 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Паэт, у якога ўсе дома
Проза-нітка, на якой жывуць вершы
|
«...Ты паглядзі ў вакно! На вуліцы вясна! Пара кахання! А ці можаш ты зрабіць так, каб я закахаўся яшчэ раз у маладую і прыгожую?!» – смела і ўпэўнена па тэлефоне запытаўся ў мяне паэт Ш. І я адразу ўспомніў, што ён даўно не малады і ў яго ўжо ёсць жонка. Ёсць дзеці. Не буду расказваць, якія яны ў яго, але яны ў яго ёсць. «Ну дык вазьмі і закахайся, калі ёсць у каго! Што табе перашкаджае?» – не адмаўляю паэту Ш. у яго жаданні, але чытаю яму свой верш:
Я думаў, што я вас кахаю,
Я думаў, што я вас люблю...
Ды не! Я Жанчыну шукаю,
Нібы ў акіяне зямлю
Шукае стары карабель,
Які ўжо не помніць даўно
Вясёлых субот і нядзель,
Адно што, як шчасце – віно,
Якое ўсім шэпча: «Кахаеш...»,
З якім паўтараеш: «Люблю...»
Не знойдзеш, калі не шукаеш.
Калі ж не знайшоў – не згублю...
І вершы я зноўку рыфмую,
І ў вершах, як на караблі,
Да вас я праз вечнасць вяслую,
Імкнуся, нібы да зямлі...
|
Даслухаўшы мяне, паэт Ш. абурыўся: «Што ты гэтым хочаш сказаць? Няўжо тое, што мне хутка пяцьдзесят і мне даўно пара падумаць пра душу?..»
Падабаецца каму ці не падабаецца, а я вось так пачынаю чарговы твор пра каханне. Пачынаю і спыняюся, бо ведаю, што ўжо ёсць чытачы, якія, разгарнуўшы маю новую кнігу і трапіўшы на Паэта, у якога ўсе дома, адразу скажуць: «Колькі ўжо можна пісаць пра каханне! Хопіць нам твайго «Першага папяровага снегу», «Лістоў і залатога лісця», а таксама «Вечаровага дажджу і слёз»! Хопіць!!!» І бачыцца мне, як некаторыя мае чытачы, кідаюць на падлогу кнігу і топчуць яе бруднымі чаравікамі. Чаравікі ў маіх чытачоў паношаныя, бо яны шмат ходзяць то туды, то сюды і няма ім часу купіць новы абутак ці хаця б паваксаваць гэты... Але... Але я пішу далей пра каханне:
І, крыху памаўчаўшы, нібыта падумаўшы пра душу, паэт Ш. працягнуў гаварыць: «Так, я ўжо быў, дзякуючы тваёй фантазіі, неаднаразова закаханы. Аднак усё ўжо ў мінулым, амаль так, як ты напісаў:
Сустрэцца на міг і расстацца навек –
Няўжо гэта дадзена Богам было?
Стаю прад іконай у белай царкве,
І ў сэрца маё ад малітвы святло
Цячэ і самоту маю размывае,
Мяне ж у былое да сонца вяртае,
Дзе я не чужынец і ты не чужая.
На вуліцу выйду, як з неба, з царквы
І ў снезе лятучым згублюся, як снег,
Які даляцеў да збялелай травы,
Дзе вецер нядаўна прад мною прабег
І знік у завулку, дзе сонны ліхтар
Міргае, бо ён аніяк не прачнецца,
І снег, што ляціць, ляціць на тратуар,
Як белы агонь, залятае мне ў сэрца
І ў сэрцы маім адзінока жыве
Пытаннем, якое і ноч, і святло:
«Сустрэцца на міг і расстацца навек –
Няўжо гэта дадзена Богам было?»
|
«Няўжо гэта дадзена Богам было?» – паўтарыў паэт Ш.
І я задумаўся: «Вельмі ўжо часта слова «Бог» прысутнічае ў маіх вершах. І гэта, кажуць крытыкі, вельмі дрэнна... І я разумею іх, але ж...»
Зноў уяўляю чытачоў, якія раптам падумаўшы: «А можа, не ўсё там пра каханне?», яшчэ раз бяруць толькі што патаптаную, але дарэшты не растаптаную кнігу ў рукі і, натрапіўшы на радкі:
Я ў словах тваіх заблуджуся
І знікну на тысячу год
І толькі вясною вярнуся,
Калі распачне крыгаход
Вясна, што сягоння нам сніцца.
Навокал снягі і снягі,
Дзе скача і плача сініца,
Дзе змерзлі ў ракі берагі,
З якіх мы не бачым з табою
Таго, што ўжо стала журбою,
Хоць радасцю стаць нам магло.
Я ў словах тваіх заблуджуся,
Бо ў іх не жыве больш святло.
Начы, як віна, я нап’юся...
У словах святло ўсё ж было,
Як неба, якое над намі,
Як снег, які ў нас пад нагамі...
|
злосна кідаюць яе аб сцяну. Кніга, глуха ўдарыўшыся, падае на падлогу. Адзін чытач падбягае і футболіць яе ў расчыненыя дзверы кухні, нібы ў футбольныя вароты. «Гол!!!» – у думках крычу я, але не ўслых, бо гэта кніга мая і мне яе шкада. З кухні чуецца, як падае і разбіваецца посуд... Другі чытач падбягае да кнігі... І ўжо разбіта шыба ў вакне... Трэці чытач... Чацвёрты... Пяты... «А ці не замнога ў мяне чытачоў?» – перапыняю на хвілю сваю фантазію. І ўсё ж вырашаю, што чытачоў у мяне шмат і многія злыя, бо я пішу ізноў пра няшчаснае каханне.
...У кожным слове вечнасці дыханне,
У кожным сказе вечнасці святло
І ноч, якая раптам белай стане,
Калі з’яднаць, што будзе і было
У свечак малітоўнае гарэнне
Пад небам, у якім жыве наш Бог...
Маланкі ў небе – вечнасці карэнне,
Святлістае галлё зямных дарог,
Што засталіся ў памяці нябёснай
Ад тых часоў, калі ствараўся свет,
І ты ішла няспешна сцежкай роснай,
І поўніўся жыццём твой кожны след,
Бо ў кожным руху – вечнасці дыханне,
А ў кожным кроку – вечнасці хада,
І, як патоп, было і ёсць каханне,
І весні дзень наўкол, нібы вада... –
|
узнёсла чытае паэт Ш., а Насця слухае і ўсміхаецца. Усмешка яе прыгожая, як ружа, у якой жыве вясновая раніца, калі яны сустрэліся. Тады было сонечна, а цяпер за вокнамі Насцінай машыны лістападаўскі маркотны дождж...
«Здаецца, напісаў паэтычна...» «Паэтычна... Але адкуль гэта ў цябе раптам з’явілася Насця з машынай?» – чую голас Крытыка. «Адкуль? Проста я выканаў просьбу паэта Ш., і гэта адбылося на тых старонках, якія мае чытачы расфутболілі. І далей у творы будзе толькі тое, што магло застацца на цэлых старонках, а іх засталося не вельмі шмат...» – «Ну добра. Пагодзімся, што так можа быць. Але ж дзе навізна? Ты ўжо прыкладна так пісаў раней!..» – «А ці трэба, каб новым было: поле бацькава, матчына слова і буслова над хатай жытло?» – цытую ў сваё апраўданне радкі Паэта. «Але пры чым тут каханне?» – «Калі б не было кахання – не было б жыцця на зямлі...» – «Развагі банальныя, як бананы ў Афрыцы...»
...Прачытаўшы яшчэ некалькі вершаў пра каханне, паэт Ш. нясмела прапанаваў дзяўчыне: «Давайце сходзім у кафэ». «Давайце» – з радасцю згадзілася Насця, бо і ёй ужо, як і паэту Ш., надакучыла сядзець у машыне. Ідучы да кафэ, паэт Ш. думаў, як бы гэта ўзяць Насцю пад руку, але, не зрабіўшы гэтага адразу, цяпер ужо не асмельваўся нават загаварыць. І яны моўчкі і воддаль адно ад аднаго(час ад часу паміж імі праходзілі людзі) ішлі па вячэрнім праспекце, нібыта шляхі незнаёмых мужчыны і дзяўчыны раптам на нейкі момант сталі паралельнымі.
У кафэ наведвальнікаў было мала. Насця выбрала столік каля акна.Сядаючы, паклала сумачку побач з сабой на крэсла. Паэту Ш. заставалася сесці насупраць Насці, але ён пераклаў сумачку на другое крэсла і сеў спінай да вуліцы, каб ніхто са знаёмых выпадкова не ўбачыў яго з дзяўчынай. «Што будзем заказваць?» – парушыў маўчанне паэт Ш.і падаў меню дзяўчыне. Яна таропка пагартала яго і запыталася: «А што вы будзеце?» «А тое, што і вы», – адказаў паэт Ш. і паклікаў афіцыянта. Насця заказала сабе двайную каву і пірожнае. «І мне тое ж самае» – сказаў паэт Ш. і пачаў распытваць дзяўчыну, дзе яна працуе. «Я пра сваю працу не люблю гаварыць. Мне яна і так абрыдла... А вы, відаць, не думалі, што мы сёння сустрэнемся?» – «Не думаў». – «А я магла і не прыехаць, бо мая малодшая сястра, даведаўшыся, што я іду на спатканне, схавала ўвесь мой абутак» – «Цікава...» «Раскажыце пра сябе» – папрасіла Насця і паглядзела ў вочы паэту Ш., які адразу ж апусціў галаву. «Ну што мне пра сябе расказваць... Пішу вершы, друкуюся, выступаю...» – паэт Ш. расказваў пра сябе і ўсё паглядаў на дзверы, бо яму здавалася, што пра яго спатканне ўжо ведае жонка і яна хутка з’явіцца ў кафэ і будзе... А што будзе, паэт Ш. уяўляў вельмі добра. І таму праз паўгадзіны прапанаваў Насці вярнуцца ў машыну. Зноў яны ішлі па людным праспекце, нібыта незнаёмыя. А сеўшы ў машыну, паэт Ш. запытаўся: «А што вы будзеце рабіць на Новы год?» – «На гэты Новы год працую ў начную змену». – «Шкада. А то, можа, мы б сустрэліся...» – «Нічога не атрымаецца». – «Вам, відаць, ужо трэба дахаты?» – «Так, пара, бо мне заўтра ў першую змену. А дзе вы жывяце? Я вас падвязу». Прыехаўшы да тралейбуснага прыпынку «Станцыя дыягностыкі», на якім, вяртаючыся з працы, заўсёды выходзіў паэт Ш., яны яшчэ крыху пагаварылі. «А як вы будзеце сустракаць Новы год?» –запытаўся паэт Ш. «Я ж вам сказала, што я працую. Першага буду з сястрой. Я ёй хачу купіць камп’ютэр». – «Дарагі?» – «Не. Баксаў за трыста». Пачуўшы гэта, паэт Ш. дастаў з партманета пяцьдзесят тысяч рублёў (больш не было) і працягнуў Насці: «Вазьміце, калі ласка». «Навошта?!» – усклікнула дзяўчына і рэзка адпіхнула руку з грашыма. «Вазьміце! Я хачу, каб у падарунку была і мая сціплая доля, – яшчэ раз шчыра прапанаваў Насці паэт Ш. узяць грошы, але, на міг сустрэўшыся позіркам з дзяўчынай, скамячыў пяцідзесятку і схаваў у кішэню курткі. «Прабачце! Прабачце! Я не хацеў вас пакрыўдзіць. Прабачце...» – паэту Ш. ад свайго ўчынку стала няёмка, і ён на развітанне запытаўся: «А мы яшчэ сустрэнемся?» – «Не ведаю» – адказала Насця і, закрыўшы дзверцы за паэтам Ш., паехала да сябе ў Малінаўку.
Пасля сустрэчы з Насцяй паэт Ш. доўгі час хадзіў сам не свой. Яму ўсё роўна было, што на працы хапае праблем, якія трэба менавіта яму тэрмінова вырашаць. Яго ўжо болей дома не злавалі ні нямыты посуд на кухні, ні непрыбраныя ложкі, ні засмечаная падлога, ні пыльныя кніжныя шафы, ні сама жонка, якая, прыходзячы з працы, адразу ж пачынала скардзіцца, што ёй цяжка працаваць і так шмат, як яна,ніхто і нідзе не працуе. Яго нішто не хвалявала, акрамя Насці, пра якую ён думаў штохвілінна і для якой пісаў вершы...
За два тыдні да Новага года паэт Ш. паслаў эсэмэску Насці з прапановай сустрэцца. Адказ прыйшоў праз паўгадзіны: «Я пра вас памятаю. У мяне многа перамен і мала часу, але мы яшчэ абавязкова сустрэнемся! Абяцаю!!!» – «Што за перамены? Сакрэт?» – «Не сакрэт, але раскажу іншым разам – многа трэба пісаць!» – «Вы выйшлі замуж?» – «Не! Я памяняла працу!» – «Дзе цяпер вас шукаць?» На гэтае пытанне Насця не адказала. І паэт Ш. ...
«І што паэт Ш.?» – пытаецца Крытык. «Піша далей вершы і эсэмэскі, як хлапчук». – «А чаму не займаецца сексам?» – «Ніякага сексу! Мой герой – чалавек прыстойны!» – «А эсэмэскі амаль незнаёмай дзяўчыне прыстойна пісаць?» – «Не вельмі, але...» – «Ну дык і прапанаваў бы дзяўчыне...» – «А што падумаюць чытачы?» – «Якія чытачы! Няўжо трэба думаць пра чытачоў, калі секс у закаханых непазбежны, як сусветная рэвалюцыя...» – «Нешта тут не пра тое мы, шаноўны Крытык, разважаем. Лепей буду пісаць твор».
Тваё імя шчэ цепліцца ў душы,
Нібы вуголле залатое – ў прыску,
Па-над якім збіраюцца дажджы,
І хмары ўжо, як адзінота, блізка.
Я верыць не хачу, што прыйдзе дзень
І пра цябе забуду назаўсёды.
І ты ўва мне, як сонечны прамень
Знікае ў час асенняй непагоды,
Спакойна знікнеш, нібы й не было
Цябе пад небам, дзе сягоння хмары,
Па-за якімі шчэ жыве святло,
Нібы ўва мне няздзейсненыя мары... –
|
напісаў паэт Ш. І, пачуўшы, што з балкона, дакурыўшы цыгарэту, у пакой зайшла жонка, скамячыў паперу з вершам і выкінуў у сметніцу пад пісьмовым сталом. Жонка падышла бліжэй, запыталася: «Калі ты ўжо ачысціш балкон ад смецця?» – «Ад якога смецця?» – «Ад старых часопісаў?» – «А гэта не смецце! Там мае публікацыі!» – «Каму яны патрэбны, твае публікацыі?!. Месца толькі займаюць! У людзей на балконе можна загараць, а ў нас чорт ногі зломіць!» – «Не дуры ты мне галавы сваімі людзьмі!» – «А ты мне сваёй пісанінай, за якую не плацяць! Каму яна патрэбна?!» – «Каму?! Народу!» – «Якому народу? Які гарэлку п’е?!» – «З табой немагчыма жыць! Табе ўсё грошы давай і давай! Я хутка сыду ад цябе!»
– «Ну і сыходзь! Я з дзецьмі не прападу! Яны ўжо вялікія!» – «Ах, так!» Паэт Ш. усхапіўся з-за стала і, на хаду апранаючыся, выбег на вуліцу. Ужо было цёмна і даволі холадна. «Паеду на вакзал!» – вырашыў паэт Ш. і хуткімі крокамі пайшоў на тралейбусны прыпынак. Ісці было далекавата, і таму паэту Ш. хапіла часу, каб задумацца: «А што я на вакзале буду рабіць? Можа, лепей нап’юся? Толькі дзе і з кім?» На апошняе пытанне хутка знайшоўся адказ, бо з бара, які быў на суседняй вуліцы, па далькажыку патэлефанаваў празаік Л. і прапанаваў паэту Ш. падтрымаць сваёй прысутнасцю ягоную вясёлую кампанію. А кампанія сапраўды была вясёлай: за столікам з празаікам Л. сядзелі тры прывабныя дзяўчыны гадоў па дваццаць пяць, якія пілі піва, курылі і з усяго, пра што ім расказваў празаік Л., смяяліся. Паэт Ш. купіў усім па куфлі піва і сеў за столік. «Дзяўчаткі, знаёмцеся! Гэта класік нашай беларускай літаратуры паэт Ш.!» – гучна, нібыта са сцэны Дома літаратара, сказаў празаік Л. і тут жа прапанаваў выпіць за знаёмства. Дзяўчаты засмяяліся і дружна падтрымалі тост. «Вы сапраўды класік?» – пацікавілася бландзінка, што бліжэй за ўсіх сядзела каля паэта Ш. «Магчыма...– без настрою адказаў паэт Ш. і запытаўся: – А як вас завуць?» – «Насця». «Няўжо?» – ажывіўся паэт Ш., успомніўшы сваю каханую Насцю. «А што, вам не падабаецца маё імя?» – «Наадварот! Вельмі падабаецца!» – «А што вы пішаце?» – «Вершы». – «А цяпер для нас пачытаць можаце?» – «Магу. Слухайце». І паэт Ш. пачаў чытаць вершы незнаёмцы, уяўляючы перад сабой сваю Насцю:
Ты была, і цябе не было,
Як у свечцы патухлай святло,
Што з малітвай да Бога сплыло,
Яшчэ ёсць, і яго ўжо няма.
І, як дым, маладая зіма
За траву зачапілася ўночы
І ў мае правалілася вочы,
Што нібыта палонкі, з якіх
Я душою гляджу кожны міг
На святло, што ад Бога плыве,
Каб спыніцца ў касцёле й царкве
На той міг, калі свечкі гараць,
На той век, калі нам сумаваць
На зямлі, дзе мы ёсць і няма.
Адзінота, нібыта зіма,
А зіма, як мая адзінота.
І пад небам, нібыта пад лёдам,
Без цябе, быццам бы без цяпла,
Я жыву ў акіяне святла,
Што снягамі ляжыць на зямлі,
Дзе мы ёсць, дзе нам быць, дзе былі...
|
« Ды канчай ты нам тлуміць галаву! – перабіў празаік Л. і, бліжэй падсеўшы да паэта Ш., прашаптаў на вуха: «Дай мне пяцьдзесят тысяч» – «Нашто табе пяцьдзесят?» – «Дай мне пяцьдзесят.» – «Не дам». – «Дай. Я хачу заваліць бабу». – «Адчапіся. У мяне няма такіх грошай. Я з дому сышоў». – «Не будзь жмотам. Дай пяцьдзесят» – «Ну добра. Дам, толькі давай яшчэ пасядзім». Празаік згадзіўся і, адвярнуўшыся да паэта Ш. спінай, пачаў нешта нашэптваць дзяўчыне, якая сядзела каля яго. «А вы любіце паэзію?» – звярнуўся паэт Ш. да дзяўчыны, якая моўчкі курыла і час ад часу няспешна прыгублівала піва. «Не люблю! Я наогул не разумею, для чаго пішуцца вершы» – «Няўжо?» – «Мне яшчэ ў школе абрыдлі вершы, якія патрэбна было завучваць на памяць!» – «Я пытаюся не пра школьную праграму, а пра паэзію Багдановіча, Блока, Ясеніна, Караткевіча». – «Ну гэта класікі! А колькі ў нас такіх класікаў? Раз-два-тры, і ўсё!» – «Болей». – «Сто, разам з вамі?» «Валя, канчай спрачацца! Нам пара дахаты!» – устаўшы з-за стала, перабіла размову Насця і пачала збірацца. Паэт Ш., кінуўшы вокам на празаіка Л. і на яго новую знаёмую, нічога не сказаўшы на развітанне, няспешна следам за дзяўчатамі выйшаў з бара. «Ну куды мы цяпер пойдзем?» – весела запытаўся паэт Ш. «Мы не ведаем, куды вы пойдзеце, а мы – дамоў!» – з ноткай пагарды ў голасе адказала Насця і, узяўшы пад руку сяброўку, пайшла да аўтобуснага прыпынку. Паэт Ш., прашаптаўшы: «Бывайце», паплёўся дахаты. Ён забыўся, што зусім нядаўна, калі вылецеў з кватэры, як корак з бутэлькі шампанскага, думаў начаваць на вакзале...
Назаўтра, яшчэ толькі пачынала віднець, паэту Ш. патэлефанаваў празаік Л.: «Чаму ты мяне кінуў?» – «Я цябе не кінуў, а пакінуў, каб не перашкаджаць. – «Ну ты маладзец! Сабе загроб дзяўчат, а мяне пакінуў з пераапранутым у дзяўчыну хлопцам!» – сказаў празаік Л. і паклаў трубку.
Цэлы дзень паэт Ш. прасядзеў у сваім пакоі. Жонка і дзеці не турбавалі, нібыта ім было ўсё роўна, што ён вярнуўся дахаты. А вечарам паэт Ш. прапанаваў Насці схадзіць у кіно. На эсэмэску дзяўчына тут жа адказала: «У мяне вельмі шмат працы!»
«Ізноў старая гісторыя! Шмат працы... Галава баліць... Дрэннае надвор’е... Не, каб адразу сказала: «Ідзі ты, стары дурань, сабаку ў...» Праўда, гэта ж непрыстойна! Хаця...» – «Крытыкі баішся...» – шэпча на вуха Крытык. «Нічога я не баюся!» – «Хочаш, каб твае творы дзеці ў школе чыталі...» – «А чаму б і не так?!» – «Не спадзявайся... Без цябе ў нас хапае класікаў... Да ўсяго ты не празаік...» – «А я і не прэтэндую! Я пішу так, як мне падабаецца!»
Прачытаўшы эсэмэску ад Насці, паэт Ш. засмуціўся. Замкнуўся ў сваім пакоі і да поўначы рыфмаваў:
Спрабую забыцца пра Вас,
Нібыта вярнуцца ў той час,
Калі Вас не ведаў і жыў
У свеце, дзе вечна дажджы,
Калі ты адзін, нібы крык
Уночы, дзе кожны прывык
Да ночы, да шэрых дажджоў,
Дзе я Вас успомніў ізноў,
Нібыта святло запаліў
Я там, дзе мы разам былі
І дзе ўжо не будзе больш нас,
Бо нам не вярнуцца ў той час,
Калі Вас не ведаў і Вы
Спакойна ішлі да царквы,
А потым – спакойна дамоў
Праз вечар, праз шэпат дажджоў,
Каб раптам сустрэцца са мной
І ў цемры, нібы за сцяной
Чароўнага замка, схавацца...
* * *
Жыву, не знаючы, дзе сёння ты
Ідзеш праз час, нібыта праз раку,
Дзе ўчора мною спалены масты
Былі між намі... Попел у руку
Бяру, а ён халодны, нібы снег,
І слёзы ў ім яшчэ твае і смех
Я адчуваю. Заўтра ж ці змагу
Адчуць і адшукаць цябе адну,
Якую не бярог, не зберагу,
Бо ўжо ніколі не вярнуць вясну,
Дзе мы сустрэліся, як дзве ракі,
Сустрэліся, але не на вякі,
На дзень адзін вялікі, як наш свет,
Дзе зоркі ў небе, як рассыпаны букет,
Які табе я ўчора не данёс...
|
«А ці не паўтараю я сам сябе? І няўжо ў мяне няма нармальных герояў для твора, якія б не пісалі вершаў? Ці я не ўмею пісаць прозу без вершаў?» «Ты нічога не ўмееш!!!» – мне ў вушы крычаць крытыкі. І я на нейкі момант глухну і правальваюся ў мінулае, калі хадзіў у школу ў восьмы клас...
...Да маёй парты падыходзіць маладзенькая настаўніца і просіць паказаць, як я рашыў задачу. А я не паказваю. Анастасія Пятроўна злуецца і ўжо не просіць, а патрабуе сшытак. Я не даю. І яна сілай вырывае сшытак з маіх рук і ўслых чытае: «Вы самая прыгожая на свеце! І я кахаю Вас і буду век кахаць, бо ўмею я...» Настаўніца на нейкі момант чырванее, а потым крычыць: «Ты нічога не ўмееш!» Увесь клас смяецца і, як рэха, паўтарае: «Ён нічога не ўмее! Ён нічога не ўмее!!!»
«Ну і што ты гэтым хочаш сказаць?» – пытаецца Крытык. «А тое, што я яшчэ ў школе бачыў прыгажосць і ўмеў яе цаніць...» – «І не вучыўся...» – «Вучыўся! І цяпер вучуся. І цяпер нічога не ўмею. Але ж я вучуся! Вучуся ў класікаў». – «Які з цябе вучань?! Абібок! Пішаш пра каханне. А ці ведаеш ты, што такое каханне?» – «Ведаю...» – «Ну і што ты ведаеш?» – «Каханне – гэта...» – «Секс...» – «Ізноў секс...»
...На перапынку да мяне падышоў аднакласнік Сашка: «Ты што, Віця, закахаўся ў вучылку?» «Не ведаю» – прамармытаў я, але па маім голасе Сашка, відаць, адразу зразумеў, што я нераўнадушны да маладзенькай настаўніцы матэматыкі, бо тут жа сказаў: «Дурань! Выкінь з галавы! За ёй жа валочыцца Колька Маньчын! Калі ён даведаецца, што і ты на Насцю паглядаеш, то ён цябе сваім трактарам пераедзе!» «А я не баюся!» – раптам асмялеў я. «Па-э-т...» – засмяяўся Сашка і, махнуўшы на мяне рукой, пайшоў заляцацца да аднакласніц, якія стаялі на калідоры каля сценкі і, пазіраючы на нас з Сашкай, хіхікалі.
Вяртаючыся дамоў са школы, Сашка прапанаваў мне напісаць Анастасіі Пятроўне пісьмо з прызнаннем у каханні: «Яна як пачытае твае вершы, прысвечаныя ёй, дык адразу забудзецца пра ўсё на свеце і прыбяжыць да цябе з крыкамі: «Віцечка! Ты самы лепшы на свеце хлопец, і я толькі аднаго цябе кахаю!» «Няўжо так будзе?» – зацікавіўся я. «А ты вось напішы! А там будзе бачна». – «А калі пра маё пасланне даведаецца Колька Маньчын?» – «Ды ты не бойся! Калі што якое, я дапамагу абараніцца ад яго!» – «Добра. Сёння ж напішу». – «Глядзі ж толькі пашлі адразу, а то, можа, заўтра і позна будзе!»
Прыйшоўшы дамоў, я да поўначы пісаў пісьмо Анастасіі Пятроўне, у якім паведамляў ёй, што без яе не магу жыць і калі яна не адкажа мне ўзаемнасцю, то я не ведаю, што магу зрабіць з сабой...
«І што гэта ты, мой хлапец, панапісваў?» Я прачнуўся ад мамінага запытання і не адразу зразумеў, пра што яна пытаецца, але, убачыўшы ў яе руках сваё пасланне да Анастасіі Пятроўны, тут жа зманіў: «А гэта нам такое сачыненне задалі пісаць!» Мама, відаць, маю пісаніну цалкам не прачытала, бо, сказаўшы: «Глядзі, перапішы на чыстае, а то памылак шмат...» – аддала мне яе назад. Перачытаўшы ліст да Анастасіі Пятроўны, я парваў яго на драбнюткія кавалачкі і выкінуў у печку. У школе адразу пры сустрэчы Сашка запытаўся: «Ну як, напісаў пісьмо?» «Напісаў амаль цэлы сшытак і паслаў», – не пачырванеўшы, адказаў я. «Ну ты маладзец! Паважаю! Цяпер будзем чакаць, што з гэтага будзе!» – весела сказаў Сашка і паабяцаў мне дапамагаць у маім каханні.
Мінаў тыдзень, другі, трэці, і амаль кожны дзень Сашка ў мяне пытаўся: «Адказ прыйшоў?» «Няма» – адказваў я. Не ведаю, колькі б так працягвалася мая мана, калі б перад вясновымі канікуламі Сашка не вытрываў і, узяўшы мяне загрудкі, запытаўся: «Адказ атрымаў?» – «Пакуль не». – «Ты, відаць, Насці нічога не паслаў?!» – «Паслаў!» – «Маніш!». – «Ну і што, калі маню?» – «Ну ты даеш! Ад тваёй Насці Колька Маньчын ужо з кватэры не вылазіць! А ты пісьма ёй не можаш напісаць! Калі так, то пайшлі з ёй пагаворым!» – «Нікуды я не пайду!» – «Ты яе кахаеш ці не?» – «Адчапіся! Гэта маё каханне!» – «Ну калі так, дык я сам ёй скажу, што ты ў яе закаханы!» – «Не трэба нічога гаварыць!» Наша размова закончылася тым, што Сашка мне разбіў нос, а я падбіў яму вока...
І так моцна я быў закаханы ў Анастасію Пятроўну, светлавалосую прыгажуню Насцю, што нават пасля таго, як яна, цяжарная ад Колькі Маньчынага, пакінула нашу вёску, доўга не мог забыцца пра яе, пішучы вершы пра няшчаснае каханне.
...Паэт Ш. думаў пра секс. А на вуліцы ішоў снег. Белы і наіўны. Наіўны, бо снег быў першым і верыў у тое, што, упаўшы на зямлю, ён будзе вечным, як гэта зямля.
Ты – маё сонца, што дрэмле ў снягах,
Ты – мая птушка, што ў Божых руках,
Мне не належыш, як поле вось гэта,
Дзе я ішоў, як праз вечнасць, праз лета
У адзіноту сваю, як зіму,
Шэрую, сумную, нібы турму...
Сонца ўзыходзіць, і птушка ўзлятае
Па-над зямлёй, што мая і чужая
Так, як і ты, – і далёка, і блізка.
Снегам самотным самотны вятрыска
Сцежку маю, як мой лёс, замятае,
Нібы мяне да цябе не пускае...
|
Я патэлефанаваў паэту Ш., каб пагаварыць пра жыццё-быццё. Ён доўга не падыходзіў да тэлефона, а зняўшы трубку, запытаўся: «Навошта ты прыдумаў мяне?» – «Я цябе не прыдумваў! Ты такі ж рэальны, як і я!» – «Няўжо? І Насця можа мяне пакахаць!» – «А табе трэба гэта?» «Не ведаю...» – адказаў паэт Ш.
Я задумаўся. «А можа, і сапраўды не трэба было прыдумваць паэта Ш., а проста распавядаць пра самога сябе? Тым больш што і я, як паэт Ш., магу напісаць:
Я пад сумную песню цябе ўспамінаю,
І сябе я ў каханне сваё зноў вяртаю,
Як вяртаюся ў лета, дзе ў ружах святла
Чабаровая ноч перад намі была,
І казала ты мне, што ніколі, ніколі
Мы з табою вось гэтак не ўбачымся болей.
Я не слухаў цябе, я не верыў табе,
Як не верыцца ў волю, якой не чакаеш,
Як не верыш, што будзеш хадзіць у журбе,
Як дзяўчыну семнаццаці год пакахаеш.
І цяпер я адзін, і цяпер ты адна,
Чабаровая ноч паміж нас, як сцяна,
Праз якую ніколі мне ўжо не прайсці,
Праз якую і вершам не прарасці...»
«...А вершы прарастаюць, як трава праз асфальт. І жыццё не спыняецца... І я далей пішу сваю аповесць». – «Якая гэта аповесць?! Гэта невядома што!» – чуюцца галасы крытыкаў. «А што б вы, крытыкі, сказалі, калі б я гэты твор назваў раманам?» – «Ніякі гэта не раман!» Я перастаю спрачацца з крытыкамі і працягваю пісаць раман:
І раптам у галаву паэту Ш. прыйшла думка скончыць жыццё самагубствам.
Я павешуся...
Ты памрэш,
Бо парэжашся
Аб мой верш...
«Што ён, здурнеў у цябе, ці што?» – занепакоіўся Крытык. «Няўжо чалавек не можа думаць пра самагубства?» – «Можа... Але дзе падставы для гэтага страшнага ўчынку? Няма!» – «Тут няма. Але яны ёсць на тых парваных старонках...» – «Не хавайся за парваныя старонкі! Лепей ратуй свайго паэта!»
І я патэлефанаваў паэту Ш.: «Не ўздумай вешацца!» – «Адкуль ты ведаеш, што я хачу павесіцца?» – «Я ўсё ведаю пра цябе!» – «Ну, а тады адкажы: як мне жыць далей з гэтым каханнем?» – «Як жыў, так і жыві! Пішы вершы!» – «Няўжо так можна – быць закаханым і проста жыць і пісаць вершы?» – «Паспрабуй! Я ж так жыву...» – не закончыўшы размову, я паклаў трубку. А паэт Ш. яшчэ доўга сядзеў каля тэлефона, нібыта каля вогнішча, думаючы пра сваё каханне. А вечарам, замкнуўшыся ў сваім пакоі, напісаў:
Гэты дзень, як мая адзінота,
Незямны, не святы і бясконцы.
І ў нябёсах, нібыта пад лёдам,
Задыхаецца зімняе сонца.
І табе я на снезе складаю
Невясёлыя, шчырыя вершы,
І снег тае ад слова «кахаю».
Толькі ты мне і сёння не верыш,
Як не вераць мужчынам жанчыны,
Што бывае такое каханне,
Нібы ранак вясны салаўіны,
Што ў мужчынскае сэрца загляне,
І растануць гады, як ільдзіны...
Гэты ж год, як твая адзінота,
Незямны, не святы і бясконцы.
І ў нябёсах, нібыта пад лёдам,
Нараджаецца весняе сонца.
«Здаецца, мой паэт павесялеў. Але што з ім рабіць далей? Развесці яго з жонкай?.. Хаця я ведаю, чаго ён хоча сам. Ён хоча сексу! А вось сексу і не будзе! Няма чаго жанатаму з маладымі дзеўкамі займацца сексам! Любі жонку, сабака!»
Раніцай паэт Ш. патэлефанаваў мне і злосна запытаўся: «Дзе мая Насця? Чаму ты нас пазнаёміў, а цяпер не даеш нам сустрэцца?» – «Яна не хоча з табой сустракацца!» – «Чаму?» – «А таму, што ты стары і бедны». – «Дык зрабі, каб я быў маладым і багатым! Ты ж можаш!» «Магу, але не хачу!» – адказаў я і паклаў трубку. Я не паспеў адысціся ад тэлефона, як ён ізноў зазваніў. Паэт Ш. крычаў: «Калі ты не звядзеш мяне з Насцяй, я цябе заб’ю!» Я не напалохаўся, але абяцаў, што заўтра ён зможа пагаварыць з Насцяй. Пасля размовы са мной паэт Ш. супакоіўся і напісаў верш:
Яшчэ спадзяюся спаткацца з табою,
Нібыта ў бясконцай цямнечы святло
Яшчэ спадзяецца пабачыць душою
Вандроўнік самотны ў краіне Было,
Дзе ўжо ўсё было і не будзе ніколі,
Як сонца другога не будзе для нас
Над нашым жыццём, што як міннае поле,
Дзе ў кожнай травінцы жыве божы час,
Якім мы жывём і з якім паміраем
І верым, што прыйдзе той дзень, у якім
Адно аднаго мы, як сонца, спаткаем,
Цямнеча між намі сплыве, нібы дым,
Таму спадзяюся спаткацца з табою,
Нібыта ў бясконцай цямнечы святло
Яшчэ спадзяецца пабачыць душою
Вандроўнік самотны ў краіне Было...
Над гэтым вершам я задумаўся: «Што рабіць з паэтам Ш.? Ён жа выглядае сапраўдным вар’ятам. Нават сексуальным маньякам! Чытачам гэта не спадабаецца! А літаратурным крытыкам тым больш! Хаця калі думаць пра тое, каб толькі спадабацца, то нічога вартага не атрымаецца...»
...Я разважаў пра далейшы лёс паэта Ш. амаль тыдзень. За гэты час паэт Ш. напісаў дзесятак дэпрэсіўных вершаў. На выхадныя адзін ездзіў на лецішча, дзе напіўся самагонкі з суседам. Вярнуўшыся дамоў, усю ноч «рабіў налёты на Рыгу». Жонка лаялася, а дзеці спакойна спалі ў другім пакоі. Раніцай у паэта Ш. разбалелася галава. Жонка прапаноўвала пахмяліцца півам, але паэт Ш. адмовіўся. Да абеду валяўся на ложку. Потым дастаў са схованкі дэпрэсіўныя вершы і, адклаўшы тры, парваў. Вось гэтыя засталіся:
Я пра цябе амаль ужо забыў,
І ўжо якая ты – я не ўяўляю.
Цябе люблю... Хутчэй ужо – любіў...
Цябе кахаў... Цяпер ужо – не знаю...
І гэты дзень, і гэтая вясна
Самотныя, як вершы пра каханне.
І я адзін, і ты, відаць, адна,
Нібы ў снягах пралеска на паляне.
Мой новы дзень пачнецца, як заўжды,
З усходу сонца, нібы з успаміна
Пра нашую сустрэчу. Залаты
Быў час той, праляцеў, нібы хвіліна.
І я ўжо пра цябе амаль забыў,
І ўжо якая ты – я не ўяўляю.
Цябе люблю... Хутчэй ужо – любіў...
Цябе кахаў... Цяпер ужо – не знаю...
* * *
Я больш не п’ю віна і ўжо не плачу,
Што для цябе нічога я не значу,
Бо й ты не сонца, не вада жывая,
Бо ты звычайная, не залатая
І ўжо ніколі для мяне не будзеш
Ні самаю прыгожай, ні святой.
Як я цябе, мяне ты не забудзеш,
Хоць будзеш ты з другім, а я – з другой,
І будзе ўсё ў нас, як душа жадае,
А можа, й лепей, чым захочам мы,
І буду я чужым, і ты чужая,
І шлях між нас нібыта шлях з турмы,
Якога мы не бачылі, не ўбачым,
Бо так прасцей, хоць нецікава, жыць,
І па начах, прачнуўшыся, мы плачам,
Але маўчым, нібы бяда ў нажы,
Якім зразаюцца ў букеты ружы,
Якіх табе ніколі не дарыў,
Бо белы снег для нас дарыла сцюжа,
Калі з табой ішоў я па двары
Каля царквы, бялюткай і высокай,
Як словы, што табе я не сказаў,
І сёння ты далёка, так далёка,
Нібыта зорак весняя раса...
* * *
Ты ізноў ідзеш па снезе першым,
Як па белых воблаках ідзеш.
І сняжынкі прад табой, як вершы,
Лётаюць, збіраючыся ў верш
Белы, як бялюткія рамонкі,
Па якіх, кахаючы, гадаць
Аб каханні, дзе ў нябёсах гронкі
Зорак залатых табе зіхцяць,
Шэпчуцца ў садах анёльскіх ружы,
Аж п’янеюць пчолы й матылі...
Ты ідзеш, і прад табою сцюжа
Расступаецца, бо на зямлі
Ты адна прыгожая сягоння,
Як ніколі гэткай не была.
І ў бакальным, і ў царкоўным звоне
Чуецца мелодыя святла,
Што яднае душы маладыя.
А душы заўжды быць маладой!
І гады прыходзяць залатыя,
Золата прыносячы з сабой
У каханне, веру і надзею,
Каб па горадзе і ты ішла
І табе мужчыны ўслед глядзелі,
Шкадавалі: «Дзе ж раней была?»
Гэтыя вершы мне паэт Ш. пачытаў па тэлефоне. І я не стрымаўся, каб не пахваліць: «Ты маладзец! Харошыя вершы стаў пісаць. Нават, можа, лепшыя, чым я...» – «А ты што думаў? Не такі я ўжо дурны, якім ты мяне хочаш размаляваць у сваім рамане!» – «У якім рамане?» – «Ну, тады ў аповесці!» – «Ты лепей стэлефануйся з Насцяй!» – «І што?» – «У яе ёсць добрая навіна!» – «Якая?» – «Не скажу!» «Ты мяне, пісацель, дастаў!..» – на развітанне сказаў паэт Ш. Крыху падумаўшы над маімі словамі, ён паслаў эсэмэску каханай: «Я сумую без вас! Давайце сустрэнемся!» Насця нічога не адказала. Ён напісаў яшчэ адну: «Каб вы ведалі, як я вас кахаю!» Насця ізноў не адказала. Паэт Ш. не супакоіўся: «Можа, я вам перашкаджаю?» На гэты раз прыйшоў адказ: «Так!» – «А што здарылася? Можа, выйшлі замуж?» – «Так!!!» «Пісацель!!!» – закрычаў паэт Ш. і кінуў вобзем далькажык, які тут жа рассыпаўся на дробныя кавалкі.
Вечарам паэт Ш. зноў патэлефанаваў мне і расказаў пра перапіску з Насцяй. «А чаго ты нервуешся? Ну, выйшла прыгожая дзяўчына замуж, дык радуйся, дурань стары, што не на цябе пачапілася. І што б ты рабіў, калі б яна да цябе прыстала як смала?» – «Не ведаю?.. І што мне цяпер рабіць?» – «Што рабіць? Жыві! Жыві як хочаш, а не так, як пра цябе я напішу!» – «А можна?» – «Трэба!» – «А вершы мне можна пісаць?» – «Пішы! Але не спадзявайся, што цябе за іх будуць насіць на руках, карміць і паіць. “Стихи нас не кормят, а поят, и то иногда!”» – «А можна, я прачытаю табе некалькі сваіх вершаў, якія нядаўна напісаў для Насці?» – «Чытай...» І паэт Ш. прачытаў:
Я ўспомніў пра цябе і пра цябе забыўся,
Нібыта ўзяў бакал з агнём, а ён разбіўся,
Упаўшы з рук маіх на чорную падлогу.
І стала зноў навокал змрочна і сцюдзёна.
І ў небе маладзік, нібы твая карона,
На воблака, нібы на снежную дарогу,
Зляцеў і знік, нібы агонь у прыску шэрым.
І вецер адчыніў мне залатыя дзверы
У восень, дзе дажджы і туманы бясконца,
Каб зноў я ўспомніў пра цябе і тут забыўся,
Нібыта ўзяў бакал з ільду, а ён разбіўся,
Упаўшы з рук на жоўты ліст, нібы на сонца...
«Ну як?» – з чаканнем пахвалы запытаўся паэт Ш. «Нармальна...»–спакойна адказаў я. «Слухай тады яшчэ:
Касцёл твой і мая царква,
Як маякі адной ракі,
Дзе не вада – расце трава,
Губляюцца ў якой вякі,
Самотныя, як мы з табой,
Бо я адзін і ты адна,
Нібы крыжы па-над царквой
І над касцёлам... Зноў вясна
Без нас збірае першацвет
І ў неба светлае глядзіць,
Дзе зоркі свечкамі ў царкве
І у касцёле – не злічыць.
І я лічыць не буду іх,
А буду ў твой касцёл ісці,
Бо там няма людзей чужых,
Як і ў царкве іх не знайсці...»
«Нядрэнна...» – сказаў я.
І я ўявіў адзінокую дзяўчыну, якая чытае паэта Ш. і расчулена плача. І ўявіў чытача, які кінуў маю кнігу з балкона, і яна, упаўшы ў восеньскую ручаіну, плыве ў нязведаны свет, і над ёй, як ветразь, трапеча мой верш:
...І я чужы, і ты даўно чужая,
Як зорка ў чорным небе залатая
Чужая мне, бо мне чужая ты,
Бо ўжо мінуўся час наш залаты,
Дзе ўсё было наўкол святым і светлым...
Усё прайшло... Усё зляцела з ветрам,
У невядомасць хмарна адплыло.
Але яшчэ самотнае святло
Ідзе з тых дзён, нібы агонь ідзе
Па травах восеньскіх, як па вадзе
Плыве асін чырвонае лісцё,
Плыве спакойна, бо яго жыццё
Прайшло... І я хачу спакойным быць
І, як лісцё, па рэчцы часу плыць
У свет, дзе я чужы і ты чужая,
Але ніхто пра гэта з нас не знае...
«Ніхто з нас не ведае... І не трэба, каб ведалі, а тым больш што
Ты стала звычайнай, як попел бялёсы,
Які ўсё ж застаўся ад спаленай ружы,
Якую бярог я ад ветру і сцюжы
І верыў, што хутка мінуцца марозы.
А ты маю ружу агню аддала...
Ты ёсць для кагось, для мяне ты была,
Як дзень прамінулы, як шчодрае лета,
Якое было салаўямі апета...
А сёння зіма засыпае снягамі
Усё, што прыгожым было паміж намі
І болей не будзе ніколі, нідзе,
Нат снег хоць растане, і ў талай вадзе
Мы сонца пабачым, як ружу, якая
Між намі гарыць і ў нябыт не знікае...»
2007(восень–зіма) – 2008(вясна–лета)
...«І гэта ўвесь твой новы твор?» – смяецца Крытык. «Не ўвесь. Гэта толькі тое, што засталося ад прозы-ніткі, на якой адпачываюць вершы, якую пашкуматалі некаторыя злыя чытачы маёй новай кнігі, дзе ёсць твор «Паэт, у якога ўсе дома». А калі вы, мой шаноўны чытач, дачыталі твор да гэтай старонкі і вам цікава, што гэта за паэт, у якога ўсе дома, то я толькі для вас узнаўляю тое, чаго ўжо няма і што ніколі не паўторыцца».
...На гэты раз у Гурзуф на свята пушкінскай паэзіі ад Саюза пісьменнікаў накіравалі мяне з паэтам Ш. За паўгадзіны да адыходу цягніка мы сустрэліся на вакзале каля піўнога ларка. Набраўшы ў дарогу піва і вэнджанай рыбы, у купэ мы зайшлі весела і шумна. Каля вакна на разасланай пасцелі ўжо сядзела дзяўчына і, убачыўшы сваіх спадарожнікаў, незадаволена скрывіла ярка нафарбаваныя вусны. «Добры дзень!» – амаль адначасова мы прывіталіся з дзяўчынай. Яна ў адказ абыякава кіўнула галавой, і ў рудой густой шавялюры калыхнуўся, нібыта паспрабаваў узляцець, як матыль, невялікі блакітны бант. Акінуўшы нас халодным позіркам, спадарожніца адвярнулася да вакна, за якім ужо застракацелі прыдарожныя будынкі. Сеўшы насупраць дзяўчыны, паэт Ш. паставіў тры паўтаралітровыя пляшкі піва на столік і сказаў мне: «Віктар, даставай рыбу! Будзем частаваць прыгажуню!» «Якую рыбу?» – рэзка ўстаўшы, запыталася дзяўчына. «Вэнджаную! Пахучую!» – адказаў паэт Ш. і дапамог мне выкласці на столік рыбу. «Фу! Які страшны смурод! Хавайце сваю рыбу, а то я зараз папрашу правадніцу, каб вас выгналі разам з вашай рыбай з цягніка!» – спакойна, але гучна сказала дзяўчына і злосна пастукала кулачком па століку. Я тут жа пачаў хаваць рыбу ў пакет, а паэт Ш. запытаўся: «А хто вы такая, што будзеце намі камандаваць?» «А вы хто такія, што будзеце без майго дазволу п’янстваваць?» – пытаннем на пытанне адказала дзяўчына і села бліжэй да вакна. «Мы – паэты!» – заявіў паэт Ш. «Хто-хто? Паэты? Ха-ха-ха! – засмяялася дзяўчына і тут жа дабавіла: – Паэты вы ці прайдзісветы, а ператвараць купэ ў піўбар я нікому не дазволю! Хавайце сваё багацце або шуруйце адсюль!» «Пачакай, Віця! Няўжо такая прыгажуня не п’е піва?» – спытаў паэт Ш., убачыўшы, што я пачаў вызваляць столік ад пляшак. «П’ю! Але не ў купэ цягніка. Гэта вам не піўбар, – ужо больш спакойна адказала дзяўчына і запыталася: – А каньяк вы п’яцё?» «І гарэлку, і самагон! – адказаў я і пацікавіўся: – А што, у вас каньяк ёсць?» «Ёсць» – дабрадушна ўсміхнулася дзяўчына і дастала з сумачкі распачатую пляшку. «Ну дык давайце вып’ем за знаёмства. Вы з Віктарам піце каньяк, а я – піўцо!» – прапанаваў паэт Ш. і дастаў са сваёй сумкі пластыкавыя стаканы.
Дзяўчыну звалі Сняжана. Яна была студэнткай пятага курса завочнага аддзялення журфака, на якім выкладалі нашы знаёмыя – літаратуразнаўца Р. і празаік К. «Літаратуразнаўца Р. вельмі добры чалавек. Я яму на адным экзамене замест адказу на канкрэтнае пытанне прачытала на беларускай мове яшчэ вывучаны ў школе верш, дык ён мне паставіў выдатную адзнаку. А вось з-за вашага празаіка К. мне давялося з дзённага перавесціся ў завочнікі. Такога прынцыповага чалавека, як ён, я ніколі яшчэ не сустракала!»–падзялілася сваімі ўражаннямі аб выкладчыках на журфаку наша новая знаёмая. «А дзе вы жывяце? У якім інтэрнаце?» – пацікавіўся я. «Я жыву каля Камароўкі ў двухпакаёвай кватэры». – «І колькі плаціце?» – «Гэта мая кватэра! Я купіла яе!» «Багатыя ў нас цяпер студэнты! – усклікнуў паэт Ш. і запытаўся: – Купілі за тысяч дзвесце даляраў?» Сняжана не адказала, а, зняўшы з галавы бант і схаваўшы яго пад падушку, прапанавала выпіць за каханне...
На прыпынку ў Гомелі Сняжана купіла чарэшні. Паэт Ш., убачыўшы, што мы ядзім ягады, нясмела папрасіў: «Можна, я дастану рыбу, а то сапсуецца?» «Ніякай рыбы! Ешце з намі чарэшню!» – катэгарычна адказала дзяўчына. Прыгубіўшы каньяку, яна пачала расказваць пра сябе: «Кватэру мне купіў мой сябар. Яму хутка пяцьдзесят. Ён кахае мяне, але не хоча кідаць сям’ю, бо яго дзеці яшчэ не закончылі школу. Ён вельмі шчодры, і, дзякуючы яму, я ўжо тры гады запар па некалькі разоў езджу адпачываць. Вось нядаўна цэлы месяц была ў Егіпце. Там так цудоўна! Проста рай! Цяпер вілу зняла на Азоўскім моры. А вы куды?» «А мы ў Гурзуф. На свята пушкінскай паэзіі», –адказаў я. Сняжана засмяялася: «Ну так, вы ж паэты!» «Папрашу не смяяцца!» – строга паглядзеўшы ў шэрыя вочы дзяўчыны, заявіў паэт Ш. Сняжана яшчэ больш рассмяялася і, хаваючы недапітую пляшку, сказала: «Усё прыбіраем са століка! Пад’язджаем да мяжы». «Не буду я нічога прыбіраць! – заўпарціўся паэт Ш.: – Прыйдуць жа нашы памежнікі! Чаго нам іх баяцца!» «Вы сабе як хочаце, а я прыбяру смецце», – сказала Сняжана і пачала наводзіць парадак на століку. Недзе праз хвілін дваццаць да нас у купэ зазірнуў памежнік, які запатрабаваў паказаць дакументы. Праверыўшы пашпарты, мне і паэту Ш. тут жа аддаў. Пашпарт Сняжаны ў памежніка выклікаў пытанне: «Дзе вы, Сняжана Андрэеўна, узялі гэты дакумент?» – «Як дзе? Гэта мой пашпарт». – «А чаму здымак не адпавядае вашаму цяперашняму выгляду?» – «Таму што на здымку мне яшчэ шаснаццаць гадоў». – «Я разумею, што вам цяпер дваццаць адзін год і што чалавек з цягам часу мяняецца ў твары, але ж канфігурацыя броваў застаецца нязменнай на працягу ўсяго жыцця чалавека». – «Я ўжо не першы раз пра гэта чую. Паглядзіце, у мяне бровы цалкам вышчыпаны, а замест іх зроблена татуіроўка». «Добра. Каб наступны раз мы не высадзілі вас з цягніка, раім тэрмінова памяняць пашпарт», – аддаючы дакумент дзяўчыне, сказаў памежнік і пакінуў наша купэ. Калі пераязджалі ўкраінскую мяжу, ніякіх пытанняў да насельнікаў нашага купэ ў памежнікаў не ўзнікла.
Дапіўшы каньяк і пажадаўшы мне і паэту Ш. добрай ночы, не распранаючыся, Сняжана лягла спаць, хоць яшчэ да ночы было далекавата. Застаўшыся без нашай суразмоўцы, паэт Ш. успомніў пра Насцю: «Як там мая Насцечка?» «Ды ты не хвалюйся за яе! Яна цяпер недзе ляжыць у ложку са сваім мужам і займаецца сексам! – адказаў я і дабавіў: – Забудзься ты пра яе! Такіх прыгажунь, як яна, на свеце хапае!» «Не! Яна самая прыгожая!» – запярэчыў паэт Ш. «Ну добра! Няхай яна будзе самай прыгожай!» – «Прыгожая... Але яна ўжо замужам...» – «Дык, можа, ты сам нежанаты?» – «Мне б хацелася, каб яна была адзінокай і самотнай... Чытала мае вершы і плакала...» – «Ну ты зусім здурэў! Навошта табе такая?» – «Не ведаю... У мяне жонка злая... Маіх твораў не чытае, а ўсё патрабуе, каб я зарабляў грошы. А дзе я іх зараблю? Ты ж мяне стварыў бедным паэтам! Ты ж сам паэт і ведаеш наша нялёгкае жыццё?» – «Ведаю! Таму цяпер мы і разам едзем у Гурзуф да Чорнага мора, дзе многа адзінокіх і часам вельмі багатых жанчын!» – «Я не хачу багатых! Я хачу быць з Насцяй!» – «Калі будзеш сябе добра паводзіць, будзе табе Насця і будзе ў цябе з ёю шчасце! А пакуль што давай спаць!»...
...Я прачнуўся ад хрыплага, але гучнага голасу паэта Ш.: «Паслухай! Пакуль ты спаў, я верш нашкрэбаў!
Як вам прысвячаюцца вершы,
Я вам прысвячаю жыццё,
Якое як верш мой найлепшы,
Дзе светла жыве пачуццё
Самоты, кахання і веры
У тое, што мы не адны,
У Храм адчыняючы дзверы,
Чакаем чароўнай вясны,
Чакаем адказу на словы,
Якія саспелі ў душы.
Нам сонца цалуе галовы,
Я з вамі цалую крыжы
І сам разумею, што гэта
Мінецца і знікне ўначы,
І згубіцца нашае лета
У травах, нібыта ключы
Ад Храма, куды мы ўцякаем
Ад тлуму, ад суму, ад сцюж.
Малітвай у неба ўзлятаем,
Нібыта пялёсткі ад руж,
Што ў мной вам прысвечаных вершах
Самотна і доўга цвітуць...»
«Ты маладзец! А я ў такіх умовах не магу рыфмаваць! – адказаў я і, агледзеўшы душнае купэ, запытаўся: – А дзе наша Сняжана?» – «Сняжана выйшла на папярэднім прыпынку. Яе там сустрэлі, і далей яна паедзе на машыне». – «Ну бог з ёй! Ужо Крым! Хутка прыедзем!» – радасна сказаў я і прапанаваў паснедаць. Есці асабліва не хацелася, але, п’ючы гарбату, я з’еў некалькі бутэрбродаў. Паэт Ш., пакуль я снедаў, нешта пісаў, і, як толькі я адставіў ад сябе пустую шклянку, ён зачытаў верш:
Хачу забыцца, як схавацца
І як са смерцю цалавацца.
Хачу забыцца і забыць,
Нібы цябе ў сабе забіць
І не сказаць табе нічога.
Нібы пачуўшы голас Бога,
Глядзець у неба і забыцца,
Нібы ізноўку нарадзіцца
І зразумець, што ўсё было,
Што неба – боскае крыло,
Пад ім хавацца нам, баяцца
І, як Іуда, цалавацца
З жаной, прыгожай і адной,
Але, як гэты свет, чужой,
Дзе не забыцца, як схавацца,
І жыць, са смерці як смяяцца...
«Вельмі змрочна! Парві і выкінь!» – выказаў я сваю думку, і паэт Ш., доўга не думаючы, вырваў з блакнота ліст з вершам, парваў і выкінуў за вакно цягніка. «Навошта парваў?! Не так усё было і дрэнна!» – спахапіўся я. «Табе ж не спадабалася!» – «Ну і што, што мне не спадабалася?» – «Табе ўсё не падабаецца, што я пішу!» – «Хто табе сказаў гэта?» – «А я сам бачу! Ты ў нас толькі паэт, а ўсе астатнія – графаманы!» – «Перастань! З графаманамі я не езджу на святы паэзіі!» І амаль да самага Сімферопаля мы даводзілі адзін аднаму, якія мы выдатныя паэты і як нас не любяць нашы браты па пяру. «А за што нас любіць? За тое, што паехалі ў Гурзуф?»
На вакзале нас сустрэлі арганізатары свята, як і абяцалі. Пачакаўшы з цягніка масквічоў, у Гурзуф мы прыехалі пасля абеду. З паэтам Ш. я пасяліўся ў адным нумары. Не паспеў раскласці рэчы, як паэт Ш. прапанаваў паслухаць свой новы верш. Каб не крыўдзіць чалавека, я сказаў: «Ну чытай!» Паэт Ш. падышоў да адчыненага балкона (няўжо ён хоча, каб увесь Крым пачуў яго пісаніну?), пракашляўся, як стары дзед, і пачаў гучна чытаць:
У Храме тваёй адзіноты
Набожныя пчолы жывуць.
Іконы для іх – гэта соты,
Яны з іх мёд вечнасці п’юць.
І свечкі няспешна згараюць,
І дыму ад іх павута
Дарогу сплятае да раю,
Дзе неба – марская вада.
Заўсёды малітва з табою.
Яна, як жаданне, каб жыць
У свеце, што вечна з журбою,
З пакутай, з Хрыстом на крыжы
У Храме зямной адзіноты,
Дзе ты адзінока жывеш,
Дарэшты не знаючы, хто ты,
І вечнасць іконную п’еш.
«Ну як?» – з прагай пахвалы ў вачах паглядзеў на мяне паэт Ш. «Нічога сабе...» – адказаў я і толькі намерыўся ісці ў душ, каб памыцца пасля дарогі, як паэт Ш. працягнуў:
Жанчынаў непрыгожых не бывае
І быць не можа на маёй зямлі,
Бо гэта доля тут жанчын такая
І ў нас, каб мы мужчынамі былі,
І бераглі сваіх жанчын прыгожых,
І верылі, што прыгажэй няма
І не было і ўжо і быць не можа–
Пра гэта ўсё жанчына нам сама
Сказала і гаворыць нам штодзённа
Сваёю прыгажосцю незямной,
І клясціся ў каханні нам натхнёна
Адзінай ёй, і толькі ёй адной.
«Ну, што скажаш на гэта?» – ужо з усмешкай пацікавіўся паэт Ш. «Нармальна... Калі ты паспяваеш пісаць?» – сказаў я і, узяўшы ручнік, пайшоў мыцца. Вярнуўшыся з душа, я зноў трапіў пад вершаваны абстрэл:
...Схаваецца ўсё за туманам,
І яваю стане спадман.
І будзеш ты рады спадману,
Прыгожаму, нібы туман.
І прыйдзе жанчына і мовіць,
Што ты абяцаў ёй даўно
Палац, і высокі, і новы,
І возера з белым віном.
А ты ёй не скажаш нічога
І пойдзеш адзін у туман,
І будзе ў тумане дарога,
Прыгожая, нібы спадман.
«Возера з белым віном – гэта тое, чаго нам цяпер не хапае пасля дарогі!»–весела выгукнуў я і прапанаваў паэту Ш. пайсці пакупацца. Той неахвотна сабраўся і паплёўся за мной да вады.
«Мора цудоўнае і непаўторнае! Цудоўнае, як жанчына, да якой, як пчолы да кветкі, імкнуцца паэты!» – крыху адплыўшы ад берага, пракрычаў я, спрабуючы хоць гэтым выклікаць жаданне пакупацца ў паэта Ш., які, распрануўшыся да пояса, застаўся сядзець каля вады. Хутка да нас падышлі і мае знаёмыя пушкіністы з мінулага свята паэзіі. У іх таксама не атрымалася ўгаварыць паэта Ш. пакупацца.
Праз паўгадзіны, так і не пакупаўшыся, паэт Ш. ішоў у некалькіх кроках услед за мной і нешта бубнеў сабе пад нос. «Чаго бубніш? Зноў рыфмуеш?» – пацікавіўся я. Пачуўшы маё запытанне, паэт Ш. дагнаў мяне і пачаў чытаць з пакамечанай паперы:
Я з табой развітаўся пад небам,
Як пад кронай бярозы, з якой
Асыпаецца дождж, нібы срэбра,
І цячэ паміж мной і табой,
Як жыццё, што ніколі не знала
І не хоча спазнаць берагоў.
Адыходзіць цягнік ад вакзала,
Як ад сэрца вянозная кроў,
І цямнее ў вачах і наўкола,
І грукоча, знікае цягнік
У вячэрняй туманнасці кволай...
І стаяў я, пакуль ён не знік
За дажджом, быццам бы за сцяною,
За якою нічога няма,
За якую ляцець мне душою,
Хоць ляцець і вяртацца дарма...
«Ты ў мяне, браток, хутка дапішашся! Выкінь ты з галавы Насцю! Я для цябе жартам яе прыдумаў, а ты і закахаўся!» – злосна сказаў я і прапанаваў паэту Ш. схадзіць і выпіць віна. Ён згадзіўся, але папрасіў мяне пачытаць яму які-небудзь свой верш. Без асаблівага настрою я выканаў яго жаданне:
Нібыта да Рыма, дарогі да Крыма
Вялі і вядуць, як заўжды.
І ў кожнага з нас ёсць Радзіма,
Як кропля жывое вады,
Што вечная намі цяпер, як Еўропа,
Дзе нам Богам дадзена жыць,
Дзе часам дажджы, як пачатак патопу,
Якому не ведаць мяжы,
Якою сябе раздзяляем, нявечым...
Але не канчаецца шлях
Адвечны, як наша любоў, чалавечны
І светлы, як слёзы ў вачах...
«Класіка!» – даў гучную адзнаку майму вершу паэт Ш. Я ўсміхнуўся і дабавіў: «А няўжо ж! Вучыся, пакуль я жывы!» «Добра. Буду вучыцца...» –прамямліў паэт Ш. і пайшоў за мной у горад.
Ужо вечарэла, але месцаў у маленькіх і ўтульных кафэ, што на набярэжнай, было дастаткова. Выбраўшы самае ціхае і выпіўшы па бакалу «Масандры», паэт Ш. пачаў расказваць пра Насцю. Мяне яна не асабліва цікавіла, і, відаць, паэт Ш. адчуў маю абыякавасць да ягонага аповеду, бо раптам, на хвілю замаўчаўшы, пачаў грузіць мяне сваімі вершаванымі практыкаваннямі:
Гады ідуць, як дождж, як снег, ідуць,
І ты, як сонца, у маім жыцці,
Дзе ў неба я гляджу, нібы ў ваду,
Якую мне павек не перайсці,
Бо кожны божы дзень нібы турма,
З якой мне аніколі не ўцячы.
Ты ёсць, ды для мяне цябе няма,
Між намі ноч, і дождж, і снег начы.
І я маўчу, і ты маўчыш даўно,
Нібыта анічога не было
Між намі. Ды ўспамін, нібы віно,
Нясе мне ў сэрца горкае цяпло...
«Ты мяне ўжо дастаў! Калі ты гэта ўсё паспеў напісаць?» – я перапыніў паэта Ш. Ён не пакрыўдзіўся, але фанабэрыста заявіў: «Я паэт! А ты пралятаеш!» – «Сціхні! Не палохай людзей! Ты ж не Сыс!» – «Я не Сыс! І ты не Сыс! Але я паэт!» – «Ну добра! Ты – паэт! Але хопіць вершаў! Я сюды прыехаў не для таго, каб слухаць тваю ахінею пра каханне!» – «І я прыехаў сюды не для таго, каб хадзіць за табой, як Санча Панса за Дон Кіхотам!» «Ну дык ідзі ты ад мяне! Дай мне спакойна выпіць віна! Я з-за цябе не бачу прыгожых жанчын! Ідзі ты адсюль!» – крыкнуў я і піхнуў у плячо паэта Ш. «А пайшоў ты!..» – усхапіўся ён і, адпіўшы з пляшкі віна, буйныя кроплі якога чырвонымі плямамі распаўзліся на белай кашулі, перакуліў крэсла і выбег з кафэ. Да мяне падышоў бармен: «У чым справа? Чаго гарлапанім?» «Усё нармальна! Не хвалюйцеся! Мой сябар крыху выпіў!»–адказаў я. Супакоіўшыся, я ўбачыў на стале шматок паперы. На ёй быў верш:
Апошніх дзён зімы
Апошняе святло,
Як тое, што было,
Душой цалуем мы.
І хочацца ўзляцець
Да сонца і да зор,
Каб з вышыні глядзець
На веснавы прастор,
Што поўніцца святлом,
Але зусім чужым,
Нібы пацір – віном
Перад Хрыстом жывым.
«Здаецца, нядрэнна... Усюды ягоныя вершы...» – прашаптаў я і, забраўшы недапітую пляшку, расплаціўся і выйшаў на вуліцу. Ужо было цёмна і на набярэжнай даволі шматлюдна. «Куды ён папёрся? Хаця б не кінуўся тапіцца!» – толькі падумаў я, як пачуў знаёмы голас. «А вось і мы! Знаёмся! Гэта Леанора! Наша зямлячка! Мастачка!» Перада мной стаяў паэт Ш. з маладой прыгожай жанчынай. «Вельмі прыемна. Я – Віктар» –усміхнуўся я і паціснуў працягнутую мне загарэлую, у залатых пярсцёнках руку. «Мне ваш сябар пра вас усё ўжо расказаў. Вы лепшы паэт Беларусі. А я не ведала!» – сказала Леанора і сваімі чорнымі, як марская вада ўночы, вачыма паглядзела на мяне. «Ну і што!» – холадна прамовіў я і пацікавіўся ў жанчыны, што яна робіць у Гурзуфе. «Адпачываю! І сёння мне пашанцавала, што я сустрэлася з вамі, бо мне тут адзінока», – няспешна, нібы цёплы крымскі вецер прашумеў вечназялёнай лістотай дрэў, сваім мяккім голасам прамовіла наша знаёмая. Пасля дабавіла: « «А я таксама пішу вершы. Паслухайце». І яна, дастаўшы з чорнай сумачкі ліст паперы, прачытала:
А ты была як сонейка ў завею.
А ты была і для кагосьці ёсць,
І я ўсё гэта добра разумею,
Але забыцца не магу я штось
Цябе адну, хоць і пара забыцца,
Як пра мяне забылася ўжо ты,
Бо ўжо сто год прайшло, і снег іскрыцца
На лісці пад нагамі залатым
У парку, дзе цябе мне не спаткаць
І не знайсці цябе мне, маладую.
І нас з табой ніхто не пашкадуе,
І толькі мне да скону шкадаваць...
«Прабачце, але гэта нейкае дурноцце!» – не ўстрымаўся я. –Вы ж жанчына, а пішаце ад імя мужчыны! Нельга так!» «А гэта і не я пісала! Гэта ваш сябар мне падарыў за пацалунак верш!» – засмяялася Леанора. Паэт Ш., які побач курыў, раптам кінуў недакурак мне пад ногі і сказаў: «А яму нічога не падабаецца!» «Чаму нічога не падабаецца?! Напрыклад, мне падабаецца Леанора», – сказаў я і прапанаваў жанчыне паспрабаваць віна з маёй пляшкі. Яна адмовілася: «Я п’ю толькі сухое! А гэта звычайнае дарагое крымскае “чарніла”!» «Ну тады пойдзем да нас у нумар. У нас там вялікі выбар напояў», – сказаў я. Тут жа маю прапанову паўтарыў паэт Ш. і, узяўшы Леанору пад руку (жанчына мне дала несці сваю чорную сумачку, якая была хоць і невялікай, але даволі цяжкой), пайшоў па набярэжнай, асветленай прыгожымі, як марскія лілеі (такіх кветак, на жаль, няма), ліхтарамі. Я ішоў услед за парай і слухаў вершы паэта Ш.:
Я Вас, далёкую, чужую,
Яшчэ люблю, яшчэ кахаю.
Лісцё апалае цалую,
Няспешна ў вогнішча кідаю,
Нібыта Вашы фотаздымкі,
Якіх ніколі я не меў,
І бачу постаць Вашу ў дыме,
Як сонца весняе ў зіме.
«Ой, як гэта цудоўна! Вы сапраўдны паэт!» – прашчабятала Леанора. Я, пачуўшы яе словы, сказаў: «Лепей паслухайце вось гэта!» І зачытаў:
Зноў марцуюць каты,
Аж трасуцца платы.
Мы з табою на «ты» –
Гэта час залаты.
Ды паваліцца плот,
Замарцуецца кот,
Пройдзе час залаты,
Як сабака руды
Паміж мной і табой,
Залатой, не святой.
Зноўку буду адзін,
Як у цырку пінгвін.
Зноўку будзеш адна –
Ні сястра, ні жана.
Вінаваты каты,
Ані я, ані ты.
І ўсё ж час залаты
Будзе з намі на «ты»,
І між намі платы
Зноў заселяць каты.
«Фу! Гэта непрыстойна! Я не люблю такое! Я выхаваная жанчына і хамства не цярплю!» – сказала Леанора, а паэт Ш. дабавіў: «Усе геніі пашлякі!» Я не стаў пярэчыць, але і не прыпыніў крокі па дарозе ў пансіянат «Марская жамчужына». Леанора і паэт Ш. гаварылі гучна, нібыта навокал нікога не было, а толькі мора і кіпарысы.
«...У мяне быў закаханы адзін вядомы расійскі паэт, які кожнае лета жыў тут, у Гурзуфе. Ён быў стары і вельмі мудры. На жаль, у мінулым годзе ён памёр, і я цяпер за яго пішу вершы. Я вельмі адзінокая...» У рытмічным пошуме хваль словы Леаноры гучалі перада мной, як вячэрняя споведзь самотнай жанчыны перад Чорным морам, над якім, як вялікі нязгасны ліхтар, свяцілася поўня. «Няўжо такая прыгожая жанчына і зусім адзінокая?» – запытаўся паэт Ш. «Ну, цяпер я не адзінокая. Цяпер я з вамі... Вы адкажыце мне на пытанне: ці ёсць на свеце Бог?» – «Няма і ёсць». – «Як гэта няма!» – «Я ж сказаў – няма і ёсць!» «Вы сказалі: няма! Віктар, а ці ёсць на свеце Бог?» – прыпыніўшыся, Леанора звярнулася да мяне. Я нічога не адказаў. «Маўчыцё! І ўсе маўчаць! А Бог ёсць!» «Ну добра! Няхай будзе!» – пагадзіўся паэт Ш. і, заходзячы ў пансіянат, папрасіў мяне позіркам не ісці за імі. Але я, нібыта нічога не зразумеў, а тым больш што ключы ад нумара былі ў мяне, абагнаў пару і пайшоў на трэці паверх. Паэт Ш. з Леанорай не адставалі. «О, які ў вас прыгожы краявід з балкона!» – усклікнула жанчына, зайшоўшы ў наш нумар. Пакуль паэт Ш. рыхтаваў невялікае застолле, Леанора папрасіла мяне пачытаць вершы, і я з радасцю прачытаў:
Гэта ноч як пачатак стварэння Сусвету,
Хоць у ёй анічога святога няма...
Яшчэ ўчора было матыльковае лета,
Ну а ўжо прабіваецца з хмараў зіма
Першым снегам, якога не ўбачыць уночы,
Толькі можна адчуць незямны халадок
Ад палёту яго, як зажмурыш ты вочы
І прыпыніш уночы няспешны свой крок.
І закончыцца ноч, нібы створыцца свет,
У якім сумны я і шчаслівая ты.
І народзіцца з сонцам няшчасны паэт,
Што твае цалаваць будзе ў снезе сляды.
«Цудоўна! Цудоўна! А вы цяпер закаханы ў каго-небудзь?» – звярнулася да мяне з пытаннем Леанора. «Закаханасць – гэта мой звычайны душэўны стан», – адказаў я. «Няўжо так можна? І ў каго вы цяпер закаханы?» – «У самую цудоўную і непаўторную на свеце жанчыну!» – «І як яе завуць?» – «Вы многа хочаце ведаць!» – «Ну скажыце! Я нікому пра яе не раскажу!» – «Усё роўна я вам не назаву яе імя!» «Ну бог з вамі! Пачытайце яшчэ, а то я тут засумавала па беларускай мове!» – сказала Леанора. Убачыўшы з цыгарэтай паэта Ш., дабавіла: – А вы побач са мной не курыце!» Мой сябар кінуў з балкона цыгарэту і, паставіўшы на столік дзве пляшкі сухога віна, пачаў разліваць віно ў шклянкі. А я чытаў:
Як ні лічы, табе ўжо сорак восем.
Ужо не лета, хоць яшчэ не восень,
Але ўжо час, калі ідуць дажджы
І вымываюцца з зямлі глыжы,
Як чарапы даўно забытых вояў.
І могілкі, як спаленая Троя,
Травой і лесам густа зараслі,
І ты глядзіш спакойна на магілы,
Бо ведаеш, што вечнасць на зямлі,
Як кладка, што злучае небасхілы,
Усходні і заходні, між сабою
Над рэчкай часу з нашаю крывёю,
Дзе ўсё банальна, быццам дождж асенні,
Што сыплецца з нябёс, нібы насенне
Самоты той, з якой пачнецца восень...
Як ні лічы, і мне ўжо сорак восем.
«Вам ужо сорак восем!» – усклікнула Леанора і прапанавала тост за сустрэчу. «Яму не толькі сорак восем, а ён да ўсяго жанаты і мае дваіх дзяцей!»–дабавіў паэт Ш. Я прамаўчаў, хоць і мог сказаць, што майму сябру таксама хутка пяцьдзесят і ён не халасты, а тым больш што ён закаханы ў маладую замужнюю жанчыну. «Пачытайце яшчэ», – папрасіла наша новая знаёмая. «Слухайце, калі вам падабаюцца мае вершы», – адказаў я і працягнуў чытаць:
Яшчэ не сказана ні слова,
Яшчэ не зроблена нічога.
А ўжо, глядзіш, жыцця палова,
А ўжо звужаецца дарога.
Не суцяшайце тым, што будзе.
Я суцяшаць таксама ўмею.
Якія добрыя ў нас людзі,
Што ні скажы – ўсё разумеюць.
І дапамогуць мне грашова.
Ды што са шчасця мне такога?
Яшчэ не сказана ні слова,
Яшчэ не зроблена нічога.
Даслухаўшы верш, паэт Ш. абурыўся: «Ты што, сабраўся сто гадоў пражыць?» «Паспрабую! Трэба ж з цябе зрабіць талковага чалавека!» –пажартаваў я. «Віктар, чытайце далей!» – перабіла нашу размову Леанора. І я не адмовіўся:
У вечнасць, дзе нам адзінока,
Жанчына прыходзіць святлом.
І вечнасць, як пыл, – у аблоках,
І вечнасць ільецца віном.
І мы беражом адзіноту,
Як волю, якой не спазнаць,
Штодня ідучы на работу,
З работы, каб есці і спаць.
І вечнасць знікае, як мроя,
Як стомлены дым цыгарэт.
І неба над мною начное,
Нібыта Петраркі санет,
Гучыць і ў Сусвеце знікае.
Жанчына прыходзіць святлом
І вечнасць у нас забірае,
Як пляшку з чырвоным віном...
«Ха-ха-ха! Не бойцеся, нічога я ў вас не забяру! Давайце вып’ем за Беларусь!» – прапанавала жанчына. І мы дружна падтрымалі прапанову, а я ў дадатак прачытаў яшчэ:
На Беларусі сумныя дажджы.
І ўжо не будзе ім канца, здаецца.
Цягнік імчыць, і вецер у душы
То заціхае, то на волю рвецца.
Туман халодны вытру я з вакна,
І змрочныя прасветляцца прасторы.
Тайком два дзядзькі выпілі віна
І аб жанчынах весела гавораць.
Ім гаварыць прыемна, мне – маўчаць.
Самотны дождж, размытыя дарогі.
Там дрэвы пераходзяць сенажаць,
У травах пачарнелых грэюць ногі.
Цягнік сустрэчны хмарна праляцеў,
Людзей апырскаў змрокам у вагоне...
Я ўсю дарогу праз вакно глядзеў
І бачыў дождж і маці на пероне.
«Сумна... Мне, хлопцы, з вамі сумна!» – раптам усхапілася з крэсла Леанора і агучыла верш:
Зноў матылёк душою нейчай
Крыляе лёгка над травой
З самотай вечнай чалавечай
І па-анёльску незямной.
І я такая маладая,
Як гэты дзень і як святло,
Якое на зямлю з нябёс сцякае,
Абуджвае ўва мне цяпло.
А за вакном – святло, і жыта,
І кветкі ў жыце, як жыццё,
Якое тут было пражыта
І адшумела ў небыццё.
«Хто гэта напісаў?» – адразу ж, як толькі замоўкла Леанора, запытаўся паэт Ш. «Здаецца, я...» – няўпэўнена адказала жанчына і папрасіла, каб я яшчэ пачытаў. Я не адмовіўся:
Не плакаць, не напіцца, не любіць...
Чаго тады на гэтым свеце жыць?
Гляджу, як з дрэў зжаўцелае лісцё
Ляціць, як плача, бо прайшло жыццё.
І хочацца заплакаць і ляцець
Услед за лісцем, каб не разумець,
Чаму так сумна дагараюць дні,
Нібыта лісце мокрае ў агні...
Напіцца, засмяяцца, палюбіць...
А лісце, нібы вогнішча, ляціць
Праз гэты свет, дзе мы жывём яшчэ,
Нібы сляза, што па шчацэ цячэ.
«Дык давайце, хлопцы, нап’ёмся!» – запляскаўшы ў ладкі, Леанора пачала разліваць віно ў шклянкі. Паэт Ш., пачуўшы словы Леаноры, дабавіў: «Нап’ёмся і сексам займёмся!» – «Вы так заўсёды робіце?» – «Як так?» –«Спачатку напойваеце жанчыну, а потым...» – «Не! Мы хлопцы не такія!» «Ведаю я вас! Усё! Я пайшла дадому! Праводзьце мяне!» – І Леанора, узяўшы з майго ложка сумачку, хуткімі крокамі пакінула пакой, а следам за ёй, схапіўшы з тумбачкі кашалёк з грашамі, выбег паэт Ш. «Нарэшце я застаўся адзін...» – узрадваўся я. Устаючы з-за століка, заўважыў на тым месцы, дзе нядаўна стаяла талерка паэта Ш., некалькі аркушаў паперы. На іх былі вершы, напісаныя (што за дзівосы?) маёй рукой:
Зноў дзень дагарае, як свечка
У Храме, дзе мы ўжо былі
І думалі разам аб вечным
І з вечнасці ў вечнасць плылі,
Як воблакі па-над зямлёю,
Як лісце па чорнай вадзе.
Ды ты ўжо не будзеш маёю,
І зорка з нябёс упадзе,
Як дзень адгарыць, нібы свечка
У Храме, куды мы ішлі,
Каб разам сустрэць новы вечар,
Якому не быць на зямлі,
Бо дзень жа ізноў завіднее,
Як свечка, якую з табой
Хтось іншы прад Богам сагрэе
І потым затушыць зімой...
«Нядрэнна... Але ж як мог паэт Ш. напісаць гэтыя вершы маім почыркам?» – на хвілю задумаўся я і працягнуў чытаць:
І я магу пакрыўдзіць выпадкова –
Нібыта брудны камень, кінуць слова
І трапіць у душу, нібы ў вакно.
І вецер заляціць у дом і свечку
Затушыць, і цямнеча, быццам рэчка,
Размые тое, што між нас даўно.
І цені затрапечуцца наўкола,
Нібы дыханне лёгкае анёла
На міг, нібы навек, пакіне нас.
Я свечку запалю, вакно завешу
І зноў скажу, што я табе належу,
І ты мне ўсё даруй апошні раз...
«Верш дакладна не мой... Але ж почырк мой! Няўжо паэт Ш. навучыўся падрабляць? Не можа быць...»
Гэта сонца зайшло за туманы
І, як кроў, замярзае ў снягах.
Ты самотны, бо ты закаханы,
І не слёзы, вясна на вачах
Астывае, бо вецер заходні
Табе ў вочы кідаецца сам.
Ты ні разу не быў у Гародні,
А яна нарадзілася там,
І яна быць не хоча з табою
У бялёсай вясковай цішы.
Памахаўшы з машыны рукою,
Табе крыкнула светла: «Пішы!»
Толькі ты не напішаш нічога,
Але будзеш, выходзячы ў двор,
Як на сонца, глядзець на дарогу
І падоўгу курыць «Беламор»...
«І гэты верш напісаны маім почыркам! Што за дзівосы?»
А на гэтай планеце, на гэтай зямлі
Мы ніколі з табою раней не былі,
Не пілі, не спявалі, не плакалі мы,
Не ўцякалі з кватэры, нібыта з турмы.
Мы раней тут ніколі з табой не былі.
Тут нам кажуць, што нам не даруецца смех,
І, як попел, на нас з неба сыплецца снег,
І завея ў палях замятае сляды,
Па якіх нам назад не вярнуцца сюды,
Дзе нам кажуць, што нам не даруецца смех.
Мы на неба глядзім, і ў сябе мы глядзім,
І знікаем пад небам, як з вогнішча дым,
Ля якога ніколі нам разам не быць,
Не смяяцца, не плакаць, не піць, не любіць,
Бо на неба, нібыта сляпыя, глядзім...
«І тут мой почырк. І, па-мойму, гэта мой даўні верш, пра які я забыўся...» Мае развагі перабіў тэлефонны званок. «Чытаеш мае вершы? Ну і што скажаш?» – тэлефанаваў паэт Ш. «А што ты хочаш пачуць?» – «Што я геній, як і ты!» – «Ты злодзей! Ты нават мой почырк украў!» «Я нічога ў цябе не краў! Ты ...» – раптам сувязь перарвалася. Паклаўшы тэлефонную слухаўку, я сеў на ложак, задумаўся. Праз паўгадзіны вярнуўся паэт Ш.: «Леанору я правёў. Усё нармальна. Заўтра з ёй сустракаюся!» – «Маладзец! Але цяпер ты мне адкажы: чаму ты пішаш вершы маім почыркам?» «Не выдумляй! Ты пішаш сваім, а я сваім! На, паглядзі!» – сказаў паэт Ш. і падаў мне свой блакнот. У ім амаль усе старонкі былі спісаны незнаёмым мне почыркам. «Ну што? Падобна?» – «Здаецца, не...» – «Табе вечна ўсё здаецца. Трэба меней піць!» Я згадзіўся з паэтам Ш., што трэба меней піць, і лёг спаць.
У сем гадзін раніцы мяне разбудзіў паэт Ш.: «Уставай! Пара купацца!»
– «Ты ж не любіш купацца!» – «Люблю! А пакуль ты збіраешся, паслухай мае новыя вершы!» І паэт Ш., стаўшы на калені на ложку, пачаў чытаць з блакнота:
Ты знікнеш уначы, як дзень знікае,
І за табою зашумяць вятры.
І з дрэў спадзе лістота нежывая,
Каб зноў ажыць на хвілю на кастры.
Але агонь патухне, як патоне
У цемрадзі, сцюдзёнай, як вада.
Вятры, нібы сабакі, не дагоняць,
Цябе дагоніць вечная жуда
Па тых гадах, што светла адшумелі
І адплылі за воблакі, за сон...
Мы да агню, як матылі, ляцелі,
Ляцелі да святла чужых акон.
Ты знікнеш уначы, і я спынюся,
Нібыта ноч, з якой я не вярнуся...
«Нармальна...» – прабубнеў я, выходзячы на балкон пакурыць. Паэт Ш. пайшоў услед за мной, не перастаючы чытаць:
Я хадзіў па бязлюдным праспекце
І ў вітрыны-калюгі глядзеў.
І зіму я знаходзіў у леце
І зімы, як турмы, не хацеў.
Я хадзіў, як вашывы сабака,
Мне ад суму хацелася выць,
Піць віно і, спяваючы, плакаць,
Ненавідзець усіх і любіць...
І я выйшаў па людным праспекце
З той начы, дзе свой дзень я згубіў,
Бо нікога, як Вас, ва ўсім свеце
Ненавідзеў я так, не любіў...
«Гэта ж мой верш! Чаму ты яго чытаеш, як свой?!» – выхапіўшы з рук паэта Ш. блакнот, злосна запытаўся я. «А ты мне яго прадаў!» – «Калі гэта было?» – «Калі ты з Сысам шукаў грошай на пляшку!» – «Я такога не памятаю!» – «Ты нічога не памятаеш! І гэта вось твой верш! Слухай:
...І слова ўтанула ў слязе,
Як сонца ў халоднай расе,
І цёмна зрабілася ў свеце.
І следам запылены вецер
За мной паляцеў, як мой лёс.
Мне светла было ад бяроз,
Якія ў слядах вырасталі
І ўночы, як знічкі, знікалі,
Каб я не сустрэўся з табой,
Нібыта камета з зямлёй...»
«Я не памятаю гэты верш...» – ужо спакойна сказаў я і аддаў блакнот паэту Ш. «Ну дык слухай цяпер мой верш», – сказаў паэт Ш. Ён прачытаў:
...Можа, ты сядзіш цяпер адна
Ля халоднага, як лёд, вакна,
І на лісце пажаўцелае глядзіш,
І, як лісце ўдалячынь, ляціш
Думкамі, магчыма, да мяне,
Сумнымі, як цені на вакне
Лісця, што ў апошні шлях ляціць,
І ягоны лёт нам палюбіць,
Бо ён светлы, як мінулы час,
Што быў светлым толькі мо для нас...
Я ўначы падходжу да вакна,
І між намі цемра, як сцяна,
Праз якую я магу прайсці,
Праляцець на восеньскім лісці
І згубіцца ў далечы начной,
Каб душою разам быць з табой
І сядзець з табою ля вакна,
Дзе цяпер сядзіш даўно адна
І не знаеш – да цябе ляту,
Як жывую з неба п’ю ваду...
«Даволі прыстойна... Пра Насцю напісаў?» – пацікавіўся я. «Пра Насцю... – уздыхнуў паэт Ш. і працягнуў:
...А я табе даўно ўжо не званіў,
Нібыта ў полі не паліў агні,
Каб вашыя анёлы на зямлі
Сагрэцца ў восеньскай начы маглі,
Дзе дождж ільецца, як ідзе патоп,
І шыба, нібы лёд, халодзіць лоб,
І я гляджу спакойна ў цемнату,
Туды, дзе я з табою піў ваду
З крыніцы той, якой няма даўно...
Сягоння я не пазваніў ізноў,
Бы цэлы век прайшоў, бо цэлы век
Не пазваніць не можа чалавек,
Што ў полі прад зімой агні паліў,
Каб адпачыць анёлы там маглі
Ад восеньскіх дажджоў і ад вятроў,
Як ты сягоння ад маіх званкоў...»
«Ты ўсё яшчэ кахаеш Насцю?» – запытаўся я. «Не ведаю...» – адказаў паэт Ш. і выйшаў з пакоя. На ложку паэта Ш. застаўся блакнот з вершамі. Я зазірнуў у яго. Там усе вершы былі напісаны маім почыркам. «Аферыст нейкі!» – пагартаўшы блакнот, сказаў я і кінуў яго на тумбачку паэта Ш., на якой ляжала невялікая кіпа спісанай паперы, якую я раней не заўважаў. Дрэнна капацца ў чужых рэчах, але жаданне даведацца, што гэта за паперы ў паэта Ш., перамагло. На першай старонцы маім почыркам было напісана:
ВІКТАР ШНІП
ПАЭТ, У ЯКОГА ЎСЕ ДОМА
Проза-нітка, на якой жывуць вершы
«...Ты паглядзі ў вакно! На вуліцы вясна! Пара кахання! А ці можаш ты зрабіць так, каб я закахаўся яшчэ раз у маладую і прыгожую?!» – смела і ўпэўнена па тэлефоне запытаўся ў мяне паэт Ш. І я адразу ўспомніў, што ён даўно не малады і ў яго ўжо ёсць жонка. Ёсць дзеці. Не буду расказваць, якія яны ў яго, але яны ў яго ёсць. «Ну дык вазьмі і закахайся, калі ёсць у каго! Што табе перашкаджае?» – не адмаўляю паэту Ш. у яго жаданні...»
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2022. Беларусь, Менск.
|
|
|
