РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Натальля Арсеньнева
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Пад сінім небам
 
Вершы 1921-1925 г.
 
 
Пад сінім небам
 
*** Сонца вясьнянае ў золаце косаў...
 
I
Родны край

 
 
Родны край
 
Крыніца
 
Пралескі
 
Васількі
 
Летуценьні
 
Песьня
 
II
Абразкі

 
 
Вясна
 
*** Сьветла, спакойна, лёгка бяз конца...
 
Красавік
 
Май
 
Ноч
 
На сенажаці
 
Улетку
 
У лесе
 
Вячорны абразок
 
*** Вечар неба хварбуе ў гарачыя тоны...
 
Разьвітаньне
 
Перад ночай
 
Ночка
 
Лес шумеў
 
Жоўтыя клёны
 
Восень
 
Сыплюцца з клёнаў лісты
 
*** У небе палаюць чырвоныя хмары...
 
Восень у Вільні
 
Ціха плыў месяц
 
Зімовы ранак
 
Сьняжынкі
 
Сьнег падаў
 
Калі ноч запануе
 
III
Жыцьцёвае

 
 
Мэта жыцьця
 
Жыцьцё
 
Шчасьце
 
Недасяжнае
 
Чаму...
 
Калі людзі пакрыўдзяць цябе
 
*** Выйдзі ўночы у чыстае поле...
 
На матыў хаўтурнага маршу
 
Ты спытайся
 
Пытаньне
 
Бесканечнае.... Насьлядаваньне
 
IV
Настроі й лятуценьні

 
 
Увечары
 
Завець мяне...
 
*** Сьветлы дзень дагарае над сумнай зямлёю...
 
Люблю я сонца залатое
 
Вясною
 
*** Калі у сэрцы сум ціхі ўсплывае...
 
Шэпты ночы
 
У сэрцы няма болей песьняў вясьне...
 
*** Недаверчыва ноч падыходзіць...
 
Восень
 
Увечары
 
*** Я ішла... Нада мной разгараўся узор...
 
Уначы
 
У клясе
 
Толькі ўчора
 
Калыханка
 
Адыйдзі-ж ты, гора...
 
*** Ночкай сягоньня мне ў самыя вочы...
 
У клясе
 
Ночы й думкі
 
*** Я люблю песьні ветра у полі...
 
Памяці Ядвігіна Ш.
 
V
Зачараваны кут
(з крыніцы народнай)

 
 
Зачараваны кут
 
Балотніца
 
Лясун
 
Вясельле
 
Зорка. Паэма
 
Шчасьце. Паэма
 
Сны. Паэма
 
Тры браты. Паэма
 
Лебядзінае возера. Паэма
Сыном маім – Яраславу і Ўладзімеру кніжку гэту пасьвячаю.
Аўтар
Ins hohe Meer werd’  
ich hinaus geniesen...
Goethe «Faust»*#У бяздоньне мора
я з жыцьця выходжу...
 
Пад сінім небам
Ад злых, няветлых песьняў гора,
ад змораў шэрае зямлі
у неба сіню, ў неба мора
ты зрок прысталы падымі.
У сінім небе няма распачы
глухой, што гасіць паволі ўсё,
пад сінім небам усё іначай –
здаецца сьветлым, як сны, жыцьцё,
Такім нязнаным, дзіўным, узьлётным,
жыцьцём-натхненьнем бязь сьлёз, турбот.
У сінях неба несьмяротных
бясконцым сьветам сплыве год.
Дык гэй у неба, у край бязь сьценяў,
Ад зла, нязбыўнага ў жыцьці,
на белых крылах летуценьня,
Пясьняр,
                    па слова-чар ляці!
 
1920
 
 
 
 
*  *  *
Сонца вясьнянае ў золаце косаў,
срэбныя вербы на плёсах бялёсых,
восені зырка-чырвонай пажары,
ночныя зводы і ночныя чары,
 
сэрца развагі і сэрца парывы,
песьні, што ўлетку сплываюць на нівы,
плач лесуна, сінь вазёр лебядзіных,
жахі глухое паўночнай гадзіны,
 
долі пакора і з доляй змаганьне,
роднай старонкі ціхое каханьне, –
ўсё, што у думках нясьцішных пяе, –
                            вершы мае.
 
1925
 
 
 
 
I
РОДНЫ КРАЙ
Родны край
Сонца заходзіць... На вежах кляшторных
скрозь загараюцца тысячы зорных
              зырка-чырвоных агнёў...
Хораша... Сэрца ж міжвольна імкнецца
ў край, што яшчэ харашэйшым здаецца,
              родны, найлепшы з краёў.
Там... Там усё быццам так, а іначай
хваляй у сэрца ліецца гарачай,
              там... Там усё мне мілей:
сіняе, сіняе неба бясконца,
шчыра вясёлае, яснае сонца,
              далеч бязьмежных палей.
Там, там у гожыя, цёплыя ранкі
песьняю срэбнай вітаюць жаўранкі
              першыя пробліскі дня,
песьняю будзяць ціхія лагчыны,
дзе яшчэ пасмам густым, цёмна-сінім
              сонна калышацца ймгла.
Сонца расу там усьмешкаю сушыць,
вецер там краскі калыша, варушыць,
              хваляй плыве па лугох,
хвоек зялёных шумяць верхавіны,
ў жаху адвечным трапечуць асіны
              ў змрочных, гушчарных барох.
Вёсны там... Пешчы нясьмелыя сонца
будзяць жыцьцё пакрысе у старонцы,
              робіцца неба сіней,
вецер крыніцай пад небам плюскоча,
нешта зямлі веснавое шапоча,
              звоніць, пяе ў лагчыне.
Леты там... Хвалі па жыце лунаюць,
колер зялёны на срэбны мяняюць,
              срэбны на сіні, сівы...
Сьцежкай вузкой у жытох заблудзіцца –
золатам можна накрыцца, заліцца:
              жыта – вышэй галавы.
Восень там... Постаці жоўтых бярозаў,
ліст, парудзелы ад першых марозаў,
              скрозь пад нагамі шуміць,
плавае зь лёгкаю хваляю ветру,
срэбрам блішчыць у празрыстым паветры
              ніць, павучыная ніць...
Зімы там... Песьні дзікія завеі,
ночы глухія, у небе лілеі –
              краскі сьцюдзёныя зор,
бор, што прыбраны у сьнежныя шаты,
высіцца пышны, магутны, багаты,
              топчачы сьценяў узор...
Вёскі там... Мох, саламяныя стрэхі,
чырвань рабін у садку для пацехі,
              студня з даўгім жураўлём,
куст недацьвілай, апалай паўрожы,
крыж учарнелы ў канцы раздарожжы,
              дах ад дажджу над крыжом.
Вечарам травеньскім тут, на растані,
людзі пяюць, адмаўляюць літаньні,
              кленчаць на цёплай зямлі...
Кленчаць, а сонца за вёскай зьнікае,
ніткай густой, залатой падтыкае
              крыж, і людзей, і палі...
Верай магутнаю, сьветлаю сілаю
вее над гэтай грамадкай пахілаю,
              надзіць прыгожасьцяй май...
Нават адзін абразок гэткі ў полі –
й сэрца цябе не забудзе ніколі,
              родны мой край!
 
1924, Хэлмна.
 
 
 
 
Крыніца
За ніўямі, балатамі,
за хваёвымі барамі
ёсьць празрыстая крыніца.
Ўсе атруты, ўсе пакуты
з сэрца людскага, бы путы,
зьніме дзіўная вадзіца.
Лечыць цела, што збалела,
і душу, калі змарнела,
веру, моц ліе у грудзі.
Вось гадамі з калітамі
да яе й брыдуць лагамі
горам гнобленыя людзі.
Толькі ж горкая дарога
да яе... Людскім нябогам
гэтым – сьмеласьці ды сілы
не дастала... З паўдарогі
іншых пушчы і разлогі
завярнулі... Тых вунь зьбілі
з ног ці гора, ці турботы,
ці мо сьлёзы адзіноты.
Зноў жа гэтыя згубілі
веру ў долю, ў свае сілы,
ў сілу дзіўнае крыніцы.
А бязь веры – стой дзень цэлы,
не, ня дасьць здароўя целу
жыцьцядайная вадзіца.
Ды нялёгка і далёка
нават зь вераю глыбокай
дашукацца той паляны,
дзе зялёнаю лагчынай
мкне удалеч ручаіна,
гоіць сэрца, гоіць раны
над вадою над жывою,
дзе ківаюць галавою
сіняватыя вярбіны,
дзе на словы людскай мовы
сьвежы, сонечны, бы новы,
грае бор на ўсе галіны!
Тут у цішы ўбогі, хворы,
пазабыўшы крыўды й гора,
неўзабаве схамянецца.
Сілы – дасьць яму крыніца,
веру – сонца, што іскрыцца,
сьмеласьць – неба, што сьмяецца.
Дзень сьпяе пра шчасьце з воляй,
ноч спаўе ціхой патоляй,
замірыць з жыцьцём нямілым...
Гляне ў неба – й зноў паўстане
на няроўнае змаганьне
верны сын зямелькі шчырай!
 
1921
 
 
 
 
Пралескі
Мілыя, мілыя сінія кветкі,
сьветлай вясны улюбёныя дзеткі!
Кветак ёсьць шмат, што за вас прыгажэй,
толькі, пралескі, вы сэрцу бліжэй...
 
Гляну я ў вашыя сінія вочкі –
і быццам бачу гайкі і лясочкі,
дзе з-пад сьнягоў пазіраеце вы,
мілыя дзеці вясны!
 
Толькі зірну я на вашыя краскі,
ўспомню вясновыя шчырыя ласкі,
ласкі і сонца й нябёс,
песьні, што ветрык прынёс
зь ясных палёў, дзе зямля абсыхае,
сонца дзе з раньня да ночкі гуляе.
 
Вашыя вочкі ў сабе адбіваюць
сіняе неба і хмаркі, што таюць,
будзіце ціхі, родны мне сум,
нібы у лесе вясьняны той шум,
будзіце сілы, што ўзімку драмалі,
будзіце думкі, што скутыя спалі,
будзіце шэпты надзей,
што мне за ўсё саладзей...
 
Поўныя рожавай мглы пералескі
вас гадавалі, красуні-пралескі,
неба вас песьціць, вам сонейка шле
золата кос, пацалункі нясе
ветрык вам весьні... вас любіць вясна,
вас па лясох рассыпае яна.
 
Вы усьцілаеце сьцежку вясьне,
вы яе сымбаль, адзнака яе...
Мо вы таму мне за ўсё й саладзей,
дзеці вясьняных надзей?
 
1921
 
 
 
 
Васількі
У жытох расьцьвілі, расьцьвілі васількі...
На прасторах шырокіх, ня нашых палёў,
між маўклівых, зялёных яшчэ каласоў,
на чужацкай зямлі расьцьвілі.
 
Расьцьвілі, па узгорках пясчаных бягуць...
А ўнізе, пад гарой, зелянеюць кляны,
асыпаюцца яблыны – сьлёзы вясны,
і цьвітуць васількі і ў лагу.
 
Краскі любыя, памяткі іншых палос,
белых дзічак на межах, сьцяжынак-шляхоў,
краскі – памяткі песьні званкіх жаўрукоў
пад паветкаю сініх нябёс...
 
Там, у родных палёх, вы ня гэтак цьвілі,
гэткі сум не імгліўся у вашых вачох,
гэтак хутка ваш стан не хінуўся, ня сох,
краскі роднай, далёкай зямлі!
 
24.XII.1924.
 
 
 
 
Летуценьні

Дзе ў чужыне будзе сад так гадаваны,
Дзе такі там хорам важна збудаваны,
Што мне замянілі б хату і бярозкі,
Хату і бярозкі беларускай вёскі?
#Я. Купала

 
Часам, як толькі заплюшчу я вочы,
бачу я край той, дзе мора плюскоча,
              бачу я фарбы паўдня.
 
Бачу я мора духмянае кветак,
белыя дрэвы, прыгожа ўсё гэтак
              ў ласках гарачага дня.
 
Бачу нябёсныя сінія далі,
ўзоры, што зорныя ночы саткалі
              з кроз, успамінаў, надзей...
 
Гэта – краіна маіх нарадзінаў,
тая, што сьніцца мне ночнай часінай,
              праўда, радзей а радзей.
 
Толькі чаму ж маё сэрца ня йрвецца
ў тую краіну, чаму яно б’ецца
              ціха, спакойна зусім?
 
Мусіць, чужыя паўдзённыя чары –
новы абраз – гэны, колішні, стары,
              выціснуў ў сэрцы маім.
 
Нашага кволага сіняга неба,
нашых палосак нясьпелага хлеба 
              сяньня адных я хачу.
 
Сум нашых срэбрам раззораных ночаў,
рэчкі, што ў лозах зялёных плюскочуць, –
              толькі яны уваччу.
 
Ці ж мне заменіць блакітнае мора,
ці ж мне заменяць няўсяжныя горы,
              зораў паўдня каласьсё –
 
нашае цьмянае сонца ціхое,
любае думкам і сэрцу ўвясною,
              любае мне над усё?
 
Не, бо ля сьветлага сіняга мора
вечна аб радасьці хвалі гавораць,
              там ад яе не ўцячы,
 
бо там бяз працы, а родзяць зярняты,
бо там чужое нам вечнае сьвята,
              тамака сэрца маўчыць.
 
Тут жа ж, у нас, па гайкох, пералесках
посьля зімы зацьвітаюць пралескі,
              сьцюжу зьмяняе вясна.
 
Тут пасьля гора жыцьця шлях сьвятлее,
тут пасьля сьлёз расьцьвітаюць надзеі
              тут і у сэрцы вясна!
 
1920
 
 
 
 
Песьня
Па вузкіх палосках, па нівах
Ляціць яна ў сумную даль,
I чутны ў яе пералівах
Заўсёды – ці смутак, ці жаль.
 
Ня шэпчуць ў задуме бярозы,
Ня жаліцца рэчцы чарот –
Не, гэта адвечныя сьлёзы
Свае вылівае народ.
 
Ня хіліцца ў полі каліна,
Вітаючысь зь яснай зарой –
Не, гэта гаруе дзяўчына
Над доляй гаротнай сваёй.
 
Ня ветры у полі шырокім
Панура і глуха шумяць –
Не, жней гэта горам глыбокім
Цягучыя песьні зьвіняць.
 
Відаць, што гаротна іх доля,
Што шмат у іх жыцьці клапот,
Бо ў песьнях нячутна ніколі
Вясёлых ці радасных нот...
 
1921
 
 
 
 
II
АБРАЗКІ
Вясна
З кажнай хмаркі ў небе празрыстым,
з кажнай лужынкі сьветлай і чыстай
              усьміхаецца ясна вясна!
 
Надзяць сіняй нябёсныя далі,
ручаі звон і грукат узьнялі,
              запраўды, надыходзіць вясна!
 
Сьнег ляжыць яшчэ коўдрай ваўнянай
пад узгоркам, а вецер вясьняны
              ўжо прымчаўся ні згэтуль, ні стуль,
 
абсыхаюць у садзе сьцяжыны,
і набраклыя яблын галіны
              прагна йрвуцца да сонца касуль.
 
Сэрца б’ецца трывожна, няроўна,
мне і сумна, й вясёла-чароўна,
              вусны ціха шапочуць: «Вясна...»
 
Недзе радасьці дзіўнай падзецца,
ўсё сягоньня зрабіла б, здаецца,
              бо папраўдзе на сьвеце вясна!
 
1921, Вільня.
 
 
 
 
*  *  *

Пасьвячаецца маім тава-
рышкам Оле, Лідцы і Галі.


 
Сьветла, спакойна, лёгка бяз конца,
Грэе і лашчыць вясеньняе сонца.
Сінія далі ў імгле нягустой,
Лес прад вачмі вырастае сьцяной.
Сьнег між кустамі, між пнямі бялее,
Ветрык вясеньні, жартуючы, вее
З поля, дзе густа чарнее зямля,
З поля, дзе сёньня пануе вясна.
Там, дзе з блакітам зьліваюцца далі,
Горы палоскаю сіняю ўсталі,
Места там недзе, між гор залягло,
Ў дымцы хавае сваё хараство.
Звоняць у Вільні ледзь чутна і гукі
Сэрца чапаюць знаёмаю мукай.
Ціха... а тут, паміж соснаў старых,
Ўецца дарога да елак густых,
Ўецца, зьнікае, ізноў выбягае,
Поле і сьнег у кустох агібае,
Ўецца лагчынкай, дзе цені ляжаць,
Сосны дзе ў сіняе неба глядзяць.
Ціха, ўсё ціха... Заплюшчыўшы вочы,
Тут-бы, на сонцы, сядзела да ночы,
Твар прылажыла-б да цёплай зямліцы,
Слухала-б грукат вясеньні крыніцы,
Слухала-б тое, што ветрык пяе,
Ўсё, што гаворыць душы аб вясьне...
Сьветла, спакойна, лёгка бяз конца,
Грэе й ласкае вясеньняе сонца!
 
1921 г.
 
 
 
 
Красавік

Максіму Гарэцкаму

 
Неба сіняе, сіняе, сіняе...
Ані межаў у ім, ані дна.
На зямлі ж прыгажуняй-княгіняю
пазірае мне ў вочы вясна.
Лазьнякі срэбным пухам акрыліся,
вецер пыл па-над імі мяце,
тут – пралескі ў раўку затаіліся,
сірацінай фіялка цьвіце,
там – жаўцеюць вяночкі вясновыя
красак нейкіх нязнаных яшчэ,
там – ізноў – залатыя, ліловыя...
Зь іх вясна дываны свае тчэ.
Як тут ціха, ні гулу, ні гоману,
пачынае нат сум засынаць,
ды душою жывою, нястомнаю
чую ўсё ж я, што ўсюды вясна.
I нічога мне ўжо не жадаецца,
ні каханьня, ні сьветлых мінут,
у душы маёй штосьці зрываецца,
што няўзнак адцьвітае, а тут –
тут фіялкі цьвітуць цёмна-сінія,
сеюць водар салодкі вясны,
што брыдзе прыгажуняй-княгіняю,
рассыпае вясновыя сны.
 
22.IV.1921.
 
 
 
 
Май
Абляцелі вішні... Пагусьцелі клёны,
зашумеў, бы ўлетку, сьвежы, новы гай,
праляцеў нячутна красавік зялёны,
на зямлі пануе сьветла-пышны май.
Пасінела й неба... Ласкай залатою
залівае сонца поле і мяне.
Пасмаю сівою проста прада мною
таюць плямы-горы недзе ў тумане.
Сонца шчыра грэе. Хораша у полі,
зацьвітаюць краскі між травы густой.
Чую ўсёй душою, што я зноў на волі,
што узноў у сэрцы – веснавы настрой!
Сьцень наклаўся сіні ад бярозаў тонкіх
на дыван, заліты залатым сьвятлом.
У красе калінаў, у лісткох рамонкаў
сьвецяцца расінкі, з маладым лісьцём
ветрычак жартуе, а ўгары, ў нябёсах
белыя хмарыны заплятаюць сець.
Пад гарой палоскі маладых калосьсяў
зырка зелянеюць... Хочацца глядзець,
заглядаць бясконца у блакіт празрысты,
аб нічым ня думаць, толькі сьніць а сьніць,
сьніць аб сінім небе, гэткім чыстым-чыстым,
і аб сонцы й шчасьці, што мне значаць дні.
 
1921, Вільня.
 
 
 
 
Ноч
Загасьлі апошнія косы
кароткай маёвай зары.
I чыстыя зоры, як росы,
як сьлёзы, зазьзялі ўгары.
Растаялі лёгкія хмары,
і сталася неба – бяз дна.
Спавіўшы імглою абшары,
там ноч панавала адна.
Акрыўшыся хусткай туманаў,
ступіла яна на зямлю,
над сьветам, паснулым да рана,
раскінула ўладу сваю:
спляла сіняватыя сьцені
між цёмных кляновых камлёў,
і месяца косы-праменьні
сыпнула у цемру палёў.
Збудзіла зноў ночныя змовы,
шэпт-шэлех густое травы,
ўзьняла з жабім хорам размовы,
заплакала ў плачы савы.
Да сэрца людскога паволі
вужакай сьлізкой падпаўзла,
старыя, забытыя болі
з прадоньня узноў узьняла.
Збудзіла ў адных, не іначай,
як важкай крануўшы рукой,
найгоршае пекла распачы,
а ў іншых – дзіўны супакой.
 
1925, Хэлмна.
 
 
 
 
На сенажаці
Косы зьвіняць... Сьпеўна ўзносяцца зыкі,
поўняць жыцьцём жаўтацьвет-сенажаць
майстры дзіўныя зь нязнаных музыкаў,
                            косы зьвіняць...
 
Кмена пах цягне па мокрых пракосах,
водарыць сенам у пухкіх капах!
Дыхае поле у сонцавых косах,
                            кмену йдзе пах...
 
Песьню жанкі запяялі нясьмела,
і – звоніць уся сенажаць,
з гукамі – ўдалеч, здаецца б, ляцела...
                            Косы зьвіняць...
 
1925, Доры.
 
 
 
 
Улетку
Жамчужнай мглою хмаркі абвязалі
          Нябёсы, сонца пуць.
 
Па залатых жытох сярэбраныя хвалі
          Плывуць, плывуць, плывуць...
 
Які прастор кругом! Бязь берагу, бяз краю
          Калышуцца жыта!
 
Ў ружовым полымі вятраны дзень згарае, –
          Як цёпла, любата...
 
Шматфарбным дываном, красой-вясной сатканым
          Лажыцца сенажаць.
 
I ў дзень, і на зары, і ўвечары, і зрана
          Там жаўранкі зьвіняць.
 
I звонкі іх прызыў, і лёгкія ўздыханьні
          Красуючых палей, –
 
Нясуцца да нябёс малітвай дзякаваньня
          Вышэй, вышэй, вышэй...
 
1925.
 
 
 
 
У лесе
500
Ф. К.

 
Лес вітаў нас нячутнымі словамі,
нам сьмяялася неба празрыстае,
а над намі, ўгары над дуброваю,
хмаркі таялі, лёгкія, чыстыя.
Па узгорках, па травах уквечаных
косы сонца нізкога туляліся,
у аўсох запыняліся нечага,
адплывалі, ізь ценем зьліваліся...
Штось шасьцеў лес... Дубровай зялёнаю
слаў ізь ветрам нам шэлехі зводныя,
і здавалася дзіўна знаёмаю
мова іх, і чужая, і родная...
 
1921, Вільня.
 
 
 
 
Вячорны абразок
Зьмярканьне...
Зь яснага блакіту
зьнікаюць фарбы, бліскі дня,
і чыстым золатам заліта
ціхіх палёў далечыня.
 
Істужкай сьцежка ўецца ў жыце,
зьбягае ўніз, паўзе вышэй,
праз ручаёў сталёвых ніці
бяжыць кудысь далей, далей...
 
На ўзгорку млын-вятрак ляніва
крыламі часам узмахне,
і статак галубоў пужліва
з-пад даху ў неба-выш памкне...
 
Лятуць, купаюцца ў паветры,
зьнікаюць, круцяцца узноў
лісты, што ўвосень носяць ветры,
                          а захад іх фарбуе ў кроў.
 
1924
 
 
 
 
*  *  *
Вечар неба хварбуе ў гарачыя тоны,
Чыстым золатам густа залоціць рабіны, –
I здаецца паветра густым і зялёным,
Як вада у вазёрах, зялёных ад ціны.
 
Гаснуць косы на вежах готыцкіх касьцёлаў,
I, зьніжаючысь, шклы запаляюць агнямі.
Зоры – вочы малых засмучоных анёлаў, –
Мігацяцца у хмарах, парваных над намі.
 
Час таёмны, ня ноч і ня дзень, калі цені,
Цені ночы зьліваюцца з косамі сонца,
Калі хочацца раптам устаць на калені
I стаяць так бяз руху, маўкліва, бяз конца...
 
Ў гэты час ад’жывае у думках старое,
Ўспамінаюцца даўныя сэрца хваробы...
I так лёгка душою – вячэрняй парою –
Зразумеці сусьветныя сумы й жалобы!..
 
1923.
 
 
 
 
Разьвітаньне
Тонкай мглой абвязаліся сінія далі,
сінія-сінія далі на ўзьмежжы нябёс.
Па жытох расплыліся вятраныя хвалі,
ветру плаўныя хвалі, што вечар прынёс...
 
I паволі, паволі чырвоным пажарам
занялося чырвоным пажарам усё:
і жыты, і кляноў верхавіны, і хмары,
й нат будзённае, шэрае ў шэрым, жыцьцё.
 
Дзень канаў зь недаверлівай, кволай усьмешкай,
з прыкрай, горкай усьмешкаю хворых людзёў,
і зьвінелі яму разьвітаньне узьмежкам
зелянкавыя конікі – дзеці палёў.
 
Разьвітаньне з жыцьцём, разьвітаньне навекі,
разьвітаньне навекі з жыцьцёвай маной,
калі чорная ноч моцна сьцісьне павекі,
моцна сьцісьне павекі над сьцерплай зямлёй...
 
1924, Хэлмна.
 
 
 
 
Перад ночай
Цямнее заход над палоскаю бору
далёка... далёка... Над самаю ж скроняй
шапочуць галіны расьцьвілае ліпы,
што цьвет залаты долу сыпле і сыпле.
Успыхнулі першыя зоры ў прадоньні
над цёмнай, далёкай палоскаю бору.
I ноч агарнула сьвет сіняй тугою,
і сьціхлі ў той сіні апошнія гукі...
Ды думкам, хаценьням – няма супакою,
плывуць яны, думкі, як хвалі ракою,
аж хочацца выцягнуць, выкінуць рукі
у ноч, што накрыла сьвет сіняй тугою...
 
1922, Вільня.
 
 
 
 
Ночка
Ночка ціхая, расістая
Йшла над палямі-лагчынамі.
Зоры паліла празрыстыя
Ў небе, паміж аблачынамі.
 
Кідала кроплямі роснымі
Ўправа, улева, ўгару.
Пахамі мляўкімі, млоснымі
Дыхала ў сонным бару.
 
Чуць варушылі галінамі
Ліпы, красой абсыпаныя.
Ў шэляху траваў з травінамі
Чуліся гукі нязнаныя...
 
Над балатамі бяздоннымі
Зьзялі агні дзе-нідзе,       
Млелі струхлелыя, сонныя
Івы ў ліпкім тумане...
 
Ночка, тваймі гэта чарамі,
Ночка, тваймі гэта дзівамі
Збуджаны зоры між хмарамі,
Сплецены мглы па-над нівамі...
 
Ты гэта, вечна чароўная,
Ў соннае сэрца ўвайшла –
Думкі мае невымоўныя
Ўсе зразунела, знайшла...
 
1925
 
 
 
 
Лес шумеў
Лес шумеў... Ледзьве чутнымі гукамі
гоман соснаў высокіх сплываў.
Вецер дзіўна-прыгожымі згукамі
новы шэпт, новы сьпеў выклікаў.
 
Між камлямі хваінаў чырвонымі
зьзяў крывавы асеньні заход.
Далячынямі неба прадоннымі
выплываў белых зор карагод.
 
А між імі, з усьмешкай халоднаю,
ўсходзіў месяц, прыбраны ў імглу.
Гэны вечар малюнкамі роднымі
выклікаў нейкі смутак, тугу.
 
Смутак рос, калыхлівымі хвалямі
плыў а плыў у душу ён маю...
Так туман, неабсяжнымі далямі,
залівае увосень зямлю.
 
Вільня, 1922.
 
 
 
 
Жоўтыя клёны
Жоўтыя клёны, у фарбах асіны,
Гронкі крывавыя ў вецьці рабіны,
Сіняе неба... Ў начныя часіны
              Дождж з дагараючых зор.
 
Ў травах пажоўклых бліскучыя ніці —
Людзям ніколі танчэйшых ня зьвіці,
Астры астатнія ў садзе – ня рвіце:
              Восені гэта убор.
 
Восень, прыбраўшыся ў кроў і у сонца,
Ў золата – лісьце, ў жамчуг – валаконцы,
Зь ліры сваей здабывае бясконца
              Струнаў глухі перабор.
 
Раняць душу ледзьве чутныя гукі –
Самі сабой апускаюцца рукі, –
Родзяць у сэрцы жальлівыя згукі,
              Восені песьню-жальбу.
 
Родзіцца песьня і ў небыт сплывае
Разам зь лістамі, што клён абтрасае,
З сонцам, што ў чырвані дрэў дагарае,
              Зь першаю кропляй дажджу...
 
1922
 
 
 
 
Восень
Як не любіць мне восень залатую,
калі праз вопратку асін густую
тон прабіваецца чырвоны, слаўны тон,
і ў золаце стаіць маўклівы пышны клён?
 
Як не любіць мне восень залатую,
калі на ніву зжатую, пустую
ліецца уначы, як малако, туман
і павучыньне скрозь на хмызьняку палян.
 
Як не любіць мне восень залатую,
як не любіць мне частку года тую,
калі я веру ўсім, калі душа гарыць
і хочацца так век,
                                      хоць сумаваць, а жыць...
 
1921, Вільня.
 
 
 
 
Сыплюцца з клёнаў лісты
Сыплюцца з клёнаў лісты,
сыплюцца ціха, маўкліва,
крыюць зямлю і кусты
пражаю жоўтай, шасьцівай.
 
Сыплецца саду краса,
кроплі дажджу, як раса,
зьзяюць сьцюдзёнай палівай.
Восень... дык дождж і ня дзіва.
 
Сыплюцца з клёнаў лісты,
сыплюцца ціха, маўкліва,
крыюць зямлю і кусты
пражаю жоўтай, шасьцівай.
 
Сэрца і б’ецца й баліць,
Плача па небе й зямлі,
Тоне у сумах, сумлівах.
Восень...
                    дык сум і ня дзіва...
 
8.IX.1922.
 
 
 
 
*  *  *
У небе палаюць чырвоныя хмары.
Як горкія мары, на нівы, папары
              кладуцца вячорныя сьцені.
 
Ад пахаў гарачых рака, бач, самлела,
нячутна, нясьмела сьвятло адляцела,
              сплёў месяц прывідныя сеці.
 
Ноч сонныя дрэвы прывабіла ласкай,
таёмнай, нянаскай, нячутаю казкай
              апошнія сьцішыла гукі.
 
Закінуў у далечы вецер жалейку,
што хмару-зладзейку будзіла зьняцейку,
              адкінуў і ў вецьці схаваўся.
 
Адна ноч над цёмнай зямлёй варажыла,
сны-чары насіла, гальлё варушыла,
              і горка а дзіўна маўчала.
 
Ды хто ж разгадаў яе сумы-трывогі –
гушчары, разлогі ці месяц двурогі?
              Не – кволае сэрца людское!
 
1922
 
 
 
 
Восень у Вільні
Клёны апалі, і золата й фарбы
крыюць зямлю дарагім дываном.
Поўныя жмені лістоў тых узяў бы,
восеньскім сплёў бы іх пышным вянком.
Таюць аблокі у небе высокім,
хвалі туману над Вільняй стаяць.
Места мярэсьціцца ўнізе, далёка,
вежы касьцёлаў у неба глядзяць,
цэркваў блішчаць залатыя галовы,
цёмнымі плямамі дрэвы ляглі,
сіняй палоскаю бор нат хваёвы
ледзьве відаць за істужкай Вяльлі...
 
Чуюцца, чуюцца восені чары
ў фарбах, у тонах лісьця і нябёс,
лёгкім дрыжэньні кляноў у пагары,
сьвежасьці йльдзістай, што вецер прынёс...
 
1921
 
 
 
 
Ціха плыў месяц
Ціха плыў месяц між хмараў празрыстых,
зоры гублялі халодныя сьлёзы,
вецер зрываўся між клёнаў бязьлістых,
вецьце калышачы голых бярозаў.
 
Таялі плямы туманныя сьценяў,
срэбра сьнягоў залівалі зімовых.
Сьветла было мне ад белых праменьняў,
шчасна было мне ад думак тых новых.
 
Нейкая дзіўная сіла ўставала
ў сэрцы, да сяньня пакорліва-хворым,
месяц, здаецца, рукою б дастала,
зоры б зрывала з паднебнай прасторы.
 
Долі пайшла б паляваць далёка
я для зямліцы, што сьпіць без прасьвету,
і разьліла б, як сягнуць можа вока,
шчасьце над белым, асьнежаным сьветам.
 
1921, Вільня.
 
 
 
 
Зімовы ранак
Ураньні зімовае сонца нясьмела
На рожавым небе прыгожа ўзыйшло.
Як быццам чагосьці стыдалась яно,
Калі зь небясоў на зямельку глядзела.
 
Пад гэтым паглядам у белых палёх,
Рассыпаўшысь, іскры ў сьнягу зазіялі,
А вольхі, дык тыя у шкло пазіралі
Замерзшых стаўкоў, што схаваны ў кустох,
На вокнах вузоры вагнём заігралі, –
I ўсё гэта толькі ад сонца лучоў!
 
Ці ў жыцьці ня гэтак нярадасных днёў
Трывогі пад сонца паглядам прапалі?
Ці праўда, што плакаць ня хоцацца ўжо,
Што сэрца сагрэўшы надзеяй адною,
Ты ціха сьмяешся з марознай зімою,
Зь сьнягамі, што твораць яе прыгаство?!
 
1921.
 
 
 
 
Сьняжынкі
Эх, круцецесь, сьняжынкі, круцецесь
Над пакорнай, маўклівай зямлёй.
Прыласкайце яе, прытулецесь
Да палёў, агалёных зімой.
 
Лес, шляхі, ручаі, што сьціхаюць,
Абвяжэце парчой сьнегавой,
Толькі гляньце – усе вас чакаюць:
Не шапочуць лісты між сабой.
 
Не глядзіцца у лужынкі сонца
I ня жаляцца вольхі яму,
А з марозу гараць валаконцы
Павучыньня ў заціхшым гаю.
 
Гляньце, гляньце, як хвоі хінуцца,
Як маркоцен рад тонкіх асін –
Толькі грозьдзі парой зварухнуцца
Счырванеўшых у садзе рабін.
 
Над лясамі, над цэлай зямлёю,
Эх, круцецесь, сьняжынкі, барджэй!
Абагрэйце іх ласкай сваёю,
На душы, можа, стане лягчэй...
 
1921.
 
 
 
 
Сьнег падаў
Сьнег падаў зь неба іскрынкамі зор...
Ён крыў зямлю карункаў дыванамі.
Ледзь вецер шапацеў між голымі клянамі
і зноў ляцеў туды, дзе сьніў прастор,
 
ды пасам зубчастым сінеўся бор
над анямелымі даўно палямі,
што скутыя ляжалі маразамі,
адпачываючы ад летніх змор.
 
Адпачывала ўсё – і лес, і поле,
і неба глыбіня... Ды не людская доля.
Людская доля бо – усьцяж цярпець,
шукаць чагось зь няўтомнаю тугою,
глядзець на крыўды, зло...
                                                            і летуцець
аб соладзі нязнанай супакою.
 
1924, Слонім.
 
 
 
 
Калі ноч запануе
Любяць людзі прыгожыя песьні,
любяць сумныя гукі жалейкі,
як пагодныя дні напрадвесьні,
як раздольле, як сьпеў салавейкі.
 
Любяць казкі аб дзеях мінулых,
аб жыцьці сваіх продкаў свабодных,
аб гушчарных бароў шумах-гулах,
аб прадоннасьці рэк мнагаводных.
 
Любяць песьні аб славе, аб долі,
аб асілках вялікіх, магутных,
аб братох, што каналі ў няволі,
аб часінах старонкі пакутных.
 
Не было запраўды мо нічога,
мо і песьні і казкі мінучы, –
чуе сэрца ў іх гукі былога,
а душа уздыхае балюча.
 
Тыя ўздыхі мо ветрык падхопіць,
панясе і разьвее у полі...
А калі ён сканае паволі,
калі ў хмарах бліск сонца утопіць
 
і туман папаўзе над лясамі,
над асінаў сям'ёй палахлівай,
над зялёнай нясьпелаю нівай
дарагімі, маўляў, паясамі,
 
калі ноч запануе усюды,
калі выпаўзуць ночныя чары,
духі-сьцені агорнуць абшары,
сны сплятуцца, сны-мары і цуды,
 
калі смутныя ночныя гукі
паліюцца з-за хваляў туману
на глухую лясную паляну
і замрэ ўсё ад дзіўнае мукі,
 
як жыцьцё прыабернецца казкай,
калі з казкаю сэрца зьліецца, –
мо старое ў душы страпянецца
і прывабіць нязьведанай ласкай?
 
Явай стануцца гожыя песьні,
явай стануцца гукі жалейкі,
сьветлай явай, як дні напрадвесьні,
як раздольле, як сьпеў салавейкі.
 
1921
 
 
 
 
III
ЖЫЦЬЦЁВАЕ
Мэта жыцьця
Мэта жыцьця,
                                кажуць людзі бязь сілы,
мэта жыцьця – дачакацца магілы.
Як пражывеш ты, сумленна ці не,
ці ня ўсё роўна, – бо сьмерць не міне.
Мэта жыцьця,
                                кажуць поўныя сілы,
з доляй змагацца да самай магілы,
веры ня траціць і страху ня мець,
сьмела байцамі памерці, згарэць.
Мэта жыцьця, яшчэ кажуць,
                                                              ня йрвацца
ў неба, а толькі зямлі прыглядацца.
Зьведаць грахі ўсе, ўсяго спрабаваць,
каб ня так горка было паміраць.
Мэта жыцьця, ўрэшце кажуць,
                                                                    хавацца
з сэрцам ад смутку, зь сьлязіма ня знацца.
Думкі аб праўдзе? Дурное – і ўсё!
Мэта жыцьця – захаваць жыцьцё!
 
1922, Слонім.
 
 
 
 
Жыцьцё
Клічуць вечарам зоры ў сусьвету прасторы...
Поўны нейкае зморы ці прыгноблены, хворы –
                              не ідзе чалавек...
 
Ночкай месяц варожа так прынадна, прыгожа...
Гэй, паслухаеш, можа, кінеш жыцьце, нябожа?
                              Не, ня йдзе чалавек...
 
Не, ня йдзе, хоць паволі сэрцам рвецца да волі,
штодня нудзіцца болей – і жыве мімаволі,
                              несьвядома амаль,
 
Хоць да самага раньня лёс ягоны – змаганьне,
сумаваньне па шчасьці ці па долю сяганьне,
                              неакрэсьлены жаль...
 
1923
 
 
 
 
Шчасьце
Шчасьце – як сонца: маленькая хмарка
пройдзе па небе ціхім сярод дня, –
сонца ўжо сьвеціць так жутла, няярка,
момант – і сонца няма.
 
Шчасьце – як вішняў вясьняныя краскі:
вецер павее, заплача вясна, –
сыплюцца сьнегам на дол яны гразкі,
момант – і красак няма.
 
Шчасьце – як сьветлыя, ясныя мары:
рэзкае слова, заўвага адна, –
і дагараюць яны у пажары,
момант – і мараў няма.
 
1923, Слонім.
 
 
 
 
Недасяжнае
Мая душа ад скраю і да дна
наліта сьветлай нейкай сілай.
Мне ўсё здаецца ясным, мілым:
і неба сіняе, і хвалі тумана,
і ніў далечыня, і залатыя клёны,
і хвояў баравых убор чорна-зялёны.
Здаецца,
                  шчасьце дзесь каля мяне, так блізка,
здаецца, я магу узяць яго рукой.
Ды не сягну... Вось так, як над ракой
схінаюцца гальлём вярбіны нізка, нізка,
а ўсё ня здолеюць напіцца тэй вады,
што надзіць іх і дні, і тыдні, і гады.
 
1921
 
 
 
 
Чаму...
Чаму у сім жыцьці нямілым
Няпраўда, дзе вокам ня кінь,
Чаму адным славу і сілу
I шчасьце жыцьцё аддзяліла,
Другім – толькі гора, хоць згінь
Чаму гэта ў полі няроўна
Пад сонейкам краскі цьвітуць?
Чаму адны вабяць чароўна
Сваім хараством нявыслоўным,
Другія, схаваўшысь, растуць?
Ніхто й ня шукае іх, сьпячых
Між мяккай шаўковай травы,
Ім ласкаў шкадуе гарачых
I сонца і вецер, што плача,
Над імі ў васеньнія дні.
Чаму нават ніваў палоскі
Няроўна на сонца глядзяць?
Чаму адны ліпкі, бярозкі
Шумяць, шэлясьцяць каля вёскі,
Другія ў гушчары маўчаць?
Чаму гэта ясныя зоры
Парознаму ў небе блішчаць:
Рассыпаўшысь дзесьці ў прасторы,
Адны ткуць са срэбра вузоры,
Другія – дык ледзьве гараць?
Чаму адна песьня аб долі,
Аб шчасьці прыгожым пяець,
Другая, губляючы ў полі
Свае пералівы – ніколі
Да шчасьця душу не завець?
Чаму ёсьць няроўнае гора
На сьвеце халодным, благім?
Адно – забываецца скора,
Другое, – глухое, як мора,
Ўвесь час раніць смуткам сваім?
Чаму адны вечна працуюць,
Іх век — няпрыхільная ноч,
Другія – жыцьцё ўсё сьвяткуюць,
Іх сны і надзеі гадуюць,
А гора – хаваецца проч!
Чаму штось вялікае доля
Стварыць наказала адным,
Іх знаюць і шчасьце, і воля...
Другіх – няпрыметна ніколі.
Пакрыўджаных богам самым?
Ня ім клікаць, цёмным і кволым,
Да новага жыцьця людзёў:
Ніхто й не пачуець іх мовы,
А вецер разьвеець іх словы
Між сіняй імглы небясоў.
Чаму? Мо’ няроўна вясною
Для ўсіх зьзяе сонца зь нябес?
Мо’ толькі для моцных душою
Вясна луг акрыла травою
I сьвежай зяленінай лес?
Не, ласкі свае падзяліла
Нам сонейка роўна... Усё
Праменьнямі густа пакрыла
І толькі у сьвеце нямілым –
Няпраўда, і зьдзекі, і зло...
 
1922.
 
 
 
 
Калі людзі пакрыўдзяць цябе
Калі людзі пакрыўдзяць цябе,
калі хочацца плакаць, маліцца, –
ты ідзі вузкай сьцежкай у лес,
там так лёгка на крыўды забыцца!
Быццам прыйдзеш ты ў хорам дзіўны,
дзе няма ані сьлёз, ні маны,
дзе пачуеш у шэптах лісьця:
«Ты даруй неразумным, як я...»
I адыдзе туга, шугане
ў вышыню, бы ўстрывожаны рой.
Зразумееш, што ўсё праміне
у жыцьці, нават гора зь бядой...
 
6.XII.1920.
 
 
 
 
*  *  *
Выйдзі ўночы у чыстае поле
I зьлічы ў небе сьвечачкі зор...
Не зьлічыць іх ніколі, ніколі,
Бо ўсё болей іх знойдзеш і болей,
Асыпаючых з Божае волі
Неабсяжны нябесны прастор.
 
Выйдзі ўраньні на бераг лясісты
Адбіваючых сонца вазёр,
I знайдзі у іх хвалях празрыстых
Хмарак будучых пыл сэрабрысты
Ці жамчуг дробных кропляў расістых,
Іх – ня знойдзеш у хвалях вазёр...
 
Выйдзі ўдзень ты у гай нерухомы
I услухайся ў шэпты галін.
Сум пачуеш у ім ты знаёмы.
Дык скажы, чаму гай той зялёны
Такі сумны, лістоў жа мільёны
Плачуць, плачуць усе, як адзін?
 
Выйдзі ўвечары к ніве нясьпелай
I зірні на чырвоны заход.
I душой папрабуй ты збалелай
Разгадаць, скуль той ветрык нясьмелы,
Нівы, неба, дым хмарачак белы,
Тыя самыя з года у год.
 
Скуль усё: ўночы смутныя зоры,
Ўраньні золата сонцавых кос,
Ўдзень ціхія лясоў разгаворы,
На заходзе – хмар яркае мора,
А ў душы вечна дзіўнае гора,
Горкі смутак нявылітых сьлёз?
 
Скуль усё, хто стварыў нашу долю,
I каму нам маліцца уноч?
Ды й ці трэба маліцца? – Бяз волі
Не здабудзецца шчасьце ніколі:
Будзеш плакаць, як вецер у полі,
Грудзі рваць будзе сум без патолі, –
Й без адказу адыдзеш ты проч!
 
1921
 
 
 
 
На матыў хаўтурнага маршу
Гукі ўрачыстага маршу хаўтурнага
ціха ў паветры імглістым плывуць.
Сэрцы ад сьвету няветлага, хмурнага
ў сьвет неспазнаны, таёмны вядуць.
Гукі трымцяць, наплываюць, зьліваюцца,
плачуць, растуць, ад зямлі адрываюцца.
Зь імі – і сэрца дрыжыць:
досі ўжо, досі ўжо жыць!
Што нам з жыцьця недарэчнага, сумнага,
зь лішняга дня, што, як рэшта, ня згас?
Ляж адпачні, дзіцянё неразумнае,
з доляй змагацца ня моц і ня час.
Гукі хаўтурнага маршу зь ёй, доляю,
добрай, благою – ня хочуць гуляць.
Чуеш? Ціхой заліваюць патоляю
сэрца, і восень, і жальбы гальля...
Досі ўсьцяж шчасьця шукаць па аселіцах,
шчасьце ж людское, як казкі, – мана.
Ледзьве, бадзяжнае, недзе аселіцца, –
нехта парупіцца ўраз адагнаць...
Досі ж... А гукі трымцяць, разьліваюцца,
плачуць, растуць, ад зямлі адрываюцца...
Зь імі і восень дрыжыць:
досі ўжо, досі ўжо жыць...
Што ў той нязнанай краіне за хмарамі
можа сыноў чалавечых зьлякаць?
Мала іх пошасьці, войны з пажарамі
білі, аж сьлёзы плылі, як рака?
Там жа – ні сьлёзаў няма, ні гарачага
болю, калі – няма як памагчы.
Там, як калісьці гадамі дзіцячымі,
возьмуцца сны нашы душы лячыць.
Чуеш... як пошчакі маршу хаўтурнага
ціха ў паветры імглістым плывуць?
Сэрцы ад сьвету няветлага, хмурнага
недзе ў нязнаную далеч вядуць?
Гукі трымцяць, наплываюць, зьліваюцца,
плачуць, растуць, ад зямлі адрываюцца...
Зь імі і сэрца дрыжыць:
досі ўжо, досі ўжо жыць!
 
1921
 
 
 
 
Ты спытайся
Толькі ў час, калі сьмерць твая прыйдзе і ўстане,
Калі холад пачуеш адвечны ў душы, –
Зразумееш жыцьцёвае шчасьце... Скажы,
Ці шкада табе жыцьця, што ў сэрца загляне
З ласкай шчырай апошні ўжо раз?
Пачакай... Яшчэ маеш ты час...
 
Пачакай... Ці ты жыў і змагаўся зь бядою,
Каб загінуць, прапасьць, ня прыйсьці на зямлю,
Ня зірнуць, што зрабілі з старонкай тваёю,
Ці разьвеяла, родная, гора-нуду
 
Між палёў, між людзёў хоць на час?..
Ты спытайся... пакуль не загас...
 
Ты спытайся, што там, дзе багаты і бедны
Маюць роўную долю і роўны спакой,
Дзе шчасьлівых няма, дзе няма горкіх, бледных,
Тых, што змучаны вечнай жыцьцёвай тугой.
 
Ты спытайся... ў апошні ўжо раз
Дасьць жыцьцё табе, пэўна, адказ...
 
Ты спытайся, ці ёсьць што ў блакіту бяздонным,
Чым там душы жывуць і шукаюць чаго?
Бо калі ўсе там роўны, ў тым царстве бяссонным, –
– Там няма і змаганьня, навошта яно?
 
Там ні злобы няма, ні пытаньняў гарачых,
Там і мэты няма, там – нічога няма!
Як жыве там душа адыйшоўшых і сьпячых
У халоднай зямлі, ў змроку цішы і сна...
 
Як там жыць, чым там жыць?.. Там і сэрца ня б’ецца,
Ня сьціскаецца сумам прыемным яно.
Там – шырокай крыніцаю гора ня льлецца,
Не гарыць там і дзіўнага шчасьця сьвятло...
 
Ты спытайся, ў чым шчасьце там душы знаходзяць,
I ці ёсьць яно, шчасьце, ці гэта мана?
Мо’ дарма нас жыцьцё снамі вечнымі зводзіць,
Сьмерць... ці дасьць табе долю і шчасьце яна?
 
Ты спытайся... пачуеш адказ,
Бо ў апошні пытаешся раз...
 
1922.
 
 
 
 
Пытаньне
Даль, нябёсаў туманная даль
тае, гасьне над ліпаў калёнамі,
што усталі суценьмі зялёнымі
паміж доляй ды много, на жаль,
і зьвіняць пад дажджом, як крышталь.
 
Цішыня... цішыня над старонкаю.
Ў срэбнай золкасьці травы дрыжаць.
Нат жаўронак ізь песьняю звонкаю
ў гэткі дзень не ўзьляціць – сенажаць
срэбрам гукаў зь нябёс бласлаўляць,
ані з зоркай рамонкавай тонкаю
летні вецер ня прыйдзе гуляць...
 
Божа! Дні мае, хіба што шчасныя,
ціха сходзяць, сплываюць удаль,
па сабе пакідаючы жаль,
па мінулым – тугу перадчасную,
што зьвініць, быццам кропляў крышталь.
I пытаюся з болем міжвольным я:
што ж ты робіш з душою, з сабой,
як праходзіш жыцьця пуціной,
што ты робіш із воляю вольнаю,
бо мінуць – і ня вернеш, на жаль.
 
1924, Хэлмна.
 
 
 
 
Бесканечнае...
Насьлядаваньне
Калі ў першы я раз абыйшоў гэты край,
    Вечна жыці прыстаўшы, магілай забыты,
    Я убачыў тут горад, прыгожы, як рай,
    Ўвесь зімовымі косамі сонца абліты,
    Быццам срэбнаю рызай акрыты сьнягамі,
    З сваёй верай, законам, з сваімі багамі.
 
Пасярэдзіне князевы хорам стаяў
І вузорамі дзіўнымі, золатам зьзяў.
    Званы хваляй нясьліся з высокіх званіц,
    Нібы краскі у полі ці бліск зараніц –
    Так гарэлі агнямі апраткі людзёў,
    Што па вулках да князя йшлі з розных бакоў...
 
І калі я спытаўся, праходзячы там:
“Ці ўжо многа гадоў гэтым вулкам, сьцянам?”
    Адказаў мне адзін з гордым бліскам вачэй:
    – “Вечна быў ён, наш горад, за ўсё прыгажэй!”
 
        Час ішоў, ішлі гады,
        Я ізноў, прышоў туды.
 
    Ўсё прапала... I хорам, званьніцы, равы,
    Ўсё прапала і толькі лугі ды палі
    Я убачыў бяз конца, бяз краю ўдалі,
    Асыпаныя ласкаю косаў-вагнёў,
    Што нас будуць ласкаць яшчэ сотні гадоў...
    Лёгкі ветрык да ног пахіляў мне траву,
    Вочкі сініх званочкаў глядзелі ўгару,
    Там – стакраткі бялелі густою сьцяной,
    Гудзеў бас залацістых сярдзітых шмялёў,
    Там – сінелі бы неба вясной, васількі,
    Ды круцілісь над краскамі іх матылькі.
    Захацеў я разьведаць, дзе горад стары,
    Як даўно у траве ад вячэрняй зары
    Толькі краскі шапочуць адны між сабой,
    Заварожаны ночнай таемнай цішой.
 
Сьцеп маўчаў... Толькі ветрык, што твар мне ласкаў,
Адлятаючы ўдаль, ледзьве чутна сказаў:
– “Як даўно тут няма ні людзей, ні дарог,
Як даўно тут палі, – знае вечнасьць, ды бог!”
 
        Час ішоў, ішлі гады,
        Я ізноў, прыйшоў туды...
 
    Абярнулісь палі ў цёмны лес векавы,
    Дзе галінкі нібы-то скляпеньне сплялі,
    Дзе зялёныя мхі заляглі пеляной,
    Чырванелі суніцы пад стромкай сасной,
    Дзе вяршыны дубоў заглядалі ў блакіт,
    Над стаўком пахілялася вецьце ракіт,
    Дзе русалкі ўноч косы часалі свае,
    Дзе пясьняр-салавей вітаў песьняй мяне.
 
Я сказаў шэрым птушкам, прысеўшы на мхі,
– “Вы скажэце, даўно тутка бор стаў глухі?”
– “Мы ня скажам, зь бярозаў сплылі галасы!
Бо за вечнасьць старэйшыя, нашы лясы!”
 
        Час ішоў, ішлі гады,
        Я ізноў, прышоў туды.
 
    Срэбра хваляў спакойных, бы люстра лягло,
    Пакрываючы сосны, і хвойкі, і ўсё.
    Каля берагу плесьня вяночкам ішла,
    А далей без канца ўдаль, ушыркі, ўбакі,
    Шалясьцелі сьцяблы нягустой асакі,
    Ды блішчэла, іскрылася ў сонцы вада.
 
У прыбярэжных заросьлях, у чоўне старым
Рыбака я убачыў з начыньнем сваім.
У пляцёнай кашолцы ўжо білісь аб дно
Шмат сярэбраных рыбак, – дабыча яго.
Падыйшоў я бліжэй і спытаўся: “скажы,
Ці даўно ужо возера бачыш тут ты?”
 
    Аглядзеўся стары, усьмяхнуўся чагось:
    — “Яно вечна было, як і сёньнейка ёсь!”
 
        Час ішой, ішлі гады,
        Я ізноў, прыйшоў туды.
 
    Замест хваляў ціхіх зь пены белай каймой
    Я убачыў балоты зь іржавай вадой...
    Пуста, глуха і нудна... Ні дрэўца ўдалі,
    То – балоты, вада, то – пяскі ды пяскі...
 
    Хмарны дзень мне у вочы маркотна глядзеў,
    Казкі травам пажоўклым казаці ня сьмеў.
    Верас ссушаны, – й той свае краскі хаваў,
    Толькі вецер над мейсцам праклятым стагнаў.
 
Я прыслухаўся к жаласным стогнам яго
I пачуў ў іх адказ на пытаньне сваё:
– “У гэтым краю балоты, вада ды пяскі
Заляглі з утварэньня Прадвечным зямлі!”
 
        Час ішоў, ішлі гады,
        Я ізноў прышоў туды.
 
    І спаткаў я на месцы балотаў глухіх
    Зноў прыгожае места... Шмат вулак крывых
    Там з шырокімі, сьветлымі сетку плялі,
    Белых хорамаў цені на хвалі ляглі
    Ціхаводнай ракі, што празь места плыла,
    Аб ім славу далёка па сьвеце нясла.
 
Закрычаў я тады: “дзе палі, дзе лясы,
Люстра возера, мгла між пяскоў паласы?
Дзе усё?” І пачуў я спакойна адказ:
— “Горад наш быў і ёсьць, што пытаешся нас?”
 
        Хай ідуць вякі, гады,
        Я ізноў прыду туды...
 
1922.
 
 
 
 
IV
НАСТРОІ Й ЛЯТУЦЕНЬНІ
Увечары
Не ўцячы ад тугі. (Залацістыя сеці
ясны вечар накінуў на нівы й лугі.)
Затрымаліся, ў вышу ня хочуць ляцеці
мае думкі крылатыя, дзеці тугі.
 
Жаль чагосьці, чаго? (Сіняватыя сьцені
праз дарогу ляглі, і сьцямнела ў лагох.)
Абудзіліся казкі душы – летуценьні,
штось шапочуць, і надзяць, і плачуць, чаго?
 
Нешта ў сэрцы расьце... (Па-над срэбрам абпокаў
моўчкі ўзьняў маладзік свой заплаканы твар.)
Яшчэ момант... і рыне паводкай шырокай
мая песьня – натхненьне, жыцьця майго чар!
 
1925, Хэлмна.
 
 
 
 
Завець мяне...
Завець мяне сіняе неба,
Завець мяне вольны прастор,
Дзе месяц між хмарак гуляець,
Дзе вочы празрыстыя зьзяюць
Нясьмелых сярэбраных зор.
 
Завець мяне сьветлае сонца,
Я ласкам яго аддаюсь.
Хацела-б на сонца глядзець я
Гадзіны, гады, і сталецьці,
Хачу – ды асьлепнуць баюсь.
 
Ня нам яго, яснае, бачыць,
Ня нам яго ласкі пазнаць:
Магутным арлом яно сьвеціць
I іх толькі ў небе прымеціць,
А нам – дык чаго нам жадаць?
 
Для нас ўся зямля зь яе крыўдай
I сумныя далі палёў,
I песьні жальбы і пакуты,
I жыцьця туга і атрута,
І шчасьця нядоўгае сноў!
 
1921
 
 
 
 
*  *  *
Сьветлы дзень дагарае над сумнай зямлёю...
Ліпаў лісьцейка фарбай гарыць залатою,
        сад пажоўклы цямнее, маўчыць.
 
Каля яблынак сьцені кладуцца густыя,
пацямнелі ігрушы й кляны маладыя,
        зараз ясны заход дагарыць.
 
Аджываюць нячутна жаданьні
ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня.
 
Я хачу на часінку забыцца аб горы
і глядзець, як у рожавым захаду моры
        сонца косы бярэцца тапіць.
 
Я памерці хачу вось такою парою,
хваляй сонца залітая ўся залатою,
        больш каб слова ня чуць: «Пацярпі!»
 
Аджываюць нячутна жаданьні
ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня.
 
Я хачу ў гэты момант пазнаць сваю долю,
я хачу зьведаць шчасьце, хачу я на волю,
        ў далі родных, шырокіх палёў!
 
Я хачу, я хачу... Ды няма ў мяне сілы,
каб ня думаць аб тым непрыхільным, нямілым,
        сумным часе апошніх гадоў!
 
Аджываюць нячутна жаданьні
ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня.
 
Сад маўчыць... Не пяе, як раней, як вясною,
аб тым шчасьці, жыло што калісьці са мною,
        сад маўклівы і цёмны стаіць.
 
Каля яблынак сьцені кладуцца густыя,
пацямнелі ігрушы й кляны маладыя,
        зараз ясны заход дагарыць.
 
Засынаюць нячутна жаданьні
ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня.
 
1920
 
 
 
 
Люблю я сонца залатое
Люблю я сонца залатое,
люблю прыгожаю вясной,
калі ўсё новае, сьвятое
сьмяецца радасна са мной.
 
Люблю нябёс вясьняных ласкі,
цалункі цёплых ясных кос,
што песьцяць дрэвы без падказкі,
што грэюць лісьцейка бяроз.
 
Аджыў наш сад. Да сонца дрэвы
галінкі цягнуць, бы ў паўсьне.
Направа сіні сьцень, налева –
усё ўсьміхаецца вясьне!
 
Цьвіце чарэмха і чарэшня,
паненкай яблынька стаіць,
зь ёй ветрык песьціцца, і песьня
сьвятлу, вясьне ўвушшу зьвініць!
 
Вясна, вясна, дачка лятункаў,
нясі ж сьвятло, нясі жыцьцё,
нясі атруту пацалункаў,
красуй, вясна, кахай усё!
 
Любі, тулі, сагрэй каханьнем,
жыцьцё зямлі, жыцьцё людзей!
Табе адкажа сад пяяньнем,
Дый сэрцу будзе весялей.
 
Цалуй лясы, ідзі гуляці
ў палі, ў лясы пагодным днём.
Кахай, кахай зямліцу-маці,
палі яе, палі агнём!
 
1921
 
 
 
 
Вясною
Ізноў вясна... Блакіту зьзяньне,
I сонца ласкі, й фарбы раньня,
I ветру ў вочы пацалункі,
I чар увесь зямлі-пястункі,
Што, прабуджаючысь паволі,
Яшчэ праз сон сьмяецца ў полі,
Сьмяецца ў мглістых пералесках,
У сініх зорачках-пралесках,
Сьмяецца ў месьце нават чорным,
Сьмяецца сьмехам ясным, зорным, –
Усё, усё даўно знаёма,
Ўсё перажыта мною дома...
Але душа дрыжыць, вітае
Вясну, што вечна парывае.
Вясну, што будзіць сны, жаданьні,
Няясны сум – натхненьня раньне,
Што нават тутка, у чужыне,
Прамень ясьнейшы ў сэрца кіне.
 
24.XII.1924.
 
 
 
 
*  *  *
Калі у сэрцы сум ціхі ўсплывае
            І хочацца маўчаць, –
Здаецца, цішыня душы тады спрыяе,
Лагодны сонца бліск, што ў хмарах дагарае,
            Палі, што сьняць...
 
Калі душа баліць, гарыць і несьвядома
            К няведамаму йдзе, –
Тады ціхая ноч паволі, пакрыёма
Зыходзіць на зямлю і зораў міліёны
            З сабой вядзе...
 
Калі душу сьвятло і радасьць агартаюць
            I хочацца пяяць, –
Ўзыходзіць сонейка і мглы начныя таюць,
Правідную расу жыта ў палёх страсаюць
            I жаўранкі зьвіняць...
 
Калі-ж ня хочацца ні плакаць, ні маліцца,
            Забыць усё, –
Гарачы поўдзень-жар над нівамі кладзецца,
Ў бары і у палёх нішто не зварухнецца,
            Сном робіцца жыцьцё.
 
1925
 
 
 
 
Шэпты ночы
Што сумна шэпчуць мне тыя ночы,
калі на краскі кладуцца росы,
губляе месяц між цемры косы,
як быццам срэбрам праліцца хоча...
 
Калі з душою душа гавора
аб вечных болях, аб вечных муках
і пад цяжарам бязьмерным гора
губляе голас у ночных гуках,
калі здаецца, вось-вось уцяміш,
пазнаеш тайны жыцьця і Бога
і пойдзеш новаю дарогай;
калі ўжо золак далечы пляміць,
а сэрца плача і сьмерць прароча...
 
Што сумна шэпчуць мне тыя ночы?
 
1922
 
 
 
 
У сэрцы няма болей песьняў вясьне...
Мінулі дзянёчкі той раньняй вясны,
Калі яшчэ сьнілісь зімовыя сны,
А неба ўжо дыхала ласкай,
I пахпа ў паветры нязнанай вясной,
І сонца сьмяялась нябеснай вышой,
І ўсё нам здавалася казкай...
 
            Асталіся толькі жаданьні і сны,
            Мінулі дзянёчкі той раньняй вясны.
 
Сіней стала неба. Пралескі цьвітуць,
У сэрцы і думкі й пытаньні ўстаюць,
Настала вясеньняе сьвята,
Прыгожае сьвята сапраўднай вясны,
Сапраўдныя сьветла-вясеньнія дні,
Ды шчасьце кудысьці узята.
 
            У сэрцы і думкі й пытаньні ўстаюць,
            Сіней стала неба... Пралескі цьвітуць.
 
Ясьней стала сонца. Ўсё верыць, жыве, –
А ў сэрцы няма болей песьняў вясьне.
Нядаўна ў ёй дзіўна парывы расьлі,
Хацелася верыць, кудысьці ісьці,
Настрой той прапаў, абарваўся...
 
            У сэрцы няма болей песьняў вясьне.
            Ясьней стала неба, ўсё верыць, жыве...
 
1921
 
 
 
 
*  *  *
Недаверчыва ноч падыходзіць,
Штосьці слухае... дух пераводзіць...
Цішыня... цішыня... цішыня...
Лёгкай мглой абвязаліся вулкі,
Гоман места вялікі і гулкі, –
Зьнік з апошнімі косамі дня.
У небе зоры сьмяюцца празь сьлёзы,
I хоць ліпы дрыжаць на марозы,
А сьмяюцца чагось і яны...
Дык няўжо-ж нас жыцьцё так зваліла,
Што ня знойдзем хаценьня і сілы
Усьмяхнуцца празь сьлёзы і мы?..
 
1922
 
 
 
 
Восень
Хай жаўцее, сьціхае сад з кажнай гадзінай,
сонца косы гарачыя ўсюды ня сее,
хай гарыць, як агонь, ліст чырвонай асіны,
хай апошнія кветкі у садзе жаўцеюць, –
                    будзем чакаць вясны!
 
Хай паўзуць над зямлёю калматыя хмары,
хай цямнее рака, хай жыцьцё замірае,
не агорнуць нас восені горкія мары,
кажны з нас яшчэ сьветлае шчасьце пазнае, –
                    будзем чакаць вясны!
 
Хай у душах надзея на долю канае,
зло мінецца, бы летнім дзяньком навальніца,
прыйдзе час – сонца ў сініх нябёсах зазьзяе,
закрасуе вясновай красою зямліца, –
                    будзем чакаць вясны!
 
1920, Вільня.
 
 
 
 
Увечары
Смутак няясны зышоў на душу...
Кленчыць, маліцца?
                                              Чаго я хачу?
Лёгкія хмары плывуць спакваля,
мглою чырвоны ўбіраючы шлях...
Гукі і гоман нясуцца здалёк,
быццам хто гора задзержаць ня ўзмог
і закрычэў, застагнаў на ўвесь сьвет...
 
Не, гэта места шуміць так... і сьлед
гукі глухія кладуць на душу.
Сонца заходзіць...
                                        Чаго я хачу?
 
Хочацца любасьці нечай да мукі,
хочацца сьціснуць халодныя рукі,
хочацца кінуць усё і пайсьці,
думкі разьвеяць мне хочацца...
                                                                    ці
ўзяць і заплакаць, каб сьцішыць душу.
Цемра надходзіць... Чаго ж я хачу?
 
Можа, хачу я таго, што ўжо маю,
можа, хачу недасяжнага раю?
Не, не зямных я хацела б уцех,
радасьцяў дробных празь сьлёзы і сьмех...
Я... я б раззорыць хацела душу.
 
Цемра надходзіць... Чаго я хачу?
 
1922
 
 
 
 
*  *  *
Я ішла... Нада мной разгараўся узор
Сьветлых, сумных жамчужынак-зор.
I хоць неба паволі рабілась цямней, –
Зоркі зьзялі ярчэй і ярчэй...
Вось сарвалась адна, паляцела стралой
I загасла, зацягнена мглой...
I хоць яркай яна, гэта зорка, была,
Не прымеціць, што зьнікла яна...
 
Я ішла... Прад вачмі рад таполяў цямнеў
I аб нечым таемным шумеў...
I хоць слоў я пачуць, зразумець не магла,
Іх душа зразумела мая.
Раптам вецер шугнуў угары галіны,
Чорны цень перабег па зямлі.
I хоць вецер той зараз далей паляцеў,
Доўга ліст на таполях дрыжэў.
 
Я ішла... Ціхі месяц глядзеў з вышыны,
Рассыпаючы ласкі і сны.
I хоць прыкра ў той вечар балела душа,
Я глядзела у неба і йшла...
Ціша, неба і зоры, і сад у паўцьме, –
Ўсё вітала ласкава мяне.
Й хоць балюча ў той вечар на сэрцы было,
Іх таксама вітала яно...
 
24.XII.1920.
 
 
 
 
Уначы
Ноч спакоем чаравала,
сьцені ціхія сплятала
у бярозах, апавітых
срэбнай, сьнежнаю імглой.
 
Зьнекуль думак, сноў забытых,
іх, штодзёньнем скутых, зьбітых,
нечаканы выплыў рой...
 
Аджылі ўспаміны, здані
дзён калішніх, сны, жаданьні,
неба весьняга павець...
 
Захацелася уночы
ў змрок зімовы не глядзець,
а, спусьціўшы твар і вочы,
не любіць і не цярпець.
 
1924
 
 
 
 
У клясе
Шумна у клясе, шумна і нудна,
Сьцены шырокія душаць мяне.
Словы вучыцеля ціха, марудна
Льюцца, іх слухаць ня хочацца мне.
Там, ля дзьвярэй, так вясёла сьмяюцца,
Тыя – чытаюць, другія – крычаць,
Я... я гляджу на праменьні, што йрвуцца
Ў цёмную клясу і у шыбах гараць.
А з-за вакна мне шапочуць таполі,
Неба сінее, прыветная даль,
Даль, што ня зьведаць яе нам ніколі,
Сьветла-празрыстая, быццам крышталь,
Дыхае сьвежасцяй сад пажаўцелы,
Ў залі «Адвеку мы спалі» пяюць...
Нудна сядзець мне у клясе дзень цэлы,
Як цераз вокны нячутна, нясьмела
Восені гукі плывуць...
 
1921
 
 
 
 
Толькі ўчора
Толькі ўчора, здаецца, плылі ручаі
і вясьнянае сонца зямлю цалавала,
а сягоньня ўжо жутла жаўцеюць лісты,
а сягоньня ўжо восень бязмала.
 
Толькі ўчора, здаецца, пралескі цьвілі
і ў шаўкі прыбіраліся цішкам бярозы,
а сягоньня ўжо яблыкі з дрэваў зьнялі
і па шкле плывуць восені сьлёзы.
 
Толькі ўчора, здаецца, над змрочнай ракой
салавей заліваўся,
                                        мы ж – дыхаць ня сьмелі,
а сягоньня ўжо поўніцца сэрца тугой,
быццам шчасьця й тады мы ня мелі...
 
1922, Вільня.
 
 
 
 
Калыханка
Ноч рассыпала зораў агні,
ў сінім небе яны патанулі.
Вее сон над прасторам зямлі.
Люлі, люлі, сыночак мой, люлі.
 
З гэтых зорных чырвоных агнёў
я спляту прамяністы вяночак.
Над галоўкай павешу тваёй,
люлі ж, люлі, засьні, мой сыночак.
 
Будуць зоры маленькаму зьзяць,
будуць сьветлыя сны пасылаць.
 
Ціша ўсюды і сонны спакой...
Вербы гнуткае вецьце схінулі
над сьцюдзёнаю, зьмерзлай ракой.
Люлі, люлі, сыночак мой, люлі.
 
Я падслухаю шэпты вярбін,
я падслухаю шэляхі ночкі
і ў напеў пазьбіраю адзін.
Люлі ж, люлі, засьні, мой сыночак.
 
Будуць вербы шасьцець, шапатаць,
будуць снамі цябе асыпаць.
 
Як бы плачучы, ў кропельках сьлёз
прыгажуні бярозы паснулі.
Гэта ў перлы прыбраў іх мароз.
Люлі, люлі, сыночак мой, люлі.
 
Тыя перлы-сьлязінкі зьбяру,
наніжу зь іх пацёркаў шнурочак
і на шыйку завешу тваю.
Люлі ж, люлі, засьні, мой сыночак.
 
Будзе зь імі малы засынаць,
ручкай пацеркі-сьлёзы кранаць.
 
Ноч рассыпала зораў агні,
ў сінім небе яны патанулі...
Сьпіць усё, й ты, маленькі, засьні.
Люлі, люлі, сыночак мой, люлі.
 
1924, Слонім.
 
 
 
 
Адыйдзі-ж ты, гора...
Не заўсёды неба хмарамі пакрыта,
Не заўсёды смуткам сэрцайка спавіта.
Адыйдзі-ж ты, гора, адыйдзі, благое,
Бачыш, там ясьнее небачка ціхое.
Не хачу я плакаць: сьветла ўсё і міла,
Што было – мінула, я усё забыла,
Бо ня вечна неба хмарамі пакрыта,
Як ня вечна смуткам сэрцайка спавіта.
 
1921
 
 
 
 
*  *  *
Ночкай сягоньня мне ў самыя вочы
месяц зімовы глядзеў і сьмяяўся:
 
– Сумна табе? – ён як быццам пытаўся, –
праўда, ня сьпіцца у сьветлыя ночы?
Ўстань і зірні на вакно, што адзета
тонкаю сеткаю з рож серабрыстых,
пэўна, як глянеш, прыпомніш ты лета,
яркія красак у садзе маністы.
Пэўна, прыпомніш ліпнёвыя ночкі,
зорак узор, прыгажэйшы за сонца,
сонна прыціхлыя ліпкі, дубочкі,
цёмнае неба бяз краю, бясконца.
Ўспомніш, як ціха бывала ў пакоі,
ўсе ужо спалі, а ў вокны глядзела
мляўкая цемра, паўночча глухое.
Ўспомніш, аб чым ты тады летуцела,
ўспомніш, як бралася плакаць парою,
ўспомніш, як сэрца чагосьці шукала,
ўспомніш, аб чым гэткай ночкай з сабою,
толькі з сабою адной гаварыла.
Ўспомніш, як глянеш на срэбныя краскі,
ўсе свае думкі, надзеі дзіўныя,
сумныя, быццам зімовыя казкі,
ясныя, быццам вясьнянкі лясныя.
Ўспомніш пра ўсё, што тады ты хацела,
ўсё, што ў жыцьці ты яшчэ не пазнала,
твары няясныя тых, што нясьмела
толькі у снох, у лятунках кахала...
 
Ў снох... а ня сьпіцца у сьветлыя ночы,
сон мой сягоньня так рана парваўся,
бо цераз вокны мне ў самыя вочы
месяц прыгожы глядзеў і сьмяяўся.
 
1921
 
 
 
 
У клясе
Нудна, нудна у клясе сягоньня,
Неяк цёмна і ціха зусім.
Імжыць дождж, а ў вакно аднатонна
Ясакор лісьцем б’ецца сухім.
 
Дахі мокрыя зьзяюць, як з сталі,
Нейкім бліскам халодным, цяжкім.
Імжыць дождж, а ў вакно перасталі
Біць лісьцём ясакоры сухім.
 
Каля дошкі высокай і чорнай
Стаіць Люба і піша, маўчыць.
Ціха ўсё, а ў вакно аднатонна
Зноў лісьцё ясакора гучыць.
 
Неяк дзіўна, так ціха сягоньня,
Ані сьмеху ня чутна, ні слоў.
Ўсе маўчаць, а ў вакно аднатонна
Ясакор перастаў біцца зноў.
 
Доўга, доўга я ў кнігу глядзела,
Слоў ня бачыла толькі, чаму?
Мо’ затое, што ў вокны нясьмела
Ясакор шаптаў казку сваю?
 
Як далёка мне ўсё, што балесьне
Адчувала я ночкай і днём!
Мо’ затое, што лепшыя песьні
Ясакор мне пяе за вакном?
 
Ён пяе не аб тым, што мінула,
Старадаўным, далёкім, сівым.
Не, аб будучай долі, я чую –
Ён лісьцём сваім шэпча сухім.
 
I нясьмелыя, смутныя словы
Непакояць, трывожаць душу.
Ціха ў клясе, бо ціхую мову
Абарвалі таполі сваю.
 
I ўзноў нудна так, нудна, халодна,
Неяк цемна і ціха зусім.
Імжыць дождж, а ў вакно аднатонна
Ясакор лісьцем б’ецца сухім.
 
1921
 
 
 
 
Ночы й думкі
Ёсьць ночы белыя, ёсьць цёмныя, глухія.
Ёсьць гаманлівыя – і ёсьць зусім ціхія.
Іх – больш за ўсё люблю зь лядзяным зьзяньнем зор,
што на шаўкох нябёс празрысты ткуць узор.
Люблю за супакой, хоць сонны, а чароўны,
люблю за сіні змрок, за смутак невыслоўны,
што на душы ляжыць, калі сяджу адна
і ў шыбіню гляджу нябёсную бяз дна...
 
Ёсьць думкі сьветлыя, ёсьць чорныя, благія,
ёсьць думкі, як і ноч, зусім-зусім ціхія.
Іх – больш за ўсё люблю, з манлівасьцяй надзей,
з усім, што лекам тут зямной душы людзей.
Люблю за цішыню дзіўную ў сэрцы, тую,
зь якою я нідзе й ніколі не сумую,
за тое, што гарыць ізь імі дух, расьце
і кажа жыць ня так, як тут жывуць усе!
 
1921, Вільня.
 
 
 
 
*  *  *
Я люблю песьні ветра у полі
I вясёлых сьняжынак гульню,
Калі ў хаце ня хочацца болей
Мучыць думкамі душу сваю.
 
Я люблю выйсьці ў час, калі хмары
Дагараць, калі захад загас,
Калі цені агорнуць абшары
I зьмярканьня зімовага час...
 
Ў вёсцы ціха – ўсё сьнегам адзета,
Ў белай рызе рабіны стаяць.
Ў вокнах зоркі чырвоныя сьветла
Тут і там, загарэўшысь, дрыжаць.
 
Засыпаючы сад каля школкі,
То баржджэй, то паціху ізноў
Пылам сыплюцца лёгкім іголкі
Зь неабсяжных нябесных палёў.
 
Густа, густа лятуць яны, йрвуцца,
Мчацца зь ветрам у белы прастор,
То – рассыплюцца, ў вольхах саб’юцца,
То – хаваюць агеньчыкі зор...
 
Ўсё зьмяшалася ў полі, здаецца,
Віхор круціцца, б’ецца, пяе.
Мо змагаецца з кім, мо сьмяецца?
Мо хавае надзеі свае?
 
Лес, дзе хвойкі, сасонка ў сасонку,
Ў ясны дзень вырасталі сьцяной, –
Мглы агорнуты белай пялёнкан,
Мглы, што неба зьмяшала зь зямлёй.
 
I ўсю ноч у бялеючым полі
Карагоды сьняжынкі вядуць,
То баюкаюць песьняй аб долі,
То хаўтурныя гімны пяюць.
 
1921
 
 
 
 
Памяці Ядвігіна Ш.
Ціха з шэрых нябёс белы падае сьнег,
А учора сьмяялась вясна,
Сонца першыя косы так сьветлы былі,
Усьміхаючысь, хмаркі ў блакіце плылі,
I ласкаў, і звадзіў гэты сьмех.
 
Вецер – той нават дыхаў у твары вясной,
Ўжо чарнела дзе-недзе зямля,
Ўсюды з грукатам срэбным плылі ручаі,
Ты памёр, не прыждаўшы чароўнай вясны,
Сьпі жа з чыстай, спакойнай душой.
 
Тут, на шумнай зямлі, ты і жыў, і цярпеў,
Ты народ свой гаротны кахаў,
Ты да мэты ішоў без пуці, без дарог,
Працаваў, не шкадуючы сіл, пакуль мог,
Не прыждаўшы вясны, дагарэў.
 
Дагарэў... але сьветлая памяць твая
Не разьвеецца лёгка, як дым.
Не забудуцца простыя словы твае,
I, як сына найлепшага, прыме цябе
Беларусі пакутнай зямля.
 
1922
 
 
 
 
V
ЗАЧАРАВАНЫ КУТ
(З КРЫНІЦЫ НАРОДНАЙ)
Зачараваны кут
Ой вы, казкі, казкі-чары!
Із надзённаьсцяй зударыць
вас – і трэскі палятуць!
Каб ня вы, ці мала ўбогіх,
нехлямяг, у паўдарогі
пазрывалі б каліту,
завярнулі, не дапялі,
патапіліся б у жалі,
зьвягай сьцятыя, зьляглі?
А пад вашаю атрутай
хоць навомірг скінеш путы,
ўбачыш казку й на зямлі!
 
Дрэмле багна... На балота
ўжо кладзецца пазалота,
зырка чыркае ваду –
месяц гэта ўзьняў павекі,
на бары зірнуў, на рэкі,
на дуброваў чараду.
Там, дзе згрудзіліся ў змроку
вербалоз, трысьцё, асокі,
качкі б’юцца на начлег,
млын ляжыць, як воз паловы,
і вачмі сьляпымі ловіць
тую зорку, што сьпялей.
Млын – ня млын... Страхі – нізваньня,
ветругі зьмялі, ня сяньня
учарнеў, прыгнуўся зруб,
і даўно здубела кола,
ўжо ня сноўдае наўкола,
каб надраць на кашу круп.
Ды ня сьпяць у сенцах сьцені:
ўночы ў поўню хтосьці пеніць
пену ў заставе сухім,
нехта іскры ў цемры крэсіць
і рагоча ў цёмным лесе,
насыпаючы мяхі...
Ды ня годзе, на заходзе
ўлетку, ў лётным карагодзе
ймкнуць туды русалкі – піць,
а напіўшыся удосыць,
чэшуць хмель зялёны косаў,
аж, як шоўк той, зарыпіць...
Ноч насоўваецца з бору,
жабы рыпу ўтораць хорам,
гостра тхне багіньне, тхля...
I тады вось тамка зводы,
здані, страхі з-пад калодаў
выпаўзаюць спакваля!
Кажаны тапыраць вушы:
ці ня рой шуміць дзе мушы,
крылаў стрымліваюць гон,
совы вухкаюць панура
зь вершалінаў дрэваў бурых
на загубу, на праклён...
Там, апоўначы бяззорнай
вадзянік вылазіць чорны,
бруха мокрае скрабе
і рукой сьлізкой, зялёнай
вее жвір на хлеб надзённы
вадзянісе і сабе.
Там... сам сьлівень, у кароне
залатой на сьлізкай скроні
з багны, скрут у скрут, паўзе,
спорнік зьмеем прамяністым
зносіць грошы ды маністы,
знае сховы, балазе.
Там лясун ідзе у скокі
зь лесавіцай крутабокай,
векавечны маладзён!
Маладзік там ведзьмы сочаць,
зельле йрвуць па роснай ночы,
чорны, злы, атрутны плен...
Ды, калі пявун гарласты
прапяе у вёсцы, – шастаць
у бары сьціхае ўсё.
Ціха зноў... I толькі зоры
гладзь балотную сузораць
ды калышыцца трысьцё.
 
1921
 
 
 
 
Балотніца
Хто там так плача, хто там галосіць,
помачы ў поўначы чорнай ня ўпросіць?
Сыплюць тужлівае рэха лагчынай
сіні сасоньнік, рудая ляшчына,
рэжучы ў сэрцы барозны зыркія.
Пошчаку ўтроп – вусьціш цягнецца з кіем.
Стане за кустам, прыложыць да вуха
з кіпцямі пальцы... Пашэпча штось глуха
й зноўку брыдзе...
                                          А той, нехта, галосіць,
нешта нясьцішна у поўначы просіць...
 
Высака плавае месяц халодны.
Поўня...
                  ў балоце за полем бясплодным
сіта чаротаў ледзь цэдзіць густое
срэбра вады. Там, у цёмным настоі,
мые лазьняк каўтуністыя косы,
сьцелюць туманы палотны ускосам,
рукі выцягваюць з хвалі, аж чорнай,
зморы – карчы, плесьню шэрую горнуць...
Вусьцішна, глуха ўначы над балотам:
шоргаюць целаў тычыньнем чароты,
шастаюць суха трысьціны над тоняй,
сочачы зьнічкі у небных сутонях.
Часам, апоўначы як засынае
ўсё, і нат зоры ў багне патанаюць,
з твані балотніца ціха выходзіць...
Выйдзе, устане й на чорнай калодзе
кідае, сее пялёсткі лілеі,
сее й варожыць, варожыць і сее...
Вочы балотніцы сьвецяцца трухляй
жутла-зялёнай, засьвецяцца – й зжухнуць,
косы – вагню зелянкавага хваля,
цішкам даткнешся – і пальцы апаляць,
ноч ані сівер іх зьзянь не астудзіць,
белае цела, сьцюдзёныя грудзі.
Кіне іх ветру на пешчы, на гулі,
жабія ногі ў багіньні затуліць, –
плача балотніца, плача-галосіць,
помачы ў змрочнае поўначы просіць.
Толькі ж няможна ёй дацца, даць веры:
знадзіць, урокшы, на ўлоньне – у нерат,
косамі спутае, шыю ахопіць,
гледзячы ў вочы, задушыць, утопіць.
Будзе тапіць пакрысе, цаль па цалі –
ўзьніме, занурыць, узьніме – і ў хвалі!
Будзе тапіць і сьмяяцца ці плакаць,
можа, з уцехі, а мо, зь пералякаў:
«Ой, бяда мая, бяда горкая
ўсьцяж ня збудзецца, сэрцам торкае.
На нядолю маю, на няшчасьцейка
загубілі мяне вочы, ластаўку,
загубілі, зь бядою сасваталі
бровы цёмныя ды крылатыя.
Зь імі соладзі не найрвала я,
загубіла адно душу шчырую.
Дзе ж спачну цяпер, нестрывалая,
ой, нямашака мне нідзе выраю!
Мела любага... Зь ім хадзілі мы
ў сутань сьцежкамі неастылымі.
Ой, любіла яго я, ой, песьціла,
а ён... зьнік, не сказаўшыся, дзесьцейка...
Кон дзявоцкі мой, бяда горкая
ўсьцяж ня збудзецца, сэрцам торкае!
Не магла я жыць, не адна ж была,
хай адна, адна насупроць сяла:
не дзяды, нат малеча ўсьміхалася,
як я вулкай ішла, калыхалася,
як у сьпёку пад сьвіткай ваўнянаю
я хавала ад іх несхаванае...
Аж дадзела мне доля бяз сонейка,
ночкай рынула я у прадоньнейка.
Цяжка, важка мне на жвірастым дне,
не суцішыў скон сэрца горкага,
тужыць, сьніць усьцяж неба з зоркамі.
Падыдзі ж сюды, я сама ў багне,
прытулі, сагрэй, абдымі мяне!
Цалаваць цябе буду, сокала,
ажно дзень закрасуе навокала!»
 
Плача балотніца, плача, галосіць,
гора таму, каго грэшная ўпросіць:
п’яўкам ды чорным раком для спажывы
згіне навечна ў чаротах шасьцівых...
Хтось мо паплача, прыстоіць ля весьніц,
гляне удалеч, ухопіцца песьні...
Можа, нат прыйдзе удзень пад балота,
мо перагорне чаротаў уплёты,
стане, загляне сюдою, тудою,
нізка прыгнецца над цёмнай вадою...
 
Ды, дзень па дні, –
                                          і забудзецца згубы.
Што ж, як адзін дзесь і згубіцца любы?
 
1921
 
 
 
 
Лясун
Гулка грымелі ў бары тапары,
гул не сьціхаў ад зары да зары.
Падалі зь енкам пакутным сасонкі,
стан выгінаючы тонкі і гонкі.
Дзесьці ў гушчары на днішчы лагчыны
ў жаху няўсьцішным дрыжэлі асіны,
сьмягнуў маліньнік на лядах, і сох
шэры, карчамі развораны мох...
 
Плакаў чарот, па бары, над балотам,
грагаў крумкач-гарладзёр пералётам,
шэрыя совы начы не чакалі,
вухкалі скрозь, што ім бор высякалі.
А у гушчары, прысеўшы на пнішча,
плакаў сутоньнямі дзед-лесунішча.
Плакаў стары, абціраючы вочы,
сьлёзы буйныя сплывалі равочкам
з твару ў кары й лішаёх сіваватых,
зьзялі расою на вусах калматых.
 
Плакаў лясун, што лясы высякалі,
роў, ажно рэха гуло па-над галяй
бору, віхурай валосьсі сівыя
ўзьняўшы, за хвоі чапляў баравыя,
блытаў-ірваў у вяршалінаў гольлі,
зоры зьмятаючы зь небнае столі.
 
У доўгай кашулі, русалкамі тканай
з лыкаў лазовых і сьцёблаў трысьцяных,
падперазаны паўзкой дзеразою,
хвояй тхнучы ды грыбамі з вузою,
тупаў лясун, уздыхаючы глуха,
раз – занямелы, слабы ад сукрухі,
раз – равучы, як той тур крутарогі,
топча урочышчы ў злосьці й разлогі.
Гуд ідзе борам... Пужлівыя совы
ў дуплах сьляпыя хаваюць галовы,
моўчкі зайцы касавурацца ў страху,
хмарай зрываюцца чорнаю птахі...
Людзі, пачуўшы зьнячэўку грымоты
зь яснага неба, жагнаюцца ўпотай,
пацеры шэпчуць,
                                      а сіверкі вечар
першае жоўтае лісьце камечыць,
круціць віры зь яго, кружыць, калыша
ў жухлай, нямой, насьцярожанай цішы,
чуйна двары углядаюцца ў змрок,
спаць і ня слухаць складаюць зарок...
 
1921
 
 
 
 
Вясельле
Ці ня вецер над грэбляй галосіць?
Не вярбіны йрвуць з плачам валосьсе?
Не, спраўляе вясельле ля млыну
вадзянік, бярэ з рэчкі дзяўчыну.
 
Ледзь брыла маладая, схудзелым
белым тварам у цемру глядзела,
вусны сінія шчытна сьціскала,
пальцы ломячы, нешта шукала...
Пышны йшоў малады, пасьміхаўся,
да свае маладой пахінаўся,
сам вялікі, няскладны, цыбаты,
з барадою зялёнай, калматай...
Не сваты маладых запівалі,
як спрадвеку дзяды наказалі, –
заручылі бяда іх і гора,
не запуснай нядзеляй, а ўчора.
Не баяркі сяброўку ўбіралі,
распляталі касу русу кралі –
распляталі касу рыбкі-плоткі,
павымаўшы шаўковыя ўплёткі.
Не браты тыя ўплёты хавалі –
акунькі іх па дне расьцягалі.
Не радня маладую дарыла –
хвалі ў вочы сыпнулі ёй жвірам.
Не ў царкве маладых павянчалі –
на дне віру вянцы ім трымалі
не баяры у жычках ды ў ботах,
а гнілыя карчы над балотам.
Не маліліся поп ды зь дзякамі –
здані-вербы шасьцелі сукамі,
на налоі ня сьвечкі гарэлі,
а трухля балацяная з прэляй.
Не гулі ім дуда, ні цымбалы –
ветругі голым вецьцем шургалі,
ня йшлі ў скокі з хлапцамі дзяўчаты –
вадзянік адзін тупаў калматы.
Ой жа ж тупаў, дзікі, рагатлівы,
абымаўся з сваёй чарнабрывай!
А яна... А яна галасіла,
каравай свой сьлязіма расіла:
– Зашумі, лес, зялёна дуброва,
уздымецеся, ветры буйныя,
залятайце да роднага таткі,
залятайце да роднай матулі.
Уставай, уставай, татка родны,
ды вынось абраз, родная маці,
бласлаўляйце дачушкі вясельле,
ой, дзіўное вясельле гуляці!
Не шуміць лес, зялёна дуброўка,
не ўздымаюцца буйныя ветры,
не ўстаюць, не, ня йдуць татка з мамкай
бласлаўляці дачку на вясельле.
Ой, сасонка мая баравая,
ой, галоўка мая палавая!
Была маткай мне ночка глухая,
родным таткам быў сплаканы ветах,
выпраўлялі мяне браты-ветры,
галасілі па мне сёстры-зоры.
Ой, і моцна ж званы там нам гралі,
ой, і зырка ж нам сьвечкі міргалі,
ой, прыгожа ж папы нам сьпявалі,
калі хвалі мяне спавівалі,
толькі ж я, ой, матуля, матуля,
ні званоў тых ня чула, ні гуляў...
 
Ці ня вецер над грэбляй галосіць?
Не лаза йрве із плачам валосьсе?
Не, спраўляе вясельле ля млыну
вадзянік, бярэ з рэчкі дзяўчыну.
Вераб’іная ж ноч над вадою
аер тузае, ледзьве устоіць,
разьлівае счарнелае срэбра
хваль па кола струхлелага рэбрах,
ды яно у пясчаных сувоях
супачыла, даўно нежывое...
 
1923
 
 
 
 
Зорка
Паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Шчасьце
Паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Сны
Паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Тры браты
Паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Лебядзінае возера
Паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Падабаецца     Не падабаецца
2009–2022. Беларусь, Менск.