|
Яблыкі
|
1972. Вясна. З бацькам, у старым вядры развёўшы ў вадзе вапну, белім у садзе чорнарудыя ствалы дрэў. З мамай меншыя брат і сястра падмятаюць двор. Навокал ціха і светла, і хочацца, каб так было вечна...
* * *
Айчына мая залатая,
Як сонца, што па-над зямлёй,
Як Храм, што ў душы, не знікае
І будзе заўсёды са мной,
Як гэтае неба над намі,
Як гэта пад намі зямля,
Дзе плачу тваімі слязамі,
Айчына, Айчына мая,
Па тым, што не вернеш ніколі,
Па тых, што пад травамі ў полі,
Дзе сонца плыве, не сплывае,
Дзе сумны і радасны я,
Бо неба, як вечнасць зямная,
Як попел, пад намі зямля,
Айчына мая залатая,
Айчына святая мая...
Я ў Вільні спяшаю да Храма,
Нібы да Айчыны сваёй,
Дзе моляцца бацька і мама
За ўсіх, хто самотны душой...
* * *
Першы дождж веснавы, як анёльскія слёзы,
Ад якіх несусветным патопам трава
Затапляе зямлю, дзе святлеюць бярозы,
Нібы Ноеў каўчэг, нібы наша царква,
Да якой мне ісці, бы ў дзяцінства вяртацца,
Бы вяртацца туды, дзе ўсё добра было...
Дождж ідзе, і не хочацца з дому збірацца,
Бы тушыць адзінокае свечкі святло,
Што душу асвятляе няўлоўна і плача,
Што не можа сабой асвяціць увесь свет,
Дзе згублюся і згубы ніякай не ўбачыць
Аніхто, акрамя тых, хто побач жыве...
Першы дождж веснавы, як анёльскія слёзы,
І мне хочацца плакаць, і мне хочацца жыць,
Бо, як фрэскі старыя, святлеюць бярозы
І лістотай шумяць, як былыя дажджы...
2000. У Лягезах у бабулі Ганны ў садзе расце ліпа, а на ёй вісіць вулей. Былі часы, калі ў ім жылі пчолы, а мае бабуля Ганна і дзед Міхась у час нямецкай акупацыі хавалі ў ім ад чужых і злых людзей сваё лепшае адзенне і самае каштоўнае – ялавыя боты. Мне пра той час расказвала бабуля. Я, малы хлапчук, слухаў яе і, паглядаючы на ліпу, марыў залезці ў вулей, каб дастаць адтуль не толькі сабе боты на зіму, але і ўсім сваім сваякам. Прайшло шмат гадоў, бабулі няма ўжо на свеце, ліпа састарэла, а на ёй паранейшаму вісіць вулей, у якім і сёння, мне часам здаецца, ляжыць схаваны скарб маіх бабулі Ганны і дзеда Міхася... Раней на ліпу я не мог залезці, бо быў малы, а сёння тым больш ужо не той узрост, каб лазіць па дрэвах...
* * *
Нічога не паўторыцца, нічога...
І ў белым снезе белая дарога
У белым свеце знікне назаўсёды,
Нібы малітва, што ляціць да Бога,
Нібыта Храм, што збудаваны з лёду,
Растане, не адновіцца ніколі.
Ды зерне, кінутае ў родным полі,
Аднойчы прарасце, калі пашчасціць
Яму цяпер не на валун упасці,
Дзе ў белым снезе белая дарога
І ты адзін і больш наўкол нікога,
І неба, нібы лёд, па-над табою,
І вецер, як вада, цячэ, знікае,
І снег аднойчы зробіцца вадою,
Што валуны з зямлі павымывае,
Каб зерне, кінутае ў родным полі,
Нібыта мара аб адвечнай волі,
Усё-ткі светла прарасло, нібыта
Да Бога даляцела нашая малітва...
1966. Раней амаль у кожнага ў Лягезах у садах на дрэвах віселі шпакоўні. У нас не было, бо сад у дзядзькі Вані быў зусім маладзенькі. Доўга я прасіў дзядзьку змайстраваць шпакоўню, але так і не дапрасіўся. І тады я пайшоў на Лямяшонкаў хутар, дзе ўжо ніхто не жыў. У садзе выбраў лепшую шпакоўню і прынёс дамоў. Яна была цяжкая, і я ледзьве змог яе пачапіць на яблыню. Да вечара на шпакоўні з’явіліся шпакі. Колькі ў мяне было радасці! Ды назаўтра да нас прыйшоў гаспадар шпакоўні. Не ведаю, што ён гаварыў з маім дзядзькам Ванем, але шпакоўню назад не забраў. І потым, калі я вырас і прыязджаў у госці да дзядзькі Вані, сусед Лемяшонак з усмешкай пытаўся: «Ну што, жывуць шпакі ў маёй шпакоўні ці не?» «Жывуць...» – замест мяне адказваў дзядзька Ваня і запрашаў у хату да стала...
* * *
Пройдзе ўсё... І гэты вечар пройдзе,
Нібы цень стагоддзяў праляціць
За вакном і ў шкле, нібыта ў лёдзе,
Здолее самоту пасяліць,
Праз якую паглядзіш ты ў вечар,
Бы ў ваду, дзе патанаем мы,
Дзе ў нябёсах чорных хмараў веча
Думае пра надыход зімы,
Што таксама пройдзе, як і вечар,
Як і дзень, які чакаеш ты,
Так, як ветразі чакаюць вецер,
Як чакаюць восенню лісты
Вецер, што сарве і долу кіне
І далей, як воран, паляціць,
А лістам валяцца ў каляіне,
А лістам, як і табе, баліць
Тое, што было і што праходзіць,
За вакном і ў небе, нібы ў лёдзе,
Зоркамі халоднымі гарыць...
* * *
Зноў не хапае часу, як вады ў пустыні,
І зоркі, як пясок, над намі сонна стынуць
І мы ідзём, не помнячы, ідзём куды,
Да мары светлай, як да прывіднай вады,
Якой спатоліцца ніколі мы не зможам,
Але сваё прад смерцю ў часе падарожжа
Згадаць успеем, нібы азірнуцца сумна
На шлях, дзе як заўсёды ветрана і тлумна,
Дзе часу не хапае, як вады ў пустыні,
Дзе ў полі лён, нібыта неба, сіні-сіні,
Дзе хата родная, нібыта карабель,
Што сеў пад цяжарам былых гадоў на мель.
І мы ідзём, не помнячы, ідзём куды,
Праз час, нібыта праз пустыню да вады,
Якой няма, але якая ў марах ёсць,
Нібыта ў памяці былая маладосць...
1970. Ноччу буран паваліў старую яблыню. І цяпер яна ляжыць сярод саду яшчэ жывая, але ўжо з падвялым на ранішнім сонцы лісцем. Бацька моўчкі вострыць пілу, а мы, дзеці, ходзім каля яблыні, спрабуючы зразумець, што адбылося...
* * *
Зноў красуе кактус на вакне
І яго калючкі асвятляюць мне
Гэты дзень, дзе я, як ён, адзін,
Сумны, як пра восень успамін,
Што была дажджлівай і чужой
І прайшла. Нам не чакаць другой
Восені, не знаючы, ці мы
Выйдзем, невясёлыя, з зімы,
Дзе красуе кактус на вакне
І яго калючкі асвятляюць мне
Мой пакойчык цесны, як турму,
У якой душою не памру,
Бо красуе кактус на вакне,
Бы ўсміхаецца, самотны, мне...
1989. З лесу брат Вова прынёс яблыньку. Пасадзіў у агародзе. Мама яго пахваліла. Цяпер я хаджу па лесе і прыглядаюся да маладзенькіх дрэў і лаўлю сябе на думцы, што і я шукаю яблыньку...
* * *
Над дарогай поўня, над дарогай вецер
З залатога пылу ветразь уздымае.
І праз ветразь пылу поўня наша свеціць,
А што поўня наша – з нас не кожны знае,
Бо пад гэтай поўняй вырастаюць травы
На магілах нашых, на парэштках Храмаў,
Дзе ўсе хочуць сонца, дзе ўсе хочуць славы,
Ну а мне заўсёды хочацца да мамы
Па дарозе крочыць, над якою неба
Чыстае, святое, быццам вочы Бога,
У якіх глыбока днее слёзаў срэбра
І крупінкі-зоркі пылу залатога...
* * *
Мы ўсе адыдзем у нябыт, і пыл
Спакойна зацярушыць, замяце
Сцяжыны і дарогі да магіл,
Дзе наша тло травою прарасце,
І будзе цёмнай ноч і светлым дзень,
І хтось народзіцца, і хтось памрэ,
І ля адкрытых у царкву дзвярэй
Нябёсы адлюструюцца ў вадзе,
Бо пройдзе дождж, бы ўспомніцца патоп,
Дзе, як Каўчэг, старэнькая царква
Пераплыве Еўропу, як акоп,
І следам зашуміць палынтрава...
1978. Ноччу з бацькам і маці іду ў калгасны сад, каб назбіраць пару мяхоў яблыкаў – свае не ўрадзілі. І хоць я іду не адзін, але мне страшнастрашна, бо ўсюды ў цемры мне бачацца прывіды, у якіх галовы як яблыкі...
* * *
А першы снег, як белая арда,
Наш горад захапіў у цемнаце,
І ў ціхай рэчцы белая вада
Ільдом ля белага маста цвіце,
Дзе чорны воран, як стары манах,
Хаваецца спалохана ў кустах.
А можа, й не хаваецца, а сам
Шукае ля вады ўчарашні дзень,
Дзе куст шыпшыны быў, нібыта Храм,
Чырвоны, а цяпер, як смерці цень,
Стаіць пад снегам першага ардой,
Што хутка стане бруднаю вадой
І ў рэчку сыдзе, нібы ў небыццё,
І воран узляціць па-над ракой,
Самотны, як пражытае жыццё,
І вольны, нібы мы цяпер з табой
Прад снегам, што, як белая арда,
Наш горад захапіў у цемнаце,
Дзе час праз нас, як праз пясок вада,
Працёк, застыўшы лёдам на вадзе...
1974. Наслухаўшыся дзедавых расказаў пра мясцовага пана, які ўцёк пры Саветах у Польшчу, і яго багацці, я падгаварыў хлопцаў ісці шукаць у панскім садзе клад. Як краты, мы перакапалі ўсё, што маглі, але нічога так і не знайшлі. Капаліся потым і ў сваіх садах, як галодныя дзікі пад дубамі...
* * *
Ты заўсёды самотны, як неба, як зоры,
Ты заўсёды самотны, як наша зямля,
Дзе густыя лясы, ветравыя прасторы,
Дзе заўсёды самотны, як крык жураўля,
Крыж стары ля дарогі, якая ў чужыну,
Быццам бы на клады, не знікае ў траве,
Над якою стаіць, як былое, каліна,
Над якою туман, як наступнасць, плыве,
І таму ты самотны, як неба, як зоры,
Да якіх мы ляцім, як праз сон, праз гады
І губляемся ў вечным бясконцым прасторы,
Бы ў пяску адзінокія кроплі вады...
1998. Старая яблыня сярод жыта. Яблыкаў на ёй амаль няма, а якія і ёсць, дык і тыя ўжо здзічэлыя. Іду да яблыні, як у далёкае дзяцінства...
* * *
З надзеяю на лепшыя часы
Гляджу ў туман і думаю пра сонца,
Што кропляю чырвонае расы
У шэрых травах сніць свой сон бясконцы,
Цалуючы сцюдзёную траву,
Нібыта валасы памерлым воям.
З касцей людскіх не збудаваць царкву,
Спаліўшы родны дом, не стаць героем.
З надзеяю на лепшыя часы
Начую ў полі пад крылом вароны
І слухаю анёлаў галасы
У небе, як крыло вароны, чорным,
Чакаючы, пакуль прачнецца дзень
У шэрых травах, што як стылы прысак.
Гляджу ў туман, дзе сцежка, як прамень,
Як пад жыццём маім самотным рыса...
1973. Да суседкі залезлі ў сад. Збіраем апалыя ранеткі. Кідаю іх сабе запазуху. Яблыкі халодныя як лёд...
* * *
Мы можам заўсёды вярнуцца
Да намі забытых крыжоў,
Нібыта ў цямрэчы прачнуцца
І разам раскласці ізноў
Кастры, ля якіх не сабрацца
Усім, хто не мае страхі.
Ды іскры ў нябёсы ўзвіхрацца,
Нібы залатыя снягі,
І шлях нам асветляць да мэты,
Да намі забытых крыжоў,
Дзе спяць каралі і паэты
І сніцца ім наша любоў...
Мы можам заўсёды вярнуцца,
Але не спяшаемся мы
Вярнуцца, нібыта прачнуцца
У царстве завейнай зімы...
2003. Каля лесу жыў пан Далідовіч. Няма даўно ні пана, ні яго маёнтка. І толькі старыя каржакаватыя, па вясне квітнеючыя, а восенню з пагнутымі галінамі ад цяжару пладоў, яблыні і слівы напамінаюць пра тыя часы, калі наш край быў Заходняй Беларуссю, дзе і ў маіх дзядоў было па шмат гектараў зямлі і вялікія-вялікія сады...
* * *
Светлы дождж, як твая адзінота,
Як забытая песня дзядоў,
Што праз цішу мінулых гадоў,
Як крыніца вясною зпад лёду
Працякла на прасторы палёў,
Ажывіла сабою самоту,
Бы маланка на дрэвах галлё
Апаліла і змыла лістоту
Дажджом светлым, што з неба ільецца,
Як забытая песня дзядоў,
Ну а плач у нас песняй завецца,
І мы плачам і плачам ізноў
І нясём, нібы дождж, адзіноту
Праз гады, праз вятры, праз спякоту,
І пад светлым дажджом, як агнём,
Мы, як веснія травы, жывём...
1972. У калгасным садзе была сажалка, куды мы, малыя, летам амаль кожны дзень хадзілі купацца. І неяк да нашай кампаніі далучыўся суседчын унук гадоў дзесяці, які прыехаў з Мінска на канікулы. Прыйшлі да сажалкі, пачалі распранацца. І тут мы ўбачылі ў гарадскога хлопца гадзіннік. Прыгожы, бліскучы. Не згаворваючыся, як толькі наш новы знаёмы пайшоў у сажалку, мы выцягнулі яго гадзіннік з кішэні і схавалі ў высокай і густой траве пад адной з яблынь. Купаліся з жаданнем, каб гарадскі хлопец пра свой гадзіннік забыўся. І ўсё ж, калі мы пачалі апранацца, пачулі: «Мой гадзіннік прапаў! Бацька мяне за яго заб’е! Аддайце! Вы яго ўкралі!» Напачатку мы не прызнаваліся, што схавалі яго гадзіннік, але хлопец не сціхаў, і нам давялося разам з ім шукаць ягоную рэч у траве пад яблыняй. Шукалі доўга, але так і не знайшлі...
* * *
...І мы былі нядаўна маладымі,
Як першая трава, як першы снег.
І зоркі ў чорным небе залатымі
Былі, і час за намі светла бег.
Ды дзень прайшоў даўно, і ноч прайшла,
І снег растаў, і стоптана трава,
Але я быў і ты са мной была,
Як сёння ёсць на вуліцы царква,
Дзе шчэ нядаўна рос быльнёг і снег
Яго ўсяго зімой не замятаў,
І я па снезе, як праз вечнасць, бег
І ў снезе, як у вечнасці, знікаў...
2007. У мяне свайго саду няма. І, відаць, ужо ніколі не будзе, як і ніколі ўжо мне не будзе пятнаццаці гадоў, калі я паехаў у горад, марачы пра райскія сады гарадскога жыцця...
* * *
Год прайшоў, як век, як дзень адзін...
Сонца, нібы ў снезе апельсін,
У аблоках сумнае адно.
Я табе ізноўку пазваню,
Быццам бы прысяду ля агню,
Па фужэрах разалью віно.
Пазваню, нічога не скажу,
Быццам пакланюся зноў крыжу,
Што стаіць каля дарогі той,
Дзе сустрэцца давялося нам.
Год прайшоў, бы разбурыўся Храм,
Дзе ні разу не былі з табой.
* * *
І спелы яблык падае на дол
І разбіваецца аб дол сцюдзёны...
І па-над Храмам лётае анёл,
Але мы бачым – лётаюць вароны.
І мы глядзім, самотныя, на іх,
Нібы на дым, што па-над светам тае,
І молімся за мёртвых і жывых,
Ды нашая малітва – не жывая,
Як спелы яблык, што зляцеў на дол,
А думаў паляцець да зор высокіх...
Панад зямлёю лётае анёл,
Але мы бачым, што лятуць аблокі.
І мы глядзім, бязбожныя, на іх,
Не думаем пра дождж, які там спее...
І спелы яблык падае – і ўміг
На міг між небам і зямлёй святлее.
2006. Размаўляю з мамай па тэлефоне. Кажа, што трэба вясной абавязкова выразаць зусім старыя яблыні і на іх месцы насадзіць маладзенькіх. Брат мой, Вова, абяцаў гэтай справай заняцца. Я слухаю маму, якой 19 красавіка будзе 76 гадоў, і цешуся яе планамі...
* * *
Нікуды не спяшаешся, нібыта вечны,
А за вакном, нібы пажар, зіма і вечар,
І снег, як попел белы, сыплецца на Млечны
Шлях вуліцы вясковай, дзе блукае вецер,
Нібы ваўчыная душа, якая знае,
Чаму цяпер ніхто на двор не выглядае,
Нікуды не спяшаецца, нібыта вечны,
Як снег, што сыплецца вандроўніку на плечы,
Што Млечным Шляхам вуліцы ідзе дахаты,
Дзе пахне дымам, бульбай печанай, гарбатай,
Дзе час, нібы спыніўся, бы прымерз да шыбы
Вакна, з якога не глядзіць старая маці,
Дзе на ваконні жоўтае лісцё, як рыба
На беразе ракі, у белай хаце...
2002. Сад Марыі Вайцяшонак. У ім адчуваеш сябе як у творы мастацтва...
|
|
|
