 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пэрсыдская легенда
|
|
|
|
|
Даўным-даўна і далёка,
За высокімі гарамі
Дый за морам, за Касьпійскім
Жыў пэрсыдзкі цар Хазрой.
Прагавіты, ганарысты,
Ён шукаў сусьветнай славы.
Дні ягонага ўладарства
Змрочнай сталіся парой.
Паднявольныя народы
Ён зганяў на фэстывалі,
Прымушаў іх пад прыгонам
Песьні весела сьпяваць,
I тырана-пераможцу,
Заглушаючы сумленьне,
Сьветлым, мудрым і вялікім
Перад сьветам выслаўляць.
Ад галодных, ад галоты
Адгароджаны сьцяною,
Ён праводзіў дні ў забавах,
Ад кальянаў віўся дым.
Калыхаліся штандары,
Краскі кідалі Хазрою,
Залатыя кубкі зь мёдам
Выстаўлялі перад ім.
А ці сэнс жыцьця ў раскошы?
У разгуле ненасытным,
Як здараецца заўсёды,
Шчасьце рвецца на шматкі.
I тады гняце раздума:
Ёсьць на сьвеце безьліч скарбаў,
Іх няўзнак мінаюць людзі,
Толькі бачаць мастакі.
Мастаком усюды гонар,
Скрозь адчыненыя дзьверы:
I ў хаціны і ў палацы,
Нават там, дзе цар жыве.
I ў багатыя гарэмы,
I ў сукрытыя купальні,
Дзе на мармуры басэйну
Хараство у харасьцьве.
Пра красу складаюць вершы,
I малююць на палотнах,
I разцом на цьвёрды камень
Накладаюць лёгкі штрых.
А ў цара жанок нямала –
Зіхацяць, як дыямэнты...
Хай-жа ў будучыні нашчадзь
Палюбуецца на іх.
На ўспамін хай будзе ўнукам
Постаць гордае красуні:
Цар Хазрой зазваў Фэрхата –
Маладога разьбяра.
I яго павёў гасьцінна
Ў патаемныя пакоі,
Паказаў сваіх там жонак –
Пыху царскага двара.
Ні ў ваднэй няма заганы,
Зьзяюць роўна ўсе, як зоркі.
Выбірай, якую хочаш.
Сузіраючы – твары!
Маладзіцы ў белых строях,
У маністах жамчуговых,
Як на радаснае сьвята,
Хараства нясьлі дары.
Лебядзінай чарадою
Праплылі у карагодзе,
I адна зь іх асталася,
Прыпыніла лёгкі крок.
Быццам крыламі, рукамі
Плаўна ўзьвеяла ў паветры.
З плеч хіснуўся доўгі вэлюм,
Можа нават назнарок.
Раптам спрытна падхапіла,
Ахінулася пасьпешна,
I празрыстым матылёчкам
Замільгала ля жанчын.
I Фэрхат ужо убачыў:
За яе няма найлепшай.
Далікатны цьвет магнолі –
Лёгкавейная Шырын.
Пад празрыстым тонкім шоўкам
Цела белае лілеі
Дый узьнятая прыветна
Неакрытая рука,
Хараством клясычных формаў
I гульнёй прынадных рухаў
Захапляла, хвалявала
Маладога мастака.
Ён абраў яе. Ён верыў,
Што няма дачкі Ірану
Прыгажэйшай, а напэўна
I на сьвеце ўсім няма.
Толькі зь ёй вядзе дарога
Да вялікага мастацтва.
Створыць помнік для нашчадкаў,
Слава зьявіцца сама.
I пачаў Фэрхат з запалам...
Пад разцом пакорным вырас
Вобраз казачнай красуні
Ў цьвеце сонечнай вясны.
У затоеным жаданьні
Сэрца млела, ападала,
Заіскрыліся пачуцьці
I паўсталі мроі-сны.
Адтвараць красу на яве,
Адчуваць у творы радасьць, –
Шчасьця гэткага ня зналі
Падышахі і цары.
Перад ім Шырын стаяла,
Як антычная багіня.
Твар зь інтымнай цяплынёю
Усьміхаўся без чадры.
I распушчаныя косы
Да каленаў ападалі,
Косы пышныя, густыя,
З бляскам, чорныя, як смоль.
Паланеў Фэрхат спакусай
Прытуліцца блізка-блізка.
У яго украдкам сэрца
Засмактаў нязнаны боль.
Нейкі гостры, а салодкі,
I гарачы, а прыемны.
Гэты боль таму вядомы,
Хто ў жыцьці кахаць умеў.
Нават ночы ў неспакоі,
Сьвет зьмяняецца дзівосна.
Толькі любай бачыш вочы,
Толькі любай чуеш сьпеў...
Але шчасьця час нядоўгі.
Скончыў твор. Няма сустрэчаў...
Дні пайшлі памалу, нудна,
Як арба, як рып калёс.
Ня стрываў Фэрхат нарэшце.
Каб хутчэй пазбыцца мукаў,
Да цара прыйшоў з прызнаньнем
Даручыць яму свой лёс.
I з паніклай галавою
Да Хазроя ён прамовіў:
«О, магутны цар Ірану!
Слова выказаць дазволь.
Б’е паклон табе ў пашане
Твой Фэрхат, і царскай ласкі
Просіць сёньня, каб суцішыць
У грудзёх пякучы боль.
Ён стаіць перад тваімі
Ясназорнымі вачыма
I жыцьцё сваё і талент
Каля ног тваіх кладзе.
З тэй пары, як я наведаў
Твой гарэм з твайго дазволу,
Для душы мае спакою
Не магу знайсьці нідзе.
Паднявольны сіле змусты,
Я закон дзядоў парушыў.
Я – мастак, і ў творчай працы
Сузіраў красу жанчын.
I мяне багі за гэта
Пакаралі злою жарсьцяй.
У начы бяссоннай бачу
Ў сьветлым вобразе Шырын.
Мне даруй! Яе кахаю.
Нашу слаўную царыцу
Я люблю, люблю ўсім сэрцам,
Як жыцьцё, як родны край.
Патрабуй усё, што хочаш!
Я гатовы да ахвяры.
А Шырын, прашу з пакорай,
Падаруй мне, цар, аддай!..»
I Фэрхат, упаўшы ніцма,
Распасьцёр наперад рукі.
«Мне аддай!» – маліў Хазроя,
Распластаны скамянеў.
Аж зьбялелі ў страху пэрсы
На вузорыстых каберцах,
I чакалі – зараз громам
Прагрукоча цараў гнеў.
Як паважыўся падданы
Праказаць такія словы?
Зь ім тут разам і бязьвінны
Грознай кары ня міне.
Але дзіва: хмары зьніклі...
Цар цыбук паклаў спакойна.
Скрыва неяк усьміхнуўся
I сказаў: «Ня веру. Не!
Я ня веру гэтым словам.
Мастакі ілгуць заўсёды.
Давядзі, Фэрхат, адвагай,
Што кахаеш ты яе.
Бачыш горы Бісутуну?
Ты павінен іх прымусіць
Гаварыць. Няхай мне славу
Кожны камень там пяе.
I тады табе паверу,
I Шырын за жонку возьмеш,
А тваё каханьне зь ёю
Ўсе вякі перажыве».
Цар лянотна нахінуўся,
I яму цыбук паднесьлі.
Думкі чорныя снавалі
У ягонай галаве.
«А няхай спрабуе шчасьця!
На яго там сьмерць чакае.
Зь Бісутунскіх гор ніколі
Ня прыходзілі назад.
Ён зырвецца з тых сустромаў
I Шырын яму ня ўбачыць...
Цар злаўмільна усьміхнуўся
I сказаў: «Ідзі, Фэрхат!»
I Фэрхат пайшоў шчасьлівы
На захмарныя вяршыні
Легендарнага узвышша
Напярэчкі долі злой.
Дзе арлы адны ўзьлятаюць,
Дзе гуляе толькі вецер,
Чалавек тварыў самотна
Над сустромнаю скалой.
Ён ня бачыў небясьпекі.
У яго адно імкненьне:
Дасягнуць жаданай мэты,
Ідучы ўсім насупор.
Хай навокала сустромы,
Хай прадоньне пад нагамі,
Ён штодня няўтомна-ўпарта
Адмяняў аблічча гор.
Сіла й розум чалавека
I ягоны буйны талент
Падуладныя пачуцьцям,
Іхны слухаюць загад.
Так прымусіла Фэрхата
Ўсемагутнае каханьне
Рэзьбіць горы, і навекі
Так здабыў імя Фэрхат.
Горы горда ўзгаварылі,
Ўзгаварылі, як жывыя.
З тонкавысечаных скалаў
Пазіралі абразы,
Абразы жыцьця Хазроя:
Фэстывалі, ловы, бітвы, –
Фрэскі, зьвітыя пладамі
Вінаграднае лазы.
Вырысоўваліся зырка
Часу слаўныя падзеі
I знаёмыя абліччы
Тагачаснае пары.
Там была адна асобна
Аблюбованая постаць:
Вусны клічуць і сьмяюцца
З-пад адкінутай чадры.
I працягнутыя рукі
Ў тонкіх рысках на далонях.
Далікатнай ножкі вырыс
З расхінутага крыса,
I ў каралях і карунках
Грудзі – дзьве жывыя хвалі.
Быццам гэта з морскай пены
Нарадзілася краса.
Няпрыступную цьвярдыню,
Гэту казачную веліч,
Не пахібяць у стагодзьдзях
Ні віхуры, нi дажджы.
У застыглым лёгкім руху
Зачарованае цела,
Як жывое і, здаецца,
Сэрца ў ім жыве-дрыжыць.
Часта надзіць падарожных
Да сябе магутны помнік,
Паглядзець, за што Фэрхата
На узвышша кінуў лёс:
Ён, Фэрхат, тварыў і мроіў,
I Шырын стаяла блізка.
Празь яе пайшоў на мукі,
Маладосьць сваю панёс.
Як чароўна, калі ўраньні
Сонца косы рассыпала
I на ўзвышшы Бісутунскім
Ажывалі валаты.
Праразаліся з туману
Павырэзьбленыя скалы,
Зіхацелі ў векапомным
Аўрэолі залатым.
I Шырын цішком з гарэму
Пазірала ў даль на горы,
Дзе, ня ведаючы ўтомы,
Ажыўляў граніт разьбяр.
I сама сабе казала:
«Мой Фэрхат – арол бясстрашны.
На вяршынях гор ён горды
I магутны сам, як цар.
Хутка вернецца із славай.
Веру цьвёрда – не загіне.
Прыйдзе ён сюды героем,
Прыйдзе любую забраць.
Разам зь ім жыве каханьне,
Сіла боская, зь якою
На няпройдзенай дарозе
Не павінен паміраць».
Сапраўды, Фэрхат ня згінуў,
А вярнуўся з гучнай славай,
I адразу да Хазроя
Ў зьліты золатам палац.
Сьвяткаваў ён перамогу
Абавязку над правамі,
Не прасіць цара з паклонам,
А прыйшоў патрабаваць.
На Хазроевы пахвалы
Ды на золата-чырвонцы
Не гарэлі іскры шчасьця
У Фэрхата уваччу.
«Мне ня трэба жадных скарбаў, –
Адказаў мастак з пагардай,
– Абяцанага жадаю,
Больш нічога не хачу».
Цар здрыгнуўся. Сэрца млосна
Зашчымела ў прадчуваньні
Незаступнай цяжкай страты...
Дык няўжо? Аддаць? Згубіць?
Дарагой цаны заплата!
Аддасі – і застанецца
Нявыгойлівая рана.
Ці ня лепш адно – зманіць.
Цар ачулеў. I пахмура
Праказаў: «Шырын памерла»...
Ня стрываў Фэрхат удару.
Ён у роспачы нямой
Сьмерць прадчасную прымае,
Моўкне сэрца пад кінджалам,
Амываецца крывёю...
Ты дасяг свайго, Хазрой!..
I прайшла ў народзе чутка,
Што Фэрхата ашукалі,
Што дарэмна ён праходзіў
Шлях цярністы, шлях віты.
Ён, няшчасны, паў ахвярай
Самаўладнага Хазроя.
За яго памсьцяцца горы,
Бісутунскія хрыбты.
Дагарэла зорка ўраньні,
Бура дрэва пашчапала...
Песьняры па ўсёй краіне
Выслаўлялі разьбяра.
Тыя песьні быццам проймай
Да Шырын праз мур шугалі.
– Згінуў любы самагубам,
Сьцяты зрадаю цара.
Як дачулася аб гэтым,
Горка плакала царыца
I задумнымі вачыма
Слала жаль у даль да скал.
Там каменныя магуты
Ў строгай велічы стаялі.
Несьмяротны дух Фэрхата
У імгле сівой блукаў.
I мастацкаю разьбою
Шчараванага граніту
Заклікаў Шырын прынадна
Адвячорнаю парой.
Горы мсьціліся Хазрою,
Маладзіцу паланілі.
Зьвяла, высахла магноля,
Неагрэтая вясной.
Як заклятыя багамі,
Горы клікалі-гукалі,
I Шырын на гэты заклік –
Нацянькі ў халодны змрок.
Ад людзей яна з палацу
Ўпотай выбегла на ўзвышша,
На пагрозьлівыя скалы,
Каб зрабіць апошні крок.
Там расплёў ёй вецер косы
I сарваў малітву з вуснаў.
– Я твая, Фэрхат! – і з крыкам
Паляцела цела ўніз.
Так Шырын пайшла бяз страху
За Фэрхатам, за каханым.
А стары Хазрой бязрадна
Свой цыбук у злосьці грыз.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Перажытыя стагодзьдзі
Не пакрылі шэрым пылам
Гэта слаўнае паданьне,
Няўміручы гэты сказ.
Не, ня ты парэзаў горы,
А тваё, Фэрхат, каханьне.
З гэтай сілай перамог ты
I жывым прыйшоў да нас.
|
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2020. Беларусь, Менск.
|
|
|
