|
Красаваў язмін
|
Мы зайшлі на пустую вуліцу і селі на лавачку пад хатай. Людзі ўжо спалі.
Дзе-нідзе на небе блішчэлі зоркі. Яны то хаваліся, то ізноў выпаўзалі з-за чорна-сівых бягучых хмар.
З саду даходзіў к нам п'янавата-мляўкі пах язміну. На бярозцы ціхенька варушыліся дробныя лісцікі і сыпалі далоў, на зямлю, кропелькі нядаўняга дажджу.
Я маўчаў і думаў-дзівіўся. А яна, чорная, вірлавокенькая, з сумным паглядам, шаснаццаці гадкоў яўрэечка, блізюхтынька села ля мяне і, няўзнаку, маўкліва гарнулася да мяне, загадаўшыся аб нечым.
Хацеў звярнуць гутарку на што-небудзь будзённа-простае, але яна сумысле маўчала і тулілася ўсё болей і бліжэй.
«Дзяцінімся, больш нічога, – думалася, – як бы яе звярнуць на гэта; ах, каб яна гэта заўважыла».
– Муся, у аўторак мне будзе дваццаць гадоў... Маўчыць.
– Муся, вам... не сцюдзёна? Паклала ручку мне на плячо, маўчыць.
Я не ведаў, што рабіць. Шукаў-шукаў хоць якіх-якіх асаблівых сардэчных пачуццяў у сабе і не знаходзіў. Яна мне надта, праўда, падабалася як мяккая, добрая, начытаная дзяўчынка з не саўсім звычайна-лёгкім дзявоцкім паглядам на жыццё. Мне з ёю было добра, ладна, прыяйна. Гуляць з ёй любіў. I ўсё.
I цяпер мне было дрэнна ад думкі, што яна, маладзенькая, невялічкая, уздумала, маючы трывожна-любую надзею на шчырае спатканне, уздумала пастукацца ка мне ў душу з нечым квола-далікатным, чыстым, і я, калі не захачу скрыўдзіць яе ў лепшых, абмылкавых ці не абмылкавых – усё роўна, пачуццях-жаданнях, я павінен ілгаць – не лгаць, а так – цягнуцца ўслед і прыстаўляцца.
Раптам яна абшчапіла мяне за шыю і па-дзіцячы сціснула...
Я, падаждаўшы, каб абмеркаваць, нясмела і няўмела ўзяў яе за руку і троху пацягнуў да сябе.
I пазіраў сабе, не спяшаючыся, на неба, як там усё збягаліся і збягаліся белаватыя болачкі і збіраліся ў адзін цёмны груд, падобны на аграмадны, кепска складзены стог сена.
– Дзы-ынг, дзы-ынг... – з працягам прабіў на каланчы дванаццаць стары вартаўнік.
А Муся маўчала. Заплюшчыла вочы, паклала галоўку мне на грудзі і быццам дыхаць перастала.
– Мілая Муся, ці праўду казала мне ваша таварышка?..
– Твая, а не ваша, – пачуўся шэпт.
– Ну, т... твая таварышка, што художнік Мартусевіч, пабачыўшы малюнкі ваш...
– Твае, – ізноў ціхенечкі шэпт.
– ...Твае малюнкі, прызнаў у ва... у табе вялікі талент і прасіў працаваць, абяцаўся помач?
Замест адказу тужліва запяяла шапатком: «Хоць ты сэрца вы-ырві ды й адкі-інь далё-ка... Хоць ты сэрца...» – Змоўкла і маўчыць.
– Чаму ж не сказала мне калі, што малюеш?
Маўчыць.
Я сядзеў як пень і лаяў у думках сябе калодаю, дурнем, сажалкавым гнётам... Гадаў, што дзеецца з Мусяй, аб чым яна думае і чаго яна ў час, калі другія гараць, полымем пышуць, яна быццам нежывая... Ці шчыра яна пачувае?
А надоечы – успомнілася – усё пыталася, ці пазволяць ёй, жыдоўцы (гэта слова яна гаварыла з нейкай жалабнасцю, як скрыўджаная), па сканчэнні гімназіі мець у вёсцы сваю школку і вучыць сялянскіх дзетак. «Вочкі прамываць тваім белагаловенькім», – яшчэ пажартавала з сумам у голасе.
– Вы шчэ самі вучыцеся, калі тое будзе, – выварочваўся я. А Муся колькі разоў усё ж такі цвёрда і ўпорна памыкалася дапытацца напэўна, і я круціўся, як тая вужака ад бізуна, ад гэтых пільных пытанняў.
Мне ўжо і так надакучылі, былі прыкры тады нацыянальныя і набажэнскія пытанні, апастылела паўсёднае айканне і салодзенька-кіслае стагнанне няшчырых людзей. Глыбока праўдзівага спаткаў мала. «Можа, і Муся, можа, і яна толькі чапурыцца перада мною дзеля чагосьці?» – выпаўзла, як з падпечку, гідкая думка.
– Муся, зірні, зірні – якія прыгожыя, дзіўныя болачкі плывуць на заходзе. Бачыш?
Ледзьве варухнулася, маўчыць.
«Як незразумела і няскладна ідзе сягоння час, – падумаў. – Так, я ведаю Мусю і яе сям'ю гады чатыры ці пяць, але ж «пазнаёміўся» з Мусяй усяго на тым тыдні ў сераду і гуляў з ёй трэці, толькі трэці вечар. Цікава...»
Меркаваў-меркаваў, як і што, і ўрэшце ўцяміў, што трэба яе пацалаваць.
Сагнуўся, узяў яе за плечкі і прыціснуўся к цеплаватаму лічку, пацягнуў да сябе мяккую, любую, гладзенькую, крамяненькую шчочку, але так няўдала, так... што пачуўся прыкры, каб яго век не чуць, гук: «Цмыгу-у-уль...»
Мне зрабілася сорамна за сваё мяжджульства.
Я скасавурыўся, як конь, хмылячыся, і збоку паглядзеў на Мусю. Дужа задзівіўся з нейкай дайжа трывогай, чаму яна такая белая, не глядзіць і маўчыць, хоць ты што? Спіць, не спіць.
Баючыся, каб яна не ўцяміла майго пастылага настрою, я ненарокам, асцярожна шукаў на яе руцэ пульсу і шчупаў дужэй, нібы ад вялікага пачуцця паціскаў дарагую ручку.
Пульс біўся слаба, а біўся – і тое мяне ўзвесяліла.
А яна тым часам на ўсю сілу сціснула маё плячо, прыціснулася як мага ка мне.
– Мілы, харошы... – ціха шапярнула, аж маё сэрца зайшлося.
Мне здалося, што тут і я павінен больш паказаць любоўную прыхільнасць. Крэпка ціскануў я Мусю ў руках, аж у стане ў яе нешта: «Хрэсь!» – хрэснула...
«Ну й ламіна ж я», – стыдзіў сам сябе і чуў, як пабегла кроў у галаву; зачырванеўся, і добра, што хоць ноч, дык не відаць.
А Муся – як мёртвая.
Пасядзеў, пасядзеў, ізноў паглядзеў туды-сюды. Ага, прыпомніў: «Я – ненармальная», – сказала нет ведама к чаму заўчора.
Зірнуў на яе.
Вочы заплюшчаны. Ці то ад доўгіх век, ці то і сапраўды – пад вачамі было чорна-чорна. Ліцо бледнае, што ў нябожчыка, галоўка, нежывая, адкацілася назад...
«А божа! Самлела... Няжыва...» – маланнёй скаўзанула ў галаве, пад лыжачкай зрабілася да прыкрасці пуста, і па плечах быццам пакаціўся халодны пот.
Дзяржаў яе, самлелую, у руках і гукаў:
– Му-уся, Му-у-сечка! Ну скажы што-небудзь, Му-у-сечка...
Яна не варушылася. Галава яе без сілы звісла ў маіх руках; адна рука, амярцвелая, з'ехала і ўдарылася аб маё калена.
Мне было жарка, душна, худа. Прытуліў самлеўшую Мусю да сябе і, як
непрытомны сам, гадаў, ці крычаць ратунку, ці бегчы ў якую хатку за вадою, ці што? Што з ёй такое? Дрэнна?
Спуджаным поглядам кінуў ізноў да Мусі і – ай! – асекся: яна адным вокам пазірала на мяне з ціхім пытаннем-дакорам...
ГІачуўся стукат па тратуары.
– Мусечка, ідуць!
Той жа момант яна кранулася, адсунулася ад мяне, адвярнулася і пачала абпраўляць валасы.
Бывае, заснеш удзень, прачнешся і не ведаеш – вечар ці ранне. Так было цяпер са мною.
– Юра, Ю-рачка, пойдзем дамоўку, – пачала гукаць, і здавалася, што яна смакуе імя Юра.
– Пасядзім трошку, Муся.
– Я хачу спацькі... Галоўка баліць... – Як занадта кукоблены дзіцёнак, лашчылася і быццам хацела трошку й пакапрысіць-павярэдаваць.
Узяла маю руку так, каб я абшчапіў яе. Пайшлі-ткі.
Маўчалі ўвесь час і нікога не спаткалі. Падышлі к іхняму ўжо дому.
– Заўтра ўранні ты волен?
– Не, буду на рабоце ў полі.
– А ў поўдзень?
– А ў паўдзён дамоў прыйду.
– Прыйдзі ў сасоннік к мосціку.
– Добра, Мусечка.
Папрашчаліся. Я ўспамінаў закон і не пацалаваў яе. Яна ўзышла ўжо на ганкі і пазваніла, каб адчынілі. Я крыху прыстояў.
– Як ты не заснуў? – няжданае даляцела ка мне з ганка.
Я аглянуўся. Схавалася ўжо за дзвярмі... Пастаяў-пастаяў крыху і пайшоў.
I цяпер сэрца пачынала млець.
Назаўтра я заране ўжо прыйшоў к мосціку. Доўга, доўга хадзіў-дажыдаўся: Мусі няма, няма й няма. Не прыйшла.
«Увечары, пэўне, прыйдзе ў парк, убачымся», – цешыў я сябе, і нейкая туга агарнула маё сэрца.
Прыйшоў вечар. Усе ходзяць-гуляюць, смяюцца, як заўсёды, а Мусі няма... Так і не пабачыў у той дзень.
«Што ж такое?»
На другі дзень таварышка яе паведаміла мне, што Муся «яшчэ ўчора раніцай» паехала к радні ў Вільню. I калі прыедзе – немаведама. Быццам згубіў я што дарагое, дужа патрэбнае, без чаго жыць дрэнна.
* * *
I вось... Праз пяць дзён прыйшло паведамленне, што Муся ў Вільні раптам памерла...
– Самагубства? – з балючай цікавасцю ў дрыжачым голасе запытаўся я ў тае ж самае таварышкі нябожчыцы Мусі.
– Адкасні-іцеся вы, гора... Нівесь чаго яшчэ дабіваецца, – толькі й пачуў я.
«Дык што гэта такое?»
* * *
Прайшло нямала часу, на іншым жыццёвым шляху апынуўся я, многа розных іншых людзей спаткаў, а і дагэтуль ад пары да пары з'яўляецца прада мною квола-даражэнькі абраз невялічкай, чарнявай яўрэечкі з сумным паглядам у чорных глыбокіх вочках.
– Муся, Муся...
I так і чую тады той п'янавата-мляўкі пах красуючага язміну.
«Што й к чаму? Што й к чаму?» – ташную ў гэткі час, бо не маю аніякага ж адказу...
|
|
|
