РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ Вобразы мілыя роднага краю,               
Смутак і радасьць мая!..
      
 
Якуб Колас
    Галоўная      Слоўнікі           Спасылкі      Аб сайце       Кірыліца      Łacinka    
Уладзімер Караткевіч
Даведка
Кантэкстны тлумачальны слоўнік
Быў. Ёсьць. Буду.
 
Кніга паэзіі
*  *  *
Быў. Ёсьць. Буду.
Таму, што заўжды, як пракляты,
Жыву бяздоннай трывогай,
Таму, што сэрца маё расьпята
За ўсе мільярды двухногіх.
 
За ўсіх, хто ўздымае цяжкія разоры,
Хто ў гарачым пекле металу,
За ўсіх, хто змагаецца зь небам і морам,
За жывых і за тых, што сканалі.
 
За ўсіх, хто крывёю піша
Ў нязгодзе
З рабства подлай дарогай,
Хто за Край Свой Родны, за ўсе Народы
Паўстане нават на Бога.
 
За ўсіх, хто курчыцца ў полымі вёсак,
Хто ратуе краіну ад краху,
За ўсіх, хто бясстрашна глядзіць у нябёсы
З барыкады,
З пушчы
І з плахі.
 
Хто са сьмерцю гаворыць з вока на вока,
Зь яе усьмешкаю ветлай,
І ўсё ж узводзіць – нясьцерпна далёкі –
Храм наш агульны і сьветлы.
 
А калі ён горда зазьзяе ў зэніце –
Непарушны – ўзьнясецца ў неба,
Вы з расьпятага сэрца кроплю вазьміце.
Апошнюю.
Болей ня трэба.
 
І няхай яна збоку, недзе на ганку,
Дагарае й дзяцей ня страшыць
На граніце любові,
На граніце сьвітанку,
На граніце велічы вашай.
 
9.XII.1974.
 
 
 
 
Мой век
Было ў ім усякага жыта:
Тысячы добрых гадзін,
І сонца, і шчасьце, і літасьць,
І космас – на ўсіх адзін.
А ўсё ж такі мне ён сасьніцца
Ў агні пякельных начэй
Ня добрай васковай пшаніцай, –
Плевеламі хутчэй.
За дрот валакуцца строем...
Зь «ведзьмаў» высмоктваюць кроў...
Дзяцей, старых і гэрояў
Бульдозер зграбае ў роў.
Вулканы Менска і Кіева...
Трэблінкі – вар’яцкі сон...
Вусны жанчын, у якія
Асьвенцімскі рвецца «цыклон».
Забітых халодныя горы...
Котлішчаў вечны спакой...
Дык што ж вы з такім дакорам?
Чаму з пагардай такой?
Што? Рыдаю над даўнімі болькамі?
Што? Валюся ў азёрах крыві?
Падаў...
Плакаў...
Ды толькі
Ў той час, як ня бачылі вы.
І які той цяжар ні будзе,
Ён веры маёй не сагне:
Мяне пахаваюць людзі,
Лепшыя за мяне.
І якіх не было гекатомбаў,
Ў ім ня згаснула праўды сьвяча,
І я веру ў хрышчаны бомбамі
Мой крывавы, мой страшны час.
Ў ім цяжка раслося калосьсям,
І на большым абшары зямлі
Раскашней паршыўцам жылося,
То адкуль жа Людзі былі?
Тыя, што за радзіму,
За людства, праўду і нас,
Тыя, што за адзіную
Паміралі літару «аз».
Ваявалі ўпарта са зьмеем,
Карчавалі ўпарта ляду, –
На іх у мяне надзея
Ў час апошні, калі адыду.
Няхай іх душа жывая
Пакуль што ня зьнішчыла сьнег.
 
Яны мяне пахаваюць,
Лепшыя за мяне.
 
17.IX.1969.
 
 
 
 
*  *  *
«На Беларусі Бог жыве», –
Так кажа мой просты народ.
Тую праўду сьцьвярджае раса ў траве
І адвечны зор карагод.
Тую праўду сьцьвярджае
Упартасьць хваль,
І продкаў запавет,
І мовы залатая сталь,
І нашых дум сусьвет.
Тую праўду сьцьвярджае
Ўсё зноў і зноў
Ўсім лёсам, –
Няхай спакваля, –
У хмарах дубоў,
У вясёлках агнёў
Купальская наша зямля.
І няхай давядзе мне
Іншая кроў,
Што брашу,
Як сабачы сын, –
А няма нідзе
Вярнейшых сяброў
І прыгажэйшых жанчын.
Гэта край раскрытых душ і дзьвярэй,
Гэты край –
Твой дом і сабор...
Ў нас дваццаць зь лішнім тысяч рэк,
Адзінаццаць тысяч азёр.
Нам ёсьць што піць,
З падмосткаў ліць,
Чым палі свае акрапіць,
А як давядзе, то ёсьць нам дзе
І ворага ўтапіць.
І тая памяць жыве не ў царкве,
А ў кожнай жыве галаве:
«На Беларусі Бог жыве...» –
І хай сабе жыве.
А калі ён шле на нас кару і гнеў, –
Ну што ж, – мы зь ім свае:
Ў вяршыні самых гонкіх дрэў
Маланка зь неба б’е.
 
У вяршыні маленькіх і ніцых дрэў
Маланка ніколі ня б’е.
 
І пра тое кожны пяе салавей
Росным кветкам у роднай траве:
«На Беларусі Бог жыве», –
І няхай давеку жыве.
 
5.VII.1980. 14 г. 4 хв. Менск.
 
 
 
 
Разьведчык
Загінеш – і ведаць ня будуць
Пра цябе нічога сябры.
Загінеш – і ведаць ня будуць
Маці, жонка, бацька стары.
 
Загінеш – і ведаць ня будзе
На роднай мяжы лебяда...
Але вечна тваім застаецца
Толькі тое, што ты аддаў.
 
Вораг навіснуў над лёсам...
І, можа, ня ўбачыць зор,
Над Убарцю пілы ўцёсаў,
Над Улай зубчасты бор.
 
...І слова па-беларуску
Перад сьмерцю ня сьмей сказаць,
І нічога навокал роднага,
З чым лёгка так паміраць.
 
Побач выскалы, побач лычы.
А сябры – як джалам мяча –
Здалёку здраднікам клічуць
Або з пагардай маўчаць.
 
Атруту салодкую точаць
Схаваныя ўсімі нажы,
Але сьмела ўсьміхайся ў вочы
Сьмяротнаму стану чужых.
 
Ты ня зь імі. Ты – за каханьне.
І таму – у вякі вякоў
Ідзі за межы пазнаньня,
Пастыр сярод ваўкоў.
 
Вядзі іх манлівай сьцяжынай
У нэтры, змрок, глушыню,
Каб з-за той, з-за тваёй асіны
Раптам вылецеў слуп агню.
 
Калі горкім пацягне дымам
І ўвап’ецца ля сэрца набой –
Ты маліся адной радзіме,
Што цябе асудзіла на бой.
 
«Зямля, што мне суджана лёсам,
Адзіная ў сьвеце любоў,
На табе няма хмарачосаў,
Апроч вечных тваіх дубоў.
 
Асеньнім усходам абмытая
Ў вечным зьзяньні расы ці ільда,
Устаюць твае піраміды, –
Дзюнаў палескіх града.
 
Дым вячэрні над родным парогам,
Россып літар у лемантары, –
Гэта ўсё мне суджана Богам,
І за гэта – хоць тройчы памры...
 
За мятлушкаў песьню жывую,
За паданьняў бясконцы сувой, –
Ўсім жыцьцём за іх адваюю...
А, як трэба, – сьмерцю сваёй...»
 
Загінеш – і ведаць ня будзе
На ўзьмежку тваім лебяда...
Але вечна тваім застанецца
Толькі тое, што ты аддаў.
 
Але волі няма вышэйшай
За абраную ў гэтым жыцьці,
Але долі няма вышэйшай, –
Аднаму на тысячы йсьці!
 
Аднаму – бяз сотняў дывізій,
Бяз тысяч сконаў і мук.
Аднаму загінуць, зрабіўшы
Ўсё адзінаю парай рук.
 
19.VIII.1969.
 
 
 
 
*  *  *
Радок бяззбройны і бясспрэчны
Слабым – адзіна верны шчыт.
І не зьнікаць Паэтам вечна,
У вечнай Песьні жывучы.
 
Калі пайду зь юдолі гора,
Ня скончыўшы найлепшы сказ,
То божы сьвет мяне паўторыць,
Як паўтараў ужо ня раз.
 
Як моры, зоры і азёры,
Якія ў вечнасьць забяру.
 
Сьвет шчодры.
Сьвет мяне паўторыць...
 
Ну, а ня сьвет,
                              дык Беларусь. –
Мне – досыць...
 
1977
 
 
 
 
Кнігі
Кнігі – сябры.
Іх кідаюць перш за ўсё:
Яны цяжкія,
Як дзесяць вазоў з цэглай.
І калі над дарогамі
Равуць бамбавозы,
Чалавек нясе з сабою
Ня цэглу,
А хіба насавік.
(А мо абыходзіцца безь яго.)
Кнігі – сябры,
Іх кідаюць перш за ўсё.
Але потым...
Коштам пайковага хлеба,
Калі знойдзеш на вуліцы пяцьсот рублёў
(Два боханы!),
Купляеш ня боханы, якіх дома чакаюць,
Купляеш «Гісторыю чалавецтва» Гельмальта.
Чалавека,
Унук якога,
Магчыма, расстраляў
Або прымучыў
Твайго адзінага брата.
Кнігі – сябры.
Іх кідаюць перш за ўсё...
І потым,
Галодныя,
Перш за ўсё зноў пачынаюць заводзіць.
Згарэлі бібліятэкі прадзеда,
Дзеда,
Бацькі,
Твая...
Але ты копіш,
Грамазьдзіш адна на адну
«Віфліофікі» жонкі,
Сваю,
І дзяцей,
І ўнукаў.
Кнігі – сябры.
Іх кідаюць перш за ўсё.
Каб навек зьберагчы,
Як сяброў,
У сэрцы.
Чалавек прыходзіць
З-за далёкіх, чужых нам меж
І зьдзіўляецца:
«Што вы за нацыя,
Хай вас халера,
Што ні дом – сотні кніг!»
Гэта правільна, дружа,
Іначай бы мы не былі
Ні народам,
Ні нацыяй,
А дзярмом,
Гноем,
Хімерай.
Гэта ведамствы гебэльсаў
Толькі хлусілі на нас:
«Дзікуны,
Швайзэланд!»
Але ў гэтым нялёгкім сусьвеце
Мы чытаем,
Мысьлім,
Мы дзейнічаем,
Мы.
Мы, што больш за ўсіх чытаюць на сьвеце.
Кнігі – сябры.
Іх кідаюць перш за ўсё.
Але ўсё ж Чалавек
Выходзіць пад бомбы ў дарогу,
Захапіўшы з сабою
Акрым шчоткі зубной
Багдановіча, Танка, Купалу,
І Коласа, й Панчанку,
І Эклезіяста,
І – ў сэрцы – Бога.
Калі здарыцца горшае,
Калі будуць паліць
(А папера палае лёгка і весела),
Мы на памяць завучым,
Каб прапраўнукам не забыць
Ўсё сваё,
Дарагое:
Наш сьвет –
Ад сонца да месяца.
Кнігі – сябры.
Іх кідаюць перш за ўсё.
Але ў сэрцы яны застаюцца,
Як памяць нятленная.
Бо яны – гэта мы,
Бо яны –
«Гэта рэкі суць,
Рэкі, што назаўжды
Пяюць вечную нашу ўсяленную».
 
1977
 
 
 
 
*  *  *
Абяцаюць нам новы раскошны дом,
Але тут нам жыць і канаць,
Тут пад кожным навекі здабытым бугром
Нашы продкі забітыя сьпяць.
 
Яны аддалі нам меч і касу,
Слова з вуснаў, цяпер нямых...
 
І нам немагчыма пайсьці адсюль
І пакінуць са сьмерцю іх.
 
1980
 
 
 
 
Паэт
Брусок сьпявае ціхую малітву,
Ды зрэдку іскру кіне над сабой –
Пакуль нажы не зазьвіняць у бітве
І шаблі горда не ўзьнясуцца ў бой.
Няма ў яго ні вастрыя, ні джала,
Патрэбен ён хіба сярпам крывым,
Пакуль у похвах сьпяць усе кінжалы,
Усе нажы, наточаныя ім.
І на папрок, чаму ня йдзе ён біцца
Чаму ён не падобны да мяча,
Ён сьціпла сьпіць у нейкай там брусьніцы,
Пакуль тупіцца сталі прыйдзе час.
Але ж, узяты у баі няроўным,
Палонны нож – як спынены парыў –
Хіба сказаў дасьпехам у катоўні,
Які брусок і дзе яго вастрыў?
Маўчаў, як нож. Маўчаў, як крыж на полі,
Бо ведаў ён няпісаны закон:
Сьпявае нож у час вайны за волю,
Брусок – у рабства час сьпявае ён.
Калі ж залье крывёй радзімы пожні,
І пойдзе гнеў да эшафотных стром,
І зломіцца аб сталь кінжал апошні –
Ну што ж?
Тады ўжо можна і бруском.
 
8.II.1984.
 
 
 
 
Мова
Праваслаўны або каталіцкі,
Ці які там твой будзе парог, –
Яе разам з матчынай цыцкаю
Даў табе ў твае вусны Бог.
Пі. І ведай: гіне ў пракляцьцях
І зь дзярма павек не ўстае
Той, хто выплюнуў цыцку маці
Або злосна ўкусіў яе.
І на іншых вяршынях суровых
(Вера! Роўнасьць! Свабода! Край!)
Ты струменьчык матчынай мовы,
Быццам маці, не забывай.
Ты забыў? Ну што ж, на дасьвецьці
Ты бяз сонца будзеш канаць...
Шмат прыўкрасных грудзей на сьвеце,
Ды ня ўспоіць цябе ні адна...
Сярод іншых сьвятынь неаджыўшых
Даў яе нам на кожны парог,
Твар да нас, – усялякіх, - схіліўшы
Зь невымернаю літасьцю Бог.
 
7.V.1976.
 
 
 
 
Афіцэру Лісаневічу
400
Яму прапанавалі выклікаць
на дуэль Лермантава. Мы нічога
болей ня ведаем аб ім.

 
«Добра... Я ведаю, што да чаго...
Што такое дзярмо і кроў.
Але што вы?!
Узьняць руку на яго?!
Ды лепей ужо... на цара свайго!
Ды лепей на ўсіх...
Так, на ўсіх... цароў.
Я яго не люблю... Вы сказалі: «Гадзёныш...»
Але вы, калі праўды тут трохі й ёсьць,
Пашукайце іншых,
Ад моху зялёных,
Што ўздымуць руку на сваю маладосьць.
Вы там можаце мне балбатаць аб годнасьці,
Абяцаць... ( – вашу маць!.. – )... кайданы ня куць...
Ды на Слова Народа, на Сэрца народа
Не ўздыму я ніколі сваю руку.
А вы там можаце... хай сабе плазам,
А мне пакіньце мой эскадрон...»
І гэтай ганьбай,
І гэтым адказам
Ў гісторыі Людства застаўся ён.
Зразумейце: ўсяго не ўзьнялася рука.
Усяго – на сорам пайшоў.
А пасьля?
Пасьля ён сьмерці шукаў
І, можа, недзе знайшоў.
 
24.VIII.1979.
 
 
 
 
Усход

Максіму Танку

 
Бы ў першыя дні стварэньня,
Цемра, хаос і шал,
Прыбой і туман спадаюць
На труны змрочныя скал.
 
Плывеш між валоў і бачыш,
Як там, на грані імглы,
Над сьветам і над табою
Сьветаносна кружляюць арлы.
 
Нябачную ўбачыўшы радасьць,
Лятуць пад нябесны шацёр,
І рыжае сонца праз падзі
Лавай спаўзае з гор.
 
За ім мільёны гайдукаў
Ідуць зь цямноцьцем на бой
У зялёных ірваных адзеньнях,
Зь дзідамі за сьпіной.
 
Над ашаломленым змрокам
Сьведчаньнем вечнай вясны
Шумяць пераможна пад брызам
Зялёныя лахманы.
 
Хлусьня начной ліхаманкі,
Жах заімшэлых стром
Ў пячоры здыхаць запаўзае
Зь пераламаным хрыбтом.
 
І, кроплямі вечнай вясёлкі
Ажывіўшы мёртвы граніт,
Яр магутны зь неба спускаецца
На сонечным прамяні.
 
Бэзавы сьпеў сірэнаў
У поўнай сонцам вадзе,
Гульні вясёлых дэльфінаў
Сярод вясёлых людзей...
 
І толькі яму, адзінаму,
Сэрца я падару,
Адзінаму богу ў сьвеце,
Адзінаму ў сьвеце цару.
 
23.IX.1970. 16.40. Гагра.
 
 
 
 
Надпіс на камені над крыніцай
Ворагі хмарай сьмяротнай зьнішчыць ішлі.
                                                                                              І тады
Наша зямля бараніла зьнямоглых сыноў:
Ў нэтры яе адыходзілі храмы і гарады,
Білі крыніцы адтуль і даносіла водгук званоў.
 
Ў кожнай крапліне жыцьцё незгасальна зьвініць.
Душы забітых – аблокі – вітаюць зару.
Дзе мірыяды чужынцаў? – Спытай у слабенькіх крыніц!
І ў акіяна, якому імя –
Беларусь.
 
Зь цемрай, са стальлю, з хлусьнёй крывадушнаю йшлі,
Але Зямля, і Вада, і Дабро скаранялі той зброд...
 
Будуць давеку крыніцы на гэтай зямлі,
Будзе давеку наш мужны і мудры, вялікі народ.
 
1979
 
 
 
 
Шляхі Ігната Буйніцкага
Па пясчаных дарогах, па гразкіх дарогах,
Па дарогах, якім канца не відаць...
Зьверху хмараў чароды.
Зьнізу – хвалі разлогаў.
Зьверху хвошча вада.
Зьнізу плешча вада.
 
На палёх ялянцу гатычныя вежы.
Верх фургона дарэмна ловіць зару...
О, якая туга, якое бязьмежжа,
О, які нязнаны твой шлях, Беларусь!
 
Пан каморнік! Куды?
Каму гэта трэба?
Што звычайным хлопам гэтых краёў,
Ім, якія жывуць безь імя і неба, –
Тыя песьні твае, тое слова тваё?!
 
Што ім тая забытая дзіўная вера?
Лепш бы ты, як раней, межаваў палі
І стараўся даць ім – судом і мерай –
Хоць валоку якую панскай зямлі.
 
Што ім іхні лёс,
Вялікі й суровы?
Што ім, – мо ўжо адкажаш нарэшце ты, –
Да загнанай, забітай, задушанай мовы,
Іх вялікасьць першы вандроўны артыст?..
 
Але што гэта я?
Ёсьць сьвятло і цені.
Гэта вечна.
І вечны няроўны бой,
І таму сэрцам плачу, ўстаю на калені
Перад раньняй, сьвятою магілай тваёй.
 
Яснай месячнай ноччу ці днём журботным
Сьвеціць дальнім нашчадкам яна, як маяк,
І таму, чым мужней, неразумней, самотней,
Тым ясьней, тым велічней слава твая.
 
І гарэць той славе, нятленнай, шырокай
Да апошніх, бязьведамных нашых вякоў
За адну тваю спробу замест валокі
Мову людзям вярнуць і зямлю бацькоў.
 
Слава Першых, якія сабой заплацілі
За айчыну і слова, племя і род
І душу аддалі, каб яна ажывіла
Мёртвы гліны камяк:
Свой родны народ.
 
22.IX.1967. Менск.
 
 
 
 
Амаль хрысьціянскі тост за ворагаў

Адаму Мальдзісу

 
Гіене – баяцца, сабаку – вішчаць,
Сьвіньні – рыцца ў гноі сваім,
А льву патрэбны калючы гушчар,
Родны край і свабода ў ім.
П’ю за тое, каб нам сярод родных лясоў
Не вішчаць, не дрыжаць, не крывіць,
Бо ўсе мы тут не з гіен і ня з псоў,
Бо мы – сапраўднай крыві.
І таму давайце за ворагаў піць
І за імі сатканую сець,
Бо ім ня дадзена нам палюбіць
І ня дадзена нас зразумець.
Бедалагі!
                    Ня ўцяміць іх бедным мазгам,
Пакуль не праб’е ім канец,
Як добра быць другам і братам нам,
І яму, і табе, і мне.
Божа, дай ім даўжэй пражыць,
Хай спаўна аттрубяць свой час,
Хай да самай апошняй нашай мяжы
Будуць яны у нас.
Божа, Ты скінуў іх нам, як дары,
І мы славім мудрасьць Тваю,
Бо яны нас будзяць яшчэ на зары
І рана заснуць не даюць.
І ўстаем і арэм мы нашы палі,
Пакуль не апусьціцца змрок,
І мы ўстаем, і зброю сталім,
Слова сталім і радок.
Ім няма з кім ісьці плячо да пляча,
З кім любіць, з кім стаяць у баі,
З кім сьмяяцца, спрачацца і нават маўчаць.
А памруць – хто паплача па іх?
Даруй ім. Яны пакараныя й так
(Даруй хоць на гэты раз),
Бо розуму ў іх, як сьлёз у ката,
І ня могуць пазычыць у нас.
І даруй нам, што сеем мы ў душы ім жах,
Як скачком бяром частакол,
Што даводзіцца ім дрыжаць у дамах,
Калі гойсае леў вакол.
Твой закон, што вазіць нявартыя гной
Чалавек такі і народ,
Калі вораг ад назвы іхняй адной
Не бялее, як сьнег і як лёд.
 
18.III.1968. Брэст.
 
 
 
 
Баляда пра архангелаў
Днём і ўначы і ранкам
Пошчак падкоў пад зямлёй:
Гэта конныя скачуць архангелы
Па дарогах планеты маёй.
Бяздумныя, падшыя, сьветлыя,
Поўсьць на німбах расьце,
Замест сумленьня – дубінка,
І замест сэрца – касьцет.
Абыякава і бяздумна
Архангелы топчуць расу.
Невядома нікому на сьвеце,
Што яны людзям нясуць.
Невядома – турму або волю,
Невядома – дабро ці зло,
Але моўчкі чорныя птушкі
За імі ўстаюць на крыло.
Перад імі лунае гора,
За імі лунае жах,
Рудымэнты крылаў, пагоны
Лунаюць на іхніх плячах.
Па дарогах зямнога шара
Крылатая скача раць,
І мёртвыя крылы ня могуць
Да сонца ніводнага ўзьняць –
Таму што на цяжкіх крылах,
Апушчаных змрочна ў імгле,
Ўсьсядае мана на правым
І здрада – на левым крыле.
 
1968
 
 
 
 
Прысеньне зімы
Наваградак. Золь. Прысеньне зімы.
Рунь і дрэвы мараць аб цёплых снягах.
О, якая самота гатэльнай турмы!
Векавая якая туга!
Крыжацкай навалай з паўночных меж
Падпаўзае пад стромы зіма,
На схілах чыгунная чырвань веж
Прамерзла да сэрца амаль.
Вецер зь цемры польнай, бы ўдар ляза,
Бадзякі зіхацяць, як шкло...
Як жа ім халодна, чарцячым князям,
У іхніх загонах было!
Паміраў жарынкамі зор карагод...
Мой апошні агеньчык жаўрэў нежывы,
І коні калматыя білі лёд
Да замерзлай жоўтай травы.
І скакаў да брамы начны ганец,
І крычаў, што безьліч крыжацкіх зграй,
Што ад сьцюжы чужынскай і сьцюжы сардэц
Памірае ўлюбёны край.
Ноч... Гасьцільня... Горад даўно апусьцеў.
У вежах пяць стагодзьдзяў, як згасьлі агні,
І вецер у вокны лісьце мяце,
Прамерзлае – аж зьвініць.
Уначы ірвецца дрымоты ніць...
Як удар.
Бо прыпомніў у сьне,
Што Сьвіцязь, у нэтрах забытая, сьпіць
У дубовай сваёй труне.
 
27.X.1969. Навагрудак. Гасьцініца. Ноч. 9 гадзін.
 
 
 
 
Юнацтва маё
О юнацтва маё! Як забуду цябе?
І догмы, навука і тлум...
«Piramus et Thisbe...
Piramus et Thisbe...
Piramus et Thisbe...
іuvenum...»1
Як забуду?
Завея акацый мяла
Квецень па вулках крывых.
Ты была, мая Цізба, была, была,
Пажаданая больш за ўсіх.
Радасны боль, нясьцерпны, як шкло
Між сэрцам маім і тваім...
І ніколі такога ні з кім не было
І ня будзе ніколі ні з кім.
 
І разьвёў нас ня леў і ня востры кінжал,
Не вакзалаў далёкіх агні,
А гады пакут і няшчырых пахвал,
Даносаў і брыдкай хлусьні.
І ведаў наклёп, як сэрца крануць,
І нас аддзяліў сьцяной,
І паверыла ты, і зьмяняла вясну
На шаўкі, што знасіла даўно.
Але сэрца ня можа забыць пра замах,
Болем поўнае да краёў...
 
Будзь праклятым, юнацтва маё, ў вяках!
Будзь праклятым, юнацтва маё!
Будзь праклятым!..
Каштаны квітнелі вясной,
Хаваў нас бэзавы дым,
І былі мы зь ёю – адно, адно
І ніколі ня будзем адным.
Што ж, ня плачу.
Паэзіі горды прыгон,
І радок, што стальлю зьвініць, –
Ўсё адкуў я на горне юнацтва майго,
На яго пакутным агні.
І праўды зьніч, і подласьці дым,
І сілу мужную жыць,
І тое, што веру ў сэрцы маім
Нават сьмерць ня можа забіць.
І руку дагэтуль помніць рука.
Сэрца помніць шчасьце баёў...
Блаславёна юнацтва маё ў вяках,
Блаславёна юнацтва маё.
 
1964–1968
 
 
 
 
*  *  *
Страціў лес свой зімні чуб,
Ліст растраціў да манеты...
І стаіць адзін адзеты
За вакном іржавы дуб.
 
Дуб-мярзьляк, скупеча-дуб
Шмоцьцем гольле сагравае...
Вецер трэпле і матляе
Жоўты зімні дуб.
 
Вецер вые ў сотні труб,
Сьнег з дажджом у шкло шпурляе...
Стой са мною аж да мая,
Браце мой, іржавы дуб.
 
21.XI.1981. 10.15. Паўн.м.
 
 
 
 
Баляда пра разьвітаньне
Над пушчаю вецер гудзе, бы ў бядзе,
І хмары імкнуцца рысьсю.
– Бязьлітасны, чорны вораг ідзе.
Бывай, о бывай, Марыся.
 
Тут нельга больш. У адказ на крык
Савіны рогат лунае.
І душаць мову, і рэжуць язык,
І шкаляроў разганяюць.
 
І нават апоўдні на гонях туман,
З адчаю хаця задавіся,
І сіл няма, і вояў няма,
І здрадзіла панства, Марыся.
 
– Куды ж вы ідзеце? Зь лязом па лязу.
Ноч. Месяц – і той змарыўся.
– Мы пойдзем у пушчу, ў густую лазу,
Ў разбойнікі пойдзем, Марыся.
 
– Якая ў вас сіла? Пад ветрам дым?
Князь першы – і той скарыўся.
– Здабудзем волю, пакажам ім
Ці косьці складзем, Марыся.
 
– А што, калі ён ня здыме нагі
Зь ніў, што зараз толькі чапае?
– Тады мы спалім свае ачагі,
Калыскі свае пашчапаем.
 
– О, муж мой мілы! Сьвяты, залаты!
– О, бацька мой, праўдай абраны,
Куды ж мне ісьці, як загінеш ты?
– У пушчу зь сякераю, Яне.
 
– А што як абодва? І ўсё бязь зьмен,
Маліся ці не маліся?
– Ну што ж, браць табе тады цэп ці бязьмен,
І ў пушчу ісьці, Марыся.
 
І месяц між хмар, як адчаю знак,
І страшнае ў сьвеце сьвітаньне.
Крывавы ўсход.
                                  І канчаецца так
Балада пра разьвітаньне.
 
8.II.1984. 20.09.
 
 
 
 
*  *  *
Нават сьцюжным зімовым вечарам
Або ўвосень, як зьліва лье,
Як цябе я на вуліцы стрэчу –
Падгінаюцца ногі мае.
 
Што казаць пра майскае раньне,
Калі ў росах салоўка б’е?
Што скажу я табе, каханы?..
Падгінаюцца ногі мае.
 
Што скажу са сваёй гаротай?
Хаты побач, а...
                                  кроч ня кроч,
Будзе тое ж:
                          салоўка, журбота,
Цыгарэтны агеньчык ля плота
І маўчанне ў цёплую ноч.
 
Будзе тое ж:
                          начныя лукі
Безь сьвітаньня.
                                  Салоўка пяе.
Пакахай жа, вазьмі на рукі –
Падгінаюцца ногі мае.
 
16.VII.1972. Гадзіна ночы.
 
 
 
 
*  *  *
Блякла-сіняе неба і чырвань галін.
Уздыхае ветрык. Спадае ліст.
Асьцярожнае сонца з голых асін
Выпаўзае на ціхі сінічы сьвіст.
 
Ледзь хістаюцца ў небе галіны бяроз.
Лёг спакой на іржышчы. Гумённы дым.
Ярам рушыць павольна з дрывамі воз,
І сарока няспынна стракоча над ім.
 
У разьведку за возам ляціць яна,
Трэба край адшукаць, дзе пякуць бліны,
Дзе кайстра, дзе ў ёўні жыве цеплыня,
Дзе заснула сытасьць да новай вясны.
 
1964–1968
 
 
 
 
Гляджу на тую, што сьпіць
Шапчу сабе ціха: «Ліліт».
Ў вакно – мяккі горны вецер.
Няма прыгажэй на сьвеце
Дзяўчыны, якая сьпіць.
 
Ў міг гэты шкада мне ізноў
Сваёй маладосьці мілай...
О, колькі па ёй пахадзіла
Чужых і сваіх кіёў!
 
І – хай не ўмірае любоў –
Павінны мы ціха й зажурана
Звыкацца з падношанай скурай
Сябровак сваіх і сяброў.
 
Вецер з гор і зялёны прыбой
На твар твой бягуць і веюць,
І ў сьне дрыжаць твае веі...
Лёс, зьлітуйся над табой!
 
20.XI.1981. 19.47. Менск. Паўн.м.
 
 
 
 
Новая Атлянтыда
Каб плыў судоў уратавальных дым, –
А родны край зьнікаў навекі ў хвалях, –
Я б лепей згінуў зь ім, зь яго апошнім жалем,
Як жыў і мучыўся бязьмерна – зь ім.
 
21.XI.1981.
 
 
 
 
Энкелад
Багі-забойцы за мужнасьць маю
Мне пакараньне знайшлі:
Сіцылію ўсклалі на персьць маю,
Этну – на галаву маю,
Морам – ногі мае залілі.
Падушка каменная душыць мне рот,
Я ня ў змозе ні жыць ні сканаць.
Я ляжу. Я ляжу. Дзесяць тысяч год.
Я маўчу, нямы і сьляпы, як крот,
Але семя мне даў тытанаў народ,
І калі пачынае рыкаць народ,
Бо ідзе за праўду вайна, –
Я ірвуся, ўздымаю скалаў прыгнёт,
І падае ў мора сьцяна.
І ўстае да месяца край зямлі,
І пажар ліжа сонца зьмяёй,
І ў моры варацца караблі
Ад агню любові маёй.
 
5.ХІ.1964.
 
 
 
 
Я іду
Калі ты ведаеш, на што здатнае  
каханьне, і калі ты мужчына, пашкадуй  
мяне, не кажы «не» і дай мне ўвайсьці...
Надпіс на муры ў Пампэях
Надпіс моліць. Журба скамянелая,
Быццам рана, гарыць на сьцяне.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Даў ён шчасьце, якога хацела?
Ці кахаў? Ці пасьпеў?.. Ці не?
Невядома. Ўсё сьцерлі крыкі,
Зьнішчыў полымем судны час.
Засталася крыўда вялікая,
Крык аб літасьці.
Гром у адказ.
Як на сьмерць гэты дзень вязу я:
Горад марыў і мрэла гара,
Калі рынуў з глоткі Вэзувія
Божы гнеў, Божы гром, Божы град.
Гэтым гневам абезгалоўлены,
Волат выплюнуў страшны салют, –
Серны грыб, крывавы, суровы, –
Як пергамэнт разьдзершы зямлю.
Адбягала вада ад берага,
Ў бухце трушчачы караблі,
Зьлівы з попелу, гразі, серы
Проста зь неба на горад плылі.
На гэрояў, ад жаху сьпешаных,
На раба, што жадаў забыцьця,
На дзяцей аднадзённых, бязгрэшных,
І на ўсіх, нявартых жыцьця.
Дэман чорны, крывавы, агністы
Прагна падаў з хмары, як крук,
На твае валасы залацістыя,
На клубы, на сьцябліны рук.
О, няўжо гэты воін ці мытар
Не суцешыў цябе ў журбе?!
Я б цябе і з Вэзувія вытаргнуў,
Я б і зь пекла вывеў цябе.
Позна. Ў зыркіх маланках над ліўнямі,
Ў гэтым д’ябальскім блісканьні вей
Ў поўдзень дваццаць дзевятага жніўня
Ўпала ноч на зямлю Пампэй.
Ну, схлусіў бы!.. Хаця б перад лютай
Гэтай сьмерцю, халодная кроў,
Перад ноччу на двое сутак,
А пасьля на дваццаць вякоў.
Камні гэтыя сочацца болем
Горай страшнай пякельнай смалы...
Дык чаму ж твой прызыў непатолены
Больш за ўсё ў маім сэрцы баліць?
Вось агонь гуляе сьвятынямі,
Гіне ў выбухах гор града...
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Калі нешта і зараз загіне,
То адной любові шкада.
Спапялёны такімі ж мукамі
І патоплены ў той жа крыві,
Да цябе я працягваю рукі,
Твой двайнік па сьмерці й любві.
Празь мільёны ўдараў і ранаў,
Заступаючы шлях журбе,
Мая даўняя, мая жаданая,
Не крыўдуй, я іду да цябе.
 
28.VIII.1969
 
 
 
 
*  *  *
З вытокаў да вусьця ракі, што няспынна бяжыць,
Няўхільна адносячы юных і сталых ладзьдзі,
Вада, бы ваконнае шкло, за якім безь мяжы
Глыбокая цемра і ў ёй залаты маладзік.
 
Калі разьвітаньня апошняга прыйдзе пара,
Ляддзя на апошні, сьвітанкавы выплыве плёс,
І прыйме мяне валавокая цемра Дняпра,
Як месячны серп з залацістых дняпроўскіх нябёс.
 
1967
 
 
 
 
Старажытны беларус
Сьпічасты строй гатычных вежаў.
Ў дубах старэнькая царква...
«Як чалавеку жыць належыць,
Скажы мне, мудрасьці сава?»
На хаты ў прывідах вішнёвых
Глядзіць, і іх ня бачыць ён...
«Хоць ты адкрый мне тое Слова,
Сьвяты Настаўніка закон!
Адкрый ня верай ці бязьвер’ем,
Ня так, як Мойзасу калісь,
Як зьведаць Словам, Весам, Мерай,
Што Ісьціна на сей зямлі?
Ў чым чалавечнасьці адзнакі,
За кім ісьці, каго маліць,
Ці багахульстваваць, ці плакаць,
Ці кнігі на стагнах паліць?»
Маўчаньне. Кнігу ў скуры рудай
Закрыў, бо перад ім – сьцяна.
І сэнс жыцьця, і хто мы, людзі,
Па кнігах не спазнаць да дна.
І усплываюць за парогам
Краін далёкіх міражы.
Як сэрца цягнецца ў дарогу!
Як прагнуць ногі зем чужых!
Туды! Туды! Зь няпэўнай картай.
Туды, каб рассудзіць спаўна,
Чым дрэнны чалавек і варты,
І з родным краем параўнаць.
Нясьцерпна думаць, што блукаюць
За вобрыем, далёка, там
І какадрыл, і цудзь марская,
І страшны зьвер сланапатам.
Ўсё выпытаць, не для прыправаў –
А ўрэшце, можа, і для іх –
Па чым там перац, вера, слава,
Грахоў сьмяротных сем людскіх?
Прайсьці праз горы, моры, логі
Нязнанай сотняй пуцявін
І зьведаць золата, і Бога,
Й сем кліматаў чужых краін.
Калі ж абрыдне – Божа мілы! –
Пад лаўрамі чужынскі рай,
Прыдумаць бронзавыя крылы,
Каб адляцець у праўды край
І сесьці й піць красу зямліцы,
Якой ты гонар, моц і шчыт,
Красу вунь той, сваёй званіцы,
Дзе ў бронзу гучна б’юць хрушчы.
 
5.ІІ.1984.
 
 
 
 
Вуліцы
Дом, дзе першае стрэў сьвітаньне,
Быў на ўскраіне ля дубровы.
Вулка першая да паўстаньня
Мела назву Планоў Князёвых.
Назвы новыя не прыліплі
(Мураўёўская! Петраградская!) –
Да пчаліных дзедаўскіх ліпаў,
Што на Вуліцы Першай Радасьці.
Неіснуючая, нечуваная
Засталася ты ў сэрцы шалёным
Вечнай Вуліцай Абдуванчыкаў
(Залатых-залатых на зялёным).
Вуліцай Мокрых Падтыньнікаў,
Вулкай Звону з-за Весьняй Дубровы,
Вуліцай – Яйка Качынага
Ў Нэтрах Сонечна-лапуховых,
Вуліцай Вось ты і Дома,
Вуліцай Душ Сагрэтых...
Вуліцай трыццаць сёмага
(Але я ня ведаў пра гэта).
Назву новую гнеўна вырыдаў
Рот Айчыны, крывёю заліты.
Ты ў вайну стала Вуліцай Ірада,
Тупіком немаўлятак забітых.
Стала Вулкай Руін і Змарлых,
Стала Вулкаю Год Праклятых,
Вулкаю Клятага Карліка,
Вулкай Сусьветнага Ката.
Колькі год давялося мне класьці
У муры вашы цэглу звычайную,
Вулка Вуснаў і Вулка Шчасьця,
Вулка Здрады і Вулка Адчаю?
Вулка Першага Верша і Слова
(І Апошняга Верша Крывавага),
Вулка Бацькаўшчыны і Мовы,
Вулка іхняй Зіхоткай Славы.
Колькі год я сноўдаўся ценем,
Каб патрапіць на Вулку Радасьці
Вулкай Мудрасьці і Сумленьня,
Вулкай Гневу і Барыкады.
Можа, здарыцца й так, што гора
І вайна зноў падуць на народы,
І мяне за любоў маю горкую
Да Вуліц Радзімы й Свабоды
Павязуць, каб і попел расьсеяць.
На вянчаньне з драўлянай жырафай
Па вулцы Сьвятых Фарысеяў,
На плошчы Анны з Кайяфай.
Хай!
          Ніколі ня помняць сьвіньні,
Што з плошчы Няпраўды Дрымучай,
З Лобнай Плошчы – вядзе праз Краіны
Бясконцы Тракт Неўміручасьці.
 
12.II.1966. Рагачоў. 11.10 вечара.
 
 
 
 
*  *  *

Як Стажары ў небе зазьзялі,
І ў сяле падаілі кароў,
І з палёгкай палі ўздыхалі, –
Я пад вокны твае прыйшоў.
 
Ты з хітрынкай сказала, мілая,
Прыкрываючы шыю касой:
«Маці сьпіць. Я таксама стамілася.
Дарагі, прыходзь раніцой».
 
Ты сказала так цёпла і ветліва,
Я кахаў цябе так даўно...
Я паверыў і раніцай сьветлай
Пад тваё прыцягнуўся вакно.
 
Зноў з хітрынкаю ты сказала:
«Бач, каровы ідуць на лугі.
Бачыш, маці толькі што ўстала.
Ўдзень прыходзь да мяне, дарагі».
 
Я чакаў паўдзённай часіны.
Зь неба сонечны пёк агонь.
Я драмаў у хмызах тры гадзіны
На нагох, як стомлены конь.
 
Мрэлі ў сонцы паўдзённым шаты,
Калі зноў я прыйшоў да сяла
І... нікога ня стрэў ля хаты,
Бо каханая ў полі была.
 
Ўсе сабакі на вёсцы яхкалі
На даўжэзную постаць маю,
Калі вечарам шэрым і мяккім
Я прыйшоў на сядзібу тваю.
 
Усьміхнулася: «Нельга вечарам,
Нас заўважаць суседзі ў садках.
Любы мой, дарагі, недарэчны,
Ноч наперадзе. Зоры ў вачах».
 
Уначы я сьвіснуў ля хаты,
І зьявіўся цень у вакне:
«Я заснула ад стомы праклятай.
Не шкадуеш, будзіш мяне.
 
Ну і д-добрым ты будзеш мужам...
Не. На вуліцы травы з расой...
Што ты, што ты! Маці нядужая...
Дарагі, прыходзь раніцой».


Ці доўга ты яшчэ будзеш мяне мучыць, нягодніца!?!

 
22.III.1959.
 
 
 
 
*  *  *
О любоў мая, Беларусь!
Над туманным начным стаўком
Пралятае самотная гусь,
Разразаючы люстра крылом.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Разразаючы неба крылом.
 
1968
 
 
 
 
*  *  *
Можна ўсё: пусьціць каханьне дымам,
Ўзяць і занядбаць мінулы шлях.
Але толькі – не любіць Радзімы
З чорнаю павязкай на вушах,
З чорнаю павязкаю на вуснах,
З чорнаю павязкай на вачах.
Толькі слухаць словы нездрадлівыя,
Толькі не тлуміць яе маной,
Бо адным мы вінны пакуль жывы
Перад нашаю вялікай нівай:
Праўдай абавязаны мы ёй.
Ісьцінай.
Адзінаю.
Адной.
 
1984
 
 
 
 
Было юнацтва
Так ружы надушыліся
Уласнаю парфумай,
Што іхнія галовы
Ад водару баляць.
А мне няма спакою,
І пра цябе я думаю,
Пакуль блакітны месяц
Ня выпаўзе на гаць.
Калі няпэўным сяйвам
Залье ён кола млына,
Заблытае праменьні
У тваннай барадзе,
Я зноўку засумую
Па дарагой дзяўчыне,
Халоднай, як лілея,
Што дрэмле на вадзе.
Блакітная і белая,
Жамчужная, ружовая,
Ўсю цеплыню хавае
У самай глыбіні.
Пакут маіх ня бачыць,
Майго ня чуе слова,
Каханьне зьневажае
І пра каханьне сьніць.
Якой адданай песьняй
Разьвеяць мне бяду маю?
Глянь, любая, – вось месяц
Над грэбляю старой.
Што ж ты не заўважаеш,
Што пра цябе я думаю
І раніцай ружовай
І позьняю парой?
У руж баляць галовы,
Ім сумна, ім нявесела,
А я да іх хілюся
Гарачай галавой:
«Вы, модніцы бяздушныя,
Што ж вы галовы зьвесілі?
Скажыце, што рабіць мне
З каханаю сваёй?»
Яна, як кветка, дрэмле
На холадзе празрыстым
І ад усплёскаў рыбы
Празь лёгкі сон дрыжыць.
Далёкая, маўклівая,
Халодная і чыстая –
Зусім яна ня думае,
Што мне балюча жыць.
 
1959
 
 
 
 
Начная песьня
Змрок на кручы засьпеў рабінзона бабовага...
У Дняпро ручаінай сплывае туман.
Ўсе паехалі качак страляць на Падкову,
Абяцалі вярнуцца, ды нешта няма.
Пільна слухаю ветрык з далёкіх затокаў:
Можа, недзе Дняпром затуркоча матор.
Але ціха...
Плаўка не відаць у сутоньні.
А над сьветам – шалёнства зіхоткае зор.
Перакрэсьліўшы вудай смугу агнявую,
Я гляджу у сьвінцовы і грыфельны змрок...
Вось, здаецца, кругі...
Падсякаю ўсьляпую...
Зноў узмах...
Зноў зьнікае ў прадоньні плавок.
Каб ня спудзіць спакою
                                                      зь нядальных кшакаў,
З прыбярэжнай лазы, што цьмянее сьцяной,
Ціха ўзносіцца пастка рыбацкага сака,
Ловіць зоры і іх апускае на дно.
Пэўна, лягу пад стог.
Хай з глыбіняў зьнямелых
У адвечным і самым бяскроўным з баёў
Вышніх зьнічак імгненна-агністыя стрэлы
Да сьвітаньня спадаюць у сэрца маё.
 
1959
 
 
 
 
Рэчка Папараць
Чорная, з адценьнямі зялёнымі,
Быццам качкі цьмянае пяро,
Цягнецца яна праз нэтры сонныя,
П’е балот настоеную кроў.
 
Ціша ззаду цягнецца да шыі:
Ў гэтым кінутым кутку зямлі
Волаты змагаліся лясныя,
Зрынулі, пасеклі, паляглі.
 
Ўсё зьмяшалася і спрахла з часам.
Курчыць зрынутыя дрэвы страх.
Мухаморы, як кавалкі мяса,
Кінутая, як шчыты, кара.
 
Бервяно праз рэчку аксамітнае.
Я зваліўся на сьпіну ў імхі
І ня ўбачыў ні шматка блакіту
Празь ялін кашлаты малахіт.
 
Ўсё адно, калматыя ялінкі,
Што ўзрасьце каля вачэй маіх,
Баравік, надрэзаны сьцяблінкай,
Ці галоўка вострая зьмяі.
 
Хай мне будзе абаронай цьвёрдай
Звонкае, як шчыт, найменьне той,
Гожай, як язьмін, няўмольнай, гордай,
Як сьвітаньне сэрцу, дарагой.
 
Будзьце сьведкамі,
Лясныя сілы,
Да апошняга ў гаі ліста,
Што яна калісь сказала:
«Мілы».
Мімаходам.
Лёгка.
Проста так.
 
Што мне нэтры?
Што мне цені сьмерці?
Што мне зьмеі?
Толькі ты любі.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Тых, хто носіць небасхіл у сэрцы,
Нельга ні уджаліць, ні забіць.
 
1986
 
 
 
 
Тагасьветнае
Сом вытрэшчвае глядзелкі сонныя:
Ў Верхнім Царстве Сьмерці, па Той Бок,
У чаўне пад ветразем чырвоным
Праплывае невядомы бог.
 
Сом, не спадзявайся ты на бога,
Хай сабе ў яго і пара ног.
Бог і сам ня ведае нічога,
Бог і сам на ростанях дарог.
 
11.VIII.1964.
 
 
 
 
Сьведка
І было, і быльлём парасло,
Але сьведкі гуляюць ракой...
Рыба брохнула,
Як вясло.
У жыцьці ня бачыў такой.
 
11.VIII.1964.
 
 
 
 
Дуб
Ён быў царом дубоў. Над пушчай дзікай
Ён узвышаўся, як над морам траў.
І кожны жолуд, як радок вялікі,
Для сонца новы парастак раджаў.
І вось цяпер, калі яго быліны
Жывуць у жылах кожнага, як кроў,
Зь яго драўніны цяжкай робяць кліньні
Для пачынаючых мужнець дубоў.
А ён, калі пачнуць крахтаць нябогі,
Іх важна вучыць, – мудрасьці нібы:
«Што ж, дошкі будуць, – гэта ўсё нічога,
Для гэтага ж і існуюць дубы».
Забыў свае змаганьні і быліны,
Забыў свае пакуты на зямлі, –
Таму, што першыя свае галіны
Ня так, як ён, нашчадкі павялі.
І ён глядзіць на іх, бы зь мёртвай вежы,
Не разумее іх сьвятыя сны...
А будучыня парасткам належыць,
Бо на дубах былых растуць яны.
Бо іх галінам шырыцца ў свабодзе,
Бо іх карэньням глыб зямлі працяць,
Бо іншыя яны, бо сем стагодзьдзяў
Лес глебу рыхтаваў для іх жыцьця...
...Стаіць над зьдзірванелай сьцежкай згубы,
Нібыта ўсім, што зь ім было ў жыцьці,
Ўвасобіў да канца «ідэю дуба»
І больш дубам няма чаго расьці.
 
Травень – 16 ліпеня 1962 г.
 
 
 
 
*  *  *
Вецер ужо і лістотай ня кружыць,
Золкі, начны вылізвае брук.
І лету на зьмену прыходзіць сьцюжа,
І сон на зьмену пяшчоце рук.
 
І што абдымаць цябе ззаду за грудзі,
Лавіць нагою выгіб сьцягна,
Калі замест песьні вясеньняй будзе
Зіма, забыцьцё і здрада сна?
 
І як мне ня гладзіць цябе з трапятаньнем,
І як мне ня плакаць ад гора ў сьне,
Калі ты кожным сваім дыханьнем
Нібы адрываесься ад мяне.
 
30.XI.1970.
 
 
 
 
*  *  *
Вёслы мае разрываюць ноч
Чорнай азёрнай вады.
Іскра агню мне міргае: «Ня збоч
І прыплыві сюды».
І ўяўляюцца ў зьявах асеньняй тугі
Валасы, цеплыня грудзей...
А ў затоках дрыжаць і дрыжаць сітнягі
Ў бясконцай асеньняй вадзе.
Ветравей, ты падзьмі над няўтульнай вадой,
Панясі над прадоньнем начным,
Каб хутчэй у абдымках каханай маёй
Я прачнуўся ў ложку маім.
 
30.XI.1970.
 
 
 
 
*  *  *
І тады закахалася хмара...
У паплавы, ад расы прамяністыя,
І ва ўсю Беларусь маю чыстую,
Ў мары бору, ў палёў абшары.
 
І заплакала ад каханьня,
І сьлязою чыстай абмыла
Ўсе абшары зямлі маёй мілай,
Ўсе калыскі яе і магілы,
Ўсе зьмярканьні яе і сьвітаньні.
 
І пад птушак зялёны гоман
Нарадзіліся для абшараў, –
Плод каханьня бору і хмары, –
Мой Дняпро, і Бяроза, і Нёман.
 
26.XI.1981. 9.45. П.м.
 
 
 
 
Насьледаваньне Байрану
Ты апусьціла стрэлы вей –
І гэта, як на сьнег вайны,
На саван бітвы ў снох завей
Бязгучна селі груганы.
 
На веі сьлёзы наплылі –
І гэта, быццам па вясьне,
Як брама райскае зямлі,
Праз дождж вясёлка зьзяе мне.
 
Па ўсёй каханай старане
З блакітных сноў спадае дождж –
І гэта, – здаючыся мне, –
Ты ўсьмешку дорыш мне усё ж.
 
І адышла зіма трывог,
І ўстаў зь нябёс гэрояў строй...
І зноў ёсьць май, і зноў ёсьць бой,
І зноў ёсьць сьвет, і ў сьвеце Бог.
І сьвет – ня пустка мне з табой.
І Бог – ня пастка мне з табой.
 
1982
 
 
 
 
*  *  *
Закувала зязюля у лесе празрыста-зялёным...
Божа мой! Колькі год яшчэ жыць нам з табою і жыць!
Ранак ціхай вясны! Ранак сьветлых пяшчотных палонаў!
Ранак вечных спатканьняў на роснай і цёплай, пахучай мяжы!
 
І ня будзе канца ні вясьне, ні іскрыстай расе, ні каханьню,
І спрадвеку, давеку, магутныя, будуць яны
Цараваць над вясеньняй зямлёй, над гаямі у цёплым тумане,
Над гаямі, дзе...
Так нечакана прыгасла зязюлі куваньне.
Дзе ля касак прабітых міргаюць калматымі веямі сны.
 
1974
 
 
 
 
*  *  *
Над полем месяц двухрогі,
А мне ў цішыні палявой
Адна пралягла дарога:
Да вокан любай маёй.
Яна кахае другога,
І як ні падай да ног
Убранага кветкамі Бога, –
Ён не ўратуе, Бог.
Сьвяшчэннікі ўсёй паднябёснай
Каханьня ня вымаляць мне.
А суцешаць хіба што сосны
І роднага неба сьвінец.
Каб глядзеў я ў вочы іконе,
Як у вочы лепшай зь дзяўчын, –
Узялі б мяне ў Божае лона,
Ўзьвялі ў апостальскі чын.
Каб бегаў я ў Божую хату
Так, як пад хату тваю, –
Мяне б сэрафімы крылатыя
Жывым пасялілі ў раю.
 
1984
 
 
 
 
*  *  *
Ў бездарожжа для тых, каму шчасьціць,
Дагарае ўначы маё сэрца...
 
Ты дала мне імгненнае шчасьце,
Я табе даў за гэта – бясьсьмерце.
 
І калі ты падзякаю, болем
Азарыла мне прорвы сусьвету,
Я сказаў:
                  «Больш, напэўна, ніколі
Мы на сьвеце ня ўбачымся гэтым».
І табе – хай нас людзі рассудзяць –
Я зайздроснай аддзякую доляй:
Ты – ніколі – мяне не забудзеш,
Ты мяне не пабачыш – ніколі.
 
Ў ноч самоты, і ў цемры магілы
Будзе смага адна тваёй доляй:
Ты забыць мяне будзеш ня ў сілах,
І са мною... ніколі.
                                          Ніколі.
 
8.VII.1982. 19.10.
 
 
 
 
*  *  *
Данесьлі добрыя людзі
(А я спакойны чамусь),
Што жыцьцё пачало паскудзіць
Былому Каханьню майму.
Колькі ж годных яна абсьмяяла!
Колькі чыстых на сьметнік зьвяла!
Піравала яна, гуляла,
Ў Божы рай па трупах ішла.
Гэта толькі пачатак гісторыі:
Будзе ёй яшчэ на зямлі
Безвыходней куды і горай...
Так, як мне празь яе калісь.
Сёньня плачуць сьлязой яе вочы.
Заўтра – кроў яна зь іх пралье...
Але гэта ня я ёй адплочваю.
Гэта лёс ёй спаўна аддае.
Б’е за шчасьце маё, і за мукі,
І за ўсё, што аддаў сатане...
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Але, Божа,
                        анёл ці гадзюка –
Ўсё ж была яна часткай мяне.
Твой закон, і права, і сіла,
І таму не малю за сябе...
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Бог даруй, Бог – цябе памілуй,
Хай сабе і ў сьмяротнай журбе.
 
3.VIII.1980. 17.15. Друскенікі.
 
 
 
 
Стары певень
Жабруюць хаты. Штук дваццаць даўно,
Сорак восем сьляпых зьвіў бур’ян пятлёй,
І ўрэшце адзін павадыр: вакно,
А за ім жывое сьвятло.
 
Забітая кожная з хат, як труна,
Вёска вымерла. Ў ёй толькі хлюпам зьвярэць.
І жыве там бабулька адным-адна...
Котка. Певень. І пяць курэй.
 
Ноччу мулка. І шэпча яна ў невідно:
«Не пасьпее тройчы»... І вось у туман
Загарлае певень, што доўжыцца ноч.
І чакае. Адказу няма.
 
І сыноў, і суседзяў ёй трызьніцца крок,
Як жывы, неадчэпны падман...
Загарлае певень, што чэзьне змрок –
А хору ў адказ – няма.
 
Хто ў тайзе, хто ў стэпе. Свой гай парадзеў,
А калі ўрэшце прыйдзе драма,
Загарлае певень, што блізкі дзень –
І хоць бы хто падтрымаў.
 
Калі хвошча залева на ўвесь небакрай,
Калі сьпіць пад сьнягамі трава,
Гэты певень вартуе наш родны край.
А вы? Ці ня ганьба вам?
 
4.II.1984. 16.11.
 
 
 
 
Ворыва на валах
Я гэта бачыў сам, хоць адышло:
Ў апошні, можа, раз на белым сьвеце
Ішлі быкі і ворыва плыло,
А зьверху – хмары, чырвань, сінь і вецер...
 
Ідуць па ўзгорках, круглых і цяжкіх,
За імі йльсьняныя ў адвалах межы...
Як старажытныя князі, быкі
Маю радзіму на кавалкі рэжуць.
 
Зь нябачнае лагчыны йдуць яны
Да сонца, ветру, хмараў і разлогаў,
На ўзгорак, велічны, як шар зямны,
Бы два паўмесяцы, ўсплываюць рогі.
 
Заплюшчу вочы – і перада мной
Два цені йдуць пад крумкачынай зграяй,
І рэжуць сьвет нарожнаю бранёй,
І капыты –
                        бы край мой папіраюць.
 
Бялкі ў крыві, а капыты – ў гразі.
І ўсё здаецца мне: нарогам-зброяй
Быкі, як старажытныя князі,
Маю радзіму на кавалкі крояць.
 
Ў сьмяротны час – няхай прайшлі гады –
Ў маё апошняе сальюцца слова,
І сэрца разьдзяруць на дзьве паловы
Аблокаў барва, сінь, трывожны дым,
Радзімы твар, і горды, і суровы.
 
27.VI.1973. 19.35. Менск.
 
 
 
 
Домік Багдановіча
Туі, Іудзіна дрэва і пілы агаваў.
Пала сьцежка жыцьця на апошні, сьмяротны парог
І разьлілася ў тваю, як сьвятло, неўміручую славу,
Сонцу якой пазайздросьцяць і космас, і людзі, і Бог.
 
Весьняе неба ня ведае, плакаць надалей ці годзе.
Гольлямі ўніз пацягнуўся праз хмары сонечны куст,
Ў хатку, дзе згасла тваё беднае дваццацігоддзе,
Ў хатку, дзе ўспыхнула сонцам любові твая Беларусь.
 
Кажуць, разбураць цябе. Але хай сабе новая рана,
Хай справядлівасьць яшчэ раз будзе стаптана ў жыцьці, –
Гэты маленькі дамок праз вакно тваёй ночы астаньняй
Будзе да скону зямнога ў вечнасьць нашчадкам сьвяціць.
 
1971
 
 
 
 
Бекеш, або Ода Ерасі
Баляда 1555 года
Ў змроку, калі спалыхнуць над Гародняй байніцы,
Еду разьмерана, повад аддаўшы каню,
Еду паўз лобныя мейсцы, катоўні, цямніцы,
Еду паўз ночы цямноцьце насустрач далёкаму дню.
Ляпае меч па баку – ну-тка, варта, хто возьме рукамі?
Злосныя позіркі сьвітак ядуць мае вочы, як дым.
Ведаў бы хто зь іх, што б’ецца пад гэтымі сабалямі?
Ведаў бы хто, што палае пад гэтым берэтам маім?
Ерась, вялікая маці, агонь ступакі твае ліжа.
Хлопы ня ведаюць, ярасьці варачы страшны напой,
Што я за іх ненавіджу, зьнішчальней за іх ненавіджу,
Бо й аднавокая ярасьць пакажа дарогу сьляпой.
Ерась, вялікая маці ўсіх народаў вялікіх,
Выратуй сына свайго, што ня будзе быдлець спакваля,
Не падтрымае ў натоўпе аб дыбе зьвярыныя крыкі,
І не падкіне нявінна ў вогнішча Гуса гальля.
Ведаю я за табою, што як бы ні катавалі,
Як бы цябе ні прыдушвалі змрочных стагодзьдзяў валы –
Не апявала ты статуй і догмы заўжды адмаўляла,
Знаючы цьвёрда, што сьмерць, што гніцьцё у патоках хвалы.
Цемры князі і хлусьні, што і праўдай і сонцам праклятыя,
Лёд вашых зрэнак зьмяіных павольна паўзе за сьпіной.
Як вы мяне ненавідзіце, д’яблавы адвакаты!
Так, што... нянавісьць клякоча ля лытак пагарды маёй.
Я праязджаю праз чорныя мантыі, справы і душы,
Нібы праз строй праязджаю, празь імі прыдушаны край,
Крыкі людзей у катоўнях казань хлусьлівую глушаць,
Пекла штодзённае глушыць размовы пра баечны рай.
Блізкі, здаецца, ды толькі ня верце, што вам абяцаюць.
Ён міражом адплывае, вясёлкаю перад гразой.
І не нагнаць таго раю, павек не нагнаць таго раю,
Як на найлепшым кані не дагоніць ніхто гарызонт.
Веры адкідамі, сьмецьцем будуць зваць цябе людзі,
Пакуль у капішчах іхніх будзеш паўзьці, нібы крот,
Пакуль ты слухаць іх будзеш, і пакуль ты верыць ім будзеш,
І пакуль будзеш скарацца ім, мой беларускі народ,
Вашага Бога ня ведаю з раем рабоў і гаротных,
Пекла яго не баюся, бо ўсё гэта ваша багно,
Не клапачуся аб целе, ані аб душы бесьсьмяротнай,
Тым бесьсьмяротнай, што зробіць, каб потым пагаснуць са мной.
Тут пабудуйце свой рай. Бо ён у руках вашых чорных,
Ў людзях на гэтай зямлі, людзях, што робяць свой лёс,
Ў праве на праўду і слова, на сьветлы агонь непакорны,
Ў праве на веру ня браць, нават як скажа Хрыстос.
Я з баганоснага племя, якое у турмы спускалі,
Шылі ў дурацкі каўпак, рэзалі дзёрзкі язык.
Але забылі вы тое, што колькі б вы нас ні цкавалі,
Рацыю меў, праз стагодзьдзі, заўжды – ерэтык.
 
Ветрык свабоды далёкай пяро на берэце ўзьвівае,
Вогнішчаў полымя злое ў вачох маіх дзёрзкіх гарыць.
І паўстаюць папярэджаньнем, якім да канца пагарджаю,
Шыбеніц чорных «пакоі» на фоне далёкай зары.
 
студзень 1966 - 3 сьнежня 1970 г. Рагачоў – Менск.
 
 
 
 
Павешаным 1863 года
Калі ідуць на абардаж,
І поўніць полымя прасьцяг
Да верху мачты – экіпаж
Цьвікамі прыбівае сьцяг.
 
Даўно здалася – нават сталь, –
І толькі зараз –
                                  мы памром
Пад сьцягам, што ў прадоньні хваль
Зьнікае разам з караблём.
 
Ў крыві краіны нашай бель,
Прыходзіць час сьмяротных сноў,
І нашай волі карабель, –
Няскораны, – ідзе на дно.
 
І сёньня ў вечны наш працяг,
У неба на сьвітаньні дня
Уздымуць нас, як волі сьцяг,
Якому й Богу нельга зьняць.
 
28–29.I.1980. 0 г. 20 хв.
 
 
 
 
Сьмяротная страта
1 сакавіка 1884 г.
400
Ігнату Грынявіцкаму, які сваім выбухам
адпомсьціў Аляксандру ІІ за 1863 год


 
Карэта цара выязджае.
(Гэткі на колах гадзючнік!)
У канале Кацьчыным воды
Да блізкага мора бягуць.
Вось бомба. Хай з падлы сьмярдзючай,
Хай зь яго, ката народаў,
Ката маёй Беларусі
Зараз шматкі палятуць.
Выбух. Той здох. Але
І яго сьмерч асколкаў нізрынуў,
Вось нясуць... Вось колюць... Пытаньні...
Гэта каб іншых гнаць.
Не, ён ім ня скажа, хто ён,
«Ігнась Грынявіцкі» – ня кіне,
Гонару многа ім, гноям,
Па імю, па бацьку, па прозьвішчу,
Гонару многа ім, шлюхам,
Сыноў Беларусі знаць.
З апошніх згасаючых сілаў
(Пытаньні... Пытаньні... Пытаньні...)
Ён лепш успомніць пра тое,
За што ён ішоў на замах.
Успомніць Бабруйшчыну мілую,
Майскую стужку Бярозы,
Дняпро на райскім сьвітаньні,
Белыя сьвіткі ў лугах.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
І ў яго галаву адрэзалі,
І ў сасуд са сьпіртам паклалі.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Спрэс трэсьлі усіх на допытах:
«Хто гэта?! Хто гэта?! Хто гэта?!»
Але галава маўчала...
І людзі, вядома ж, маўчалі...
Адзін толькі выдаў, паскуднік,
І з тым перайшоў у нішто.
І сяброў ягоных павесілі.
Быў ранак сонечна-чысты.
А ноччу, як разьвітаньне,
Калі іх везьлі хаваць –
У сінім небе начным,
Сінім, як сьпірт празрысты,
Ўсплыла чырвонага месяца
Адсечаная галава.
 
 
 
 
Цар-гармата
Ідзе аблога.
                          На зубцах каменных
Цьвітуць клубкі парахавога дыму.
У сутарэньнях Вадаўзводнай вежы
Дзяк мерае скупы прыток вады
(Глыток на дзень дзіцёнку і жанчыне,
Сем – воіну і кухаль – для баяр).
Над цёмнымі званіцамі сабораў,
Залітыя дрыжачым мяккім зьзяньнем,
Спалохана лунаюць галубы.
Ў прыказе душным нейкаму нябогу
Кавальскія пад нос падносяць клешчы,
І пальцамі ўчапляюцца у рэбры,
І тузаюць: «Кажы!
                                        Кажы!
                                                      Кажы!»
А хаты,
                што да моцных сьцен прыбеглі
Ў адчаі,
                бо ня хочуць іх пусьціць,
Ўзяліся полымем і паміраюць.
Рыхтуецца апошні штурм.
                                                          Надзея
Пакінула галодных і сасьмяглых.
Драбіны валакуць.
                                        На вежы лезуць,
Чапляючыся пальцамі за камень,
Як мухі па сьцяне.
                                        Вязуць таран.
На ланцугах, ад ворвані ільсьняных,
Гайдаецца ляніва бервяно.
Вось трэскі паляцяць.
                                              І раптам рып.
Чакаць нясьцерпна.
                                          Знову рып.
                                                                      І вось,
Адкрыўшы браму, цяжка і павольна
Выкатваюць пачварную гармату.
Яна плыве,
                          плыве,
                                          плыве,
                                                          плыве.
Здаецца, хобату канца ня будзе.
Чаканьне навісае...
                                          Зараз...
                                                          зараз.
 
У кожнага ёсьць кроў і дом бацькоў,
Абдоймы жонкі раніцай замглёнай
І дзеці, што хістаюцца ў калысках,
Як мараходы на судах лядаштых.
І смокчуць пальцы, смачныя, як цукар.
І успамін аб гэтым, цёплым, блізкім,
Пранізвае людзей у страшны час.
Людская плоць пужаецца, крычыць,
І ў цёмнай паніцы перад страшыдлам
Ад брамы рынула.
                                          Адкуль ім ведаць,
Што гэты леў бясьпечны, як шчанюк,
Што ён на крок свайго ядра ня кіне.
Ён страшны...
                              Ён жахлівы.
                                                          Бо нямы.
Бясьпечная дурная недарэчнасьць,
Бязглуздая, вялізная, цяжкая,
Як жудаснай цёмная улада
Над душамі людзей, як тыранія.
Забойства цяжка коціць на людзей,
Грукоча ў камень коламі цяжкімі,
І з чорнае разяўленае пашчы
Крыўляецца і пазяхае сьмерць.
Ўстае над сьветам бронзы цёмнай холад,
Пагрозны і няўмольны зеў вайны.
О чалавек,
                      як дрэнна ты жартуеш!
Вось ты набудаваў палацаў дзіўных,
Узносяцца над сьветам Парфеноны,
Ў садох квітучых музыка іграе,
Гамеры сьветлыя складаюць гімны
І моцарты над нотамі сядзяць.
І раптам... грубы і нясьцерпны скрогат
Гармонію ў кавалкі разьбівае.
Прарокаў мудрых ты паслаў на сьмерць,
Заступнікаў сваіх пабіў каменьнем
І дойліду фалангі перабіў...
Адвечная гучыць над сьветам песьня:
Б’юць дзікуны у гучныя тамтамы,
Калоны скіфы валяць на зямлю...
Лятуць, як сьмерч,
                                          атручаныя стрэлы...
Куюць мячы і вынаходзяць порах...
Агнямі выбухаюць мінаносцы...
І, – завяршэньне, – устае над морам,
Над залатым каралавым пяском
Сьляпучы і тупы атрутны грыб.
Цывілізацыя!
                              Вянец культуры!
Яны жывуць народаў цёмным жахам.
Яны прыдумалі на душу простых
Дзесяткі недарэчных цар-гармат.
О простыя зямлі,
                                      падайце рукі
Адзін другому з братняю любоўю.
Ня кашляйце крывёй ля ям ліцейных,
Дзе сьмерць братам спакойна адліваюць.
І шчасьцем стане жыць.
                                                      І цар-гарматы
Тады ў належнае паставяць мейсца,
На вечны п’едэстал,
                                              каб ранкам дзеці
Гулялі ў схованкі паміж лафетаў,
І вартаўнік, заспаны і бурклівы,
Хадзіў вакол з анучаю і цэбрам
І лаяўся, змываючы з жалеза
Памёт і пер’е.
 
 
 
 
Раманс пра караля, што пакінуў трон
Так было і доўга так будзе:
Палілі вёскі й палі,
З гарадоў рабілі руіны і груды
Ўсёй зямлі – усе каралі.
            Не, ня ўсе. Ў даўніну забытую
            Быў адзін – адзіны, і ён
            Для простых кінуў эліту,
            Для каханьня пакінуў свой трон.
Заблукаў ён на паляваньні,
І з дачкой палясоўшчыка Рут
Прасядзеў ля агню да сьвітаньня
І найлепшую стрэў зару.
            І кінуў магнатаў бяз жалю,
            Палюбіў курных хатаў дым,
            І аддаў сваё сэрца ня з?мкам і залям,
            А халупам і бедным братам сваім.
Палюбіў іх песьні і словы,
Бо казаў іх каханай рот,
І зьляцелі ў многіх галовы
З тых, хто мучыў і нішчыў народ.
            І аднойчы сказаў ён магнатам,
            Сказаў словы дзіўныя ён:
            «За каханьне у простай хаце
            Я пакіну бацькоўскі трон.
А паколькі мне вецер вее
Зь нейкай іншай, свабоднай зямлі,
То ў Ісляндыю, край завеі,
Мы сплывем на сваім караблі».
            ...І ў той час, калі йшчэ ня ўкрылі
            Крылы ветразяў мачты ўзьлёт,
            На прычале конна зьявіліся
            Сваякі тых, што нішчыў народ.
Гналі коньнікі ў дзікім намёце.
Кожны меч свой цягнуў з нажон:
«Не каханьнем – макітрай заплоціш
Ты, што, дурню, кінуў свой трон».
            Нараджала маланкі зброя,
            І пад вечар ад роднай зямлі
            Ў край далёкі, край мёртвых гэрояў
            Ён адплыў на сваім караблі.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Разьдзімаў яму ветразі вецер,
І адплыў у Нязнанае ён...
Той адзіны кароль на сьвеце,
Што аддаў за каханьне свой трон.
 
 
 
 
Глухі гэній
Гойя
Сон розуму пачвар раджае,
І панствуюць яны над ім,
Паветра крыкам запаўняюць,
Вішчаць і кідаюцца ў дым.
І вар’яцее мозг ад плачу
На самай праведнай з планет.
Чуць не магу!!! Ўглядаю. Бачу
І мацаю каравы сьвет.
Што зь ім? Які сьмяшлівы д’ябал
Зямлёй гуляе, як мячом?
Чаму аднога ўладай вабіць?
Чаму другога б’е мячом?
У ведзьмы на грудзёх зьвісае
Дух цемры, злосны і тупы.
Сьвет забівае і ўмірае.
Хто не асёл – той нетапыр.
І хто паверыць, нават з кроўных,
Што цяжка мне узьнёсласць мар,
Дзіцячую сваю любоўнасьць
Хаваць за жорсткасьць і кашмар?
Іначай нельга, бо адразу
Раздражніш лютую зьмяю...
Іначай схопяць і абразяць,
І гразьзю ў душу наплююць.
У царсьцьве сьмерці і трывогі
Ёсьць для мяне адзін маяк,
Што асьвятляе мне дарогі...
Іспанія, зямля мая!
Ахутаная ў сан-беніта
З дурацкім вострым каўпаком,
Равучым полымем абвіта,
Ў турме задушана шнурком.
Вайна!
              Забілі маці ў полі.
Нясуць. А захад дагарэў.
Дзіцёнак сіры, бедны, кволы
Ідзе за ёй і вочы трэ.
Ня бачылі бы лепей вочы
Вось гэта:
                      новай сьмерці цень,
Маленькую фігурку ноччу,
Кранаючую, як прамень.
Хто высушыць дзіцяці сьлёзы?
Хто ён, загублены ў хмызах?
Язьміну кветка на марозе.
На веях мёртвая сьляза.
          «Матуля, бедная!
          Як гэта вытрымаць?!
          Якая мужнасьць!»
Суцэльны крык ірвецца з горла,
Крык фарбы, крык іглы ў турме.
І ўрэшце: «Ісьціна памёрла!»
Памёрла пад вясёлы сьмех.
Глухім жыву і паміраю,
Глухім крычу пад градам куль,
Глухім, бо слухаць не жадаю
Хлусьню, што панствуе паўсюль.
Пакуль пад гукі новай песьні,
Харалу, што залье палі,
Сьвятая праўда не ўваскрэсьне,
Ўсё ж уваскрэсьне на зямлі.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Тады – пачую.
 
1977
 
 
 
 
*  *  *
Не злабіся на ерэтыкоў,
Не цягні ў самае неба выю.
Сьвет бязь іх – чародка прасьцякоў,
Сьвет жывы – пакуль яны жывыя.
 
Ты мудрэц – пакуль мудраць яны.
Ёсьць яны – няма ў табе падману.
е гані агнём іх, не кляні,
А малі аб іх уратаваньні.
 
26.XI.1981. 11.37.
 
 
 
 
Беларускае мінулае
Нязносны гонар тым, што робім сёньня.
                                                                                          Дулю!
Вазьмі у звычай, сын гэрояў і багоў,
Не пагарджаць сьвятым сваім мінулым,
А заслужыць яшчэ,
                                            і вартым быць яго.
 
21.XI.1981. 13.43.
 
 
 
 
*  *  *
Што такое ёсьць справядлівасьць,
Калі капнуць глыбока?
Яе няма, калі гнецца
Хоць адна ад крыўды сьпіна.
 
Як кулак – не кулак бяз пальца,
І «ў абодва ня зрыць» аднавокі,
Так грамадства з адным нешчасьлівым
Каштуе ня болей лайна.
 
23.XI.1981. 12 г. 5 хв. Паўн. м.
 
 
 
 
*  *  *
З амбона хтось крычаў пра шлях да раю.
Адзін маўчаў, паказваючы згоду.
Другі маўчаў – на знак сваёй нязгоды...
Маўчаньне адназначным не бывае.
 
21.XI.1981.
 
 
 
 
Былому другу
Ну й сьвінства ж ты зрабіў... Ледзь дашукаўся кораня.
Глядзі,
              ў наступны раз ня зносіш галавы.
Давай
              на антыбрудэршафт з табою дзёрнем.
Хачу ад сёньня быць з табой на «вы».
 
21.XI.1981.
 
 
 
 
Склероз
У яго быў склероз – ну чыстае гора!
Але ён быў мужны і не паддаваўся:
Кожны дзень забываў ён, ці піў учора,
І, на ўсякі выпадак, апахмяляўся.
 
23.XI.1981.
 
 
 
 
Арарацкая даліна
Плантацыі перцу, кінзы і рыгана,
І сохне перац пад кожным «дымам».
І кожны дом у агні буяным
Згарае купінай неапалімай.
 
І скалы, як бруднаю вапнай пабелены,
Гразёй храпаватай залеплены сьпіны.
А там, дзе вада, – такая ўжо зелень,
Такая зялёная, ажна сіняя!
 
А ўдалечыні Арарат двухгаловы
У небе стаіць недасяжнаю марай,
Прысыпаўшы лысіны пудрай цукровай,
Захутаўшы ногі ў ліловыя хмары.
 
26.XI.1981.
 
 
 
 
Армянскія ананімныя прытчы
Вольныя пераклады
Стагодзьдзе V
Воўк авечкам сказаў: «Мір вам сьветлы й сьвяты.
Нада мной і над вамі – адзіны Бог».
І Баран сказаў: «О сёстры й браты! –
Ратуйся, хто як і хто змог!»
 
Калі часам пачую голас сьвяты:
«Абавязкі!!!
                          Прагрэс!!!
                                                  Ідэі!!!
                                                              Правы!!!», –
Мне таксама хочацца крыкнуць: «Браты!
Ратуйся, – на на злом галавы!!!»
Стагодзьдзе ХХ
Ганарылася стронга перад печкуром:
«Рыбакі мной цароў частуюць! А ты?!
Галадранец кожны нясе цябе ў дом,
Купіўшы за шэлег сто тры хвасты».
 
І пячкур адказаў: «Ну і хай сабе голь,
Хай ламаны шэлег за сто тры хвасты.
Ты ж – бясплатна вандруеш на панскі стол.
Значыць, нават таго ня вартая ты».
 
 
 
 
Пяць струкоў перцу
Як задумаў сьвіньня – Асманскі султан
З Каўказам сілаю мерацца,
Ён – меру гароху прыслаў для армян,
А яны – пяць струкоў чырвонага перцу.
І кожны султанаў мудрэц, як баран,
Разглядаў іх і сэнсу ня бачыў,
Але самы сівы сказаў: «О султан!
Мне нядоўга жыць. Растлумачу.
Ты гарох ім паслаў – безьліч войска свайго.
Ну і звараць. Зьядуць. Хай бяз радасьці.
Хаця цяжка пасьля, – на’т з падмогай багоў, –
Будзе вытрымаць іх кананаду.
Войска іхняе – пяць пярчын – прад табой,
Праглыні, найвялікшы султане,
І згарыш ці да сьмерці уп’ешся вадой:
Ні Севана, ні рэчак ня стане».
 
 
 
 
*  *  *
Старайся (але, вядома, ня кату)
Сказаць адзіна верныя словы:
Замест:
                – О Божа, ды будзьце вы клятыя!
Сказаць:
                  – О Божа, ды ўстаньце здаровы!
 
24.IX.1979. Піцунда.
 
 
 
 
Хан і табіб
Хан кліча лекара-табіба зраньня:
– Баліць азадак. Маю барыша.
Лячы хутчэй, бо заўтра мне ў дыване
Дзяржаўныя пытаньні вырашаць.
– Ды вылечым. Але прабач, мой хане,
Магчыма ў неразумнасьці сваёй
Я нейк лічыў, што гэтыя пытаньні
Рашаюць пераважна галавой.
 
1984
 
 
 
 
Прарок
Маналёг Кастуся з ІІІ акта трагэдыі «Кастусь Каліноўскі»

Генадзю Кісялёву

 
Далёкія-далёкія дарогі
Пад хмарнай лебядзінай чарадой...
Іду... Ня веру ў д’ябла, ані ў Бога.
Былі б – дык не паднесьлі б чары той:
Пакутваць цяжка гневам і журбою,
Ў пустыні марна да пяскоў гукаць
За край, даўно адвучаны ад бою,
Ад мовы, гонару і языка.
І жыць, як тыя, што вось-вось сканалі,
Але яшчэ ня ўпалі ў вечны сьмерч:
Мозг шле навокал клічы і сігналы,
А цела – ў мёртвы лёд закула Сьмерць.
Ў распадзе клетак мозгу, бы ў магіле,
Чуць, як лікуе крумкачоў імша,
Ўсе словы чуць у гневе і бясьсільлі,
Пакуль ня вернецца ў Нішто душа.
І з горыччу, бы ў сполаху зарніцы,
Убачыць раптам дальнія гады,
Калі нашчадкі узьвядуць грабніцы
Ўсім тым, каго расьпялі іх дзяды,
Каго пабілі на стагнах каменьнем,
Каго на плаху валаклі з турмы...
Вы, людзі ўсіх наступных пакаленьняў,
Ці будзеце у роспачы, як мы,
З сваёй апошняй ледзяной калыскі
Чуць мозг, што марна растае ў агні?
Ня трэба. Што нам славы абеліскі?!?
Што нам, памёрлым, зьнічы і граніт!?!
Калі жадаем мы адной кароны:
Пачуць, як лёсу валяцца муры,
Пачуць, хаця і ў першы дзень па сконе,
Ў згасаньні мозгу ярасны ваш крык.
І зразумець, што вы ўзламалі краты,
Апошняй думкай, цяжкай, як сьвінец,
Што блізкі ён, вялікі ваш пачатак,
Што блізкі ён, вялікі мой канец.
І ў водбліску згасальнае заранкі
Апошнім промнем, як лязом нажа,
Пайсьці ральлёю, мною узаранай
Для руні, невядомай і жаданай...
Пайсьці да вас...
І да свайго крыжа.
 
3.III.1965.
 
 
 
 
Дэман
Позьняю ноччу зь бясьсілымі зорамі стылымі,
Калі ў глыбокіх дварах паміраюць вятры, –
Сеў на вакно чалавек з кажановымі крыламі,
Месяц і зоры гусьцеючым ценем закрыў.
Складваў і знову выпростваў ён крылы маўклівыя,
Зь іх вандраваньняў міжзорных счышчаючы пыл.
Крылы як веер былі, як паніклыя косы алівы,
І як пагаслых ад стомы камет пацьмянелых снапы.
– Хто ты? – спытаў у яго.
– А нашто табе ведаць аб гэтым?
– Што ты?
– Я кветка і зорка. Пагоня і бег.
– Зараз адкуль?
– Я... забыўся на тыя планеты.
Дзе абпякаў мае крылы агонь, дзе завейваў іх сьнег.
– Што ты пабачыў?
– Тупых катаклізмаў раскаты,
Зло і пяшчоту, пажар і спакойны заліў. –
Ўсё гэта можна пабачыць на гэтай праклятай,
На блаславёнай, на сонечна-змрочнай зямлі.
– Што ты запомніў найбольш?
– Ледзяныя абшары свабоды,
Дзе сумнявацца даводзіцца ў сэнсе самога быцьця,
І каля Альфы Цэнтаўры грыбы вадародныя,
А ў Магеланавай Хмары няпэўныя іскры жыцьця.
Ёсьць там планета, што Антызямлёй называюць,
Чорная прорва за ёю. І там, у здрадлівай імгле,
На двайніка твайго вораг з кінжалам чакае,
І з антыкуляй, што дрэмле у антыствале.
– Дэман мой, што ж не сабраў ты апошнія сілы,
Каб двайніку сьніліся вершы, каханьне, спакой?
– Але ж цябе на зямлі гэтай, дружа, таксама забілі
Слабай жаночай рукою, каханай рукой.
– Дух дасканалы занадта, ўсю горыч ты зьведаў.
Што ж уратуе жыцьцё? Ратуй мяне, дружа, або
Вырві зь мяне ледзяную самоту ўсяведаньня,
Дай мне няведаньне простых і простых любоў.
Ўсё асьляпленьне каханьня, эльбрусы яго і галгофы,
Люд, што гібее ў агні, сэрца, што гіне ў агні, –
На іх, вазьмі іх сабе разам з гэтымі строфамі,
Што разумеюць усё і нічога ня могуць зьмяніць.
У чалавека ўначы ўсьміхнуліся змрочныя вочы:
– Просіш аб чым? Пагасіць твой апошні маяк?
Хлусіш нашто? Ты ж ня хочаш збавеньня, ня хочаш.
Лепшаю песьняй тваёй стала пакута твая.
Мужна ў цемру глядзі і трызьні аб вечнай радзіме,
Трызьні аб шары зямным і пакутвай далей і далей,
Пакуль ня згасла зямля, пакуль чыстае неба ад дыму.
І пакуль гібель твая дрэмле ў нейчым ствале.
 
 
 
 
Віно дажджоў
Малая паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Гулянка ў дэкарацыях
Малая паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Паэма пра явар і каліну
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Плошча Маякоўскага
Паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Грубае і ласкавае
Паэма
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
Масква – Вечнасьць
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙   ∙
 
 
 
 
*  *  *
Дваццаты век, цень верталёта
Ляціць над гмахамі дамоў.
На ярасна-высокай ноце
Трапеча праца гарадоў.
 
Бяжыць над залатым бэтонам,
Над эстакадамі ў сусьвет,
Над трызьненьнем людзей шалёным
Трывожнае сьвятло ракет.
 
I горад ад неона сіні,
Дзе век прыстанак свой знайшоў,
Трымае ў вуліцах жанчыну
Зь дзiцячай, спуджанай душой.
 
Ў адвечнай празе чалавека
Яе душа, яе рука
Шукае месца ў гэтым веку
I ўсё ня можа адшукаць.
 
То ў шыльдах Суцiна, то ў Хласка,
То ў Бацiчэлi, то ў Манэ,
Ў канкрэтнай музыцы, ў Пiкаса,
Ў хлусьнi, ў каханьнi i ў вiне,
 
Ў карэктным мужы i ў кватэры,
Ў калекцыi старых карцiн,
Ва ўсьмешлiвых старых хiмерах…
Цi новых? – Знае Бог адзiн.
 
Мана – ад прагi ўстаткаваньня,
Мана – ад сьнегу за акном.
Няма сьвятла, няма каханьня.
Халодны сьвет. Халодны дом.
 
Ня ведае, што век дваццаты
Ў сьвятле, што бачыць ясны зрок,
У лiтасьцi, ў ламаньнi кратаў,
Ў паўстаньнi полымя на змрок.
 
Мне скажуць: моцным без патрэбы
Трымаць над прорваю такiх.
А я ўяўляю зоры ў небе
I вочы, што жывуць бязь iх.
 
I нават больш яе кахаю.
Няўтульная душой да дна,
Зусiм малая, трапяткая,
Яна адна ў мяне. Адна.
 
 
 
 
Рагнарадзі
Словы паўночных паданьняў.
Годы амаль што згладзiлi;
Словы прароцтва змрочнага,
Як ф’ёрдаў начных берагi:
«Настане апошнi дзень –
Бiтва пры Рагнарадзi,
Ў якой загiнуць гэроi,
Ў якой загiнуць багi.
Будуць бiцца да сьмерцi,
Рыкам поўнячы горла,
Ў полi жалезным лягуць
Апошняй данiнай мячам.
Ня будзе нi пекла, нi рая,
Загiнуць душы памёрлых,
А час зжуе iх дасьпехi,
А потым скончыцца сам».
 
Годы мае,
Як строфы,
Строяцца ў моцным парадзе.
Лёс чакае няўхільны,
Просты, як хлеб і сьвінец.
Чакаю майго Рагнарадзі,
Чакаю майго Рагнарадзі,
Чакаю майго Рагнарадзі,
I мне ня страшны канец.
Быў змагаром суровым,
Ворагам быў сталёвым,
Рыцарам чалавечнасьцi
Над прорвай страшных баёў.
Я не ўцякаў нiколi
Ў вечнай бiтве за волю,
Браў тое, што мне належала,
I тое, што не маё.
Меў я толькi радзiму:
Пушчы, палеткi, вежы,
Ясную песьню жаўранка
Ў моры надрэчных траў.
Песьня мне не належала,
Голас мне не належаў,
Слова мне не належала, –
I ўсё я ў змаганьні ўзяў.
Бронзай гучала зброя,
Срэбрам зьвiнела слова.
Зброяй i песьняй такою
Здолеў я ўсё узяць,
I толькi ня ўзяў адзiнага,
Маёй адзiнай любовi,
Сьмерцю ўзятай любовi.
Ня мог у руках затрымаць.
Вазьмi сабе ружы тугi маёй,
Пакiнь мне крывавыя макi,
Тыя, што на магiлах
Забiтых байцоў гараць.
Бывай, мой далёкi бераг.
Шчасьце апошняе, дзякуй!
Няма забыцьця на сьвеце,
I ня ў ложку мне памiраць.
Я ня плямiў нiколi
Рукi бязьвiннай крывёю,
Ня плямiў маною песьню
I словам здраднiцкiм – рот.
Я воiнам быў нястомным
З жорсткасьцю i хлусьнёю,
I без забрала, да сьмерцi
Бiўся за просты народ.
Я ведаю: я загiну,
Загiну i ня ўваскрэсну,
I ўсё ж за народы змагацца
Пакiну кагорты свае,
I будуць магутнымі словы,
I пераможнымі – песьні,
Нават тады, калі прахам
Стануць косьцi мае.
Такiя байцы не ўцякуць,
Такія сябры ня здрадзяць,
Добрыя, як паветра,
Надзейныя, як сьвiнец.
А потым настане бітва,
Бітва пры Рагнарадзі,
I чалавецтву старому
Прыйдзе паўсюль канец.
     
Гэта будзе, напэўна,
Ранiцай яснага мая,
Тады не з крывёю паэты
Параўноўваць будуць зару.
Зброя ня будзе патрэбнай –
I людзі яе зламаюць,
Гэроi ня будуць патрэбны –
I ў бітве апошняй памруць.
I лёсам нашчадкаў будуць
Толькі каханьня раны,
I толькі аднойчы мужчына
Пралье жыватворную кроў,
I шчасьце будзе нясьцерпным,
Бы ад зьліцьця з каханай,
Толькі ня два імгненьні,
А тысячы тысяч вякоў.
   
Пралескі спакойна будуць
Квітнець на сьветлым прадвесьні,
А дзеці – гуляць жалудамі
Пасаджаных намі дубоў,
I людзям ня будуць патрэбны
Мае iржавыя песьнi,
I людзям ня будуць патрэбны
Мой боль і мая любоў...
Думы мае загiнуць,
Думы гневу i радасьцi,
Народжаныя ў пакутах
Тысяч бяссонных начэй.
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
Прыйдзi, маё Рагнарадзi,
Прыйдзi, маё Рагнарадзi,
Няхай забыцьцё, Рагнарадзi.
Прыходзь.
 
Наступай.
Хутчэй...
 
 
 
 
Падабаецца     Не падабаецца
2009–2020. Беларусь, Менск.