ўвасабленне Сћ венцаноснай гетэры. РЈ свеце брусаўскай баладыстыкі (РЃРЅ – “такой прекрасный Рё безгрешный, что было тягостно очам! РћРЅР°  -- прекрасна Рё безгрешна, РѕРЅР° – как юная заря” (“Раб”); дзеянне адбываецца (РЅРµ! здзяйсняецца) РЅР° ложы, РґР° СЏРєРѕРіР° вядуць беламармуровыя прыступкі, шэпат  РїР°Р»СЊРјР°Сћ С– шум фантанаў, асветленае лампадамі, упрыгожанае веерамі паўлінавымі апахаламі. Сам Р’.Брусаў пісаў, што “страсть – это тот пышный цвет, ради которого существует, как зерно, наше тело, ради которого РѕРЅРѕ изнемогает РІ прахе, погибает, РЅРµ жалея Рѕ своей смерти… Ценность страсти зависит РЅРµ РѕС‚ нас, Рё РјС‹ ничего РЅРµ можем изменить РІ ней”. Менавіта жарсць, СЏРє вершыня жыцця, напружаная, яркая, узнёслая або змродлівая, складае аснову брусаўскіх баладаў. Р† лесьмянаўскіх таксама. Польскі паэт, упэўнены, што sex appeal валодае СћСЃС–Рј Сѓ гэтым свеце, нават Р±СЏР·РЅРѕРіС–Рј дзедам, нават пілой, нават мерцвякамі. Што Р¶ тады гаварыць РїСЂР° дзяўчыну, якая Р· аднолькавай палкасцю гатовая аддацца С– мужчыне, С– змею, С– драўлянаму РєС–СЋ. Sex – rex баладыстыкі падобнага плану. Герой ліра-СЌРїС–РєС– Р’.РЁРЅС–РїР° таксама РЅРµ можа ўявіць СЃСЏР±Рµ без жанчыны, СЏРє С– без РІС–РЅР° ці табака Р· наркотыкамі, але калі апошнія маюць статус пастаянства, то першая павінна СЏРє мага хутчэй знікнуць, СЏРє толькі сыходзіць жаданне, жарсць, юрлівасць, патрэбнасць – “падчапіць СЏРє насмарк маладзічку. Р† паехаць Р· ёю РЅР° прыроду. Падалей ад смерці С– народу”(“Балада лёсу”). Жарсць РЅРµ вечная. Тым болей, што цябе СћСЃС‘ СЂРѕСћРЅР° павесяць праз дзесяць гадоў. Падобная асацыяцыя, вельмі нечаканая для маральнага С– законапаслухмянага беларускага грамадзяніна, СЏРєС–Рј С– з’яўляецца паэт Р’. РЁРЅС–Рї, непасрэдна РІСЏРґР·Рµ РґР° Р’С–Р№РѕРЅР°, СЏРєС– стаяў Сѓ СЃРІРѕР№ час, СЏРє РІСЏРґРѕРјР°, РЅР° эшафоце. Аднак РЅРµ толькі гэтая аллюзія нагадвае, Р±Рѕ менавіта вялікі француз С– пачаў першым Сѓ еўрапейскай баладыстыцы высмейваць узвышанае рамантычнае каханне, прыдуманае трубадурамі. РЃРЅ Р±СѓРґР·Рµ захапляцца менавіта жаночым целам: “женская плоть – нежна, чиста, светла”, аднак заўсёды Р±СѓРґР·Рµ надзвычай жорсткім СЏРє Сѓ адлюстраванні працэсу кахання, так С– ацэнцы ўнутрананай жаночай сутнасці (“Балада РїСЂР° тоўсценькую Марго”). Гераіня славутай “Балады Прыўкраснай шынкаркі РґР° дзяўчат” раіць апошнім лавіць мужчынаў, РЅРµ выпускаючы, РЅРµ адпачываючы, РЅРµ пазяхаючы, Р±Рѕ валодаюць СЏРЅС‹ вельмі  СЃРїР°РєСѓСЃР»С–вым таварам, СЏРєС–, РЅР° жаль, вельмі хутка псуецца: “ведь очень СЃРєРѕСЂРѕ РјРёРЅСѓС‚ СЂРѕР·С‹ мая. РўС‹ лавочку СЃРІРѕСЋ, СѓРІС‹, запрёшь; проснешься утром дряблая, сухая, как этот стертый Рё негодный грош”. Дочкі Евы РґРѕР±СЂР° засвоілі гэты СћСЂРѕРє, РЅРµ выпадкова меркаванні Війёна аб прыроджаным жаночым вераломстве Р· цягам часу перайшлі С– Сћ рамантычную традыцыю, праўда, РЅРµ Сћ такой ступені С– Сћ некаторым змененым выглядзе.

Аднак, як і раней, нячыстая сіла часцей за ўсё ўвасабляецца ў аблічча ката і дзяўчыны, што прапаноўвае свае незямныя ўцехі маладзенькаму хлопцу (“Рыбак” І.-В.Гётэ, Я.Баршчэўскага, Ф.Прэшэрна; “Русалкі” Г.Гейнэ, Т.Шаўчэнкі, А.Пушкіна; “Лоскотарка” Я.Шчоголіва, “Свіцязянка” А.Міцкевіча; “Морская царевна” М.Лермантава, “Дзядоўская балада” Б.Лесьмяна). Невыпадкова і рэфрэн Ф.Війона ў “Двайной баладзе аб каханні” “счастлив тот, кто не влюблён”. Бо гэта страшэнная, пачварная сіла перамагае не толькі ў садах кахання, але і на ложку похоти, да якога прыкоўваюць мужчыну не толькі ў прамым (“Раб” В.Брусава), але і метафарычным значэнні. І гэта нягледзячы на ўскрык жонкі імператара, якая, штурхаемая неўтаймавальнай жарсцю, наведала прадажных мужчын, адкуль Lassata viris necdum satiata reassit – ушла, измученная мужчинами, но все еще не удовлетворенная (балада “Месаліна” балгарына П.Яварава). “Гора пераможанаму” – нясецца з ложа не спазнаўшай задавальнення жанчыны, хаця кампатрыёт П.Яварава ўбачыў вялікую жанчыну ў звычайнай каханцы цара Самуіла (“Наложница” Т.Траянава).

РЈ свеце смяротных памірае С– жарсць. Цяперашнія мужыкі, Р° менавіта Сћ С–С… ператварыліся ўзнёслыя рыцары С– проста героі, лічыць Р’.РЁРЅС–Рї, нягледзячы РЅР° знешнюю свабоду, унутрана большыя нявольнікі, чым раб Р’.Брусава С– СћСЃРµ эфіопы венцаноснай гетэры. РќС–РІРѕРґР·С–РЅ Р· С–С… ужо ніколі РЅРµ кінецца РЅРµ толькі РґР° самадзівы, самавілы, свіцязянкі, німфы, СѓРЅРґР·С–РЅС‹, ласкатаркі, СЏРЅС‹ нават мімалётна РЅРµ глядзяць РЅР° прастытутку, Р±Рѕ баяцца – жонку, AIDS, самога жадання С–, перш Р·Р° СћСЃС‘, самога СЃСЏР±Рµ. Дарэмна мерзне Сћ РјС–РЅС–-спадніцы няшчасная дзяўчынка Р· доўгага адвечнага шэрагу віёонаўскіх булачніц, каўбасніц, віньетачніц… (“Як ліхтар чырвоны”). РќРµ адродзіцца старажытная балада кахання, Р±Рѕ СЏРµ патэнцыйны герой так мала падобны РЅР° класічнага. РЃРЅ ужо РЅРµ зможа зарэзаць памазлівую маркітанку, Р±Рѕ сам п’яным трапіў пад аўтамабіль С– Сћ адно імгненне душа пайшла РЅР° неба (“Балада Джона”). Р† хаця ягонае цела прывалілі велізарным каменем, каб РЅРµ ўстаў ён, СЏРє Сѓ класічных баладах, каб адпомсціць Р·Р° зняважаны гонар, наўрад ці гэта патрэбна.  Р‘Рѕ, нягледзячы РЅР° РїСЌСћРЅС‹ падзейны антураж С– неабходныя аксесуары (шчаслівы Джон, іржавы РЅРѕР¶, кульгавы Карлас, родная тавэрна), персанаж балады выключна нацыянальны. Апошняе падкрэслівае паэт С– Сћ “Баладзе першага кахання” – Сѓ РјСЏРЅРµ характар РЅРµ ангельскі. РЈ Р’.РЁРЅС–РїР° РЅСЏРјР° той гульнёвасці стылю, стылізацыі адпаведнай, лёгкасці нарэшце, так уласцівай французскаму паэту, СЏРє С– адметнага, французскага, погляду РЅР° свет. Беларускі паэт заўважае Сћ прастытутцы перш Р·Р° СћСЃС‘ СЏРµ сацыяльны статус (хаця ён С– шукае СЃРІРѕР№ ідэал СЃСЏСЂРѕРґ начных матылькоў), Р° Р¤.Р’С–Р№РѕРЅ – жанчыну. Разам Р· тым ён ніколі РЅРµ зможа праклянуць дзяўчыну, СЏРєРѕР№ так С– РЅРµ здолеў авалодаць:

         Хай дзяўчына, СЏРєРѕР№ авалодаць РЅРµ здолеў,

         Ляжа Сћ холад магільны той змрочнай юдолі!

         Непрытомная, слабкая, змружыўшы вочы,

         Хай заходзіцца юрам адна СЃСЏСЂРѕРґ ночы!

         Хай РЅСЏ плача, РЅСЏ спіць С– РЅРµ вярыць РЅС–РєРѕРјСѓ –

         Хай ляжыць для РјСЏРЅРµ – хай ляжыць нерухома!

Лесьмяняўска-війонаўскія жарсці не для сучаснага беларуса. Як Мележаўскі Васіль па Ганне, будзе ён толькі настальгаваць, заліваючы ў поўнай адпаведнасці са славянскай традыцыяй душэўныя пакуты (“Ну а я ізноў аддаўся п’янцы”), і згадваць мінулае шчасце, што дасталося цяпер арабу:

         РњС‹ вашы ножкі часта ўспамінаем,

         РЇРЅС‹ былі, СЏРє райскія вароты.

         Шкада, араб ваш скарыстаўся раем,

         РЇРєС– хавалі белыя калготы.

або арапу: “З кучаравым сытым афрыканцам Ты жывеш у цесным інтэрнаце”, што прынцыпова зусім не істотна. Трагізм сітуацыі, што мае ўсе падставы завяршыцца гістэрыкай, выразна нейтралізуецца класічнай іроніяй, што дазваляе пазбегнуць як празмернай экзальтацыі, так і сентыменталізацыі дзеяння, дзеля чаго выкарыстоўваюцца некаторыя падчас надзвычай экзальтаваныя параўнанні: “стройная, як пляшка віскі”, “як бы кот марцовы”, “як за бычком карова”. Зусім непадобна, скажа дасведчаны чытач, на класічныя баладныя тропы – “прекрасна, как ангел небесный”; “чорноброва, статна, словно сахар белы!”; “и самодивы в бяла премена, чудни, прекрасни”; “не русалонька блукає, то дівчина ходить”; “нет на свете царицы краше польской девицы”. Можна стварыць цэлую баладную анталогію захаплення жаночымі вачамі, доўгімі бялявымі косамі, гнуткім станам, чырвонымі вуснамі. У цяперашнім баладным свеце ганарацца і захапляюцца іншымі часткамі цудоўнага жаночага цела: “Хто Азію любіць, хто любіць Еўропу, А ён палюбіў вашу царскую попу” (“Балада любові”). Прычым і тут градацыя не менш ампліфікацыйная, чым каляровая гама кос ці вачэй каханай:

         Р† РЅР° ножкі твае паглядае шпана,

         РЇРє стары алкаголік РЅР° пляшку РІС–РЅР°.

         Р† РЅР° твой фанабэрліва кругленькі зад

         РЃРЅ таксама РїР°-воўчы кідаў СЃРІРѕР№ пагляд.

                           (“Балада нясмелага”)

Надзвычай смелая асацыятыўнасць: узбуджаны жарсцлівы пагляд мужчыны бегае ад “ног, што ў цесных джынсах, готыка” і вышэй, развіваючы вобраз, натхнёны віном – “пад шампанскае эротыка мроіцца вяснова ў галаве”, да таго, што ўжо вышэй сабора – да раю (антыХрам), але ўжо зусім не нябеснага, а зусім рэальнага, увасобленаму, як бы гэта далікатней сказаць, у згаданым вышэй месцы, сарамліва і з выклікам ледзь прыкрытым туманнаспадобнай сукенкай (“…Сумная, нібыта грэх, паненка”). Але, як і ва ўсе стагоддзі, прадстаўнік магутнай паловы чалавецтва іграе з лёсам у рулетку. Ён не можа супрацьстаяць непераадольнаму націску цела, sex appeal ператварае яго ў дабаўку болей страшэнных і магутных сілаў, і ўжо не так істотна, у што яны ўвасобіліся – у пярэваратня (ва ўсёй ягонай пачварнай прыгажосці) або рэальную, нават не заўсёды чыста памытую паненку, маркітанку, маладзенькую прастытутку. Бо нават невядома, хто з іх больш жорсткі і не мае спагады. Злая фантастычная пачвара ці канкрэтная евіна дачка? Калі першая пасля чарадзейнай сустрэчы з дурнаваценька-наіўным хлопцам практычна заўсёды забірала яго з сабою (пра душу не згадвалася, гэта падразумявалася), то апошняя можа прынесці не менш доўгія пакуты душы і целу: “Мы ж ляжалі месяц у адной бальніцы І клялі мулатку на чым свет стаіць” (“Балада мулаткі”). Экзотыка шакаладнай любові, разлітай па зялёнай беларускай траве пад кустамі ўжо завялага бэзу, сваім рэзкім араматам нагадвае смак непаспрабавана-недасягальнага віна, прымроенага ў юнацкіх снах.

Аднак нават такое каханне абумоўлена хутчэй  Р·Р° СћСЃС‘ спагадай чалавечай, Р±Рѕ выклікана СЏРЅРѕ хутчэй Р·Р° СћСЃС‘ страхам адзіноты. РЇРє Сѓ вершы Сћ РїСЂРѕР·Рµ Р†.Тургенева “Сабака”, РґР·Рµ чалавек, адчуваючы страх смерці, Р·СѓСЃС–Рј РїР°-іншаму глядзіць Сѓ вочы істоты, Р±Рѕ бачыць Сѓ С–С… прадчуванне той самай непазбежнай трагедыі С–, спалохаўшыся адначасова, “одна Рё та же жизнь жмётся пугливо Рє другой”. Рђ СћСЃРµ героі, С– перш Р·Р° СћСЃС‘ гераіні, Р’.РЁРЅС–РїР° выключна адзінокія, прычым настолькі, што міжволі пачынаеш думаць аб злавеснай прысутнасці фатума. Р† РЅРµ толькі Сћ лепшым свеце (Р·СѓСЃС–Рј Сѓ лесьмянаўскім стылі) – “а СЃСЏРіРѕРЅРЅСЏ ты Сћ магіле, маладая, анікому непатрэбная ляжыш. Толькі вецер над табою завывае С– сабакі Р·СЂСЌРґРєСѓ бегаюць пад крыж” (“Балада Кацярыны”). Р† РЅРµ толькі Сћ камеры (“Балада падсуднай”), але С– Сћ гэтым быццам велічным свеце (“Балада Машы”, “Балада адной”), РґР·Рµ першая прыгажуня заўсёды стаіць перад дылемай – пайсці Сћ прастытуткі, сесці РЅР° іголку ці проста кінуцца РЅР° чорны асфальт, РЅС–Р±С‹ бутэлька РІС–РЅР° (“Балада прыгажуні”). Менавіта таму СЏРЅС‹ вельмі часта прымаюць Р·Р° каханне такое звычайнае натуральнае жаданне цеплыні, што адзіная можа сагрэць Сѓ гэтай юдолі смутку С– РЅСЌРЅРґР·С‹. Бо толькі тады кожны Р· жывых можа ўслед Р·Р° лесьмянам згадаць сваю Аркадзію:

         Калі СЂСѓРєС– твае цалаваў весняй ноччу,

         Што СЏ ведаў? Нічога – Рѕ, СЃРѕРЅ РјРѕР№ прыцьмены!

         Рђ кахаў твае пальцы, С– голас, С– вочы,

         Р† свет цэлы – С– РІСѓСЃРЅС‹ – С– Р·РЅРѕСћРєСѓ свет цэлы!

Бо ўсё роўна наперадзе – смерць, небыццё. У “Баладзе аб дамах мінулых часоў” Ф.Війон згадвае імёны самых прыўкрасных жанчын Еўропы, боскія абліччы якіх, розум, пяшчотныя галасы прымушалі філосафаў і каралёў губляць розум і дзейнічаць так, што іх пазбаўлялі сана і кідалі, як злодзеяў, у Сену. “Где теперь они, О Дева Горнего Собора”, -- рытарычна ўсклікае аўтар. Невыпадкова ў традыцыйным фінале ён не менш рытарычна пытае:

         Рћ РџСЂРёРЅС†, СЃ бегущим веком СЃСЃРѕСЂР° –

         Напрасна, жалок человек:

         И пусть вам РЅРµ туманит РІР·РѕСЂР°:

         «Но РіРґРµ же прошлогодний снег!В»

Толькі Р· гэтай з’явай прыроды можна супаставіць-параўнаць быццё чалавечае. Р’РѕСЃСЊ чаму баладыстыка Р’С–Р№РѕРЅР° – гэта лямантацыя РїР° бренности СѓСЃСЏРіРѕ Р·СЏРјРЅРѕРіР°, трагізму С– безвыходнасці экзістэнцыі.  РќРµ вечнае С– каханне, РґС‹ С– Р·СѓСЃС–Рј СЏРЅРѕ РЅРµ такое ўжо чыстае, СЏРє лічылі трубадуры РЅР° чале Р· Карлам Арлеанскім, Р° часцей Р·Р° СћСЃС‘ прадажнае С– брудане, СЏРє С– сам чалавек, С– грамадства, С– нават акаляючая рэчаіснасць. Р† вельмі часта СЏРЅРѕ ператвараецца Сћ СЃРІРѕР№ антыпод, СЏРє С– некалі дасканалае дзявочае цела становіцца пачварным (“Скаргі прыгожай збройніцы”). Падобныя погляды славутага француза Сћ значнай ступені тлумачацца ягонай прыналежнасцю РґР° жабрацкай парыжскай багемы. РЈ той жа час Р’.РЁРЅС–Рї, прадстаўнік беларускай мастацкай эліты, прыходзіць нарэшце РґР° тых самых высноў. Але Р¶ Р¤.Р’С–Р№РѕРЅ, СЏРє РјС‹ ўжо згадвалі вышэй, зведаў здраду, голад, “приглашение РЅР° казнь”, таму вельмі нескладана падвесці адпаведны базіс пад ягоныя песімізм С– расчараванні Сћ Р±РѕСЃРєС–Рј прадвызначэнні чалавека. Ужо Сћ “Баладзе добрых парад тым, хто жыве пагана” ён сцвярджае, што ад смерці РЅРµ ўцячэ ніхто, Р° ягоныя сентэнцыі аб чарапах, СЏРєС–СЏ Сћ былым жыцці належалі невядома каму, значна апярэджвае славуты гамлетаўскі маналог РїСЂР° беднага Йорыка. РџР°-філасофску вырашае ён С– дылему Саламона – жывы сабака лепшы, чым здохлы леў. Лірычны герой Р’.РЁРЅС–РїР° РЅРµ менш пранікнёна С– абвострана ўсведамляе, што Сћ кожнага Р· жывых наперадзе прадвызначаны менавіта СЏРјСѓ дзень, Сѓ СЏРєС–Рј цябе ўжо СЏРє Р±С‹ С– РЅСЏРјР°, СЏРєС– скончыцца, СЏРє вада Сћ калодзежы, патухне, СЏРє свечка перад іконамі, Р·РЅС–РєРЅРµ, СЏРє сцежка дадому, РґР·Рµ цябе ніхто ўжо РЅРµ чакае (“Самагубства”). Р† наўрад ці СЏРіРѕ суцешыць сентэнцыя Р‘.Лесьмяна: “Не журыся – свет РЅРµ Р·РЅС–РєРЅРµ, калі ты сплывеш Сѓ вечнасць…” Р¤.Р’С–Р№РѕРЅ РЅРµ верыць Сѓ загадзя прадвызначаную вялікую мэту чалавечага жыцця, Сѓ той жа час ён РЅРµ вельмі баіцца С– пасмяротнага пакарання Р·Р° рэальныя зямныя грахі, Сѓ тым ліку С– плоцевыя, СЏРіРѕ болей палохае непазбежнасць, жах С– бессэнсоўнасць небыцця. Баіцца падобнай наканаванасці С– Р’.РЁРЅС–Рї. РќРµ выпадкова ягоная “Балада лёсу” завяршаецца Р·СѓСЃС–Рј Сѓ стылі Р¤.Р’С–Р№РѕРЅР°: “і нічога РЅРµ змяніць РЅС–РєРѕРјСѓ, СЏРє РЅРµ легчы Сѓ труну жывому”. Р† далей: “Мы памерлі, С– тут РЅРµ былі”; “Мы СЏРє вароны Сћ гэтым сусвеце, шукаем нечага, крычым, С– СћСЃС‘, СЏРє снег, С– СћСЃС‘, СЏРє дым”. Падобныя героі так лёгка ўваходзяць Сѓ своеасаблівы пантэон прыніжаных С– пакрыўджаных, СЏРє С– няскладнавысечаны сякерай драўляны Хрыстос спускаецца Р· крыжа РґР° калекі-жаўнера (“Жаўнер” Р‘.Лесьмяна). Бо СћСЃС‘ Сћ гэтым свеце дрыготкае С– нядоўгае, Р° рэальны бачаны свет можа рухнуць проста РЅР° вачах. Рђ створаны ён, СЏРє С– сад пана Блішчынскага, Р· небыцця. Лесьмянаўскі герой “вывеў сад летуценны, адарваны ад прыман, С– расквеціў Р·РјСЂРѕРє пустэчы адмысловы”, Сѓ СЏРєС–Рј “змрок знікае Сћ марачынах РґСѓР±Р°, замігцеў нябыт Сѓ клёне, разліліся Сћ месяц – смерць С– павуціны”.  РџР°РіСЌС‚аму С– знікае СћСЃС‘ бясследна, СЏРє РіСЂСѓРґРєС– Р· рэальнымі ружовымі смочкамі прыдуманай С– ўвасобленай Сћ марах дзяўчыны. Падобная крохкасць Сѓ значнай ступені карэлюе РїСѓРЅРєС‚ гледжання беларускага паэта:

         Нічога Сћ свеце вечнага няма…

         Р† нават Храм, РЅСЏ тое, што турма,

         Аднойчы раптам мусіць разваліцца.

Сусвет, рэальна-выдуманы ў Ф.Війона і В.Шніпа, або выдумана-рэальны ў Б.Лесьмяна, рассыпаецца, рушыцца і нават пазбаўляецца-ачышчаецца ад рэалій-руін. Бруд, непазбежны спадарожнік кожнага развалу, неадольна запаўняе ўвесь сусвет, пазбегнуць яго можна толькі ў выпадку дэманстратыўнага адыходу ад усяго акаляючага, бо часы вежаў са слановай косці сплылі назаўсёды, хаця замяніць яе спрабуюць наіўна-рэальнымі ўяўленнямі аб ствараемым у свеце страчаных ілюзій Храме. Па сутнасці, замкнулася кола эвалюцыі балады. Яна пачыналася з матываў змагання з Богам – Ленора Бюргера кідала выклік Найвышэйшым сілам, бо не згаджалася з іх боскім прадвызначэннем. Новая гераіня новай паэзіі аддае перавагу не паслухмянаму згодніцтву з лёсам, доляй, фатумам, а барацьбе за сваё каханне і шчасце. Цяпер жа беларускі паэт прадвызначае далейшы лёс славянскай і еўрапейскай балады ў цэлым – вяртае яе да пошукаў страчанага сэнсу быцця, бо праслаўленне сілы духу чалавечага не прывяло ні да нічога добрага.

Дзеля гэтага Р’.РЁРЅС–Рї С–РґР·Рµ РЅР° своеасаблівы творчы эксперымент. РЃРЅ, беларускі паэт, дзіця вёскі (што, аднак, ніколі РЅРµ хаваў, Р°, наадварот, ганарыўся сваімі Пугачамі), СЏРє С– патомны гараджанін, карэнны парыжанін Р¤.Р’С–Р№РѕРЅ, практычна пазбягае апісанняў прыроды. Рђ СћСЃСЏ Р¶ баладная еўрапейская традыцыя, асабліва пачынаючы Р· рамантычных тэндэнцый, С– заснавана РЅР° шчодры젠выкарыстанні сімволіка-алегарычных мажлівасцей пейзажа, СЏРєС– становіцца РЅРµ толькі месцам дзеяння маленькіх трагедый, своеасаблівым фонам, але С– падчас поўнапраўнай дзеючай асобай. Апісанне стану прыроды заўсёды станавілася своеасаблівым камертонам мелодыкі разгортваемых падзей. Так, СѓСЃРµ ведаюць украінскую народную песню “Реве та стогне Дніпр широкій”, якая з’яўляецца інтрадукцыяй РґР° славутай балады Рў.Шаўчэнкі “Причинна”. Наўрад хто-небудзь СЃР° слухачоў, акрамя філолагаў, памятае далейшы змест твора, аднак кожны пасля падобнага ўступу зможа прадказаць танальнасць будучай трагедыі. Нават класічная “Шыпшына” Гётэ ўспрымаецца РЅРµ СЏРє гісторыя гібелі кветкі, Р° трагедыя рэальнай дзяўчыны, што страціла сваю кветачку, Рі.Р·РЅ. дзявоцкасць. РЈ беларускай баладнай традыцыі, Сѓ выніку адпаведных тэндэнцый развіцця паэзіі Сћ цэлым, значнасць падобных апісанняў узрастае шматкроць. Аднак Р’.РЁРЅС–Рї смела адмаўляе традыцыю, Р° таму своеасаблівым камертонам, фонам С– ўдзельнікам СѓСЃС–С… СЏРіРѕ маленькіх трагедый становіцца шэры горад Р· ягонымі барамі, гатэлямі, турмамі, адкуль ужо ніколі РЅРµ вырвацца РЅР° прастору. Каменныя джунглі замяняюць рэальныя кіплінгаўскія або лесьмянаўскія: “Жыццё кожную хвіліну Сћ нябыт знікае, СЏРє Р±СЂСѓРґ, СЏРє лісце жоўтае Сћ вадзе”. Р† цяпер ужо РЅРµ адзінокая сама, разрытая магіла або птушка-воран узмацняе пачуцці адзіноты, пакінутасці, адвергнутасці, Р° рэальны шматгаловы натоўп, вакзалы, шэрыя аднастайныя гарадскія будынкі.

У “Баладзе-спрэчцы з Франкам Лацье” Війон сцвярджае, што лепш быць багатым і здаровым, чым бедным і хворым. Упершыню ў баладную структуру пачынаюць пранікаць элементы буфанады, блазенскага цынізму, што надзвычай згладжвае агульны тон расчаравання і бязвер’я, якія маглі б парушаць звыклыя законы жанру. Якраз з гэтага часу адбываецца гратэскнае спалучэнне неспалучальнага, вясёлага і жахлівага, высокага і нізкага, што ў рэальнасці набывае характар гульні зніжаных падрабязнасцей. Не выпадкова ягоная ж “Балада ісцін навыварат”, пералічыўшы ўсе неверагодныя сітуацыі, завяршаецца арыгінальным “Пасланнем”:

         Р’РѕС‚ истины наоборот –

         Лишь подлый слабых бережет,

         РћРґРёРЅ насильник СЃСѓРґРёС‚ право,

         И только шут себя блюдет,

         Осел достойней всех поет,

         И лишь влюбленный мыслит здраво.

Атрымаўшы далейшае развіццё Сћ “Баладзе спаборніцтваў Сѓ Блуа” (“и только враг меня влечет”; “в тюрьме РјРЅРµ хорошо, РЅР° воле худо”; “я всеми РїСЂРёРЅСЏС‚, изгнан отовсюду”), падобная тэндэнцыя стала вызначальнай РІР° ўспрыняцці гэтага вар’яцкага жыцця. РЇРє РЅС– РґР·С–СћРЅР° РЅР° першы погляд, падобная светаўспрыняцце сталася надзвычай блізкім беларускаму менталітэту. Так, Р¤.Багушэвіч, аўтар арыгінальных рамантычных балад, Сѓ цыкле сваіх “Песняў” СЃР° Р·Р±РѕСЂРЅС–РєР° “Смык беларускі” падкрэслівае алагічнасць быцця: “як РЅРµ стане Сћ СЃРІС–СЂРЅРµ жыта – мельнік РјСѓРєС– падвязе!”;  вЂњРїР°РЅ заплаце Р·Р° работу, Р° накорме ласа жыд”; “а пасее вецер сам”; “баба люльку РєСѓСЂР° Сћ хаце, Р° мужык РїСЏСЂСЌ кашулі”). Найбольш яскрава Сћ наш час гэта праявілася Сћ цыкле “адварызмаў” Р .Барадуліна “Нябожчык вяртаўся дадому”; “Чырвоным робіцца бачок рабы”; “Пры пасадах сабакі свінелі”; “На сабе ланцуг кавалі рабы. Стараліся, каб весялей звінелі”. РЈ гэтым шэрагу Р·СѓСЃС–Рј заканамерным прадстаўляецца з’яўленне глыбока адметных Сабак С– Гражданоў, вобразы СЏРєС–СЏ сталіся надзвычай сваімі Сћ гэтай еўрапейскай традыцыі ўспрыняцця перакуленага свету. Бо С–С… нараджэнне РЅРµ абумоўлена Р±РѕСЃРєС–Рј мёдам натхнення, РЅРµ музай, Р° рэальнай, нават саромнай болькай – “ты памрэш СЃР° сваім гемароем Р·Р° пісьмовым, СЏРє нары, сталом”.

Війонаўская балада шматкроць спрабавала адрадзіццца Сћ розных нацыянальных умовах, перш Р·Р° СћСЃС‘ СЏРє стылізацыя, што аказалася вельмі складанай С– РЅРµ заўсёды ўдзячнай задачай. РЈ РҐРҐ СЃС‚. надзвычай паспяхова спрабаваў спалучыць нацыянальныя традыцыі нямецкай вулічнай балады С– дасягненні літаратурных форм Р’С–Р№РѕРЅР° слынны аўтар зонгаў Бертольд Брэхт. Крыху пазней падобны эксперымент паспяхова ажыцявіў Уладзімір Высоцкі, СЏРєС– спалучыў війонаўскую баладу Р· зонгамі  Р·Р°СЃРЅР°РІР°Р»СЊРЅС–РєР° элічнага тэатра С– рускай блатной песняй, што С– стала асновай выключнага поспеху С– папулярнасці баладападобнай песні славутага барда.

Р’.РЁРЅС–Рї трапіў Сѓ больш складаную сітуацыю – Сѓ беларускай лірыцы практычна РЅРµ існавала так званых жорсткіх або мяшчанскіх рамансаў, асабліва папулярных Сѓ Расіі РЅР° пачатку мінулага стагоддзя, або цэлага пласта блатной песні Р· СЏРµ выпрацаванай вобразнасцю, паэтыкай С– светаўспрыманнем. РЇРјСѓ, РїР° сутнасці, прыйшлося самому ствараць падобныя творы або рабіць выгляд, што ён развівае вядомыя матывы, што РЅРµ магло РЅРµ прывесці РґР° пэўнай   эклектыкі, РЅРµ заўсёды апраўданаму эстэтычна (Р° падчас С– маральна) сінкрэтызму. Згадаем, што некаторыя даследчыкі наогул называлі баладу трылерам. “Блатной” рамантыкай абумоўлена структура балады “Малады С– прыгожы, нібыта даляры”, “Падарыў табе ён завушніцы” С–, асабліва, Сѓ “Матроскай баладзе”, Сѓ СЏРєРѕР№ адвечныя сентэнцыі аб мурках-здрадніцах, СЏРєС–СЏ здалі сваіх кавалераў-уркаганаў С– цяпер радуюцца жыццю РІР° СћСЃС–С… СЏРіРѕ праявах, саступаюць інтэнсіўнай дынаміцы аповяда аб гісторыі светлага кахання, што знішчана жорсткаю СЂСѓРєРѕСЋ. Атрыбутыку песняў РґРѕР±СЂР° падкрэсліваюць С– традыцыйна-шчодрыя апісанні чорнай сталі, кінжала, новенькага нагана, Сашкі-хулігана, уласныя антураж С– вобразнасць С–, найперш, стылістыка: дынаміка, энергетыка дзеяння, лаканізм Сѓ выкладанні падзей прыкметна кантрастуе Р· лірызмам мяшчанскіх рамансаў. Нават лексіка С– Р±СѓРґРѕРІР° фразы, РЅРµ гаворачы РїСЂР° вобразнасць, РЅРµ супастаўляльны. Гераіня Р’.РЁРЅС–РїР° РЅРµ атруціцца, РЅРµ ўтопіцца, РЅРµ заб’е СЏРµ недалёкі валацуга, С– РЅР° беразе рэчкі застанецца РЅРµ цела Олі (памятаеце, “Олю нашли рыбаки рано утром РІ заливе, Надпись была РЅР° РіСЂСѓРґРё – Олю любовь погубила”), Р° толькі ўжо згаданыя трусікі “гераіні” (“Балада Марыны”).  

Не было і “гітарнага” прачытання падобных тэкстаў (хаця “Балада беглага зэка” вельмі нагадвае “Охоту на волков” Ул.Высоцкага). На наш погляд, В.Шніп не імкнуўся да таго, каб ягоныя балады сталі песнямі. (Беларускі паэт надзвычай тонка адчувае музыку, ён добра ведае спецыфіку песні, не выпадкова на ягоныя словы іх шмат і яны карыстаюцца вялікай папулярнасцю.) У яго іншая творчая задача – адмаўляючы, сцвярджаць. Бо кожная літаратурная школа вычэрпвае сябе, а ўсялякі наватарскі прыём у мастацтве ператвараецца ў штамп. Адмаўляючыся ад звыклых шаблонаў і звыклых шляхоў развіцця, В.Шніп сваімі пошукамі падкрэслівае, што класічная балада будзе існаваць заўсёды.

Сведчанне таму – СЏРіРѕ далейшыя балады, выкананыя Сћ класічным стылі. Класічная балада жыве нязменна апошнія тры стагоддзі, нягледзячы РЅР° выразныя СЃРїСЂРѕР±С‹ СЏРµ мадэрнізацыі, Р±Рѕ СЏРµ свет – наіўны, дзіцячы, Р° таму такі незвычайны С– паэтычны – вельмі дарагі кожнаму сэрцу сваёй старажытнасцю, заглыбленасцю Сћ ахутаныя СЃРјСѓРіРѕР№ стагоддзі, сваім цячэннем часу, успрыманнем С– разуменнем жыцця С– СћСЃСЏРіРѕ, што Сћ С–Рј адбываецца. Падобная схільнасць уласціва СћСЃС–Рј літаратурам, што “шукаюць там спрадвечныя, непераходныя выяўленні чалавечай сутнасці, Р±Рѕ Сћ кожным імгненні жыве вечнасць” (Р’.Каваленка), але найбольш яскрава праяўляецца Сћ паэзіі беларускай, што тлумачыцца СЏРє адметнасцю светапогляду беларусаў, выразнасцю міфалагічнага мыслення, верай Сѓ магчымасць пераўвасабленняў, адэкватнасць з’яў арганічнай С– неарганічнай структур. Перліна сусветнай паэзіі – класічная балада – гэта чароўная краіна СЃР° сваімі ўласнымі законамі. Для СЏРµ характэрна сваё цячэнне часу, сваё разуменне свету С– СћСЃСЏРіРѕ, што Сћ С–Рј адбываецца, Р±Рѕ баладны сусвет – захапляльнае месца. РЃРЅ СѓСЃСЋРґС‹ С– РЅС–РґР·Рµ, Р±Рѕ часцей Р·Р° СћСЃС‘ знаходзіцца Сћ чалавечых сэрцах.  

Мы згадваем чароўныя замкі, што ўзвышаюцца над скаламі і пагоркамі, бурлівыя рэчкі, маленькія азёры, цёмныя лясы і ўспененыя марскія хвалі. У гэтых гушчарах жывуць лясныя каралі і іх звыродлівыя дочкі-красуні, лесуны і эльфы, тролі і начніцы; у заклятых замках блукаюць здані і прывіды; у азёрах і морах плёскаюцца русалкі, чакаюць сваіх ахвяраў марскія царэўны, крадзе прыгожых дзяўчат вадзянік; па сваю каханую прыходзіць мёртвы жаніх; без руля і ветразяў плыве ў блакіце лятучы карабель; над усім звіняць таямнічыя гукі эолавай арфы.

Атрыбутыку класічнага рамантычнага антуража Сћ паэзіі Р’.РЁРЅС–РїР° РґРѕР±СЂР° падкрэсліваюць нават загалоўкі твораў – “Балада Куліка”, “Балада здрадніка”, “Балада пустэльніка”, “Балада Крэўскага замка”, “Балада дваіх”, “Балада вампіра”, “Пірацкая балада”. РўСѓС‚ РјС‹ сустрэнем СЂСѓС–РЅС‹ замкаў, над СЏРєС–РјС– плачуць князёўны  С– каралеўны (“Князёўна галасіла РЅР° сцяне”), аскетаў, што кінулі гэты свет Р·-Р·Р° кахання РґР° распуснай Панны, блазна, што закахаўся Сћ сваю князёўну, СЏРєСѓСЋ павінен быў весяліць, здрадніка, што марна шукае С– кліча смерць, экіпаж СЃСѓРґРЅР°, СЏРєС–, СЏРє лятучы галандзец С– п’яны карабель Рђ.Р СЌРјР±Рѕ, бязладна лётае РїР° марскіх прасторах, Р±Рѕ даўно Р·РіСѓР±С–Сћ мэту вандравання, тым болей, што РЅС– маракоў, РЅС– капітана даўно РЅСЏРјР°. Разам Р· тым Р’.РЁРЅС–Рї РЅРµ злоўжывае класічнымі баладнымі схемамі, што можа прывесці РґР° ператварэння твораў жанру Сћ адарванае ад жыцця літаратурнае ўпрыгожанне. РЃРЅ ведае выключныя жанравыя мажлівасці балады. РЇРЅР° – адзін Р· самых эмацыянальных жанраў. Аўтар СЏРє Р±С‹ робіць дослед, Сѓ СЏРєС–Рј скурпулёзна, Р· дапамогай уласнага вопыту чытача, даасэнсоўвае, дастварае накінутую пункцірам карціну, што выклікае самыя разнастайныя асацыяцыі, пачуцці С– ўяўленні. Р† Сћ той жа час балада – летапіс гісторыі. Прычым летапіс выключна своеасаблівы. РЈ С–Рј РЅРµ будуць шырока паказаны батальныя сцэны, развітання, смерці, Р° праз жыццё асобнага чалавека, Р·СЂСЌРґРєСѓ некалькіх, заблішчыць, СЏРє Сѓ маленькіх расінках, лёс народа, нацыі. Баладнай паэтыцы РЅРµ ўласціва апісальнасць, таму СЏРЅР° выпрацоўвала адметнае ўменне адной дэталлю, тропам апеляваць РґР° пачуццяў, асацыяцыі чытача, выклікаць СЏРіРѕ РЅР° сааўтарства. РђРґР·С–РЅ выраз канцэнтруе безліч жыццёвых назіранняў, раскрывае ўзаемаадносіны людзей адпаведнай СЌРїРѕС…С–. Лёс канкрэтнага чалавека паядноўваецца, атаясамліваецца Р· лёсам народа, што надае баладзе сапраўднае эпічнае гучанне. Садзейнічае апошняму С– глыбокі аб’ектывізм твора: нягледзячы РЅР° тое, што СћСЃРµ падзеі С– эмоцыі, выкліканыя С–РјС–, прапушчаны праз сэрцы герояў, тут РЅРµ сустракаеш культу свайго “я”. Хаця Сћ традыцыйнай баладзе СћСЃС‘ сканцэнтравана каля асобы ці суб’екта, РЅР° першы план выходзіць РґСѓРјРєР° народа. Менавіта так прачытваецца шэраг баладаў Віктара РЁРЅС–РїР°, прысвечаных выбітным постацям нацыянальнай гісторыі розных стагоддзяў. Прычым постаццю становяцца РЅРµ толькі канкрэтныя асобы, але С– замкі (РњС–СЂСЃРєС–, РљСЂСЌСћСЃРєС–), рэчкі, карчма, царква, сімвалізуючы адзіную, непадзельную культурную прастору.  РџР°РґРѕР±РЅС‹СЏ творы будуць раскіданы практычна РїР° СћСЃС–С… зборніках Р’.РЁРЅС–РїР°, але Сћ РєРЅС–Р·Рµ “Беларускае мора” СЏРЅС‹ складуць асобны раздзел. Беларускае РјРѕСЂР° паэт знайшоў Сѓ нябёсах, але СЏРЅРѕ прыкавана РґР° зямлі вежамі Полаччыны (“Полацкая балада”) зялёным морам травы Р· пенай кветак (“Балада Крэўскага замка”), разбуранымі мурамі (“Балада Мірскага замка”) , спрадвечным Словам (“Балада кнігі”), славутай мелодыяй (“Балада паланеза Агінскага”), Р° найперш светлымі імёнамі РЇРЅРєС– Купалы, РЇРєСѓР±Р° Коласа, Васіля Быкава, Цішкі Гартнага, Уладзіміра Караткевіча  С– С–РЅС€. Пантэон надзвычай вялікі. Р— жыцця сваіх вялікіх папярэднікаў Р’.РЁРЅС–Рї выбірае адну падзею, якая сталася вызначальнай Сѓ ягонай долі С– прадвызначыла долю нацыі, народа.

Адметнае месца займаюць “Балада Яўгеніі Янішчыц” С– “Балада Васіля Сахарчука”. Пастаўленыя РїРѕСЂСѓС‡, СЏРЅС‹ СЏРє Р±С‹ сімвалізуюць перарваны палёт палескай ластаўкі С– трагічны фінал СЏРµ земляка (“цябе РЅСЏРјР°, СЏРє нас РЅСЏРјР° Сћ тым свеце”), што самі выбралі сваю долю, такую трагічную С– страшную. РЁРЅС–Рї РЅРµ асуджае С–С… суіцыд, РЅРµ шукае прычыну С– РЅРµ спрабуе нешта растлумачыць, апраўдаць – мёртвым паэтам гэта РЅРµ патрэбна. Галоўнае – засвоіць СѓСЂРѕРє жыцця.  

Новае слова ў нацыянальнай баладыстыцы – цыкл В.Шніпа “Балады году”, надрукаваныя ў “Нашай Ніве” (№29 ад 5 жніўня 2005 года). У чарговы раз паэт паказаў сябе разбуральнікам традыцый, да стварэння і ўмацавання якіх прыклаў нямала намаганняў. У цыкле, зразумела, усяго 12 баладаў. Аб’ём іх мінімальны – ад 10 да 18 радкоў (усяго, калі быць дакладным – 182 радкі). Раней у беларускай паэзіі самай кароткай была балада Пімена Панчанкі “Герой (нібы санет, 14 радкоў). Сумарны аб’ём цыклу – сярэдняя балада пачатку ХІХ стагоддзя. Калі ж згадваць, напрыклад, творы заснавальніка жанру, Яна Чачота, то гэта прыкладны аб’ём ягонай інтрадукцыі, бо прыкладна столькі патрэбнна было месца славутаму Ментару, каб пасля ўступных заўваг і гаворак перайсці да раскрыцця галоўнай тэмы. Аднак “умчался век эпических поэм”, цяпер неабходна ўвасобіць мастакоўскую задачу ў гранічна малых межах. Другая адметнасць – гэта зварот да рамантычных традыцый і, па сутнасці, чарговая палеміка, на гэты раз са згаданым Війонам. Калі ў папярэдніх баладах Віктар Шніп практычна адмаўляўся ад выкарыстання апісанняў прыроды, то цяпер апошняя становіцца не толькі фонам, як у творах ХІХ – пачатку ХХ стагоддзяў, а галоўнай дзеючай асобай. Хаця і тут будзе пэўная недакладнасць, бо па сутнасці, у цыкле балад няма дзеяння. Гэта яшчэ адзін парадокс, бо асновай балады як жанру якраз і з’яўляецца дзеянне, рух, “баллады скорость голая, романтики откос”. Статычных балад не бывае, яны не могуць існаваць. Віктар Шніп гэта адчувае вельмі тонка, менавіта таму і аб’яднаў рознастылёвыя рэфлексіі з нагоды вандраванняў зямлі ў сузор’ях задыяка ў адзін цыкл, у якім кожная з састаўных частак загучала баладна, а разам стварыла адзіную баладу быцця чалавечага.

Класічная балада Сћ аснове сваёй трагічная, гэта трагедыя (няхай маленькая) паэзіі. РЈ цыкле Р’.РЁРЅС–РїР° РЅР° першы план выходзіць РЅРµ рэальная трагедыя канкрэтнага чалавека (РІРѕС–РЅР°, партызана, хлопчыка, маці), Р° абагуленая трагедыя чалавека ўвогуле, СЏРєС– ўслед Р·Р° Саламонам пачынае разумець С– ўсведамляць марнасць сваіх намаганняў С– спрабуе Сћ сілу сваіх здольнасцей С– мажлівасцей вызначыць сутнасць С– вартасць быцця ўвогуле.  

Цыкл пачынаецца з “Балады студзеня” (у адпаведнасці з сучасным календаром) і завяршаецца “Баладай снежня” (канцом года). Замыкаецца чарговы круг, чарговае кола, па якім людзі лічаць свае гады, адпушчаныя ім, у цэнтры якога знаходзяцца Каляды (сімвал нараджэння) і Дзяды (сімвал сыходу). “Сёння Каляды. Ідзём да царквы. Хто памаліцца, а хто – памаўчаць, Хто нарадзіцца, а хто – паміраць”.

Увогуле, атмасфера цыкла надзвычай сумная С– змрочная. Бадай што толькі Сћ “Баладзе чэрвеня” святлее ад залатой пчалы, што заляцела РЅР° густое цяпло летніх кветак. Аднак С– гэты настрой хутка праходзіць, Р±Рѕ хутка С– сам месяц, СЏРє дзень, праміне, адспявае, РЅС–Р±С‹ памрэ, салавей Сѓ гаі, РЅС–Р±С‹ спелая вішня, адплыве Р·Р° небакрай сонца, С– будзеш ты СЃРІРѕР№ свет спакойна абжываць. Змрочна Сћ гэтым свеце, тужліва, няміла. Погляд Сѓ паэта прыкмячае толькі тыя з’явы прыроды, што ўзмацняюць гэтую тугу, або нагадваюць РїСЂР° немінучы закон прыроды: “Задумлівыя Р·РѕСЂРєС– Сћ нябёсах РЅРµ могуць ад марозу размаўляць паміж сабой; выюць вятры – маладыя ваўкі; лета адыходзіць назаўсёды, СЏРє жоўтая лістота; РЅСЏСЃРµ пагібель СѓСЃСЏРјСѓ жывому паводка. Цяжка Сћ гэтым свеце СћСЃСЏРјСѓ жывому, але асабліва чалавеку, Сѓ СЏРєРѕРіР° ўжо РЅСЏРјР° РґРѕРјР°, засталася толькі Сћ памяці сцежка РґР° бацькоўскага парога, РґР·Рµ цябе ўжо ніхто РЅРµ чакае; РЅСЏРјР° Р· РєС–Рј шукаць папараць-кветку маладзенькай дзяўчыне. “Ветер возвращается РЅР° РєСЂСѓРіРё своя”, С–Р·РЅРѕСћ СѓСЃС‘ замятае завіруха, Сѓ выцці СЏРєРѕР№ чуецца лёт анёлаў С– д’яблаў. Жыццё яшчэ С– яшчэ раз абуджаецца, каб С–Р·РЅРѕСћ трапіць пад снег пад нястомным поглядам некага рагатага, што Р· зямлі РЅРµ адводзіць задымленых РІРѕС‡. Р СѓС… РґСѓРјРєС–, нястомны С– пакутлівы, С– надае неабходнае дзеянне цыклу.  

Некаторыя публіцысты ў апошні час, спрабуючы растлумачыць пэўныя недахопы беларускага менталітэту, у тым ліку і славутую талерантнасць, называют у ліку прычын і адсутнасць мора. Няма фосфару ў неабходнай колькасці, няма марской рамантыкі, адсюль рабская псіхалогія. Вось чаму так настойліва шукалася мора Герадота, Палескае мора, Нарач называлася морам. Свой уклад у гэтыя падсвядомыя пошукі ўносіць В.Шніп, які цэлы зборнік назваў “Беларускае мора”. Раней, у “Шляхам ветру” ён сцвярджаў, што “Беларусь стаіць на Курганах”. Айчына вельмі і шмат страціла ў сваёй гісторыі, таму паказаць яе шлях пакутны можна толькі па кнігах, чытаных агнём. Прысыпаныя мёртвым пылам пліты не дазваляюць знайсці магілы славутых беларусаў, таленты якіх часцей за ўсё служылі суседзям. У нас адметная азбука Брайля, мы сваю гісторыю пішам курганамі. Вось чаму наша Беларусь стаіць на курганах, як Рым.

Знамянальна, што Сћ паэзіі Р’.РЁРЅС–РїР° з’яўляецца ўпэўненасць Сѓ СЃСЏР±Рµ, зямлі, радзіме. Ранейшы вобраз Хама РЅР° троне Сћ храме ўжо практычна РЅРµ згадваецца. Толькі з’явіцца “Балада РїСЂР° царкву С– ваўка”. Р† то царква хутчэй Р·Р° СћСЃС‘ віртуальная, Р±Рѕ пасля пэўных цудаў (вяртанне Р·СЂРѕРєСѓ сляпым) С– злачынства (велізарнага ваўка – ваўчынага старэйшага брат застрэльвае сусед) сплывае царквࠠназад РґР° Бога РїР° рацэ, што пралілася Р·-пад аблокаў.  РќРѕ возвращается ветер РЅР° РєСЂСѓРіРё СЃРІРѕСЏ. Будуць Сѓ Р’.РЁРЅС–РїР° яшчэ вершы змрочныя, СЏРє “Зноў Р·Р° вокнамі РЅРѕС‡, СЏРє бяздонне”, РґР·Рµ глыбіня забытай ракі, Сѓ СЏРєРѕР№ патанулі РјС‹ С– будзем вылаўленыя чорнай сеткай, нагадвае жах балады паляка Рљ.Бачыньскага “Lowy”, невады Сћ СЏРєРѕР№ цягнуць Р· РґРЅР° рачнога смерць. Але СћСЃС‘ Сћ гэтым свеце, прыкрытым нябёсамі СЏРє лёдам, зведае самыя незвычайныя метамарфозы С– адродзіцца РґР° жыцця. Песімізм сусветны, планетарны саступае. РўСЂСЌР±Р° жыць. Р† Сћ гэтым дапаможа музыка С– каханне.

Амаль дзесяць гадоў таму, адказваючы на пытанні “Маладосці” (№ 1, 1996) пра вартасць эксперымента ў літаратуры, В.Шніп сцвярджаў, што эксперыментатарства са словам узнікла адначасова з зараджэннем апошняга. Там жа ён згадваў, як са сваімі маладымі калегамі Ул.Сцяпанам, М.Клімковічам, У.Сіўчыкавым, М.Шайбаком, збіраючыся на кватэры ў Глобуса (предтеча “Тутэйшых”), дзе адначасова чыталі традыцыйныя творы і імкнуліся асвойваць новыя, незвычайныя для нашай літаратуры паэтычныя формы. Гаворка ішла ў першую чаргу пра хоку, зборнік якіх “Круглы год” яны і падрыхтавалі, а затым доўга чакалі, пакуль надрукуюць у “Мастацкай літаратуры”, “бо ў БССР нават нязвыклая форма ўспрымалася як дысыдэнцтва”. Праўда, цяпер “хокуістаў” (тут і далей слова В.Шніпа. – І.Ш.), якія пішуць трохрадкоўі і выдаюць іх за хоку, не ведаючы, што такое хоку і якім яно павінна быць”. У згаданай падборцы ён надрукаваў 10 узораў жанру, якія ўспрымаюцца з цікавасцю перш за ўсё раскаванасцю асацыяцый. Аднак, хаця тут і адчувавецца пэўны “японскі” каларыт – белая вішня, жоўты ліст на зялёнай вадзе, палёт матылька і голуба, усё ж такі беларускі дух перамагае:

         Свецяцца Р·РѕСЂС‹.

         Кароткая дарога

         РґР° роднай хаты.  

         ***

         Жанчыны рвуць лён.

         РЁСЌСЂС‹ жаўрук Сѓ небе

         гаворыць Р· хмарай.

         ***

         РЈ хмаркі белай

         просіць піць перапёлка.

         Расце збажына.

Падчас можа закрасціся сумненне ў не вельмі высокай арганічнасці звароту беларускага паэта да рафінаванай формы, бо тут хутчэй дамінуе традыцыйнае для версіфікатара жаданне сцвердзіць сябе, даказаць усім і перш за ўсё сабе самому, што я здольны рэалізаваць свой велізарны патэнцыял у якіх заўгодна формах. Як бы там ні было, В.Шніп адстойвае сваё права на эксперымент як у галіне формы, так і зместу. Разам з тым ён лічыць, што паэт павінен нечага спачатку дасягнуць у традыцыйных жанрах, і заявіць класічнымі (г.зн. выкананымі ў звыклых для адпаведнай паэзіі формах) права на эксперымент. (Гавораць, што ў ЗША мастак перад тым, як займацца авангардызмам, павінен намяляваць карову. Калі выяву гэтай істоты адобрыць журы, то ў яго развязаны рукі для любых пошукаў.)

Зварот да хоку ў паэзіі В.Шніпа цікавы яшчэ і тым, што ён пралівае святло на больш важны і важкі абсяг ягонай паэзіі. Так, у згаданым інтэрв’ю паэт згадваў: “За апошнія чатыры гады я напісаў каля 70-ці твораў, якія нечым падобныя да разанаўскіх вершаказаў, але гэта не вершаказы. Адзін мой знаёмы іх назваў “шніпаўкамі”. Украінская даследчыца Н.Шэфтэлевіч лічыла, што хоку, напісаныя пэндзалем Басё, -- гэта не лірыка прыроды ў еўрапейскім разуменні гэтага тэрміна, а “лірыка самой прыроды”, якая пакідае паэту толькі ролю медыума, і інфармацыю яму пастаўляюць не духі, а цалкам рэальныя прадметы і з’явы прыродыю Гэтым, на наш погляд, і тлумачыцца лёгкасць пераходу В.Шніпа ад усходняй паэтычнай формы да нацыянальнай, у якой ён пачынае глядзець на свет у чарговы раз новымі вачыма (паэт можа яшчэ мяняцца, здзіўляцца, значыць, жывы ягоны талент, бо можа эвалюцыянаваць). Па сутнасці, В.Шніп уяўляецца першым чалавекам у гэтым сусвеце, ён Адам, што тлумачыць сутнасць усяго таго, што акаляе чалавека. Не настаўнік, як Л.Талстой у “Народных рассказах” ці К.Каганец або Якуб Колас у чытанках для дзетак беларусаў, якія апавядаюць пра нашых птушак, чаму вецер вее, пра падарожжа кроплі вады і г.д., а пасланнік, які адкрывае сусвет і з радасцю дзеліцца гэтым адкрыццём. Прычым пасланнік мае зямное паходжанне, беларускі менталітэт, які лічыць, што ўсё створана іменна ў адпаведнасці з апошнім. У гэтым свеце супрацьпастаўлена неба, што палохае сваёй глыбінёй, бо там жыве Бог, бо і само неба Бог, таму да яго імкнецца ўсё і ўсе, забыўшыся пра тых, хто даў ім жыццё, і зямля са сваёй глінай, вадой, ценем, калодзежам, валуном, травой, а паміж імі – дрэва і чалавек са сваім парогам, ліхтаром, яблыкам, чоўнам, сякерай. І нешта больш магутнае і таямнічае, чым шкло, падзяляе супрацьлеглыя і ўзаемадапаўняльныя пачаткі. В. Шніп сягае ў далёкія часы, калі сусвет дзяліўся на жывое і нежывое, што ясна адлюстравалася нават у славянскай прамове. Так, усё жывое падзялялася на мужчынскі і жаночы род, супрацьлеглае адносілася да ніякага роду. Аднак куды аднесці тое ж неба, раку, што бяжыць, сякеру, якая робіцца страшэннай у руках чалавека, падкову, што ўплывае на лёс чалавека, касу – усмешку Смерці. В.Шніп пакідае свет у ягоным разбэрсаным выглядзе, хай сам збірае сябе ў адпаведнасці з уласнай наканаванасцю. Ці не таму з гэтага часу ён стаў пісаць, паводле ўласных слоў, без знакаў прыпынку. Некалі ён ухвальна абазваўся аб эксперыменце, што ставіў у прозе таленавіты Барыс Пятровіч, і нават папракаў літаратуразнаўцаў, што не могуць ацаніць ягоных пошукаў. У нечым паэтычны цыкл В.Шніпа пераклікаецца з цыклам ягонага сябра “Непатрэбныя рэчы”, дзе гаворка ідзецца пра пэўныя прадметы, што адыгрываюць значную ролю ў жыцці чалавека, а падчас і вызначальную, бо пачынаюць кіраваць у адпаведнасці з уласнымі запатрабаваннямі.

Зразумела, эстэтычная С– ідэйная значнасць цыклаў выключна адрозная, але нас цікавіць вектар эвалюцыі эксперымента, СЏРєС– можа супадаць. Яшчэ раз падкрэслім, што Сћ Р’.РЁРЅС–РїР° эксперымент РЅРµ звязаны Р· постмадэрнізмам ці мадэрнам РЅР° горшы выпадак. РЇРјСѓ Сћ гэтым перашкаджае РґРѕР±СЂР° ўсвядомленае паходжанне С– выхаванне РЅР° народных традыцыях (РЇ РЅРµ сучасны, Р±Рѕ – мараліст, Думаць прывык, Р° што скажа радня. Рђ радня – гэта С– бабуля, С– бацькі, С– суседзі, С– дзеці.)  

У шэрагу пошукаў ці чарговых дэманстрацый версіфікатарскіх здольнасцяў паэта варта згадаць і ягоныя спробы знайсці на кожную літару алфавіта адпаведны асацыятыўны малюнак. Згадаем:

         РЁ шэпча РїСЂР° шлях

         РЇРЅРѕ шапаціць Сѓ шыпшыне

         Шукаючы шчасця

         РЇРЅРѕ шалапутнае

         Але СЏРЅРѕ шануе шчырых

         РЇРЅРѕ заўсёды там РґР·Рµ шаша

         РЁ шыпучае СЏРє шампанскае

         РЇРєРѕРµ п’е шляхта

Такая своеасаблівая азбука для дарослых, што толькі ўваходзяць у сусвет паэтычных асацыяцый, або сталых чытачоў, што як Пруст згадваюць страчаны час.