|
|
|
|
#1
Я прыйшла ў гэты сад – бы ў сьвет
Немаўля – праз боль і пакуты.
Так да прозы ідзе паэт,
А мысьляр – да сваёй цыкуты.
Я прыйшла ў гэты сад – таму,
Што дарогі ў кропку сышліся,
І ня ўпасьці ў ногі таму,
Хто ні разу мне не зьявіўся.
Я прыйшла ў гэты сад – ня быць,
А забыцца, як лёс ірвецца,
І разблытаць срэбную ніць,
На якой падвешана сэрца.
Ад спрадвечнай нашай журбы
Па нязбытным – сысьці, схавацца...
Я прыйшла ў гэты сад – нібы
На радзіму вярнуўся здрайца.
#2
Самотны сад!
Хіба самотным сад бывае?
Біблейскай горыччу напоена лістота.
Тут цень – карункавы і цішыня – жывая,
Нібы анёл сыходзіць па зялёных сходах.
Плыве каўчэг пад чарапічным вострым дахам,
У моры кветак патанае сэнс пакуты.
І танчаць кветкі, быццам гоеўскія махі,
Нібы пялёсткі іх калісь ня стануць брудам.
Тут растаюць мядовай кропляй забабоны,
Тут чысьціня сваёй абранасьці баіцца.
Сьвяты Францыск з ружовай хмаркі, бы з амбона,
Гаворыць з ластаўкай, малой сваёй сястрыцай.
Самотны сад! Адкуль твая жывая горыч?
Чаму вада твая адно абвострыць смагу,
Тугу па садзе тым, дзе нас любоў агорне,
Тугу па тых краях, дзе кветкі шчасьцем пахнуць?
#3
Мы будуем сабе не дамы – астравы.
Вып’е сад твой цябе – бо тваёй прыгажосьцю
Ён квітнее, пакуль малады і жывы.
Гэтак пышна буяе трава на пагосьце.
Мы пагост прыкрашаем... А думаем – дом.
І крывавая лінія крывіцца ў шыбах,
І ляцяць аскалёпкі, і сад быльнягом
Зарастае, і мерзнуць бусьлянкі на ліпах.
Мы будуем сабе не дамы – астравы
У спадзеве таемным застацца наверсе,
Над сабой, над зялёным патопам травы,
Недасяжныя ў брыдкай зямной куламесе.
Ды сьцяжынкі сплятаюцца, быццам кубло
Засынаючых гадаў, гадоў жураўліных.
І ў пагост ператворыцца наша жытло,
І садоўнік абрэжа сухія галіны.
#4
Кола пракоціцца сьцежкамі саду твайго,
Па маргарытках – сьлядах Прыснадзевы Марыі.
Вогненная калясьніца. У садзе – агонь.
Кветкі – навошта, калі тваё сэрца спалілі.
Госьць не заўважыць пяшчотны пялёсткавы дождж,
Не пераступіць жука, што паўзе па сьцяжынцы.
Пройдзе праз сад – як празь яблык навостраны нож.
І распадзецца Сусьвет твой на дзьве палавіны.
Князь не павінен ніколі вяртацца дамоў –
Сад, што жанчына ўзрасьціла, занадта пяшчотны.
...І выцякае з суніцаў салодкая кроў,
Круцяцца колы, нібыта пякельныя жорны.
#5
Сястра! Як гэта ўсё несправядліва.
Ня помніць кветка аб памерлым зерні.
Сыходзіць князь, абразьліва шчасьлівы,
У той палац, дзе не сады, а сьцены.
Што ім, сур’ёзным, самавітым воям,
Да маргарытак, хмарак і пакутаў.
Сад аніхто не забярэ з сабою,
Лацьвей – куфэрак, золатам акуты.
Сьцякаюць рэкі зь цёмных плеч Атласа,
Тытана, што сьцярог сады багіняў,
Ды не ўсьцярог...
Садоў любых акраса
Не для таго, хто дзеля іх загіне.
Сады расьцяць не для сябе... Ніколі
Не адгадаць, хто стопча тваю квецень.
І ломіцца галінка з крыкам болю,
Ня ёй сьмяецца пераможны вецер.
#6
Чужыя дамы... Як абрыдлі чужыя дамы!
Па іх нажабруеш наўрад цеплыні і любові.
І зьвязвае ў роце, як прысмак нясьпелай хурмы,
Ад слова любові, прыветна-адчэпнага слова.
На ўскрайку чужога гнязда немагчыма любіць.
І ў дом ператворыцца сад і мяне абароніць
Ад злых карагодаў і ад залатых калясьніц,
Ад усьведамленьня, што лёс мой – стаяць на пэроне
І быццам чакаць... А каго? Уратуй мяне, сад!
Я ружу вятроў з твайго сэрца з карэньнямі вырву.
Ты – дом мой... Ты – сьвет мой...
Засьцелецца твой лістапад
Кілімам – па сьцежцы маёй у завоблачны вырай.
#7
На хвалях лазуркавых бэзу, над белымі зоркамі глогу
Гайдаецца чоўнік малітвы – вось-вось адляціць за аблокі.
Між кветкаю кожнай і небам
тут ёсьць ланцужок непарушны.
А я – ці патрэбная ў гэтым сумоўі суквецьцяў і душаў?
Так Сын Чалавечы маліўся ў начы Гэфсіманскага саду,
І поўня здавалася ў небе чырвонай, як кветка граната.
А людзі нічога ня чулі, як зараз ня чуюць нічога, –
Ні ўласнага сэрца, ні болю чужога, ні кветак, ні Бога.
І я ў гэтым садзе – як птушка,
што вырасла ў цеснае клетцы.
Навошта мне дадзены крылы, навошта пакутуе сэрца?
І з чоўнікам кволым малітвы спрабую ўзьляцець над сабою...
І з кветкамі ўверх узьлятаю і падаю ўніз зь лістабоем.
#8
Зьмяя заўсёды марыць аб кароне.
А кветка проста аддае пялёсткі
За свой працяг, за маладыя гронкі,
І век яе – бясконцы і кароткі.
Зьмяя ўспаўзае на алтар каменны
І грэецца ў сьвятле Царыцы Ночы.
І лес вакол яе ўздымае сьцены –
Карона без палаца быць ня хоча.
А сад сваіх былых ня помніць кветак.
Ён – Храм, які яны сабой будуюць.
Безабаронны, вечны, ціхі, сьветлы –
Адзіны Храм, які мяне ўратуе.
Блішчыць карона ў белых промнях поўні.
Начныя кветкі раскрываюць сэрцы.
Я не хачу – цяжкі абруч на скроні.
Я ў сад іду, каб з кветкамі сустрэцца,
Каб зьнішчыць боязь зьнікнуць назаўсёды,
Не зажадаць скрываўленых скрыжаляў...
А на алтар зьмяіны носяць соты
І цягнуцца далонямі да джала.
#9
Сад камянёў і сад шыпшыны...
Далёкія, як дзьве краіны,
Бясконцыя, нібы вар’яцтва.
Што можа сэрца? Разарвацца
Між імі, прымірыць ня ў змозе
Іх моц – нібыта верш у прозе.
Дзьве ісьціны... Дзьве формы сьненьня...
Мой сад – і кветкі, і каменьне.
2002
|
Мы шукаем адзін аднаго, быццам птушкі ў віхуры.
Мы, як птушкі, зьбіваемся ў зграйкі – сагрэцца і выжыць.
Ды каб выстаяў дом.
Нашы сэрцы паклалі ў падмурак,
І запоўнены стогнамі ў сьценах каменныя нішы.
Над высокімі вежамі рвуцца на часткі аблокі,
Мы ня мелі прытулку, які падарылі камусьці.
І даворвае час па-за нашымі снамі валокі.
І пасеецца зерне,
І нас у калосьсях ня будзе.
|
Высокі род. Разбураны палац
Ці хата, што на тым жа самым мейсцы
Раз дзесяць будавалася.
Глядзяць
Праз вокны продкі,
а жыве там – вецер.
Род.
Кроў яго ўбірае, бы рака,
Дабро і зло і рысы вызначае,
Зь якімі сын твой будзе ці дачка
Жыць з ганьбаю, са славай
ці звычайна.
Ня выдумка блакітнае крыві,
А ісьціна разумнае істоты –
Свой ведаць род і гонар радавы
І рушнікі захоўваць, і кляйноды.
У сьвеце адасобленых няма.
І ты – камень у бруку ці ў кароне.
Знайдзі свой гэрб.
І прадзеда імя
Успомні.
|
Пальцы гладзяць патрэсканы лак на партрэце.
Здасца, што фарбы праменяць чамусьці цяпло.
І праз разьбіты вітраж завітае пан вецер...
Вось яно, продкаў, амаль што забытых, жытло.
Колькі зьмянілася тут пакаленьняў і лёсаў!
Колькі вясельляў і колькі самотных старых!
Гэтыя сьцены, што пахнуць гнільлём і марозам,
Бачылі сьмерць, і каханьне, і вояў чужых.
Бедны нашчадак у джынсавых портках, якія
Прадзед аддаў бы прыслузе на стайню насіць,
Памяць твая анічога табе не адкрые,
Як тут жылі! Так ніколі табе не пажыць.
Што за размовы ўчынялі за кубкам гарбаты
Інтэлігенты мясцовыя ўзросту твайго.
Сьвет перайначыць хацелася! «Хто вінаваты?»
Ды «Што рабіць?» – паўтаралася з году ды ў год.
Тут атэізм прапаведвалі кветкі-курсісткі,
Потым – вянчаліся, дзетак хрысьцілі сваіх.
Тут пачыналіся спрэчкі аб мове мужыцкай
І беларусам назваў сябе нехта зь сям’і.
Як яны марылі шчасьце нашчадкаў наблізіць!
Волю ўсьпявалі, шукалі дарогі прамой...
Дом іх зрабіўся маёмасьцю сацыялізму,
І пад нагамі нашчадка – тынкоўка і гной.
...Цені паненак вальсуючых, рэшткі паркета,
Мат рускамоўны на сьценах, парваны плакат...
Цьмяны пагляд ацалелага цудам партрэта...
Час не павернецца... Дый і ня трэба – назад.
Выйдзі адсюль, з апаганенай цёмнай грабніцы.
Хто вінаваты – ня думаць пра гэта лягчэй...
Ветах запаліцца яснаю сьвечкай грамніцаў.
Зь вёскі чужой ты паедзеш як можна хутчэй.
|
Каменная Вільня... Сьляпыя дажджы...
На могілках Роса – раса і смаўжы
На помніках, што не вартуюць магіл.
На плітах – адбіткі абсечаных крыл.
Запозна прыйшлі мы сюды на паклон.
Заместа магіл – толькі рэха імён...
Разьбіліся нашы легэнды на друз...
У кожным каменьчыку – ёсьць Беларусь,
Ды імі пасыпаны сьцежкі даўно
Да помнікаў іншых гісторый і сноў.
Каменная сцэна... Кулісы – дамы,
Дзе ролі гэрояў пісалі ня мы,
Дзе нашых гэрояў іначай завуць,
Дзе ў кожным каменьчыку сьпіць Беларусь...
|
Ладзьдзі праплывуць аднойчы між гэтых лясістых выспаў,
Анёл праляціць аднойчы над гэтай азёрнай пушчай.
І дождж са сьлядоў стамлёных маіх ці казуля вып’е,
Ці то капыты пагоні расплешчуць, як лёс раструшчаць.
Анёл праляціць аднойчы... А куля заб’е адразу.
Гуляй, маладое цела! Здабычу хавай і волю.
Дукаты мне не патрэбны, каштоўней – абразіць князя,
Хай коні яго шаленства патопчуць і лес, і поле.
Але яшчэ найкаштоўней – пра вусны княгіні памяць,
Усьмешлівых па-юнацку і строгіх – пры строгім мужу.
І ведае зараз лірнік, каго высьмейваць і славіць,
І ведае князь, што ганьбы і сьмерцю маёй ня здужаць.
Ківаецца сьвятаяньнік агнём хваравіта-жоўтым,
Я сам выбіраю мейсца апошняй бойкі і славы.
Я вольны і ў самай сьмерці – і гэта мне ўзнагарода.
І золата сыплю ў рэчку. А сам я – умею плаваць.
|
Карункавы вэлюм у колер асеньняга неба
Застаўся на хвойцы, дрыжачай ад брэху сабак.
Ад блізкасьці зьвера загоншчыкі быццам асьлеплі,
Інакш не ад’ехаць бы мне з-пад нагляду ніяк.
Мой князь, малады і зацяты, карбач прыўздымае.
Ён добра наўчыўся ударам адным забіваць.
А я ад’язджаю, і пушча мяне паглынае,
І на'т паляўнічых рагоў тут ужо не чуваць.
Я іншую музыку чую. Я помню музыку,
Які за агністыя вочы, за песьні зь нябёс
Зрабіўся ахвярай – было паляваньне вялікім.
Ён доўга ўцякаў – і загінуў бяз крыку, бязь сьлёз.
Нічога мой князь не сказаў ні тады мне, ні потым.
Ды лютні сваёй не знайшла я аднойчы нідзе.
Прысады палаца схавалі мой скрушлівы роздум,
Каханьне ж схаваць – толькі ў лесе, зямлі ці вадзе.
Змыкаюць пушчанскія хвоі над сьцежкаю шаты,
І конь спатыкаецца...
Можна яго адпусьціць.
Дарую зямлі беларускай убор свой багаты,
А душу – душы, безь якой я ня згодная жыць.
|
Камяні апусьцелага замка спаўзаюць з гары,
У прабоіны сьцен зазірае сузор’е Дракона.
Сьняць князі наваградскія замка былыя муры,
У зямлі сваёй сьняць, што зямля іх жыве нескарона.
Камяні апусьцелага замка пад небам ляжаць,
Быццам воі забітыя, замка таго абаронцы.
Там Радзіма мая, там зь мінуўшчынай слаўнай мяжа,
Там буслы пераносяць на крылах чырвонае сонца.
Сны князёў наваградскіх, я веру, паўстануць калісь
Гэткай явай – якая ня сьнілася тым, хто ня верыў.
І муры апусьцелага замка пацягнуцца ўвысь,
І за вежу зачэпіць сузор’яў бурштынавы нерат.
|
У горадзе мінулага жыцьця
Ты пазнаеш абрысы цёмнай вежы,
Што ў снах так часта над табой ляцяць
І пахаванай памяці належаць.
Ты ведаеш, як можа пахнуць брук,
Калі ляжаць на ім з апошняй ранай.
І кожны мост напомніць крокаў гук,
І бляск паходняў – кожны мур цагляны.
Ты раптам зразумееш, дзе зручней
Ад вершніка ўцякаць, якім завулкам.
Дзьве зоркі раптам скоцяцца з вачэй,
Калі каменны крыж пагладзяць рукі.
Вось гэтае вакно дарыла сум,
А тыя дзьверы –
памятаюць шчасьце,
І дзіўны водар страчаных парфум,
І шоргат пазалочанага плацьця.
У горадзе мінулага жыцьця
Ты сустракаеш твары, як маланкі,
Што асьвятляюць нешта зь небыцьця,
Дзе тэлевежу не вартуюць танкі.
Тут нават вецер – смаку таямніц.
Тут могілкі імя маё хаваюць.
Цяпер цяжэй, напэўна, будзе жыць,
Так бессаромна агаліўшы памяць.
Але лягчэй, напэўна, паміраць,
І сэнс жыцьця знаходзіць не ўсьляпую,
І гэты горад назаўжды кахаць
І ў вечнасьць узірацца напрамую.
|
Мой шлях абмінае густыя лясы,
Высокія замкі і вежы.
Спакою ня ведаць, карон не насіць
І Госпаду толькі належаць –
Раскоша! Кілім верасовы і ноч,
І райскія птушкі шчабечуць.
І што мне да нечых спалоханых воч,
Да брыдкіх страсьцей чалавечых?
Я – песьня. Аднойчы замоўкнуць – ня жыць.
Гукну – і сусьвет адгукнецца.
І зь неба крынічкай вясёлка зьбяжыць,
І ў камні загрукае сэрца.
Але для людзей назаўсёды нямы.
Стаміўшыся лаяць і хапаць,
Яны спачываюць і поўняць дамы
Юрлівымі снамі і храпам.
Ніколі, нікому – ні слова майго.
Што пэрлы – сьвінячай пародзе?
Я буду сьпяваць для дажджоў і сьнягоў,
Для ветраў і траваў – і годзе.
Чаму ж ты зьнясілела, песьня мая?
Цябе адпусьціў я на волю.
Ніхто тут ня зможа нас больш абсьмяяць.
Ня зьведаеш крыўды і болю.
Ніхто не пагоніць, ніхто не заб’е...
Ляці, як калісьці, да зорак!
Пакінуць ня можаш ты грудзі мае,
Як мацерку хворы дзіцёнак.
Чаго не хапае? Няўжо бізуноў
І сытага рогату з вокнаў
І трэба вяртацца ў зьняволеньне зноў
Для нейкіх вар’яцкіх законаў?
Сьлязінкамі капаюць зоры зь нябёс...
А помніш, як плакалі людзі
І слухалі песьню, як слухаюць лёс,
Як моляцца Богу аб цудзе?
А помніш, як часам у нечых вачах
Ад песьні успыхвалі зоры,
І значыць, што нехта забыўся на страх
І здрадзіў навечна пакоры.
Імгненьні... Як рэдка такія былі...
А можа, іх дзеля – і толькі –
І дадзена быць песьнярам на зямлі
І грэх адлятаць за аблокі?
Мой шлях абмінае густыя лясы,
Высокія замкі і вежы.
Спакою ня ведаць, карон не насіць
І Госпаду толькі належаць
І быць – да апошняга – гэтым жыву –
З народам сваім і ў народзе.
Ці кінуць за сьпевы мядзяк на траву,
Ці зноў бізунамі заплоцяць.
|
Мы запалім пахавальныя сьвечкі.
Пад нагамі – футра срэбнай лісіцы.
У высокіх кубках пеніцца вечнасьць
З пахам верасу і сьвежай ігліцы.
Пад вакном – віжы, віжы – за дзьвярыма,
І карэта зь дзьверцай закратаванай
Пад’язджае, як Атыла – да Рыма,
Да сядзібы нашай абрабаванай.
А пакуль што вогнік скача ў каміне,
Футра белае – з чырвоным адценьнем,
А пакуль што любы край не загіне,
Засьцянковым створаны летуценьнем.
Срэбным колерам лісіцы загнанай –
Мае скроні... Колер зімняе буры...
Вып’ем келіхі свае, мая панна!
Шаблю продкаў не хаваюць у куфры.
|
Стары крышталь, ад часу цьмяны,
Блакітным сяйвам шафу поўніць.
Віжамі дзьверы не ўзламаны,
І зоры ўцягваюцца ў комін.
Засохлым лісьцем пахнуць кнігі.
Чытаньне пры агні – як воля.
І ў навакольлі ціха-ціха,
Таемна ціха – як ніколі.
Дрымота дыхае за крэслам
Ці сьмерць? Прыпынак ці дарога?
А сэрца стукае, як цесьля,
Зьбівае лесьвіцу да Бога.
На разуменьне спадзявацца
У гэтым сьвеце – проста слабасьць.
І мы выходзілі на пляцы,
Вучыліся дзьвярыма ляпаць.
І вось – па склепах, па маёнтках
Параспаўзлося пакаленьне.
А варта высунуцца вонкі –
Гразёй запэцкаеш каленкі.
Напалеоны і Касьцюшкі
Сядзяць у вальтэр’янскіх крэслах.
Хай сьцены і прыдбаюць вушы –
Душу маўчаньне робіць сьмелай.
Занадта ўтульна ў гэтым крэсьле,
Каб сьцюжу наклікаць праз слова.
Няхай крышталь у шафе сьвеціць –
Звычайны посуд засьцянковы.
|
Вы жылі, паненкі-шыпшыны,
На маёй пакутнай зямлі.
Ад бацькоў, багатых і слынных,
Ад партрэтаў фамільных пыльных
У бядачкі-курсісткі йшлі.
Састрыгалі цяжкія косы,
Як адвечны жаночы шлях.
Не над пяльцамі – а над прозай
Дастаеўскага і Сьпінозы
Вы сядзелі па вечарах.
Як вы верылі, як любілі!
Як за любымі йшлі ў народ!
Толькі ў дзеўках часьцей хадзілі
Ці ўміралі вы ад сухот.
І ў дзявочых танклявых пальцах
Скальпель цьвёрды быў, як душа.
Толькі ў ятрасьці пракламацый
Ды ў самоце падчас вакацый
Голас ваш цудоўны дрыжаў.
Вас цураліся нават блізкія,
І дзівіліся з вас віжы:
Што вам сілы давала выстаяць,
Польскі гонар у сэрцы вытравіць,
Беларускамі быць і жыць?
Перад вамі, бы прад сьвятымі,
На калені хочацца ўстаць.
Хоць магілы вашы забылі,
Сэрцы вашыя маладыя
На шыпшыне вясной гараць.
|
Першы сьнег над мястэчкам,
І мерзнуць званы на званіцы;
І ў маленькі маёнтак зьязджаецца шляхта на баль.
І глядзяць з-пад рукі на паненак здаля маладзіцы –
Люд мясцовы, загадкавы, просты, як белы паркаль.
Мы жывём, нібы прыхадні тут, – шляхта, кветкі-прыкрасы.
Пакаленьні зьмяняюцца – тыя ж бязродцы растуць.
Што за людзі жывуць тут? Якія тут рэчкі і краскі?
Што за песьні пяюцца? На мове якой нас клянуць?
Невядома. Бліжэй нам гэроі пагаслай Элады
Ці маркізы парыжскія, нават расейскі разбой...
І ня нам напяваюць балады пушчанскія шаты,
Абыходзіць дамы нашы лірнік з пагардай сьляпой.
Як расплоцяцца горка за гордую пыху нашчадкі,
Як завянуць яны на зямлі, што ня стала сваёй.
Выцьвітаюць, як душы, кляйнодаў старыя пячаткі,
І зьмяшаецца сьмерць назаўсёды з блакітнай крывёй...
І ляцяць над мястэчкам іскрыстыя Штрауса вальсы,
А званы на мясцовай званіцы цяжкія, як лёс.
Не заўважаць вас нават, бязродныя кветкі-прыкрасы,
У гнілой каляіне ад бедных сялянскіх калёс.
|
Прабачце, паненка, у строях шляхетных, цнатлівых,
Зь бялюткім праборам у гладкіх, як лён, валасах.
Былі вы з гасьцямі прыветнай, прыстойна-маўклівай.
І думка адна пра каханьне навейвала страх.
А мне ўжо нічога ад вас не пакінулі воды,
Імклівыя воды старой радаводнай ракі.
Спадніцы крухмальныя сталі пялюшкамі потым,
Каўнер-самавяз памяняны на лыжку мукі.
І рукі, што ўмелі задумліва клавішы лашчыць,
І крыжыкам шыць, і лацінскія кніжкі гартаць,
Пасьля навучыліся працы штодзённай, бяднячай,
І ўнукам нічога амаль не змаглі перадаць.
І я ці змагу на калені ў царкве апусьціцца
Так проста і шчыра, ці маўзеру ў вока зірнуць
І, на'т не зьбялеўшы, чужынцу шпурнуць завушніцы
І шлюбны пярсьцёнак – а годнасьці – не забяруць.
Прабачце, паненка у строгім шляхецкім убраньні.
Я ведаю – вы не такой уяўлялі мяне.
Ды нейкую сувязь пакінула неба між намі,
Таму і вісіць ваш партрэт у мяне на сьцяне,
Таму і складаюцца гэткія дзіўныя вершы,
Таму непамысна мне ў тлумных сучасных сяброў,
І дом мой заўсёды – як ціхая кутняя вежа,
І мову – адну выбіраю між роднасных моў.
|
|
Баляда пра Міхала Падабедава
|
Струны весела сьпявалі:
«Воля, шчасьце, доўгі век!»
Волю выкупіць за талент
Спадзяваўся чалавек.
«Маладосьць! – сьпявалі струны. –
Час, калі мы – каралі!»
Ды музыку ў горад тлумны
Разам зь песьняй прадалі.
Ці ў нявольнікі, ці ў госьці –
Ды чужая старана!
І натхнёнай маладосьці
Звонка лопнула струна.
Што ж далей? Няўжо за славу
Волі вольнай не здабыць?
Сёньня пан гарлае: «Брава!»
Заўтра – пра цябе забыў...
У тэатры добра плацяць,
І музыка там – прывык.
А струна былога шчасьця
Абарвалася, бы крык.
Немату душы агучыць
Толькі часу вольны рух:
Дзьве прыгожанькія ўнучкі
Скораць модны Пецярбург,
Сын калісь разбагацее.
Ты ж – нажыў грахі свае,
І струна жывой надзеі,
Як праменьчык, растае.
Што далей? Хвароба, шаты
Шклоўскіх ліп, гады журбы.
Сын – і вольны, і багаты.
Ты – прыгонны і сьляпы.
Праляцела ўсё, як вецер,
Слава высахла сьлязой.
І струну жыцьця нарэшце
Сьмерць абрэзала касой...
|
І выбраны час. І прызначана мейсца двабою.
Начышчана зброя, і коні трывожацца ўноч.
Царква атрымала даброты ад кожнага воя,
І сон не кранае жаночых спалоханых воч.
А нехта ўжо біўся ў заклад на віно і на коней,
Хто з рыцараў першы жыцьцёвую чару дап’е.
І толькі адно невядома нікому, нікому –
За што гэта рыцары жыцьці крыжуюць свае.
Над лесам – зубчастым і цёмным, як воўчая крэпасьць,
Плыве маладзік, бы турэцкая шабля, крывы.
І сьпее ахвярнасьць у душах, і гасіцца рэўнасьць,
І сон пераможна ў свае уступае правы.
Сьвятар, што на споведзі кожнаму ўпёк за гардыню,
Малітвы свае адчытаўшы, таксама заснуў.
Усё – як належыць.
І біцца павінны мужчыны,
Бо маюць радзіму, жанчыну і гордасьць – адну,
І што ім, ахопленым дзікай гульнёй самагубства,
Жыцьця непаўторнасьць і сьмерці глухая драма...
Сьпяць рыцары...
Сьняць тую самую, пэўна, спакусу,
Якая зьвяла іх,
Якой не адкрыюць імя.
|
Зноў Багемская Камора
Шле свой допіс Фердынанду:
«Пан Францыск, садоўнік новы,
Завіхаецца ня надта.
Трэба гнаць яго бяз жалю
Ці рабіць як сьлед прымусіць.
Лайдака сюды прыслалі
Нам зь якойсьці Белай Русі!»
Вулкі пражскія сьвятлеюць
Цёплым сьнегам тапаліным.
Па замеценай алеі
Сам ідзе мудрэц Скарына.
Сьнег таполевы зьнікае
На сівым яго валосьсі.
Там, у родным белым краі,
Вецер пух таксама носіць...
Пан садоўнік, столькі сілаў
Ты ахвяраваў асьвеце,
Каб зрабіўся іх магілай
Каралеўскі сад – і вецер.
Бібліі жывое цела
Разрывае поп рукамі...
Пан садоўнік, ты пасеяў
Зерне на сьцюдзёны камень...
І твае гараць усходы
У кастрах Масквы і Вільні,
Бо над Захадам і Ўсходам
Нецярпімасьць – бог адзіны.
Пан садоўнік, пан Скарына
Па алеях саду крочыць.
Цёплым сьнегам тапаліным
Засыпае вецер вочы...
А Багемская Камора
Крэхча, грошы лічыць, піша,
Піша пра беларусіна,
Што садоўнік ён няўвішны.
А Багемская Камора
Хоча ягад размаітых...
...І ляціць на чэшскі горад
З Русі – попел белы літар.
|
воля выбару
застаюся ў раі
зьмей прыніжана адпаўзае
каменьні што склалі б Вавілонскую вежу
рассыпаныя па бездакорным Сусьвеце
ніводзін зь іх не падымецца на Авеля
таму што не народзіцца
ні ахвяра ні забойца
толькі я
буду спатыкацца
аб нямыя бясформенныя глыжы
занадта паслухмяная
нават для таго
каб прыбраць іх з дарогі
|
Агні гараць на вежах. Вораг блізка.
Бывай, мой дружа! Нам не адстаяць
Ні дом, дзе мы гайдаліся ў калысках,
Ні храм, дзе нас хацелі адпяваць.
І колькі ні стаяць на гэтых сьценах,
Зруйнуюць іх. Дарэмна ты – гэрой,
Бо ціха выпаўзае здрада зь ценю
У час, калі патрэбны кожны вой.
Зруйнуюцца, згараць метал і дрэва,
Камень і шкло... Што застанецца нам?
Але што – сьцены? Горад стане гневам,
І сэрцам стане зруйнаваны храм.
І мы і ў гэтым сьвеце, і ў наступны
Ідзём з любоўю да зямлі сваёй.
Гараць агні на вежах недаступных
Душы тваёй, душы маёй жывой.
|
Наперадзе – вецер.
За ветрам – жытло,
Якое ніколі цябе не спазнае.
Аднойчы прыходзіць у сэрца цяпло –
І сувязь з утульнымі сьценамі тае.
Ідзе не па сьцежках – па сьпевах ідзе
Аматар, бы кветкі,
зьбіраць калыханкі.
І лёс у сьпявучай купальскай вадзе
Вянком залацістым сплывае ў сьвітанак,
І коціцца сонцам
над пылам двароў,
І песьню –
сьвятую і вечную – будзіць...
...І мова – чужая,
пад ціскам вятроў
Кладзецца на запіс –
як глеба на грудзі.
|
Ой, калядачкі, вярніцеся...
#З народнай песьні
Надыходзяць Каляды,
і зоры вышэюць уноч.
Адыходзяць у цемру сябры выпадковых
расстаньняў.
Надыходзяць Каляды.
А песень ня будзе ізноў.
Мы закруцім пласьцінкі –
і ў музыцы дробнай
растанем.
Надыходзяць Каляды.
Мой горад зьнямелы сьцямнеў.
Нашы рукі халодныя цягнуцца да батарэі.
Заляцеўшы ў прыціхлы наш горад,
крутыя завеі
Мне сьпяваюць калядкі,
сьпяваюць,
сьпяваюць у сьне.
Зноў у сьвеце Каляды.
І месяц працягла зьвініць,
Як заслонка ў пакінутай,
выстылай,
выдзьмутай печы.
Глуха – звонкай калядкай
няма нас каму пабудзіць:
«Ды ці дома сам пан гаспадар?
Сьвяты вечар!»
|
У дзень нараджэньня дарогі трава пад нагой памірае
І гасьне кароўка божая пад колам, нібы сьляза.
І нават Пан Бог гаворыць: «Хай сёньня сам выбірае
Мой раб напрамак да сьмерці, што воляй сваёй назваў».
У дзень нараджэньня дарогі дрыжаць нябачныя зоры:
Якой давядзецца згаснуць, якую возьмуць з сабой
Заместа лампады людзі, што мовай зьвяроў гавораць,
Што мовай дажджоў гавораць і зброі мовай нямой.
У дзень нараджэньня дарогі дзівяцца лёзныя людзі,
Адкуль раз-пораз зьлятае пад ногі крылаты цень?
А гэта крыжоў прадвесьце, што ўздоўж дарогі збудуюць,
І душы раскрыжаваных, ненароджаных 'шчэ людзей.
У дзень нараджэньня дарогі ніхто прадказаць ня можа
Дабра і зла суадносіны, што ў час народзіць яна.
А людзі стамлёна тупаюць, бяздомныя ў доме Божым,
І топчуць траву высокую, і лёс вырашаюць наш.
|
На маёй дарозе – толькі сьнег,
Над маёй дарогай – толькі Бог.
Пакідаю свой самотны сьлед.
Кожны крок – нібы цераз парог.
А вакол – краіна ціха сьпіць,
Ціха замятае сьлед зіма.
І на прыдарожныя слупы
Нават ліхтароў у нас няма.
Цёмна – толькі ветаха сьвятло
Беднае, як бедны гэты край.
І сьляды пагоні замяло
На дарозе ў пекла – альбо ў рай.
|
Забыць Венэцыю.
А заадно – і Рым.
І Дрэздэн, і Верону, і Варшаву.
Ёсьць толькі неба, шэрае, як дым,
Над горадам, зь якога не зьязджаюць.
Хто выдумаў –
не акуеш душы?
І на яе ланцуг знайсьці ня цяжка.
І тут таксама можна добра жыць
Між комінам, і сьметнікам, і пляшкай.
Вось толькі – пра Венэцыю...
Пра сон,
Пра мора, сьмерць ад пацалунку мора,
Пра вітражы гатычныя акон,
Каменных львоў
і брукаваны дворык –
Забыць... Забыцца...
Што Гекуба – нам?
Што мы – Гекубе?
Гамлеты бяз трона.
Квадратныя вітрыны нашых крам
Цямней і таямнічай водаў Роны.
Нібы гандола, месяц праплыве,
Мой човен залаты, маё чаканьне.
І ліст асеньні на сухой траве
Зблісьне тужліва
маскай карнавальнай...
Забыць Венэцыю.
|
Як лёс, шалее завіруха –
Аж сьлёзы высьпелі ў вачах.
Вандроўнік, бачыш?
Да прытулку
Табе агеньчык меціць шлях.
Не, нездарма міргала сьвечка!
Пашана хаце – добры госьць!
Заходзь, вандроўны чалавеча,
І ў бесьсьмяротнасьць уваходзь!
На Белай Русі – век завеі.
Зацішка нам не прычакаць.
Галота казкай сэрца грэе.
Дазвольце казку распачаць.
Эх, браце!
Часу сьнег няўмольны
Засыпле ўсё – і тут, і там.
На Белай Русі – белым полем
Застацца вам, застацца нам.
І тое, што цяпер гаворыш,
Чужою мовай замяце...
А ты запісвай – пра паморак,
Пра лесуна і пра чарцей...
Нас тут сагнала завіруха,
І ў нас ёсьць келіх – і агонь,
І сьвечка на акне варушыць
Сваю маленькую далонь,
І новы госьць ужо ля брамы,
Прыйшоў на ласку і цяпло...
...І Беларусь плыве над намі –
Завеі белае крыло.
|
прачынаецца травень нібыта бяскрылы анёл
пазірае ўначы белай квеценьню ціхіх каштанаў
хутка сэрца трымціць, быццам спыніцца хутка яно
у пагоні за тым, што здалося навечна прыдбаным.
на скрыжалях маіх высякаюцца толькі крыжы,
на далонях маіх засталіся адны скрыжаваньні
я жыву між агнёў толькі каты вакол і віжы
атлусьцелыя судзьдзі мой боль – гэта іх апраўданьні
падымаецца травень зялёнаю птушкаю ўверх
я на крылах яго адлятаю ад гэтай Гаморы
быць сабою – пакута і грэх я бяру гэты грэх
і ад сьвечак каштанаў ляжыць як нябожчык мой горад
|
Праходжу праз калючыя кусты,
Нібы няма дарогі недзе побач.
Я ўсё згубіла... Куфар мой пусты.
Ёсьць толькі боль і горыч, горыч, горыч...
Ды хто сказаў, што трэба лёгка жыць,
Хто сьцьвердзіў – мы народжаны для шчасьця?
Няма мне нават сьцежкі... Толькі пыл
Чужых дарог часамі вочы засьціць.
Крывавы сьлед мой – быццам лябірынт,
Але ж пакрочаць і за мной калісьці...
Таму шыпы зрываю, як дары,
І даланёй лязо згінаю лісьця,
Каб зраніліся меней за мяне
Завабленыя пошукамі вежы...
Калі ж ніхто ня пойдзе? Не – дык не...
Мая сьцяжынка мне адной належыць.
|
#1
На фоне Эўропы здымаецца пані Людміла.
Касьцёлы працягваюць небу цагляныя пальцы.
Цячэ брукаванка, як рэчка, – і пані бясьсіла
Зусім патанула ў марэньнях на прывідным пляцы.
Ёй Белая Дама паказвае міну мінаньня,
А дзіўны мастак падысьці не рашаецца нават.
І ў небе Эўропы разьвеяны прывід каханьня,
І ў цёмнай кавярні другім наліваецца кава.
На фоне Эўропы так добра чагосьці пазбыцца,
Напрыклад, віны за бязьвінную прагу спакою.
Цячэ брукаванка пад колы маёй калясьніцы,
І я адплываю на хвалях зямных лістабою.
#2
Вавель, Вавель... Рэха Вавілона.
Камні вавілонскія ў траве.
Металёвы цмок глядзіць з адхону,
Неба па-над вежамі плыве.
Сутарэньні – цені павуціньня.
Сьцены – увасобленыя сны.
І кароль з патрэсканай карціны
Пазірае, быццам сон сьцяны.
Я між гэтых сьценаў прарастаю
Дзікім глогам – каб вярнуцца зноў
У касьцёл, які ў сабе хавае
Каралёў, паэтаў, ваяроў.
Я жыву між ценяў – і карцінаў,
І дамоў вяртацца – сэнс малы.
Заплятае сьцены павуціньне,
Быццам Боны Сфорцы позірк злы.
#3
Паэт і кароль у касьцёле адным пахаваны.
Іх веліч зямная зраўнялася чарай нябёснай.
І срэбныя сэрцы ў капліцы Нябёснае Панны –
Ахвяры за вершы або за жаўнерскія лёсы.
Жыве ў сутарэньнях сугуччаў халоднае рэха.
А зброя зьвінела дарэмна, бо гукі расталі.
Па горадзе сёньня блукаюць паэты, і сьнегам
Замецены сьцежкі гэрояў забытае славы.
Ні вершаў, ні зброі ня выбраў засьнежаны горад
У вечным двубоі зь нябытам; ён – рыцар каменьня;
І ноч над касьцёлам глыбокая, нібы пячора,
І сьпяць у касьцёле радзімы далёкія цені.
#4
Гатэль «Залатая ружа» мяне ня прыме ніколі.
Пакоі яго для іншых люляюць меднае рэха.
Марэньне маё вандруе, а я застаюся ў полі,
Дзе воўк выпівае Сьвіслач
І сьнег, нібы сьмерць, на стрэхах.
Гатэль «Залатая ружа» купцам засьцілае ложкі.
Сядзіць вандроўны паэта на ганку, нібы на пласе.
А я застаюся ў лютым, між Нёмнам, Дняпром і Сожам,
І места маё спаўзае ў вясну ільдзяною масай.
Але – па далёкіх вулках у панцыры брукаванкі
Душа мая ўсё вандруе, плыве ад вежы да вежы.
Гатэль «Залатая ружа».
Паэт на каменным ганку.
Над Вавелем Зорны Возьнік.
Лёд існасьці пальцы рэжа.
|
Усё жыцьцё за прывідам ісьці,
За сьветлай кропкай у канцы тунэля,
Між іншымі, прарослымі ў жыцьці,
Як дрэвы – у каменныя панэлі.
Лістом сарваным, дзікім птушанём,
Што пачакаць ня хоча дужых крылаў,
Ляцець – за небасхілам, за агнём,
І ўпасьці на шляху сваім бясьсіла.
Ані гнязда, ні каранёў тугіх...
Ты – вартая шкадобы, ты – дзівачка...
А да сьвятла імкнецца кожны ўздых,
І цемры навакольнае ня бачна.
|
Драздовіч хадзіў па палях тваіх цёмных, Айчына,
І падалі зоры, і Папараць-кветка палала,
І Чорная Плачка, найлепшая ў сьвеце жанчына,
Над ім нахілялася, ціха яго цалавала.
Хадзіў Караткевіч па цёмных палях Беларусі.
І з кожнай крыніцы ўсплывала маленькая зьнічка,
І заяц сьмяяўся, былі туманы як абрусы,
І проста па іх каралеўскі скакаў паляўнічы.
Хадзіў Ермаловіч сьцяжынкамі цёмнымі краю.
І над курганамі ўставалі харугвы на золку,
І племя радзімічаў князь у ладзьдзі адпраўляўся
Да зыркіх Плеядаў, да самага сонцава вока.
Мы ходзім штодня па дарогах абранай краіны.
Мы ходзім, нібыта балотны агеньчык сьлізгае.
І падае ў нашы далоні ліст вузкі асіны,
І чорная поўня, як вока чужое, міргае.
|
Ня згасьні, мой вогнік далёкі-далёкі,
У сіняй імгле сакавіцкай начы.
Трывожна блішчыш, як сьлязінка на воку,
І мне свой спакой не даеш зьберагчы.
Напэўна, так трэба – каб вабіла нешта
У далеч, у цемру, у холад і дождж,
Каб вечна вандроўнічаў Сын Чалавечы,
А Маці шаптала: «З дарогі ня збоч...»
Ня згасьні, мой вогнік, жывая лампада.
Вось-вось прыадчыняцца дзьверы мае
І сонную ноч Гефсіманскага саду
Магутнае сонца Нядзелі заб’е.
|
Чаго баяцца мне?
Агню, вады, дарогі?
Карысьлівых людзей ці ўласнае душы?
На полі залатым прачнуся перад Богам,
Ня помнячы, за што мне не далі дажыць.
Вось так і прыбягу на бераг свой высокі,
Жыцьцёвай мітусьні стаптаўшы дываны.
І ўніз штурхнуць мяне
агонь, вада, дарога,
Рукамі землякоў – бяспамятных, нямых.
|
|
Непераможаныя
|
|
Інсургенцкая песьня
|
У напрамку месяца, у напрамку пушчы
Нашы коні рушылі, паляцелі душы.
У напрамку вогнішчаў, паўдзікунскіх жыцьцяў,
Зор, на небе вышытых залачонай біцьцю.
Што мадзець ды бегаць нам ад служакаў царскіх?
Мы – аскепкі вольнасьці нездабытай, наскай.
Што нам, белым русічам, у чужыне – слава?
Пушча будзе – бацька нам, маці і дзяржава.
Хай гайдае вісельня галавой пустою.
Едзем мы да Месяца ды па першастою.
Не загіне гонар наш, край ніхто ня зганіць,
Покуль волі вастравы ёсьць – а зь імі памяць.
У напрамку Месяца, у напрамку волі
Нашы коні рушылі хутка, як ніколі.
|
Ад Ільвіных варот засталіся адны камяні.
На разбураных вежах запальвае золак агні.
На памерлае царства ўспаўзае пустэльны пясок.
Ды чарговы вандроўнік ня сьцішвае стомлены крок.
Праз вароты Ільвіныя, кажуць паданьні, ідзе
Запаветная сьцежка ў забраны зялёны Эдэм.
Царства мёртвых схавае старанна сухія сьляды.
Празь яго аніхто не дайшоў да жывое вады,
Бо ніхто не паверыў, што ў неба працягнуты шлях.
І чарговы вандроўнік з малітвай на чорных губах
Крочыць сьцежкай памерлых між пашчаў каменных ільвоў,
І на прывідных вежах агні загараюцца зноў.
|
Ісус, напоўнены Духам Сьвятым,
вярнуўся ад Іардана і паведзены быў
Духам у пустыню...
Ад сонца зрабіліся мутна-барвовымі вочы,
І ў роце сасьмяглым жарства, і жарства ў валасах.
Дарога праз пустку ніколі, ніколі ня збочыць,
Таму што нікуды ня збочыш у гэтых пясках.
Пад гэтым бязьлітасным, вечна бязвоблачным небам
Калісьці Настаўнік вялікі іспыт свой трымаў,
Сьвятлом і любоўю спазнаўшы нябеснага хлеба,
І боскасьць ягоную пустка прызнала сама,
Бо там, дзе ступаў Ён, крыніцы жывыя трапечуць,
На мейсцы, бясплодным калісьці, квітнее мігдал,
Там сэрца ўсяго, што шукае наш род чалавечы,
Куточак Эдэма, або таямнічы Грааль.
Пра гэта сказалі нам раны старых палімпсестаў,
Паданьні вандроўных плямёнаў і прага душы.
Настаўнік пайшоў – і схавалі сьвятарнае мейсца
Зайздросныя дэманы ў самай пагубнай глушы.
Але ў масянжовых бутэльках пакуль што пляскоча
Апошні глыток – і яшчэ не адмераны шлях,
І неба глядзіць нам амаль што спагадліва ў вочы,
І пальмы далёкія лена шумяць у прасьцяг.
Настаўнік!
Сьляды твае ў гэтым распаленым пекле
Мы знойдзем – і там непрытомна ўпадзём на траву
І неба спасьцігнем ці раны загоім на целе
Ці проста малітву прашэпчам у славу Тваю.
1990
|
Старасвецкія прарокі не пабачылі Месіі.
Зоры ссыпаліся ў попел на ахвярнікі дарог.
І скруцілася змяёю, што кусае хвост бяссіла,
Зло, якое спарадзілі, свята верачы ў дабро.
Не пазналі нашу мару – бо ў рыззі, не ў аксаміце.
Не пазналі – не на троне, басанож – не на кані.
Не пазналі – не маліце, аб інакшай – не маліце.
І ахвяры не паліце на згасаючым агні.
На нябёснай калясніцы наша вечнасць адлятае.
На жалезнай калясніцы высіцца зямны ўладар.
А свайго выратаваўцу зноў ніхто не распазнае
На сцяжынцы прыдарожнай, у падранай рызе мар.
|
Дом зачынены. Вазок стаіць ля брамы.
У гародчыку крывавыя вяргіні.
Дрэмле край прыўкрасных рыцараў і дамаў,
Дрэмле край халопаў, здраднікаў і злыдняў.
Па пялёстках і па страчаных марэньнях,
У апошні раз – між родных краявідаў.
Любы край, тваё змарнуецца каменьне,
Назапашанае, каб мяне закідаць.
Крылы складзены на дне маёй валізы.
Ці чужое неба іх напоўніць ветрам?
Клёна ліст ляціць, нібы краёчак рызы.
Ды ніхто яго не пацалуе зь верай.
|
Сьляды спараджаюць сьляды – і спародзяць дарогу.
Мы рушым па ёй, адпачынак адклаўшы на потым.
Мы – цені дарогі. І мы не сустрэнем нікога.
Бо наша дарога замкнёная ў кола заўсёды.
А я прыпыняюся. Што мне лавіць? Толькі вецер.
А ён без таго прылятае ў абдоймы і плача.
Ня варта сьпяшацца. Цікавага столькі на сьвеце,
Абапал дарогі, чаго мы ня чуем, ня бачым.
Стамлёна прысяду на ўскрайку сваёй каляіны.
Няхай праплываюць аблокі, трава вырастае.
Хай міма імчаць кавалькады, карэты, машыны...
Я вырвуся з кола – нібыта з ваўчынае зграі.
|
Дарогай залатой – праз восень, поле, неба.
Дарогай залатой – да храмаў залатых.
А золата душы яшчэ ачысьціць трэба
Ад пылу мітусьні, ад пожадаў сваіх.
Дарогай залатой – да храмаў белых-белых.
Між могілкаў старых, між небам і зямлёй.
Там грэшная душа, там стомленае цела
Спазнаюць цішыню, спазнаюць супакой.
Дарогай залатой імкнуць да храмаў людзі.
І ў ходнікі надзей сплятаюцца сьляды.
І золата лістоў не памірае ў брудзе,
А сонцу аддае свой колер залаты.
|
З абжытага мейсца зрывацца цяжэй і цяжэй –
Гады, што карэньні,
зь зямлёй замацоўваюць роднасьць.
Але забівае ўсе вокны накрыж Неабходнасьць –
За родную хату усё-ткі жыцьцё даражэй.
Таму – абжывайся, як можаш, на мейсцы другім,
У садзе зарослым змайструй, як і дома, арэлі...
А можа, ты, прыхадзень, мейсца чужое заселіш
І будуць з-за плота паказваць табе кулакі?
...Прыходзяць паштоўкі – закрэсьлены адрас стары...
Ты мовіш і мовіш у кожнай размове: «Там, дома...»
...У садзе, што твой папярэднік садзіў незнаёмы,
Пагасьлі, сініцамі сталі твае сьнегіры.
|
Хай нікому больш і ніколі
не спатрэбяцца барэльефы,
мармуровыя рукі німфаў
і Мадоннаў сумныя вочы.
Хай ніколі ніхто ня кіне
нават самай дробнай манеткі
ў чашу выцьвілую фантана –
сын фіялкі і сын п’яўкі
сьпяць аднолькава моцна ў небе.
Разбураецца храм стагодзьдзя.
Вавілонскую вежу зараз
мы будуем ня ўверх, а ўніз –
у пачварныя сутарэньні,
за паверхам паверх – у цемру,
па сьпіралі з бэтонных плітаў.
Пераблытаны рай і пекла,
пераблытаны лёс і грэх.
|
Шлях пясчаны, пыльны, доўгі.
І царква каля дарогі,
У якой ня бралі шлюбаў –
Адпявалі самагубаў.
Шлях пясчаны, звон і вецер.
Ты куды ідзеш, паэце?
Перапеў пра ўсё, што ведаў,
Быў паэтам між паэтаў.
Стаў шукаць сябе ці Бога –
І вакол цябе – нікога.
Толькі шлях пясчаны, доўгі.
І царква каля дарогі,
Толькі сьпісаныя сшыткі
Ды дарэмна лёс пражыты.
|
Па дарогах радасьці зямной
Я дарэмна пазьбівала ногі.
Толькі вораг добры быў са мной,
А сябры ў сяброў гулялі толькі.
Што ж, прымаю правілы гульні.
Толькі вось якая незадача –
Выпадковай ласкай падмані –
І душа, усьцешаная, плача.
І дарэмна розум важыць фальш,
І да дна відаць падману прорву.
Ад самоты сьлепне розум наш
І на веру ўсе ўспрымае словы.
І нашто мне ведаць, Божа мой,
Хто кідае мне ў сьпіну каменьне?
Па дарозе горычы зямной
Радасьці нясу і летуценьні.
|
Разьдзьмуў у верасе жарынкі вецер.
Як зоры, зьзяюць сэрцайкі шыпшын.
Ідзём, ідзём, адзіныя на сьвеце,
Хто вечны адпачынак заслужыў.
Нас не прыпыняць ні кілімы кветак,
Ні колкае кустоўе, ні дажджы.
Сьвятло сьляпое прасявае вецер
На шлях і прыдарожныя крыжы.
Мы – пілігрымы.
Ад сьвятой мясьціны
І да сьвятой мясьціны цягнем шлях.
Мы быць жывою ніткаю павінны,
Што вераю зьнітоўвае прасьцяг.
Прыпынімся – расколіна ў сусьвеце
Зьмяёй паміж людзямі прабяжыць.
І мы ідзём, пакуль сьпявае вецер,
Пакуль магчыма паміраць і жыць.
І што з таго, што ў Бога на далоні
Ня сьвятасьць наша – пачуцьцё віны.
Бо мы ідзём, і дождж ліе халодны
Праз нашы недагледжаныя сны.
|
Ты не пяройдзеш гэтага маста,
Таму што выбраць свой ня ў змозе бераг.
І там, і тут – халодная слата,
І там, і тут – ніхто табе ня верыць.
І, можа быць, зусім ня варта жыць,
Калі няма прытулку і спатолі.
А пад мастом вада бяжыць, бяжыць
І цягне ў вір, дзе больш ня будзе болю.
Вада бяжыць – і хмары ўсё плывуць,
І хісткія парэнчы не трымаюць.
Над безданьню – мой дом, дзе я жыву,
І мейсца ў сьвеце іншага ня маю.
Між берагамі – быццам на крыжы –
Расьцягнуты, навек прымацаваны.
Каб там і тут – з надзеяю жылі:
Два берагі ў душы маёй зьяднаны.
|
Зь нікуды – у нікуды мой цягнік,
Ляцяць травой парослыя адхоны.
Манеты лічыць бледны праваднік,
Яго калісьці клікалі Харонам.
Важдацца з чоўнам – старасьвецкі міф.
Куды прасьцей – цягнік, вагоны, рэйкі.
Жыцьцё па-за жалезнымі дзьвярмі
Да хваль марскіх свае зганяе рэкі.
Забудуся на цёмныя віры
У бездані, у вогненным бязьмежжы.
І коціцца каменьнямі з гары
Мной збудаваная калісьці вежа.
|
Беларусь! Душы маёй калыска!
Возера лілейнага сьвятла!
Да сваёй загубы гэтак блізка
Ты яшчэ ніколі не была.
І адвары доктара Скарыны
Праліліся ў чэзлую траву.
Па нябёснай прывіднай сьцяжыне
Пакідае доктар Беларусь.
І за ім ідзе да зор Завальня,
Сьвечку захінае даланёй.
Даганяе човен старадаўні,
Што з Палесься ўзяты вышынёй.
«Нешта Продкаў Шлях аж сьлепіць вока», –
Зьдзівіцца забыты дзецьмі дзед.
І душа старэчая з палёгкай
Адляціць за позіркам усьлед.
А сьцяжына белая танчэе,
І па ёй – як па лязе ў жыцьці –
Ўсьмешлівы апостал Караткевіч
З вогненнай вадой нясе пацір.
Шлях растаў – і велічныя цені
Па-за нашым позіркам плывуць.
Дождж пайшоў.
Ці сьмерць, ці блаславеньне
Кроплі срэбнавокія нясуць?
|
Сьпяшайся, любы!
Зарыва ў акне –
Сьцякаюць зоры! –
плавяцца нябёсы.
І праступаюць
плямы на сьцяне,
І ў Маці на іконе
сьвецяць сьлёзы.
Сьпяшайся, любы!
Вершнікі плывуць –
О цуд! –
над вострымі зубамі лесу,
І месяц долу
хіліць галаву.
Я чую
нашых слаўных продкаў
песьню.
Сьпяшайся, любы!
На крывавы сон,
На рэчаіснасьць,
горшую за блёкат,
Бо разгайдаўся
нашых продкаў звон,
І гук яго
плыве-ляціць высока.
Сьпяшайся, любы!
Ля варот –
бяда,
Бяда – і доўг.
І доўг – і сьмерць, магчыма.
Сьпяшайся!
У цябе, каханы, там –
Я і Радзіма
будзем за плячыма.
|
Ты гасіш сьвечку на акне,
І ноч заходзіць у кватэру.
Але ня чорнаю – а шэрай,
Нібы пясок і бруд на дне.
Ні таямніцы, ні таго
Сьляпога жаху сутарэньня,
Што сьмерць даруе ці натхненьне.
Сьвет пазалочаных багоў...
Няма самоты ў цішыні,
У белі сьнегу – нават ноччу.
І падарожнік крочыць, крочыць
Туды, дзе цьмяныя агні
Маленькіх хат, бясплённай працы.
І сьвечцы больш не загарацца.
|
Сняжынка апошняга верша далонь апякла.
Руку не падняць –
бо руцэ не хапае крыла.
Бясснежнай зімою адны толькі казкі наўме.
Сняжынка растала,
і скончыўся час для мяне.
Гадзіннік працэджвае светла-ружовы пясок.
Крыла не прыўзняць –
бо яму не хапае аблок.
А неба... Ці ёсць яно, неба, за хмарай чужой?
Сняжынка растала.
Затое настаў супакой.
|
|
На скрыжаваньні лёсаў і падзеяў
|
|
Вянок санэтаў
|
1
На скрыжаваньні лёсаў і падзеяў,
Пакуль не дасягнуў нічога сам,
Так хочацца ўвайсьці ў багаты храм.
Ня талент правядзе – дык дабрадзеі.
Але радкі ад мітусьні радзеюць,
Са шчырасьцю зьнікае зь іх жыцьцё.
Пісьменьнік – голас Божы, не акцёр.
Прарок, які самотай сушыць цела.
І вось ты – лішні чалавек на сьвяце.
Вялікі горад – і высока падаць.
І тых, хто адвярнуўся, – не кляні.
Тут, дзе ніжэюць і вышэюць лёсы,
Дзе толькі сорам і п’яныя сьлёзы, –
Не збудаваць нам Храма цішыні.
2
Не збудаваць нам Храма цішыні
Тут, дзе на стрэл адказваюць плакатам,
Дзе вязьню нават не патрэбны краты,
Дзе вершалін ня бачаць карані.
Таму – пагардай слабасьць захіні.
Ёсьць таямніца здрады – жах салодкі,
Прад тым, хто на расьпяцьцях і паштоўках
У продажы ізноў – дзе ні зірні.
Любыя ўчынкі і падзеі – цені,
Якім так лёгка надаваць адценьні.
І будзе верным той, хто ўсім маніў.
І плёскаецца мора з назвай «жыцьці».
І высыхаюць кроплі на граніце.
Як хвалі, з шумам адплываюць дні.
3
Як хвалі, з шумам адплываюць дні.
Так лёгка плыннай іх паддацца волі.
І цёплы край, дзе не бываў ніколі,
Пяском прысыпле непатрэбны німб.
І дабрабытам цешыцца адным
Тваёй душы ня хопіць, каб сьвяціцца.
Эўропы чыстай яркія сталіцы
Не нагадаюць нашы камяні.
Ці ўратаваў каго капрызны шлях
Па сонечных палянах і садах,
Якія Бог спрадвек няроўна дзеле?
Бурштын ня капне кропелькай смалы.
Лісты – ня стрэчы, гмах – не купалы.
Сустрэцца ў моры – танная надзея.
4
Сустрэцца ў моры – танная надзея.
Лёс не судзіў дарогі нам адной.
На новым скрыжаваньні прада мной
Храм іншы ў неба купалам сьвяцее.
Перамагла, як і заўжды, ідэя,
Абстракцыя – над грэшным пачуцьцём.
І сонца заплыло ў нябёсны дом,
Ды нават сонца рознае нас грэе.
Дзьве мовы не зьліваюцца ў адну.
Хто так сказаў – той збудаваў сьцяну,
Але было ў тым ісьціны імгненьне.
Я бласлаўляю ўсё, што не было.
І на цябе гляджу, нібы праз шкло, –
У гэтым існаваньні мы – як цені.
5
У гэтым існаваньні мы – як цені.
Нашто ж яшчэ імкнуцца да аблок?
Дарогі – гэта вецер ды пясок,
Вандроўнік – гэта боль ды летуценьні.
Ад грэшнай сцэны да нябёснай сцэны
Расьсьцелены кілім бясплотных мар.
Няма тут роляў катаў і ахвяр,
Але й няма раптоўнага натхненьня.
І хто слабы прад бедамі зямнымі,
Ня трэба й небу з крыўдамі сваімі.
І, як ні прагні золкай вышыні,
Мы – цені тут. Ды ценяў не бывае,
Калі іх нехта ўніз не адкідае
Пры нейкім недаступным нам агні.
6
Пры нейкім недаступным нам агні
Згараюць і зьнікаюць нашы лёсы.
Паэзія – душа, а людзі – проза,
І шчасьце не прыходзіць дзень пры дні.
Твой раб былы на вараным кані
Праехаў міма ў княжацкіх уборах
І на цябе зірнуў, як вечны вораг, –
І сябар твой схіліўся перад ім.
Калі дарога, на якой паўстала,
Ты прымеш за прыступку п’едэстала
І назаўсёды спынісься – зірні:
Ты – толькі цень на сонечнай дарозе.
Паэзія ў жыцьці, у сьмерці – проза.
Быць часткай ночы – Божа, барані.
7
Быць часткай ночы – Божа, барані.
Але ў яе таксама нешта вабіць.
Ці яблык Евы, ці былая памяць,
Ці кінутыя ў сьпіну камяні.
Але, як дню сьвятому ні мані –
Яго таксама ёсьць табе часьцінка,
У прысаку – апошняя жарынка,
На мерзлым полі – зерне дабрыні.
А можа, ноч – твой рамантычны флёр,
І ты – ня вецер пекла, а актор,
І плёткі заплятаюцца дарэмна.
Хай будзе на шляху тваім сьвятло!
Ноч ахіне заваблівым крылом,
Сьвітаньне ж паглыне нас, як марэньне.
8
Сьвітаньне ж паглыне нас, як марэньне.
А сьлёзы – застаюцца на зямлі.
Разьбітыя да трэсак караблі
Ня помняць пра зямное прыцягненьне.
Нам гонар не дае згінаць калені
На'т перад Богам – толькі ў Судны час.
Але ўсё роўна там прымаюць нас,
Дзе больш няма ні добрых і ні дрэнных.
Прад зоркаю Палын ахвярнік прагны
Штодня прымае шчодры дар Арахны,
І праступае на каменьнях соль.
Ты ўжо шчасьлівы. Мы яшчэ зацята
Шукаем то выйсьця, то вінаватых,
Растаць у сонцы – што за сьветлы боль!
9
Растаць у сонцы – што за сьветлы боль!
Ды сонца можа быць чужым і здрадным.
Нікому вечны вучань не прыдатны.
Ягоны шлях – Багрыма жырандоль.
Быць вучнем – найспакусная зь няволь,
Але хто не ўцякаў – ня бачыў крылаў.
А кветкі ля клясычнае магілы
У зносінах з натхненьнем – не пароль.
Нашто ж шпурляць каменьні ўсьлед ідучым?
Зрабіўся сонцам – цень, забыты вучань.
Што зробіш? Неба вольнае – ня столь.
І дастанецца кожнаму дарога.
Магчыма, нешта ў гэтым не ад Бога,
Ды кожны на шляхах сваіх – кароль.
10
Ды кожны на шляхах сваіх – кароль.
Няхай парваны плашч ня грэе плечы,
Ёсьць небасхіл і гонар чалавечы,
Няма – Радзімы. Толькі дождж і золь.
Ды голас ветру, нізкі, як бемоль,
І цяжар непатрэбных сэрцу ведаў.
І плён твой будзе – як халодны ветах,
А мне – ісьці ў сьвітанак мой дазволь.
Чужым народам непатрэбны ты,
Свайго – ня п’еш крынічнае вады
І ўжо яму таксама не належыш.
Не зразумеў нічога ты, бядак.
Ды Бог судзіў. А значыць – будзе так,
Не вінавачу ні сьвятых, ні грэшных.
11
Не вінавачу ні сьвятых, ні грэшных.
Няма тут судзьдзяў – і суда няма,
І ты свой шлях разьмеціла сама
І ні ад кога болей не залежыш.
Як хочацца прыйсьці да славы першай,
Няхай ахвяраваўшы ўсё і ўсіх,
Але самота – пыл дарог тваіх,
І сьвет бяз Бога – у замкнёных межах.
Мы верылі, што сьвет – у нашых душах,
І пераможа здольны, а ня дужы,
І ў кожнай Папялушкі будзе баль.
Цяпер жыцьцё нас досыць павучыла.
Ня крыўджуся на стомленыя крылы –
Я толькі помню, толькі пешчу жаль.
12
Я толькі помню, толькі пешчу жаль
І, можа, гэтым неяк выкупляю
Стварэньне адасобленага раю,
Празрыстага, біткога, як крышталь.
Вучылі вы нацягнуты паркаль
У зьлепак узрушэньня, сьвята фарбаў
Пераўтвараць – як у царэўну – жабу.
І назаўжды захоўваць творцы пал.
Пасьля вучылі многія і многа.
Хаця здабыткі ўсе мае – ад Бога,
Але карцін дзіцячых пастараль
Мне грэе сэрца чыстым успамінам.
І я ў сабе замкнуцца не павінна,
І прышласьць прада мною – як Грааль.
13
І прышласьць прада мною – як Грааль,
І ў тым, што адышло, сьвятла хапала.
На першую прыступку п’едэстала
Ледзь прыўзьняла выпадку магістраль,
А позіркі былі ўжо быццам сталь
Ад гонару, выключнасьці і веры.
Якім жа звыклы сьвет падаўся шэрым!
Ды шакаладным стаўся наш мэдаль.
Але спазналі першы водбліск зор.
І дзіўны старажытны мовы ўзор,
І вольнае паэзіі бязьмежжа.
Няхай было ўсё гэта толькі сном –
Ды быў, як рай, стары драўляны дом,
І неба – быццам камні Белавежы.
14
І неба – быццам камні Белавежы.
І зоры – быццам сьвечкі ў цішыні
Яе байніцаў. Подых свой стаі –
Пачуеш, як далёкі скача вершнік.
Нас аб’яднала неба, а ня вершы.
Зайздросьнікам яго не зачарніць.
Калі душа аднолькава баліць –
Важней, чым разам радасна сьмяесься.
Навуку жыць і прабачаць спрадвек
З пакутамі прыўлашчваў чалавек.
А мы – адразу шчасьця захацелі.
Ды – як бы цяжка ні было далей,
Мы – удваіх, і можна ацалець
На скрыжаваньнях лёсаў і падзеяў.
15
На скрыжаваньні лёсаў і падзеяў
Не збудаваць нам Храму цішыні.
Як хвалі, з шумам адплываюць дні,
Сустрэцца ў моры – танная надзея.
У гэтым існаваньні мы – як цені
Пры нейкім недаступным нам агні.
Быць часткай ночы – Божа, барані.
Сьвітаньне ж паглыне нас, як марэньне.
Растаць у сонцы – што за сьветлы боль!
Ды кожны на шляхах сваіх кароль,
Не вінавачу ні сьвятых, ні грэшных.
Я толькі помню, толькі пешчу жаль,
І прышласьць прада мною – як Грааль.
І неба – быццам камні Белавежы.
1988
|
|
Баляда пра драўлянага Хрыста
|
На Беларусі Бог жыве...
#У. Караткевіч
На той зямлі, дзе столькі крыніц,
І ў кожнай – зьнічка на дне,
Дзе ў кожным камні паданьне ёсьць,
Як маці ў дзіцячым сьне,
Дзе кожны ўзгорак – былы курган,
А кожны з прадзедаў – вой,
Жыве стары калгасны пастух
У хатцы сваёй старой.
Таму, напэўна, што ўвесь свой век
Глядзеў ён на Божы край,
З драўніны бурштынавай дзед зрабіў
Не абы-каго – Хрыста.
Звычанай сякеркай, па вечарох
Шчапаў сасновую плоць.
Нязграбны, бедны, шурпаты быў,
Але – сапраўдны Гасподзь.
І майстар вочы намаляваў блакітнымі,
Быццам лён,
І лёг на жытнія валасы
З калючага дроту цёрн.
Падняўся крыж пасярод сяла,
Над хатамі паміж дрэў.
І на зьдзіўлёных сялян да іх падобны
Хрыстос глядзеў.
Прыйшоў з бліжэйшай царквы сьвятар,
Казаў пра кашчунства штось.
Пасьля спыніўся ля Божых ног,
Што цьвік прабіваў наскрозь,
Крануў чырвоную фарбу – і
Перажагнаўся, пайшоў
І трызьніў, што ён – Няверны Фама
І з пальцаў ня сьцерці кроў.
Казалі майстру: «Прымі свой крыж,
Страхоцьце адно глядзець...»
Але – прывыклі... Бо да ўсяго
Прывучыш нашых людзей.
«О, фольк! Аўтэнтык!» – замежны пан
Хрыста фатаграфаваў.
Хацеў за даляры купіць, але
І слухаць майстар ня стаў.
І ліўся айчынны халодны дождж
На сумны драўляны твар,
І з шыльды змыўся надпіс, што тут
Прыбіты юдэйскі цар.
Як воран з могілак – ноч ляціць,
А бусел нясе зару.
І пазірае Хрыстос з крыжа
На бедную Беларусь,
Такі ж гаротны, як і яна,
І плоць ад плоці яе,
У вёсцы паміж крыніц і азёр,
Паміж курганоў і дрэў.
Драўляны, каструбаваты – ён
Наш Бог, наш край і наш лёс.
А значыць – будзе жыць Беларусь,
Таму што ў прызначаную пару
Сыдзе з крыжа Хрыстос.
|
Ён ішоў па вадзе.
А нам здавалася – крануўся Сусьвет.
Ён ішоў па вадзе, і нам ня верылася ў плыткасьць вады.
На хвалях цёмных пагасаў Яго сьлед,
Нібыта човен патанаў залаты.
А дзе зьліваецца з вадой небасхіл,
Таненькім паскам грэшны дзень дагараў.
Ахвяраў медныя чакалі багі,
Мы справядлівага чакалі цара.
А Ён ішоў па вадзе, і зрэбным быў Яго жабрацкі хітон.
І пагасалі сьляды, і расьцякаўся час па цёмнай вадзе.
І аддаляўся, і глядзеў сумна Ён,
І плакаў, што ніхто за Ім не ідзе.
|
Натоўп наталяўся чужою пакутай.
Дзяцей падымалі на плечы бацькі.
А грэшнік, канчыны пазбаўлены лютай,
Ступаў на травінкі, нібы на цьвікі.
Яшчэ не ўсьвядоміў раптоўную волю,
Праз тлум прабіваўся, сусьвету чужы.
Але – азірнуўся, як выйшаў у поле,
І ўбачыў цяжкія ад целаў крыжы.
Паветра ліловым было ад сьпякоты,
І пыл залацісты стаяў над гарой.
Варава, забойца і грэшнік, ды хто ты,
Што Божаю сьмерцю купляеш спакой?
Вядома, ты мужна і горда трымаўся,
А той, на крыжы, не саромеўся сьлёз.
Ты моцны і злосны і тым спадабаўся,
Ня тое што ўсёдаравальны Хрыстос.
Цяпер жа – чаму, ледзь прыпомніўшы гэта,
Ужо не ад шчасьця ты плачаш, гэрой,
І ўбачыўшы крыж, што ляціць над сусьветам,
Шкадуеш раптоўна – чаму ён ня твой?
|
Пальмавае вецьце клалася пад ногі.
Цёплы мёд паветра ап’яняў надзеяй.
І крычала славу для цара – ня Бога,
І цара зямнога прагнула Юдэя.
Хто ты, з горкім ротам, што прыпаў да глебы?
Як сухое лісьце – гук твае малітвы.
Што ж не пасьпяшаў ты да пасланца неба
З пальмавай галінкай, зь песьняю шчасьлівай?
Хутка нашы сховы перапоўніць зерне,
Пойдуць караваны ў наш магутны горад,
І чужынцы стануць ціхія, як цені,
А палацы – быццам залатыя горы.
Ці ты апантаны? Ці, магчыма, трызьніш?
Слоў такіх разумны не прысьніць ніколі:
«Вы яго заб’еце, пройдзе толькі тыдзень,
Цень крыжа пагасіць фарбы нашай волі.
Шэлега ня варты дым любві народнай.
Хвалі захапленьня й трэскі не ўтрымаюць.
Сёньня – мёд і віны, а праз тыдзень – воцат,
На пяску хвілінаў піша наша памяць».
Словы адгучалі, бы сьцягнула рану.
Не было ў тым ранку мейсца для трывогі.
І народ сьпяшаўся да галоўнай брамы,
Пальмавае лісьце падала пад ногі.
|
З пусткі Ён выходзіў, нібы з саду.
І сьвяціўся ціха твар Яго.
Хоць хапала ў сьвеце вінаграду
Для людзей і для людскіх багоў,
Ён ішоў, забыўшыся пра голад,
Адзіноту, здраду і жуду
І пра свой ад сьлёз ахрыплы голас,
Што пытаўся: «Хто я? З чым іду?»
Першыя травінкі заблукалі
Між каменьняў, збліснула вада...
Трэснулі Майсеевы скрыжалі,
Быццам неба Страшнага суда.
Ён ідзе, і пустка за сьпіною –
Кокан пад крылом у матыля.
Будзем жыць, любіць жыцьцё, панове,
І ўзірацца ў неба спакваля.
Кіпарысы падпіраюць неба
З храмавай суровасьцю калон.
Ёсьць часы, калі ня просіш хлеба
Не таму, што не патрэбны ён.
...Вучні, як спалоханыя дзеці,
Сыплюць незакончанасьцю фраз.
А настаўнік – самы лепшы ў сьвеце –
Сам і ёсьць нячутны ім адказ.
|
Гасподзь са мною не гаворыць больш,
І ў кельлі пуста, як у воку старца.
І ў такт малітве барабаніць дождж,
Ды словам ручаінай не зьлівацца.
Якая ціша, як замоўкне Бог!
Зямное цела
уціскае ў глебу
Яе нязносны цяжар... І дарог
Цяпер няма – аглухламу – да неба...
Я голас Божы, грэшнік, успрымаў,
Нібы ліюцца вогненныя кроплі.
Здавалася – пакутую дарма,
Няздольны да прароцтваў у натоўпе.
Ну што карысьці – між каменных сьцен
Сьціскацца пад нябачнаю маланкай,
Калі жыцьцё па залатой вадзе
Кіруе човен да чужых прыстанкаў.
Не затрымаць, не растлумачыць жах
Той прорвы, што наперадзе чакае...
І Бог пачуў... І цішыня ў вушах,
Жаданая, вар’яцкая, цяжкая...
Гасподзь маўчыць... Я словы гавару,
Зь якіх малітва скласьціся павінна.
...І брат мой цягне рукі угару
І шэпча: «Чую, Божа мой адзіны...»
|
У час, калі крылом сваім душа
Няроўную мяжу ў пяску пракрэсьліць,
І будзе позна нешта вырашаць,
І за сталом трынаццаць рыпнуць крэслаў, –
Ну што прамовіць, падзяліўшы хлеб,
Віно пусьціўшы чарай кругавою?
Пра кроў, што праступае на крыле?
Ды госьці хочуць згоды і спакою.
Я не хачу, я не хачу ўміраць!
Хай зацьвярдзее неба сінім лёдам,
Няхай ня лётаць болей, не сьпяваць
І не прарочыць прад сваім народам –
Але запозна...
Першы з-за стала
Падняўся і пайшоў хадой упартай.
Рассыпаная соль бялей крыла,
І чысьцяць зброю рымскія салдаты.
Ах, як захочацца усё спыніць,
Вярнуць сабе дарогі і бясконцасьць...
Але ад сэрца срэбраная ніць
Бясхібна працягнулася да сонца.
|
#1
Цудоўны Іосіф
350
Калі Іосіф прыйшоў да братоў сваіх,
яны зьнялі зь Іосіфа адзежу яго,
адзежу рознакаляровую, якая была на ім;
і ўзялі яго, і кінулі яго ў роў...
#Быцьцё, 37:23–24
І прадалі цябе твае браты,
Каб каляровай не насіў адзежы,
Абрыдзеў – бо інакшы... Зараз ты
Няпэўнай хвілі і купцам належыш.
Над хвалямі бясконцымі пяскоў
Цыклопам вісьне сонца Палесьціны.
Браты нясуць у клунку да бацькоў
Тваю адзежу і кіпцюр ільвіны.
Ну хоць цяпер навучысься ілгаць,
Анёльскі хлопчык?
У людзях – прыдасца,
Там, дзе стаіць эгіпецкі палац
І пальмы ў Ніл замутнены глядзяцца.
Маленькі дабрадзей чужой зямлі,
Снабачаньнік, аматар лашчыць словы...
Цябе браты ўсё роўна прадалі б.
А не насі адзежы каляровай.
#2
Нараджэньне Майсея
350
...і вось, дзіця плача ў кошыку;
і зьлітавалася над ім дачка фараонава...
#Сыход, 2:2
Нібыта папірусны зьвітак, разгорнуты дзень.
Дачка фараона сядзіць перад бронзавым люстрам.
А кошык з маленькім Майсеем плыве па вадзе,
Нікім не заўважаны.
Сёньня на беразе пуста.
Ніхто не абудзіць скароны, згалелы народ.
Калыска лазовая зробіцца ў хвалях труною.
Прынцэса глядзіцца ў люстэрка, прыкладвае лёд
Да шчокаў смуглявых, каб зьзяць прыгажосьцю зямною.
А маці на крык немаўляці ня сьмее ісьці.
І кошык сплывае туды, дзе мядовыя рэкі.
І што нам чакаць у эгіпецкім нашым жыцьці,
Калі нараджаюцца нашы прарокі так рэдка.
І мы не ўратуем нікога з прарокаў сваіх.
Пад нашымі стрэхамі ім не знаходзіць прытулку.
І крык немаўляці ў вільготным тумане заціх,
І маці трымае на вуснах скрываўленых руку.
#3
Сыход з Эгіпта
350
Калі народ пабачыў, што Майсей
доўга не сыходзіць з гары, то зьвярнуўся
да Аарона і сказаў яму: устань і зрабі нам бога...
#Сыход, 32:1
То манна нябесная, то перапёлкі,
То льецца вада са звычайнай скалы...
Ды толькі былыя рабы – не анёлкі.
Абрыдлі ім скалы, пясок ды арлы.
Ану, паспрабуй адысьціся на хвілю,
Прыўзьняцца да неба, да Бога Айца...
Унізе зь металу каштоўнага вылье
Твой брат улюбёны куміра-цяльца.
Куды ты вядзеш іх, зьвяглівых, дрыготкіх,
Няўжо спадзяешся, што ў новай зямлі
Забудуць на зайздрасьць, нянавісьць і плёткі
І ўспомняць прарока, якога клялі?
І мала ім цудаў, іх вера ня ўздыме,
І хочацца зноў пад чужую руку...
І Бог паміж іх – не заўважаны імі.
Скрыжалі разьбітыя ў хвалях пяску.
|
|
Ефрасіньня
|
|
Балада аб жаночай волі
|
На фрэсках лік яе жаўцее,
Сухі, як ліст, і гожы цяжка...
Прадслава, ўнучка Чарадзея,
Упарта хоча стаць манашкай.
«Навука дзеўку папсавала!» –
Старыя па вуглах скуголяць.
Але яна была – Прадславай!
А слава вымагае волі.
Счарнеў аж з твару горды бацька.
Жаніх гульбою ганьбу глушыць.
А маці!..
Што ж казаць пра маці...
А слава да таго ж – і мужнасьць.
Жанкі!
Такі наш выбар будзе
Паўсюль, няўмольна і адвечна:
Ці – крыж на маладыя грудзі,
Ці – церам зь цемрай чалавечай.
Балюча нам даецца воля.
Заплаціш мужнаю душою.
А дзеці?!
Што належыць болей –
Сваё радзіць? Вучыць чужое?
І што на што мяняць ня варта –
Ні адгадаць, ні прадугледзець...
...Прадслава хоча стаць упарта
Сьвятой – і вольнаю, як вецер.
|
Каменная вежа на фоне адлігі.
Вада ў каляінах люструе аблокі.
Ідуць да калодзежа ціхія мніхі,
Крывавыя звады віруюць далёка.
Разьятраны Арэс у шлеме пагнутым
Разводзіць і зводзіць асьлепленых злосьцю.
Брунгільда над чашаю, поўнай атруты,
Чакае цара пераможнага ў госьці.
«Бог з намі», – гарлаюць абодва натоўпы.
Як гэта далёка.
Як гэта дарэмна.
Каменныя вежы, нібыта цыклопы,
Ахоўваюць востраў кляштара таемны.
Шаргочуць малітваў нягучныя словы...
Работа няхітрая па гаспадарцы...
А звону няма.
Бо метал адмысловы
Спатрэбіўся воям – каб зброяю стацца.
Тут сэрцаў ні сьмерцю крануць, ні дарамі.
Тут – вечная ціша і вечная любасьць.
І ў гразкай калюзе ля самае брамы
П’е неба груган акрываўленай дзюбай.
|
|
Храм Уладзіслава Чарняўскага
|
Быць пастарам цяжка ў часіну ваўчыных згрызот.
Ды храм паўстае на пяску, набрынялым крывёю.
І зноў сумняецца і манны чакае народ
І болей ахвотна ня пастару верыць, а вою.
Ды выбраны шлях, і ўзвышаецца велічны храм.
І мова тутэйшая там узьлятае да Бога.
І Ойча, ня статак – народ твой зьбіраецца там,
Няхай нешматлікі –
Сьцяжынка спародзіць дарогу.
І храмы, і кнігі згаралі на гэтай зямлі.
І вера, і веды для зграі ваўчынай – пагроза.
А з маннай аблокі далёка-далёка сплылі,
І зноў пераблытаны веры, і праўды, і лёсы.
Ды ў кельлі палае лампада прад Дзевай Сьвятой.
Маўчаць старадрукі, як сурмы архангелаў белых...
І пастар гаворыць і моліцца моваю той,
Што родная сэрцу,
А значыць, уцямная небу.
|
І дождж, і сьнег, і сум адвечны мой.
І кнігі бескарысныя, і песьні.
І час ляціць над мёртваю травой,
І па траве сьлізгаюць хмараў цені.
О, рэдкі міг самотнай нематы!
Людскія крыўды не вярэдзяць сэрца,
І ланцугом астылыя сьляды
Ідуць зь нябыту – шчасьцем ён завецца.
Настаўнік вышні ў гэты час бліжэй
Схіляе лік свой над маім адчаем.
Яшчэ малітва, слова – і лягчэй,
Хто прабачаў – тым неба прабачае.
І мне наверх ня страшна пазіраць.
І мне ня страшна гаварыць з сабою.
Як дождж і сьнег, мае гады ляцяць,
І толькі міг малітвы – міг спакою.
|
Непагадзь. Слата і мокры сьнег.
Установы зачыняе горад.
І плыве марудна, нібы ў сьне,
Неба карабель, цяжкі і мокры.
Пастаю за сьвечкамі ў чарзе.
На штуршкі штурхаць не пажадаю.
Хочуць у царкву зьмясьціцца ўсе,
Бы ў каўчэг, што зараз адплывае.
Подыхі людскія, сьвечак дым,
Ладану пранізьлівая нота.
Хто мы – тут і на каго глядзім
У тумане незямной самоты?
Так было, напэўна, шмат разоў –
У прадоньні буры – зграйка птушак
І надзея, што чыясьці кроў
Выкупіць душу тваю ад сьцюжы.
Не дастукацца сюды дажджу.
Паміраць – ці ратавацца ў кучы?
Сьвечцы проста ў вока я гляджу,
А яно міргае так сьляпуча.
Можа быць, спагада і спакой
На мяне, самотную, пральецца?
Кожны застаецца сам сабой,
Як чарга чаргою застаецца.
|
Перажывём мы ўсе свае няшчасьці,
Як некалі дзіцячыя хваробы.
Спазнаюцца маланкавыя страсьці
І горкай адзіноты цяжкі вопыт.
Перажывём сьмерць блізкіх і далёкіх,
Мяжа пакут не перакрэсьліць сэрца...
Што ж застаецца ў нас, няверных Богу,
Каб выжыць?
Жах прад сьмерцю застаецца?
Бо на зямлі яго ніхто ня ўладны
Ні высушыць, ні выпіць дзікім мёдам.
Жаданьнем жыць
ваўкі лякуюць раны.
Жаданьнем жыць
лякуем мы самоту.
І дай мне, Божа, у апошнім крыку
Спасьцігнуць сэнс зямной кароткай драмы:
Хаця жаданьне сьмерці – грэх вялікі,
Але баяцца сьмерці – грэх таксама.
І хай ня боязь назаўсёды зьнікнуць,
Ня жах адплыць на невядомы бераг,
А сьвет сьвятла, куды калісь я зьнікну,
Дасьць сілы мне і прабачаць, і верыць.
|
Што вам трэба ад Бога?
Спакою, любові, багацьця?
Ці ратунку ад боязі зьнікнуць у вечнай імгле?
Вы прыходзіце ў храмы, з самімі сабою ня ў ладзе,
І адзін аднаго вы ня любіце, брацьці мае.
Я сумую па еднасьці душаў. І, мусіць, дарэмна,
Бо наіўна шукаць разуменьня, ня стаўшы ў чаргу.
І бясконцая вера прымаецца, быццам бярэмя.
А яна – гэта крылы, якія раскрыць не магу.
Мы такія слабыя прад цёмнай грахоўнай стыхіяй,
Бо захоўваем зерне яе пустазельля ў душы.
Толькі Бог можа нас затрымаць на бязьлітасным схіле,
І ня позна зьвярнуцца да літасьці на'т на крыжы.
Што нам трэба ад Бога?
Слабыя ў духоўнай навуцы,
Чым прад Ім апраўдаем
шматлікія просьбы свае?
За багацьцем зямным у чарзе не штурхайцеся, людцы.
Тут ня купіш за грошы,
што кожнаму з нас не стае.
|
Свой воблік сапраўдны
яна не прыпомніць даўно,
Але памятае
цяпло чалавечае хаты –
Сівая варона
маё прылюбіла вакно
І лётае з могілак,
сеючы рогат хрыпаты.
На вокны другія лятуць
галубы, вераб’і...
Што хоча сказаць мне
абвуглены сколак сумненьня?
Ня птушка – душа,
а гарлае – таму што баліць,
І пер’яў баіцца сваіх
з хваравітым адценьнем.
Дваром пралятае –
шпурляюць каменьні ў яе
Хлапчыскі, якія жывуць
паміж сёньня і заўтра.
Прадзедаўскі боль
прылятае штодня да мяне
У пер’ях праклёну,
у паху палынавай гары.
Садзіцца за шыбай –
а цень адкідае ў пакой.
Паветра здаецца гаркавым,
а шкло – непразрыстым.
...А сёньня на шкле падсыхала
вароніна кроў
І голуб за шыбай
бялюткія перайкі чысьціў.
|
На крыжы маланак соладка памерці.
Прад усім Сусьветам праблішчэць пакутай.
А абраць Галгофай тую кучу сьмецьця,
На якой жывеш ты – гэта ж на сьмех юдам.
Ведаць, што ўзьнясесься, – чым не ўзнагарода.
А сысьці ў нямоцтва – чаша для аскета.
На крыжах з маланак – гэніі народа.
На крыжах аконных – ціхія паэты.
Божа літасьцівы, не пазбаў надзеі
За зямлю хоць гукам, словам зачапіцца.
Не для нас так страшна неба залацее,
Ды затое пахне тлом – для нас – ігліца.
За раскрыжаваных п’е народ штодзённа,
Толькі не падыдзе зьняць з крыжа – ніводны.
Над крыжом з маланак – скіпетр і карона,
Высахлая кветка – пад крыжом аконным.
|
Самыя доўгія ночы.
Ночы бяз зораў, бязь сьнегу.
Не адпускай мяне, Ойча,
ў гэтае цемрыва грэху.
Не аддавай мяне, Ойча,
гэтаму сьвету прарокаў,
бо Саламея ўсё танчыць,
рукі ўздымае высока.
Тонка зьвіняць бранзалеты,
кружаць яе пакрывалы,
з шоўку празрысьцей завеі,
з вогненным імем Ваала.
Стан выгінаецца гнуткі,
твар не ўсьміхаецца белы...
Не пасылай мяне, Ойча,
ганьбіць лілейнае цела.
Ёсьць у няведаньні – шчасьце,
сьвятасьць – у жорсткасьці цноты.
Не наракай мяне, Ойча,
увасабленьнем самоты.
Пасак таненькі ўзыходу –
сьцежка ад цемры ды сьцюжы.
Там сарамлівая Дзева
цесьлю прымае за мужа.
Не спакушае нікога,
не забівае нікога.
Проста і трохі наіўна
волю выконвае Бога.
А Саламея ўздымае
рукі так страсна і гожа,
і Магдалінай сьвятою
я не ўяўлю яе, Божа...
|
1
Вецер, восень... Проста нечаканасьць –
Ад марэньня выйсьці ў жоўты сад
І сустрэць праз агароджу брамы
Дзіўнага настаўніка пагляд.
Вецер, восень. Сіні плашч і сонца.
Яблыкі ў траве. Адно ўзяла.
Праз узор каванай агароджы
Шчэ без разуменьня падала.
І ўраніла пад паглядам строгім.
І жаноцкасьць не патрэбна мне.
І лісьцё ляцела ўздоўж дарогі,
І ляцелі цені па сьцяне.
Тут мой дом! Чаму я не шкадую
Гэты дом? Ці вочы прада мной –
Вочы Бога? І куды пайду я
З болем гэткім, з прагаю такой?
Я кахала – гэта не каханьне.
Чаравала – не чаруе ён.
«Грэшніца, табе – выратаваньне!»
І пайшоў, нібы сьвітальны сон.
Вецер, восень. Яблыкі лавіла
Чорнымі далонямі зямля.
Гэтым днём забілі Магдаліну.
Ёю быці перастала я.
2
Настаўнік! Паміж небам і зямлёй
Што ведаем пра сад жыцьця і сьмерці,
Дзе ўліўся ў вецер яблычны напой
І цяжар нахіляе шчасьця вецьце.
Настаўнік! Тут пажоўклая трава
І прыгажосьць заўсёды прадаецца.
Няхай асеньні горад Магдала
Згарыць, як памяць аб распусным леце.
І я пабачу сад жыцьця і сьмерці.
Настаўнік! Ты ня бог, бо сьлепну я
Ад сьлёз тваіх – ня боскае зьнямогі.
Каханьне – гэта ісьціна мая.
Так, як расстаньне – ісьціна дарогі.
Я рушу за табою. Сьлед у сьлед.
І сьмерць за сьмерцю. Гразка пад нагамі –
Да ног прарокаў прыліпае сьвет
Гразёй, а да запясьцяў – ланцугамі.
Я больш нічога ў сьвеце не хачу,
Абы навечна здоўжыць гэту восень,
І бачыць вочы вашы, словы чуць,
І толькі ветру даць расплесьці косы.
3
Доўга пыл глыталі за прарокам,
Не пыталіся, куды ісьці,
Ты прывёў нас да гары высокай,
Толькі ўзыдзеш на яе адзін.
Прадала даўно я бранзалеты,
Звонкія маністы і парчу.
Я даўно аплаканая ветрам
І вяртацца ў восень не хачу.
Мой настаўнік! Ты ня мне належыш,
Значыць, не належыць мне нішто.
І зямля – як збураная вежа.
І як саван – белы мой хітон.
Ты прывёў нас да гары высокай.
Ты адзін узыдзеш на яе.
І сьляза, сьляза туманіць вока –
Мой апошні жэмчуг – для цябе.
Ты гаворыш – хутка расставаньне.
Хутка – вечнасьць. Што ж, апошні мой.
Яблыкі пакоцяцца ў сьвітаньне,
Стрэсеныя Евінай рукой.
Як ніхто ніколі не шкадуе,
Што напіўся чыстае вады,
Я кахаю восень залатую,
Я цалую Божыя сьляды.
|
1
Зьзяла зорка над начною пусткай,
Быццам першы залацісты цьвік.
Аблачыны падалі, як руты,
Прыглушалі немаўляці крык.
«Аве! Аве!» – птушкі прасьпявалі.
«Аве!» – адгукнулася зямля.
Паўтарала ўсё жывое: «Аве!»
І заснула ў хлеве немаўля.
Ну а людзі выбягалі з хатаў,
На балконы выбягалі віл.
Зорку вязьні бачылі з-за кратаў,
Бачылі нябожчыкі з магіл.
«Быць вайне!» – няшчасныя шапталі.
«Цар памрэ!» – багатыя раўлі.
А аблокі мякка ападалі
І стваралі ружы на зямлі.
І сьвятло, запаленае ўночы,
Бачылі нямногія яшчэ.
...І заснуў у хлеве ціха хлопчык
Пад сузор’ем матчыных вачэй.
2
Сёньня ўночы народзіцца Бог,
Сёньня днём не зьмяніліся людзі.
І валхвы не пратопчуць дарог
Да Марыі па сьнезе і брудзе.
Я люблю гэты час і мароз,
Вастразорае неба і шэпат
Аблачын. І няпэўны свой лёс,
І далоні, узьнятыя ў неба.
Сёньня ўночы народзіцца сьвет.
П’е гарбату наш госьць выпадковы.
Хутка пойдзе – і выстыне сьлед,
І разьвеюцца сумныя словы...
Словы, словы... Частункі душы...
Б’е гадзіньнік. Да поўначы блізка.
Толькі ў полымі сьвечкі дрыжыць,
Як пялёстак, блакітная рыска.
Хутка, хутка народзіцца Бог.
Прыйдзе любасьць хаця б на хвіліну.
Хто хацеў дараваць і ня змог –
Сэрца ў сьвеце мінулым пакінуў.
Хто ня ўспомніў пра Бога – сьляпы.
Мітусьня, хлеб штодзённы – ня вечнасьць.
Сёньня горад – ад зор залаты,
Батлеем – у каляднай цямнечы.
|
Ці крыж, ці крылы – застаюся з тым,
Што даў Гасподзь, нявечнае, як Рым.
Чаго жадаць мне звыш таго, што ёсьць?
У Вавілоне – выпадковы госьць,
І ў маскарадзе птушак і багоў
Мой лёгкі сьлед затопчуць зноў і зноў.
На пляцы, дзе гандлююць белым сном,
Мне адчыняе дзьверы ціхі дом.
Ня танчаць там, не прадаюць, ня лгуць.
А тое, што Гасподзь даў, берагуць.
Ці крыж, ці крылы... Воцат ці віно...
Мне дадзена на ўсё жыцьцё – адно.
|
Рыцар Сонца, зь мячом, што, як промень, блішчыць,
Зь ясным тварам, спакойны і сьветлы.
Ты пад ногі мне клаў залачоны свой шчыт
І сьмяяўся, ахутаны ветрам.
Колькі сэрцаў дзявочых ты лёгка скарыў,
Колькі сэрцаў варожых спыніў ты.
Толькі дому майго не палохай муры
Гордым гоманам славы здабытай.
Бо інакшыя песьні пад гэтым вакном
Кожнай ноччу пяюцца так гожа.
Рыцар Месяца, зьзяючы срэбным ільдом,
Сон і душу мае растрывожыў.
Ён ня зброю, а лютню плашчом захінуў,
Ён ня золата сыпле, а вершы.
Не жанчын ён шукае – жанчыну, адну.
І ня рыцарству – Богу належыць.
Рыцар Месяца, строгі і сумны ваяр,
Не забіў ты нідзе і нікога.
Ды палацы зруйноўвае песьня твая
Ці душу набліжае да Бога.
Рыцар Сонца ўздымае каня на дыбкі
І сьмяецца, як звон, пераможна.
Ды мяне чорны плашч разам з лютняй прыкрыў,
І дагнаць нас, як песьню, няможна.
|
(Паэтычны цыкл па матывах біяграфіі)
1
Нерытмічная серэнада
па дарозе ў госьці
Я – цьмяны паэт.
Я забыўся, што дождж – вада,
А ня стома асеньняга неба,
Што вецер – паветра,
А ня стогн...
Я сябе жабраку, быццам грошык, аддам,
Я ўпаду хуткім позіркам
За таямнічы веер.
Я – цьмяны паэт.
Я варты насьмешкі, як Ной,
Што каўчэг будаваў
Пад бязвоблачным небам габрэйскім.
Я забыўся,
Што трэба любіць гэты сьвет, гэты гной,
І ў Евангельле клею свае каляровыя ўрэзкі.
Я – цьмяны паэт.
І штодзённае вашай гульні
Не запомню ніяк прадпісаньняў.
І я не гуляю
Разам з вамі.
І горад свае расстаўляе агні,
Як аблогу, якую
Я цэлую вечнасьць трываю.
Я – цьмяны паэт.
Я ў альбомы ня ўмею пісаць,
І нічога прыемнага не прысьвячу я нікому.
Я – цьмяны паэт.
Непатрэбныя вершы згараць,
І сьвятло разьліецца няўрымсна
Па вашаму дому.
2
Праменад паэта
Як соладка, калі падчас прагулкі
З маленькай пані,
сьціплай і прыгожай,
Дзеля якой ты быў гатовы ўчора,
Як Гамлет, зьесьці кракадзіла ці
Пісаць, як падабаецца народу,
Як соладка падчас такой прагулкі
З п’янюгам незнаёмым прывітацца,
Увасабленьнем вулічнага гною,
І мімаходзь сваёй заўважыць даме:
– Я хутка пазнаёмлю вас бліжэй –
Ён вельмі каларытная асоба.
І сэрцам адчуваючы павагу
Да інстытуткі, што зьбялела толькі,
Але ж ідзе, ня страціла прытомнасьць,
Шпацыраваць па чыстым тратуары,
Здымаючы свой чорны капялюш
Прад кожным жабраком і валацугам.
Так робяць дасканалыя паэты.
3
Маленькае галоднае трызьненьне
Павута зацягвае вакно.
Гэткія фіранкі мне да густу.
Сябра мой, Арахна, ладзіць зноў
Нітку сэнсу дрогкую праз пустку.
Што мне да атручаных багоў,
Да таго, што трэба піць і есьці...
Сябра мой, Арахна, ладзіць зноў
На жыцьцё, нібы на муху, сеці.
Вечны вечар хату апавіў.
І багі маўчаць, і я таксама.
На абрус самоту я праліў,
І няма каму заўважыць пляму.
Можна п’яным быць і безь віна.
Мне ўдаецца гэта кожнай ноччу.
Пасмачкі Ясонава руна
Сыплюць, сыплюць золатам у вочы.
Цемра пакалыхвае фатэль.
І жанчына злоснай прыгажосьці,
Што жыве за трыдзевяць зямель,
Ключ не павярнуўшы, уваходзіць.
Як ніколі, ціхая яна,
Слухае мае п’яныя скаргі
І сядзіць са мною давідна,
Поўная спагадлівай увагі.
А пасьля зьнікае, як прыйшла.
І няма жыцьця ў маім пакоі.
І абрус зьлятае са стала,
Быццам плашч параненага воя.
І вакол пляцецца павута,
Заплятае ўсё паветра ў хаце,
Дзе няма ні ежы, ні пітва,
Ні сяброў, ні золата, ні шчасьця.
4
Роздум пад кустом шыпшыны
(Rosa canina)
Сабачая ружа, мая несарваная кветка,
Мой дзікі агеньчык, запалены лёсам самім.
У белыя рукі паненак трапляеш ты рэдка,
Ты сходная вельмі
Зь няўрымсьлівым лёсам маім.
Трава не расьце там,
Дзе крочыць прывыклі натоўпы,
Таму я заўсёды
Іду па высокай траве.
Сабачая ружа
Квітнеецца ў цэнтры Эўропы.
Пад пышным кустоўем
Паэт непрызнаны жыве.
5
Vade mecum!
Ідзі за мной!
Бо я не абяцаю
Ні Меккі, ні Эдэма, ні Чыпанга,
Бо мудрыя пайшлі за мудрацамі,
Зблажэлыя – за тымі, каму блага.
За слаўнымі памкнулі славалюбцы,
За злоснымі – аматары пабіцца.
За дурнем нехта йдзе, за душагубцам,
За д’яблам, за распуснай Мілавіцай,
А ты ідзі за мною!
Рэшткі замкаў
Пакрыюць ногі нам цагляным пылам.
Між мармуровых Артэмід і Вакхаў
Жыве Ікар,
Сьсівелы і бяскрылы.
Ідзі за мной!
Бо я не абяцаю
Канца дарогі і карыснай мэты.
Ідзі за мной!
Бо я цябе чакаю –
Паэт – паэта.
|
Што тут паэт? У гэтым сквапным сьвеце
За тое плацяць, што нясуць у дом.
А вершы – гэта зоры, гэта вецер,
Імгненьне, што застыла пад сьцілом.
Што можам паказаць мы багацеям?
Ня твар багіні – толькі лёгкі сьлед.
Не напалохаюць гэрояў цені,
Якія ажыўляе кіфарэд.
Таму паэт – жабрак і ёсьць, і будзе,
Хаця ўладарыць Апалон над ім.
Але, калі загіне горды Рым,
Па нашых вершах Рым спазнаюць людзі.
|
На сэрцы – агонь,
А на вуснах – лёд.
А кажуць, што лёд – на сэрцы.
Але ж за самы сьвяты народ
Бяз болю ня ўдасца ўмерці.
Бяз болю, жалю, бяз рэдкіх сьлёз,
Жаночых – таму – пякучых.
Дзіцячы сьмех у тваё жыльлё
Ня ўвойдзе – як неўміручасьць.
Каханьні прыйдуць яшчэ ня раз,
Ды вуснаў ня спаляць страсьцю,
І часта клічуць цябе:
«Сястра»,
І клікаць ня будуць:
«Маці».
Усё адгарыць-адбаліць з жыцьцём,
Зь пялёсткамі прыгажосьці.
Пяройдзе ў бронзавае ліцьцё
Аблічча –
І страціць штосьці.
Яно захавае холад тваіх
Зьбялелых прыгожых вуснаў.
А там, дзе ў жывога – баліць-гарыць –
Холадна.
Мёртва.
Пуста.
|
1
Прыходзіць. Адбірае немату.
Нібыта словы маюць сэнс у сьвеце,
Дзе іх ільюць, нібы ў пясок ваду,
Дзе попел іх разносіць горкі вецер.
Ня хлеб яна. І нават не віно.
Не яблык, што пазбавіў нас Эдэма.
Яна – нібы ў сьцяне глухой вакно,
Трымценьне зор і гук вады падземнай –
Не скарыстаць у побыце.
Ня стаць
Яе гаспадаром. Не перайначыць.
Яна зруйнуе слоў тваіх палац,
Калі свайго адбітку там ня ўбачыць.
Парве душу... Прымусіць блазнам быць.
А ты ж – гэрой! Ты марыў пра палёты!
А не прыходзіць – і навошта жыць
І будаваць свае пустыя соты?
2
Не ілгаць у вершах немагчыма,
Бо – мана, што імі зьменіш сьвет.
Толькі гэта ўсё-ткі не прычына,
Каб дачасна замаўчаў паэт.
Вершы хлусяць, а яшчэ – і раняць,
Па пялёстку скубучы з душы.
Распрануць прылюдна, зганьбяць памяць...
Не пішы, мой браце, не пішы...
Ты ня крыж – а подыум майструеш,
На якім ты – блазан, не гэрой.
І глядач адданы не даруе,
Што тваёй захоплены ігрой.
Там, унізе, дзеляцца і дзеляць,
На ўзвышэньні вершаў – толькі боль.
Ты маўчыш, мой брат... Нібы пацэліў
Зноў у верш твой малады кароль.
Словы тыя, што ў сабе зьняволіў,
Не памруць – а спапяляць знутры.
Вершаў не даруюць нам ніколі.
Вершы не даруюць нам ніколі.
Замаўчы, паэт... Або згары.
3
Прадавайся хутчэй, мастак.
Тут ніхто цябе не ўратуе.
У мастацтве заўсёды так –
Хто – красуецца, хто – красуе.
4
Словы не жадаюць паміраць,
Як ні забіваю іх бязмоўем.
Нада мной, нібы пачвары Гоі,
Непрамоўленыя сны гараць.
Немагчыма змусіць зьнікнуць іх,
Душы вершаў, мной ненапісаных.
Я шукаю толькі беззаганных –
Ды ніяк не адшукаць такіх.
І таму – нямею... І жыву
Пад сваёй раскрыжаванай марай.
І лятуць на мой агонь пачвары,
І хілю да сшытка галаву.
5
Падаюць зоры, нібы паміраюць анёлы.
Сьцежкамі сьмерці бліскучай закрэсьлена вечнасьць.
Ды нараджаюцца зоры – ўсё болей і болей,
Дзівіцца сьветлы анёл мітусьні чалавечай.
Мой зарапад не адменіць працягу Сусьвету.
Восень мая ні адценьня ў вясны не адніме.
Сьцежкай бліскучай у цемру сыходзяць паэты.
Ды не сыходзяць анёлы і вершы за імі.
|
Паэт сівыя лашчыць камяні.
І не таму, што мала дам прыгожых.
Кладзецца вецер у каменны ложак
І задзімае зорныя агні –
Паэт сівыя лашчыць камяні.
Чытае ім абвугленыя вершы,
І не таму, што слухачоў няма
Сярод жывых; але жывым – дарма
Казаць пра боль...
Для іх ты – толькі грэшнік,
Што ім – паэт, апошні ён ці першы...
Вар’ят, няйнакш...
У полі галасіў,
Крывавіў сэрца аб глухія глыбы...
Прыгорблены, пайшоў... Сьсівелым німбам
Сьвяціліся пад поўняй валасы.
...І камяні за ім, п’яным, ахрыплым,
Каціліся, бы кропелькі расы.
|
1
Калі скончыцца Час – і ня будзе сьцяжыны маёй, –
Адпачнуць мае рукі ад вечнага прадзіва сказаў.
Пачакай, мой анёле, нябёсны няўрымсьлівы вой.
Я сувой не даткала, я сэнс не спасьцігла ні разу
Той няўлоўнай гульні, за якой мы прабавілі час,
За якую плацілі такою высокай цаною.
Ды анёлы ня чуюць, а можа, ня слухаюць нас,
Бо ня сталі малітваю словы, а сталі маною.
Калі скончыцца Час – і на ўсё атрымаю адказ, –
Ці пачнецца пакой? Ці пясок Вавілона ўзьвіхрыцца
І засыпле дарогу дадому і дом наш... А ў нас
Будзе сэрца ўсё гэтак жа словамі зьніклымі біцца.
2
На магіле маёй трава –
Самы вечны помнік на сьвеце.
Сталі друзам дом і царква,
На пагосьце гуляюць дзеці.
Сталі кнігі пылам... А сад
Карчавалі ўсёй талакою.
Пралятаў анёл між прысад –
Захінаўся сьветлай рукою.
Ну а скрыпачку прадалі,
Майстраваную зь векам разам.
Ціха гукі яе сплылі,
Быццам кроў забытага часу.
Расьцягнулі па хатулях
Абразы і старую зброю.
І забылі на вугалях
Зьнічку, зьнятую зь неба мною.
Сьвет расколаты напалам.
Я ў расколіне, я ў міжчасьсі.
І травінка, нібы страла,
У зямлю сухую ўпілася.
3
Правінцыя... Непазьбежная, быццам сьмерць.
У салоне сьвецкім гараць залатыя сьвечкі.
Тут усю Беларусь прадстаўляе адзін паэт,
Незаўважны, самотны, нібыта зімовы вечар.
Ну а што гаварыць?
Тут нават крычаць – дарма...
Менуэт, мазурка...
А потым – гуляць у фанты.
І заўсёды ў пары зь іншым танчыць Яна,
Гнуткая, быццам вярба
ля бацькоўскай хаты.
Цені сьлізгаюць па сьценах, нібы гады,
Што правялі ў спадзеве на незалежнасьць.
Воск, што калісьці ў сотах быў залаты,
Стыне лужынкай,
брудны, нібыта грэшны.
Хутка, як сьвечка, гэты сьвет аплыве.
Нібы васковыя, зьнікнуць сьцены палаца.
Першым, вядома, на плаху пойдзе паэт.
Паэтаў, нават маўклівых, усе баяцца.
Касіянерскім лязом саржавеў той век.
Пані ў жалобе ў гародчыку песьціць кветкі.
Правінцыя... Сьлед ад калёс на сухой траве...
Паэт нарадзіўся.
Але ён яшчэ маленькі.
4
Паміж кніжных старонак шукайце мяне,
Проста высахлай кветкай – ня прадзівам фраз.
Б’е гадзіньнік на белай высокай сьцяне,
Ля якой расстралялі, закрэсьлілі нас.
Кнігай меней у доме – і пылу паменш.
Ад чырвоных сузор’яў адчысьцяць сьцяну.
Пад абцасам памрэ недастрэлены верш.
Між старонак сарванаю кветкай засну.
5
Падаць, падымацца, падаць, падаць...
Лёс ніколі ня спраміць шляхі.
Зноў паэт, п’яны, слабы, хрыпаты,
Піша верш, бы сплочвае грахі.
Крывіцца сусьвет у белых шыбах,
Быццам чуе дотыкі радкоў.
А вясна халодная, як рыба.
І, як сьмерць, халодная любоў.
Бы апошні таўр нямой Таўрыды,
Аскалёпкі волі падбіраў.
Выбеглі на сьцежкі маргарыткі,
Каралевы прыдарожных траў.
А паэт у хаце непрыбранай
Піша – і ня ведае каму.
Пакараны ён або абраны –
Сам ня ўцяміць...
Дый нашто яму?
6
Ты марыш пра шчасьце, якога здабыць не ўдалося.
Упалі гады на зямлю, як пустыя калосьсі.
І што засталося – паперы ня вартыя вершы,
І вечная прага быць першым, і вера: «Я першы».
Навошта? Вясна пераробіць усе ручаіны,
Скране ўсе сьцяжынкі і стане дзіцёнкам наіўным
З пытаньнем: «Навошта?»
А ты застанесься зь ільдамі,
З каменнымі сьценамі, што збудаваны ня намі.
І мовай травы загавораць паэты і дзеці,
І будзе вясна... І партрэта ня будзе ў газэце.
І іншыя промням падставяць далоні і твары.
І ў новай краіне растануць халодныя мары.
|
Абарвалася нітка, і пэрліны ўпалі ў пясок.
Не хапае паненцы – карункаў, а пану – валок,
Не хапае рамізьніку п’яных багатых гасьцей,
Не хапае касьцёлу – званоў, Беларусі – людзей.
Толькі лірнік здаволены ўсім. Ён дарогай сьляпой
Носіць песьні пра шчасьце на дне сваёй кайстры старой.
Асабліва здаволены, што не пабачыць наш сьвет.
І ніхто пра яго не напіша: «Прарок і паэт».
Тут ня любяць паэтаў. Тут любяць сьляпых сьпевакоў,
Любяць песьні пра шчасьце, якіх не хапае ізноў,
Бо хапае трывогі і болю... Падай мне руку –
Пазьбірала я пэрліны ў мокрым халодным пяску...
|
Сумніцельнае шчасьце ўзяў паэт
На кірмашы наканаваньняў лепшых.
Паэт, як дэміург, стварае сьвет
І сотні жыцьцяў пражывае ў вершах.
Ён можа быць усім, чым хоча быць.
Хаця ў грамадстве ён – нішто, і меней.
Ён можа ўсё – але ня ўмее жыць,
Як стод ня ўмее падаць на калені.
Пакутуе – дзе іншы ўсё б прыняў.
Ідзе з жыцьця – дзе іншы б пасьмяяўся.
Ён – гэта тое, што ён напісаў.
Астатняе – не падлягае ўвазе.
|
Ну што ёсьць Вечнасьць? Неўявіма –
Лічы, нібыта і няма,
Як не было Афін і Рыма,
Як ёсьць трупярня і турма.
Няма нічога па-за намі.
А мы – такі маленькі сьвет,
Дзе купал неба пад нагамі
З бліскучых складзены манет.
І крыл няма, і часу многа
Для пустаты, для марнаты.
Што ты гаворыш мне пра Бога,
Калі ёсьць толькі я і ты?
Ёсьць я – і ты. І нашы зоры –
Яны прыклеены на столь.
Ну што такое сьмерць і гора?
Жывы – і значыць, ты – кароль.
Набгом пацір асушым гэты.
Нас не спалохаць чорным дням.
Ты мне гаворыш, мы – паэты?
Мой мілы, гэта сьніцца нам!
|
Не для вас пішу. Не для сябе.
Вось цяпер, пры гэтай лямпе цьмянай,
З водбліскам гардыні на ілбе,
Зь беднай зоркай у вакне туманным,
З кім вяду бясконцы дыялог?
Перад кім мая начная споведзь?
Не наважуся прамовіць: «Бог»,
І ніколі праўды не прамовіць.
Ціша разьліваецца – ці гук?
І няма самоты ў час вызнаньня,
І аловак выпадае з рук,
Быццам важыць болей за чаканьне.
Дык пры чым да гэтай прагі жыць,
Да пакутаў гэтых і любові
Той, хто смутным вокам прабяжыць
Зноў па кратах чатырохрадкоўяў?
Не, няхай галодны Мінатаўр
Сьцішыцца ў замкнёным лябірынце.
Хай сьляды губляюцца між траў
На далёкім рамантычным Крыце.
|
Першая. Апошняя. Чужая
Чара вечнай ісьціны жыцьця.
Мне няма пакласьці што на шалі,
І ня зьлітасьцівіцца судзьдзя.
Ноч перацякае падваконьне
Водарам язьміну і нуды.
У каменных сотах – сто агоній
Бедных душаў царства нематы.
І ніяк, ніяк мне не ўсьвядоміць,
Дзе напрацаваны намі мёд,
Ці ў нябёсным, недасяжным доме
Робяць сьвечкі з воску нашых сот?
Ці ў начы, сасьмяглай ад сьпякоты,
Кіпень пераварыцца жыцьця
І сьцякуць у глебу мёд і соты,
І абрыне шалі ўніз судзьдзя.
|
Халодныя духі! Сёньня вас запрашаю да сябе,
вашай хачу дапамогі, хачу быць падобны да вас
і пагарджаць сьветам!
|
|
Я. Баршчэўскі
|
Халодны агонь, што вандруе на сьвеце маім,
Няверны, як брат, і спакусны, як водар мелісы,
Ніяк не спаймаю на лапінах чорных адліг,
Ніяк не злаўлю на распаленым жнівеньскім прыску.
Халодны агонь... Ён прылашчыць, і будзе спакой,
Бясстрасная думка ўвесь сьвет мітусьлівы прыўлашчыць.
Пякучае полымя, што безупынна са мной,
Суціхне – і болей ня будзе нясьцерпна гарачым.
Шукаю агонь – і баюся аднойчы знайсьці.
Уладных людзей таямніцу раскрыць не жадаю.
Халодны агонь прабягае па жоўтым лісьці
І ў шыбах багатых кварталаў, як здань, прападае.
|
І расколаты, звон не забудзе ніколі свой голас.
Я апошняя ў сьвеце, хто Вежу збудуе сваю.
Па нябёсах чужых залатое пракоціцца кола,
А карэта мая спачывае ля брамы ў Раю.
Басанож, басанож па аскепках люстэрак і мараў,
Па халоднай зямлі, у якой цяжка выкапаць дол.
А камусьці здаецца – я мякка ступаю па хмарках,
І ліхтар нада мной клапатлівы трымае анёл.
Ні крыжа і ні крылаў – жаночыя вузкія плечы.
І каму ты пакажаш палаючы ў сэрцы агонь?
Невыносны мой боль, і нябачны, і, можа быць, вечны...
Але я – ці хачу назаўсёды пазбыцца яго?
|
Я ніколі ня бачыла вас.
Можа быць, толькі позіркам сэрца.
І над вамі сівее трава,
І ніхто вас ня помніць на сьвеце.
Вы былі гэткай самай, як я,
Шмат чыталі і вершы пісалі.
І самота была ў вас мая,
І зялёныя вочы палалі.
Не хацелі вы жыць, як усе.
А інакш не выходзіла, пэўна.
І суседзі сьмяяліся ўсьлед:
«Бач, якая ідзе каралеўна».
Правінцыйны глухі гарадок.
Што маглі вы, шляхцянка-паэтка?
Вам прыпісвалі звад і сурок.
І мужчыны паглядвалі рэдка.
Хто знайшоў вашы вершы і як –
Пажаўцелыя стосы паперы,
Ваш нашчадак, далёкі сваяк
Ці чужынец у шэрым шынелі?
Ці чытаў перад тым, як спаліць?
Вочы Вашы глядзяць празь бязьмежжа,
Як душа мая ў часе гарыць
І ўскрасае спалёныя вершы.
|
|
Маналёг Маці Божай Вастрабрамскай
|
З драматычнай паэмы «Amor ardens»
(«Каханьне палаючае»)
Дзеяньне адбываецца ў Вільні
ў 1916 годзе.
Я падарую вам каханьне.
У гэтым сьвеце так сьцюдзёна
Для чулых душаў, гэтак цёмна –
І я дарую вам каханьне.
Яно – ня квецень веснавая
І нават не на шчасьце, можа.
Яно – агонь на раздарожжы,
Які ад ветру не схавае.
Яно – ня ціхая лампада.
Яно наскрозь прапаліць сэрца.
Яно навечна застанецца,
Якія б ні спасьціглі страты
На той зямлі, дзе так трывожна,
Дзе гоняць лепшых, злых баяцца,
Дзе не дае спажытку праца,
Дзе тое ёсьць, што быць ня можа, –
У час адчаю і чаканьня
Я падарую вам каханьне.
|
Такі ёсьць рыцарскі звычай, бязьлітасны, як двабой:
Твая Чароўная Панна ніколі ня будзе з табой.
Бо мусіць быць недасяжнай, халоднай, як чорны сьнег,
І ўзнагарода шчасьліўцу – яе мэлядычны сьмех,
Калі з турнірнага поля, пасьлізгваючы ў крыві,
Ты ёй вянок пераможцы нясеш, амаль нежывы,
І не чакаеш нічога за раны свае, за боль.
І ведаеш, што ўладарыць магутны ёю кароль,
І мае яна каханкаў, і шляхам граху ідзе,
І ты не адзін, хто носіць яе імя на шчыце.
А недзе ў далёкім замку, у памяці на мяжы,
Цнатлівай і дабрадзейнай нявесьце тваёй тужыць,
Што хоча зямнога шчасьця, абдоймаў тваіх і сьлёз,
Што раны твае абмые і прыме такім, як ёсьць,
Даруе, што толькі зь левай – ня з правай – рукі з табой
І што аднойчы загінеш ты дзеля жорсткай, другой,
Ды я, няўрымсьлівы рыцар, не дакараю цябе,
Таму што, напэўна, гінуць і варта дзеля яе,
Бязьлітаснай і прыўкраснай...
І ў сьмерці сваёй пару
Прашэпчаш ты не «Юльяна»,
а «Панна мая, Беларусь...».
|
Безнадзейнасьць... Страшнае слова...
Срэбны рыцар упаў з каня.
Вербы хіляць над ім галовы,
Плача дождж на сыходзе дня.
Па шчыце барабаняць кроплі,
Прапаўзае сьмела мураш...
Не падыме рыцар ніколі
Свой цяжкі баявы палаш...
А вароны сабе кружляюць,
І ніжэй усё, і ніжэй...
І грамнічную сьвечку паліць
Тая, што за ўсё даражэй...
І тваё адступае войска,
І зямля твая – у агні.
Сьвечка плача гарачым воскам,
Ды ня бачыш ты з вышыні.
|
|
Леся Украінка
|
|
Старасьвецкае каханьне
|
...Вітаю ясны край, дзе я бывала,
І дзён калісьці правяла нямала,
А шчасьця ні хвіліны не спазнала...
#Леся Украінка
Бераг мора вясну вітае.
Квецень вішняў. Эдэм сухотных.
І вішнёвы сок праступае
Гэтак часта на вуснах родных.
У кавярні ад гукаў цесна,
Набягаюць хвалямі гукі.
І на плеценых ручках крэслаў,
Як празрыстыя, вашы рукі.
Паглынае пясчаны бераг
Сьлёзы-вішні майго каханьня...
Я ж для вас – ці сястра па веры,
Ці хаўрусьніца па змаганьню.
Ну зірніце! Ці ж я – пачвара?
Ці на шчасьце правоў ня маю?
О мужчыны, адданцы мараў,
Вы – забойцы жанчын адданых.
Разумею я ўсё: ахвярнасьць,
Гэраізм і сьвятую мэту...
Толькі ўбачце ж ва мне, упарты,
Вы жанчыну, а не паэтку.
Зразумейце: сама я – вішня
Пад абцасам вашым няўважным...
Вось – барвовая пляма...
Цішэй...
Сок вішнёвы... Гэта ня страшна.
Як душа, аблятае квецень,
Філіжанку рука губляе.
І прысела за столік трэйцяй
Госьця, што ад болю збаўляе.
Аднаго з нас Дадому просіць,
У свой сьвет, дзе няма бяздомных.
...Крым і мора. Плач безгалосы.
Квецень вішняў. Эдэм сухотных.
|
За чырвонай шторай
дагарае сьвечка.
Ціха сьвішча вецер,
бы катрынка грае.
Сем цьвікоў забітых
у цяжкое вечка,
Быццам сем прыступак
трэснула да раю.
Пачакай, ня трэба
?раніць гэты аркуш
Горкімі радкамі,
што жыцьцё атруцяць.
Прамяняй на волю,
прамяняй на чарку
Гэтых слоў атруту –
іх ня прымуць людзі.
За чырвонай шторай
нізка цень схіліўся.
І дарэмна ў шыбы
стукаецца гольле.
І са слоў крывавых
з горла дождж паліўся.
І аціхла ў жаху
наша навакольле.
|
#1. Высокая літаратура
Лаўравы ліст,
дастаткова засохлы і хрусткі,
Бронзавы ключ, відавочна мастацкай работы,
Што адчыняў – невядома.
Высокай натуры
Гэта прыдасца...
Кавалачак высахлых сотаў,
Месячны промень,
абрывак калючага дроту –
Гэта, панове,
высокая літаратура.
Пэўна ж, рэцэпт дасканалы.
Галінка агрэсту,
Фігавы лісьцік ад першай мадэлі Адама,
Два паламаныя алоўкі,
чыясь тэлеграма
З доўгім шматкроп’ем замест шараговага тэксту,
Трохі тугі па нязбытным.
Пяро херувіма,
Усьведамленьне сваёй непатрэбнасьці.
Бура
У крышталёвае шклянцы.
Дзьве порцыі дыму –
Ад цыгарэт і спаленага гунамі Рыма –
Гэта, панове,
высокая літаратура.
Трохі крыві ад уласнага сэрца.
?Атрута,
Што выдзяляе гніючае цела натхненьня.
Рогат нармальнага дурня.
Бутэлька аблуды.
І папяровыя крылы твайго пакаленьня.
І Апалонам садраная з Марсія скура –
Гэта, панове,
высокая літаратура.
#2. Аліса
Дзяўчынка ў карунках
сьпявае анёльскую песьню.
Стракозы над рэчкаю крэсьляць арабскія лічбы.
А човен плыве.
І раўнюткую лінію крэсьліць.
І ў хвалях люструюцца
дрэвы, карункі і німбы.
Дзяўчынка ў карунках
і пастар у чорным касьцюме.
Над імі стракозы, аблокі
і вокны ў Засьвецьце.
Сьціскаецца час і расьцягваецца,
як гума,
І ў сьвет за люстэркам
зьнікае карункавы вецер.
Дзяўчынка ўтаропіла ў неба блакітныя вочы.
Яна не патрапіць ніколі на баль каралевы.
А пастар у чорным
паверыць у гэта ня хоча,
Вяслом разьбіваючы
німбы на хвалях і дрэвы.
Дзяўчынка падзякуе за незвычайную казку,
Зь люстэрка асыплецца выцьвілы слой амальгамы.
І што нашы казкі,
алюзіі, німбы і маскі
Прад яснай вітрынаю галантарэйнае крамы.
Дзьве ручкі ў пальчатках
пакручваюць сон-парасонік,
Стракозы мільгаюць, як феі.
?Пэйзаж пастаральны.
І белым пылком
безнадзейнасьць асыпала скроні.
У шлях празь люстэрка, паэце.
У шлях разьвітальны.
#3. Замак Эшэр
Мой замак патанае.
Па сьцяне
Расколіна прабегла, як маланка.
Ён для мяне надзейным быў прыстанкам,
Каб паміраць наяве,
жыць у сьне.
Загасьлі ўсе лампады.
Кажаны
У вітражы запыленыя б’юцца.
І промні дня ў расколіны ліюцца,
Зьнішчаючы ілюзіі і сны.
Гляджу – у першы і апошні раз –
Пры асьвятленьні дзённым на пакоі.
Іржа на ланцугах, іржа на зброі,
І там не дыямэнт блішчыць, а страз.
О, колькі пылу!
Мёртвых матылёў,
Аплыўшых сьвечак,
павуты і друзу!
Я тут жыла, прымала фей і музаў,
Памерлых каралеў і каралёў...
Кідаюцца пад ногі пацукі.
Яны вішчаць, як вязьні Тарквемады.
І возера ўваходзіць вадаспадам
Праз вокны, што зачынены вякі...
Што ж, прызнаю паразу...
Гэты сьвет
Трымаўся на сьвятле трапяткім сьвечак,
Што пакідала ад істот і рэчаў
Бязважкі вытанчаны сілуэт.
Навошта ж мне трымацца за жыцьцё,
Бязьлітаснае ў плоцевасьці грубай?
Расколіны ўсё большаюць.
І кубак
Напоўнены марэньнем і асьцём.
#4. Парцэлянавая пастушка
На каміннае паліцы
так высока, так спакойна.
Мерна тахкае гадзіньнік,
пыл кладзецца на падлогу.
Не шапчы, што ў іншым сьвеце
сьвежы вецер, сьветла, зорна.
Не шапчы, што на паліцы
не спазнаць сябе, ні Бога.
Парцэлянавае цела
разьбіваецца так лёгка
Разам зь лялечнай красою
і маленькім нашым шчасьцем.
І ў аповедзе жыцьцёвым
застануцца, як апостраф, –
На’т ня літара, ня слова –
выбітныя нашы страсьці.
І таму – куды сьпяшацца!
Ціха дзынькае званочак
Музыкальнага куфэрка,
дзе захоўваюцца зоркі.
А інакшых не пабачаць
парцэлянавыя вочы.
І чаго ты, камінар мой,
плачаш горка, гэтак горка?
Ад таго, што недзе – вецер,
недзе – месяц, недзе – воля?
Ад таго, што, як ні пніся
быць найпершым над другімі,
А рукі дзіцячай дотык выпадковы –
і ня болей –
І асколкі на падлозе,
а душа, як пыл, над імі.
#5. Крошка Цахес
Прычэсвае фея маленькага злога калеку
(Адорваюць феі заўсёды маленькіх і злых).
Няшчасны карузьлік, асуджаны лёсам на зьдзекі,
Цяпер ператворыцца
ў талентаў зьмесьцішча ўсіх.
Чужых, не сваіх, зразумела.
А справа якая
Натоўпу, які пакланяцца кароне прывык?
І моўчкі паэт пажаўцелыя сшыткі гартае,
І моўчкі хавае ў шуфляду,
бы ў склеп, чарнавік.
Маленькі карузьлік
здаецца прыгожым і дужым.
Уладай надзелены –
мае і вартасьці ўсе.
Красуні свой гонар яму прапануюць,
як ружы.
Нашто яму ружы –
ён душы, як цукар, грызе.
А толькі пакіне яго дабрадатная фея –
Імгненна затопчуць,
у вазе патопяць начной.
І зноўку паэт перагортвае аркуш надзеі,
І пырскае новы карузьлік на троне сьліной.
І фея ўсё тая ж
пачвары расчэсвае космы
І верыць, што ўлада надзеліць яго дабрынёй.
Ніколі ня скончыцца гэтая метамарфоза.
І можа, паэт і карузьлік зьліваюцца ў ёй.
Ніколі на троне паэт не застаўся паэтам.
Ніколі на троне карузьлік
ня выпрастаў горб.
Але распрасьцёрты ля колаў бліскучай карэты,
Адны залатыя пантофлі і бачыць натоўп.
|
Ці Цэзар, ці ніхто... Чакаць зацята.
Фіранкі непразрыстыя завесіць.
І сыпаць у камін сухую мяту,
І ля вагню пісаць, пісаць і крэсьліць...
І ўсё чакаць. Ці Цэзар, ці самота.
А прыйдзе ён – стары, зьнямоглы, брудны.
Ён толькі што з каня. Ён піў з балота.
І час на лбе яго накрэсьліў руны.
Ён зойме ложа, крытае вісонам,
Не для каханьня – выспацца з дарогі.
І раніцою рушыць легіёны
Да новай легэндарнай перамогі.
Падымеш перакуленыя вазы,
Дап’еш віно зь яго пустога кубка,
Завесіш вокны, перамысьліш фразы
І да агменю зноў працягнеш рукі.
Ці Цэзар, ці ніхто. Няхай мястэчка
Віруе ад неверагодных плётак.
Ты нешта зноўку пішаш кожны вечар
І зноў на вуснах адчуваеш дотык.
А побач – шчасьце са штодзённым супам
І пацалункам, звыклым, быццам грошы.
А ты ў самотным доме шэпчаш: «Любы...»
А хто – ні ўспомніць, ні ўявіць ня можаш.
|
Дап’еш віно зь яго пустога кубка...
#Зь верша «Шчасьлівая»
Цэзар пакінуў мне келіх пусты.
Больш аніякіх ён рук не кранецца.
Сьпіны свае выгінаюць масты
Коткамі дзікімі... Кроіцца сэрца.
Толькі ня трэба сябе дакараць.
Цэзар заўсёды сыходзіць у славу.
Кросны парыпваюць, быццам кара
Райскага дрэва пад рымскім кінжалам.
Тчы – забывайся, праводзячы ніць
У лябірынты асновы – пра зоры,
Храмы, дзе можна пра гора забыць,
Мора, якое з табою гаворыць
Мовай гамэраўскіх строф... Не табе
На мармуровай падлозе раскладваць
Мапы шляхоў піфагоравых сфэр,
Ладзіць прыступкі да славы і ўлады.
Ты – у чаканьні гэроя... Таму
Тчы дыванок яго крокам стамлёным.
І паспрабуй патлумачыць яму,
Скуль ты ўзяла столькі барвы для воўны.
|
...Патрапіць у парыжскую газэту,
пад вустрыцу зь лімонам прачытаць...
І просіцца да рыфмы цыгарэта,
вядома, з залачоным абадком
і прысмакам мэнтолу...
Цьху... Ніколі
табак і мяту ў водар не зьяднаць.
Тым больш бяз рыфмы прамаўляць жадаю.
І не куру.
Парыжская газэта,
абавязкова белы капялюш,
кавярні крэсла белае таксама,
і сіні-сіні на стале абрус
падкрэсьлівае тонкасьць філіжанкі.
А як жа кава? Кавы я ня п’ю,
але карціна вымагае кавы.
Хай гэта будзе вадкі шакалад,
гарачы і густы... Але самота –
самота – у Парыжы? Божа мой,
ці варта турбаваць тады ўяўленьне?
Насупраць – за сталом – вядома, Ён.
Чытае моўчкі... Курчыцца газэта
ў руках, што звыклі шанец свой лавіць
за дужае крыло ці за капыта –
якое ўжо аблічча прыме Ён.
Дыміцца кава. Шаргаціць газэта.
«Віншую. Ты ў зэніце».
І пайшоў,
як вустрыца, халодны і закрыты.
І плашч ягоны колеру пяску
мне нагадаў бязьлітасную пустку.
Ну што, дамроілася? На стале
мігціць у крышталёвым кубку сьвечка,
нібы на беларускія Дзяды.
Нябожчык ёсьць – гармонія памерла.
Скамечаны газэтны шар ляжыць
у сумачцы са скуры ведзьмака,
які мне нагадаў маю дарогу.
Нікому анічога не кажы,
я не вярнулася з парыжскае кавярні.
Калі ня верыш – пачытай газэты.
|
Калі пішуцца вершы, то можна ўміраць паступова,
Сьмерць па кроплі смакуючы, быццам бы мёд і цыкуту.
І вітацца з аднымі крыжамі, і верыць у слова,
І забыцца на тое, што кроў твая стала атрутай.
Калі пішуцца вершы, то можна ня лгаць пра адзінства
Між сабою і кожнай быдлячай асобай на сьвеце.
Як інфанта Веласкеса, выйсьці за межы карціны.
І пабачыць дэталі, ня будзе якіх на партрэце.
Калі пішуцца вершы, то можна – пра крылы і волю,
Не саромецца пафасу.
Быць і апошнім, і першым...
Не ілгаць, не ілгаць...
Божа мой, як спакусна, як поўна,
Калі пішуцца вершы...
А яны ўсё ня пішуцца, вершы...
|
|
Да пытаньня «чыстае красы»
|
Перацякае срэбны век
У кулю – і цаляе ў сэрца.
Красы шукае чалавек –
І ваўкалакам застаецца.
Сыходзіць чыстая краса
Не да красы, а да пакуты,
Да зморшчын, у якіх сьляза
Блішчыць, як кропелька атруты.
Навошта гэты прывід мне?
Уласны век лічыць звыродствам?
А нават ценем мільгане –
Жыць безь яе – самазабойства.
Жыць – і ня бачыць, як яна
Цьвіце валошкамі Айчыны...
І век сплывае, бы труна,
За той красою немагчымай.
|
Каралева мая, ты згубіла сваю чысьціню.
Ад чаго ж тваё цела зазьзяла, як белая поўня?
Я ня Гамлет даўно, я ніколі цябе не прысьню
І атруту ў віне каралеўскім барвовым ня помню.
Ты сьмяесься, шчасьлівая, і не спазнаеш, чаму
Звар’яцелы твой прынц над магілай блазенскаю кленчыць.
І ніколі, ніколі кароны ня бачыць яму,
Бо вар’яту карона, каханьне й любоў недарэчы.
Не заб’е ён нікога, ніколі ня скажа: «Ці быць?»
Ён бясконцую з прывідам весьці гаворку павінны.
Каралева мая можа вольна забойцу любіць,
І зь яе чаравікаў магільная выцерта гліна.
|
Быць выключным – якая спакусная роля.
І якая страшэнная доля – выключнасьць.
...Ты прыйшоў да Радзімы, наіўны да болю,
І на твары яе сьнег убачыў сьляпучы.
А жыцьцё адбірала твае спадзяваньні,
Ты вучыўся любіць – і ня мог навучыцца.
Нітку лёсу заблыталі строгія Паркі,
І яна не падобная да бліскавіцы.
Ты ў сабе адчуваў агнявую ахвярнасьць,
Ты сябе ашукаў. Ты ня здолеў нічога.
Жоўкнуць кнігі, што ты напісаў у юнацтве,
Быццам кветкі – у храме паганскага бога.
І зямля не адтала, і неба пустое,
Як ні біся, ні радуйся славе халоднай.
І прызнацца няможна і перад сабою,
Што ня дадзена сэрцу іскрынкі ніводнай.
|
І безь мяне ўспаўзе на помнік смоўж,
І безь мяне праб’е травінка глебу.
І купяць славы на ламаны грош
Усе, хто зажадае ўзьняцца ў неба.
Што я зьмяню – пад колы мітусьні
Шпурляючы ўсё словы, словы, словы...
Матыль, як верш, зьлятае з далані,
Пылок прыліп да пальцаў каляровы.
І ўсё-ткі – нельга жыць, калі няма
Наіўнай веры: безь цябе – ня будзе
Смоўж успаўзаць наверх, расьці трава,
І нашы кнігі прачытаюць людзі.
І што з таго, што не было карон,
І што з таго, што ўсе вянкі сплывалі,
І смоўж паўзе на апусьцелы трон,
І вершы з горкім дымам пазьляталі.
|
1
Васковы пісьменьнік блукае па вуліцах Прагі.
Драўляныя вусны дзьвярэй падціскаюць дамы.
І зьнічкі, як жоўтыя п’яўкі, спаўзаюць на дахі
З кардоннага неба, сырога ад доўгай зімы.
Пад дахамі дрэмлюць жаўнеры і жонкі жаўнераў,
Жаўнерыкі-дзеці гуляюць і ў снах у вайну.
Іх шчасьце маленькае шчыльна ахоўваюць дзьверы,
І капае воск на праданую ўчора труну.
Маўчаць сутарэньні, набітыя косткамі мніхаў.
У скрынцы грашовай ля храма накіданы друз.
Васковыя рукі да неба ўздымаюцца ціха,
А ў небе кардонным прарваўся і сьвеціцца круг.
Як ціха...
Уночы ніхто не надумаў маліцца,
Сьпяваць пра каханьне, шаптаць вершаваныя сны...
Сьпяць месьцічы крэпка ў мундзірах сваіх камяніцаў,
Васковыя кроплі на бруку ня ўбачаць яны.
2
Зялёная карэта – фурман хавае твар,
Між ліхтароў па бруку грукочуць глуха колы.
Апалавыя вочы нябожчыка цара
Глядзяць з вакна карэты, як носяць сны анёлы.
А вось з гатычнай вежы празрыстая жанчына,
Падобная да сьвечкі, плыве...
На вуснах – воцат...
І прыцемным завулкам
Галем ідзе на рынак,
Для раві Бецалеля купіць тры фунты сонца.
|
Танатас двойчы Лету перайшоў.
Бог сьмерці – ён аднойчы сьмерці здрадзіў
І разарваў хітона чорны шоўк
І кроў з далоняў змыў у вадаспадзе.
Чаму ён – тут, дзе цемра і пясок
І ў брудным Стыксе гарлапаняць жабы,
Дзе высыхае вінаградны сок
І трацяць цені прыгажунь завабы?
І вось пад цяжкаю нагой – трава,
Аліваў шапаценьне, сьмех дзіцячы...
І... сонца! Як асьлеплая сава,
Танатас толькі яркі промень бачыў.
Каб ён ня богам быў – відаць, асьлеп.
Але туман ружовы разамгліўся,
І бог убачыў: неба – сіні склеп
І вусені з аліў аб’елі лісьце.
А людзі аднаго адзін клянуць,
А людзі прадаюць людзей, як рэчы,
І песьні непрыстойныя пяюць,
І перад кожным, хто мацьнейшы, кленчаць.
Іх думкі, не кранутыя журбой,
Кароткія і злыя... Іх каханьне –
Адна пажаднасьць... З прагнасьцю сьляпой
Яны жыцьцё марнуюць і паганяць.
І застагнаў Танатас, і закрыў
Рукою бледнай стомленыя вочы.
Не разабраць, дзе людзі, дзе зьвяры.
І толькі сьмерць ачысьціць іх, як хоча.
І прэч пайшоў маркотны цёмны бог,
У свой сусьвет бясплённых шкадаваньняў.
І сыпаліся з-пад ягоных ног
Сухія кветкі на сухія камні.
...Танатас двойчы Лету перайшоў.
|
Прыгажуню Яхідну багі-алімпійцы пакаралі
за яе недаступнасьць і непавагу да іх,
ператварыўшы ў пачвару –
напалову зьмяю, напалову жанчыну...
У бездані былая прыгажосьць
Так хутка, хутка робіцца пачварнай...
Чаго маўчыш, мой нечаканы госьць?
Не пра такую ты багіню марыў?
Тут цёмны сьвет пячоры і вада,
Што капае з прамежкам неадменным...
І хвост зьмяіны – алімпійцаў дар –
Хавае прыгажуня між каменьняў.
За незалежнасьць помсьцяць нам багі
Калецтвам і бяздоньнем, людзі – плёткай...
І Стыкса спалучае берагі
Ня шлях ладзьдзі – паклон раба таропкі.
Ды як скарацца цемры можа той,
Хто ведае: яна – і на Алімпе,
І ў водбліску кароны залатой,
І ў купленым у ювеліра німбе.
І што багоў бяздушных жорсткі суд
Таму, хто паміраць і жыць ня можа,
Бо ісьціна – адна, яна – ня тут,
Яна яшчэ калісьці пераможа.
Бліжэй да Зьмеядзевы, чалавек.
Вачэй маіх ня зьменшыліся чары.
І выпі горкі яд падземных рэк
З ружовых вуснаў пакаранай мары.
|
Я захаваю кнігі ад агню,
Ад плесьні і ад позіркаў гандлярскіх.
Хто кажа, што нічога не зьмяню
У гэтым сьвеце?
Трэба жыць па-царску –
Зьбірацца ўратаваць няшчасны сьвет
І грошы аддаваць прарокам божым...
І кнігі запаўняюць кабінет...
Акрым мяне – хто слову дапаможа?
З гарышчаў, з дробных крамаў, з-пад руін
Я чую стогны рэдкіх старадрукаў.
І я іду да іх, і я – адзін,
І дождж ліе ў працягнутыя рукі.
Дзівак, вар’ят ці марнатраўца – мне
Ня рупіць, як пашэпчуцца суседзі.
Паліцы кніг на выцьвілай сьцяне
І бесьсьмяротнасьць – беларускім дзецям.
Мне кажуць, што нічога не зьмяню
І будзе вечнасьць для мяне туманам.
Я захаваю кнігі ад агню,
Імя ж сваё – і ратаваць ня стану.
|
Паніжэла наша вышыня.
Дзень ня зьдзейсьніў ні адной надзеі.
Срэбны рыцар прытрымаў каня,
І з анёлаў пер’е абляцела.
Як прыгожа гаварылі мы!
Як мы ганарыліся сабою!
Што цяпер наперадзе? Тамы
Вершаў, што ня выдадуць ніколі.
Хтосьці аказаўся стукачом,
Хтосьці зараз крамнік, хтось палітык.
Ну а вершы прыкрашаюць дом
І блішчаць прад людам паспалітым.
Беларусь, крыжы ды Беларусь...
Бы ў адной хрысьціліся купелі...
Маладосьці лёгкі землятрус –
І з анёлаў пер’е абляцела.
Пакаленьне лірнікаў блатных,
Сумесь Караткевіча і Ніцшэ...
Хтось бліжэй – да злосных і п’яных,
Хтось – да тых, што «прэміяльна» пішуць.
Цынікі... Сьвятыя... Божа мой,
Колькі раз сябе мы не пазнаем,
Шлях зьвянчаўшы тронам ці турмой...
Пішам, пішам, пішам... Не чытаем.
|
Род Юліяў закончаны даўно,
І цэзар – той, хто купіць волю плебса.
Што тут – паэт? Як новае віно
Ў старых мяхах – мутнее і псуецца.
Калі на сцэне цэзар-кіфарэд –
Будзь ты Гамэрам – не здабудзеш славы.
Таму – налі фалернскага, сусед,
У кубкі на развалінах дзяржавы.
Сенатары то сьпяць, то зноў равуць
І топяць аднаго адзін прыгожа.
А што – паэты тут? Паэты – п’юць.
Ці паміраюць – той, хто піць ня можа.
Юпітэр! Перад мармурам тваім
Віна пралью... бо Апалон – бясьсілы.
У вершах цэзар праслаўляе Рым
Узьнёсла, аж да вогненнай магілы.
1990
|
Што – словы? Тут ня чуюць нават плач.
Шпурляй марэньні ветру наўздагонку.
Навошта ты зьбіраеш зоры ў гронкі?
Іх паасобку кожную пабач.
Халодны, непакорлівы Сусьвет
Ня хоча ў вершы цесныя зьмяшчацца.
Дурная, бескарысьлівая праца.
Ты зноў сядзіш на ўзбочыне, паэт.
|
І нас забудуць непапраўна рана,
Як мы забылі – так забудуць нас.
Наш сьлед зямны загасіцца, як рана,
Як гасьне слуцкі залаты паяс.
Не затрымацца ні радком, ні вершам.
Парсуна страціць колер і імя.
Хто быў апошнім – той ня стане першым,
А першага – таксама зьесьць зямля.
І я таму над пыльнай кнігай сьлепну,
І падымаю камні на кладах,
І разьбіраю тонкі почырк неба
Па лісьцем зацярушаных сьлядах.
Я Памяці служу, як служаць храму.
Між мною і мінуўшчынай – ня тло,
А лёгкі дождж і агароджа брамы –
Архангела празрыстае крыло.
І, можа, я таксама – толькі кніга
Зь лістамі, недаступнымі дажджу.
Няхай маё імя забудуць звыкла,
Я буду жыць у тым, што запішу.
|
Чаго ж ты плачаш,
кніжніца, дзівачка?
Хацела мнішкай стаць, ды расхацела.
Таму цяпер не абцяжарвай плачам
Зямное неспатоленае цела.
Ня толькі Бог – твой гаспадар суровы,
Але і князь, які ня любіць песень.
Часьцей за вышываньнем каляровым
Ты бавіш час у залачоных крэслах.
Ты гаспадыня?
Вось насьмешка лёсу!
Вергілія чытала і Тацыта,
Стварала для сябе высокі востраў,
Цяпер з прыслугай сварысься сярдзіта.
Дзіця хварэе. Муж на паляваньні.
І моль ляціць ад выцьвілых кілімаў.
Аб чым ты плачаш? Аб зямным каханьні?
Ці аб нябесным, што праходзіць міма?
|
|
Баляда пра недаступную прыгажосьць
|
Каралеўна старэе ў высокім палацы на высьпе.
А была яна зоркай паўночнай, лілеяй далін.
Сьлед апошняе зьнічкі на даху залочаным высах,
І ўюнок не ўспаўзае на сьцены з бліскучых цаглін.
Каралеўна старэе... Ніхто пад акном не сьпявае
Дзёрзкіх песень, спароджаных страсьцю душы маладой.
На турнір не сьпяшаецца рыцар з далёкага краю,
І прыспушчаны сьцяг не вянчае сьмяротны двабой.
Каралеўна ў адчаі люстэркі свае разьбівае,
Б’е маўклівых прыслужніц за юную іх прыгажосьць.
Той, хто зьведаў над сэрцамі ўладу – другой не жадае.
Дзе ж пакінула скарбы каханьня яе маладосьць?
І, надзеўшы расшытыя вогненным золатам строі,
Дыяменты і перлы – хоць колісь блістала бязь іх –
Валадарка ў свае сутарэньні адправіла вояў,
Каб адтуль прывялі вязьняў цемры, дагэтуль жывых.
У часы цараваньня юнацтва ня раз каралеўна
Выпрабоўвала дзёрзкіх паклоньнікаў сьмерцю, турмой.
І хапала шаленцаў, якіх не палохалі сьцены,
Невідочныя сьцены між тронам і жарсьцю зямной.
Хай прыйдуць – і пабачаць сваё нечаканае шчасьце.
Хай сагрэюць каханьнем самотны багаты палац...
Прывялі аднаго.
Ён калісьці ўсе грошы растраціў,
Каб спагаду прыслужніц сваёй каралеўны купляць.
Як ірваўся юнак да амаль недаступнае мэты!
Ён, нязваны, прыйшоў і да ног гаспадыні прыпаў...
Нават схоплены – ёй усьміхаўся аддана і сьветла
І падчас катаваньня адно пра каханьне казаў...
А цяпер ён глядзіць так сурова, дакорліва гэтак...
– Вольным будзь! Мне служы, пра каханьне сваё раскажы...
Адмаўляецца ён:
– Я пракляты цяпер перад сьветам.
Больш за маці дзяўчыну любіў, што ня мела душы.
Задрыжэлі жамчужыны на каралеўскай сукенцы,
Быццам зоры на срэбнай, міглівай паверхні вады.
Новы рыцар зайшоў...
Быў ён воем чужым, іншаверцам,
Ён адверг сваю волю, бо сьвет без каханьня – пусты.
Як ахвотна калісьці сыходзіў у ноч сутарэньняў,
Толькі б ведаць, што побач – заваба яго і туга...
– Недарма ты пакутваў... Будзь вольны.
Будзь служка мой верны!
– Я пракляты... Я больш за Радзіму жанчыну кахаў...
Пацямнелі ад гневу цудоўныя ўладныя вочы.
Палавінкі карункавай хусткі ляглі на дыван...
Вось і трэйці палоньнік да Мары мінулага крочыць.
Самы дзёрзкі з усіх, на забойства пайшоў, на падман.
Ён – адзіны, хто змог у абдоймах каханую сьціснуць,
Пацалунак сарваць зь яе вуснаў – цаной у жыцьцё...
І цяпер пасьміхаецца, як і раней, непахісны...
– Помніш тое імгненьне і страсьці сьмяротны касьцёр?
– Я пракляты таму, што каханьне над годнасьцю ўзвысіў.
Што цяпер шкадаваць?
Усё роўна была – вышыня.
Мы старэем, каханая...
Нельга вярнуцца ў «калісьці».
Ты дарэмна прыдумала мару сабой падмяняць.
Недаступнасьць была для красы непаўторнай аправай.
А любая жанчына каштуе жанчыны, павер.
Заставайся легэндаю, песьняй, цнатліваю казкай.
Мы старэем, каханая...
Трэба зьмірыцца зь «цяпер»...
...У высокім палацы на высьпе самотна заўсёды.
І гавораць, што хутка там будзе жаночы кляштар.
З чарапічнага даху змываюць дажджы пазалоту,
І лясы абступаюць шумлівай сьцяною абшар.
|
Раптоўны вецер і раптоўны дождж
На сьвята зла і гордасьці зьляцелі.
Страшны Пярун ударыў – і ніхто
Ня змог парушыць скамяненьне цела.
Але – прайшло, і сполахі прайшлі.
І зноў гарэлі грэшнай прагай вочы.
А самы моцны рыцар да зямлі
Прыпаў і крыкнуў: «Бог крыві ня хоча!»
Ды бойку аніхто не прыпыняў,
Ня кінула пальчатку каралева.
І дождж зьвінеў аб зброю, кроў змываў,
І ўсмоктвалі напой трава і дрэвы.
А рыцар меч, нібыта шчыт, узьняў:
«Па волі Божай ворагам дарую!»
Якая ганьба! І на мне яна.
Яму ж дарыла стужку залатую.
Маё імя хацеў ён праслаўляць,
І біцца, і перамагчы – ці ўмерці.
Хіба псальмы паслала я сьпяваць
Паклоньніка, раптоўнага, як вецер?
Ну, забівай жа! Звар’яцеў, ці што?
А ён укленчыў і крычаў пра Бога.
І сьціснулі яго паміж шчытоў,
І тры мячы знайшлі сабе дарогу.
А дождж мацьнеў, і вецер біў у твар.
І хмары быццам пахавалі сонца.
І не відаць было, дзе чый штандар,
Хто пераможаны, хто пераможца.
І разышоўся паступова люд,
Ахвочы да відовішчаў жахлівых.
І шмат каго страчаў нябесны суд,
А шмат каго – шынок і куфаль піва.
Хто мужнасьць меў не забіваць – гэрой
Ці не? Цяпер мне думка назаляе.
І бліскае раз-пораз нада мной
Замест маланкі – стужка залатая.
|
Паўстане з хваляў часу Авалон,
Праб’е на вежы замкавы гадзіньнік.
Сівы кароль парушыць доўгі сон,
Змахне пальчаткай з твару павуціньне.
І будзе ўсё, што зоры прадраклі.
Зноў рыцарам царыць у гэтым сьвеце.
Настане справядлівасьць на зямлі,
Маленькай, недагледжанай планеце.
Кароль уздыме рыцараў сваіх,
І подлы люд зьмяшаецца з гразёю.
Але няма між выбраных – дваіх,
Дзе каралева і найлепшы з вояў?
Таемнай жарсьці грэшнай у палон
Яны калісьці трапілі навечна.
Ня ўстануць да жыцьця
На іх праклён,
І больш ніхто іх еднасьць не аспрэчыць.
А як любіў кароль чароўны бляск
Яе вачэй і ціхую пяшчоту
Яе далоняў... Быццам першы раз,
Узрушваў кожны самы лёгкі дотык...
Але – ня мог яе не асудзіць
Ён, хто закон і помсту ўвасабляе.
І засталася ў прывідным жыцьці
Яна, бясплотны цень...
Але – кахае,
Кахае – не яго...
Навошта – суд,
Які ня можа шчасьця даць нікому?
Навошта жыць, калі яна – ня тут
І нельга не аддаць яе другому?
І выпусьціць кароль іржавы меч,
І счэпіць на грудзях зьнямогла рукі.
І мантыя спаўзе з шырокіх плеч,
Суцішацца ўсе колеры і гукі.
У цемру зноў сыходзіць Авалон,
І засынаюць рыцары і коні.
І не парушыць болей іхні сон
Ніякаю малітвай аніколі.
|
Зь мячом – за даму, за караля.
Зь мячом – за Бога, за грошы.
І толькі раны калі баляць,
Што ўстаць, здаецца, ня зможаш, –
Ты марыш пра ціхі кляштар,
Пра пыльныя старадрукі.
І твой славуты жалезны ўдар
Ня бачыцца больш заслугай.
А ўстанеш – зноў на бліскучы шлем
Пальчатку чэпіш дурніцы,
Якая цябе называе «леў»
І ходзіць ў касьцёл маліцца.
На шыі – ладанка, а ў мячы –
Часьцінка Крыжа Хрыстова.
Нібыта Бог забіваць вучыў,
А ў сэрцы – ужо нічога.
|
Такі спакой –
што лепей бы забілі.
Такое шчасьце –
хоць ты ім гандлюй.
Сьпіць замак мой у цішыні і пыле,
Цень, як мярцьвяк, кладзецца на зямлю.
Стары гэрольд, пясьняр віна і дамы,
Ня памятае ўжо апошні баль.
І фрэсак напаўсьцёртых гаснуць плямы,
І не гуляе з промнямі крышталь.
Гляджу, гляджу праз вузкае вакенца –
Адзін і той абрыдлы краявід.
І толькі дождж аб мур упарта б’ецца
Патокамі празрыстае крыві.
І будзе мне штоночы сьніцца вершнік,
І зноў я прачынаюся ад сьлёз.
І кожны дзень з высокай ціхай вежы
Гляджу я на дарогу, як на лёс.
|
|
Сёмая жонка, альбо Сон стамлёнай гараджанкі
|
Пасьля вянчаньня ад царквы
Да замка ехалі па кветках,
Пазалачаных і жывых,
Што кідалі сялянаў дзеткі.
Перад варотамі – кілім
Каля карэты расьсьцялілі,
Мой князь сышоў – і перад ім
Усе галовы нахілілі.
«Хадзем, вянчаная мая!
Прымі ўладаньне над маёнткам!»
І блазан, пруткі, як зьмяя,
Вакол мяне скакаў з бразготкай.
І слугі цалавалі мне
Хто сьлед, хто шлейф, хто чаравікі.
Ніхто ж у вочы – не зірне,
І кожны – быццам безьязыкі.
А князь сьціскаў маю руку –
Пярсьцёнкі аж кусалі пальцы.
Ён паказаў мне кожны кут
У залатым сваім палацы,
Парсуны продкаў – каралёў,
Гасьцёўні для паноў вяльможных
І ў вежу кутнюю прывёў,
Каб паказаць пакой апошні.
Раскошна ўбраны быў пакой,
Шмат абразоў – і краты ў вокнах.
«Тут пройдзе век жаночы твой.
Сюды прынось кляцьбу ці стогны.
На людзі – ўсьмешлівай выходзь.
З майго дазволу, зразумела.
Наш старажытны слаўны род
Пільнуе гонар свой умела!»
Я ўкленчыла, нібыта ў сьне.
Між абразамі і сьцяною –
Шэсьць кос дзявочых... Як мае,
Ды перавіты сівізною.
За што адрэзаны яны?
За здраду? За нялюбасьць проста?
І сьмерць глядзела са сьцяны
Марыяй-дзевай безвалосай.
І я... прачнулася ў сьлязах.
Над горадам быў вечар шэры,
А з кухні плыў сьмярдзючы пах
Ад прыгарэлае вячэры.
Мой муж крычаў у зале: «Го-о-ол!»
І вылі на дварэ сабакі.
А на балконе мой анёл
Сядзеў і безнадзейна плакаў.
|
Зьвіваецца арнамэнт геральдычны.
Расколатыя сьцены гэрб згубілі.
І толькі сьмерць у рыцарскім абліччы
Вартуе пазабытыя магілы.
Не дагукацца згубленых імёнаў.
Гэрой і здраднік тлом адным зьяднаны.
Бясьсілыя малітвы і праклёны
Час аднавіць, калі былі сказаны.
Навошта ж нам, пакуль яшчэ мы ў коле,
Асьветленым жыцьцём на пару хвіляў,
Штурхаць кагосьці ў цемру, секчы гольле
На дрэўцах мар, ламаць чужое крыльле?
Няўмольны цень і нас пакрые хутка,
Там, па-за колам, іншыя правіны.
Я кнігу, як дзіця, бяру на рукі,
Каб новаму жыцьцю яе падкінуць.
|
Ты кажаш – каралева?
Што ж, вянчай!
Я так люблю стылістыку барока.
Архангел крэсьліць «не» лязом мяча,
А слова «так», як грэх, навідавоку.
Таму – вянчай! І ведай: каралём
Ты пры такой ня будзеш каралеве.
Аднойчы, недарэчна ясным днём,
Убачыш: ты Ліліт служыў – ня Еве.
І яблыка спакуснага няма,
А толькі ёсьць зьмяіная атрута.
І ў райскім садзе надышла зіма.
І ты яе ільдом, як раб, прыкуты.
|
Ну а здавалася, гэты палон – на вякі.
Цмок падыхае ля ног прыгажуні суровай.
Рыцар чакае, стамлёны, у латах цяжкіх
З гэрбам лілейным, майго літасьцівага слова.
Што адказаць табе, мой непахісны гэрой?
Кроў на мячы высыхае, і высахлі сьлёзы.
Я палюбіла свой закратаваны пакой
І цішыню, у якой нараджаюцца крозы.
Ну а цяпер – за табою сядзець на кані
Вабнай здабычай і сьведчаньнем воінскай моцы...
Цмок падыхае. Згасаюць на вежах агні.
Не разумее маўчаньня майго абаронца.
Ціха пагладжу рукой залатую луску
І азірнуся з тугою на чорныя вежы...
Кроў іржавее на жоўтым халодным пяску.
Ты памыліўся, ваяр. Я табе не належу.
|
370
Паводле прымхі старажытных лацінян,
той, каго пры сустрэчы воўк убачыць
першым, зьнямее.
Воўк, ты ўбачыў мяне ня першым.
Я ня страціла слоў, о не.
Мне здалося, што ты залежаў,
Дзікі зьвер, ад хатняй, мяне.
Шкода бачыць, як ты, магутны,
Па траве, як вужака, поўз,
І пагляд твой зрабіўся мутны
Не ад злосьці – адчайных сьлёз.
Зьвер, скуголіў ты так, бо ведаў,
Што ў мяне, пяшчотнай такой,
Столькі жорсткасьці воўчай гэткай,
Колькі ўлады ёсьць над табой.
Не здыму я зь цябе, ваўчышча,
Зачарованы ланцужок,
Каб вярнуўся ў сваё аблічча,
Каб ізноў да людзей прыйшоў,
Каб устаў, малады, прыгожы.
Засьмяяўся, пацалаваў...
На Купальле так лёгка можна
Заблукаць між высокіх траў...
Не! Забуду, пераступіўшы
Праз пакуту тваю – на ўсё:
Як сьвяціліся, быццам вішні,
Вочы, поўныя воўчых сьлёз,
Як дрыжэў ты, ня змогшы болю,
І завыў на мае сьляды,
І кацілася рэха полем
У далёкія гарады,
І каціліся зь неба зьнічкі,
І вянкі па рацэ плылі...
...Ты ў ваўчыным жывеш абліччы,
Мой адзіны на ўсёй зямлі.
|
Корд вастрыём цалуе сэрца,
І трон пусьцее, як душа.
Так новы князь да ўлады рвецца,
Нібыта грэшнік да крыжа.
Ён ладзіць баль у замку, поўным
Парсунаў велічы былой.
А за высокай сьпінкай трона
Стаіць славалюбівы вой,
Прымервае ў таемных марах
Плашч пурпуровы ўладара.
Ад скіпэтра зьбягае старасьць,
Як ад паэтава пяра.
Мяняюцца паны і чэлядзь.
Ня бачна прыгажунь былых.
То вераць Богу, то ня вераць
Між гэтых сьценаў залатых.
А празь вітраж праходзіць месяц
І набывае фарбы сноў...
Адзін астроляг з кутняй вежы
Перажывае ўладароў.
Ён трэба кожнаму – бо кожны
У прышласьць марыць зазірнуць,
Сузор’і Панны і Дракона
Ці прымірыць, ці абмінуць.
Бо кожны ведае: ня вечны
Ягоны род, ягоны зман.
І рвуць пергамэнт з рук старэчых,
Нібы магутны талісман.
Спазнаньне будучых няшчасьцяў,
Аднак, збавеньня не дае.
І ізумруд пярсьцёнка гасьне
Малой расінкай на траве.
Ідуць сузор’і вечным колам.
Ніжэе замак, памяць сьпіць.
У вежы кутняе астроляг,
Нібы сівы пугач, сядзіць.
А па карчомках навакольных
То п’е, то лаецца паэт.
І хто ўладарыць зараз тронам –
Бадай што, не цікавіць сьвет.
|
Паліць вусны пал, як воцат.
Пушча. Коні. Зброі зьзяньне.
Каралева Бона Сфорца
Пачынае паляваньне.
Як палаюць шчокі ярка
І ў вачах пыхлівасьць стыне
Белай Русі валадаркі
З валасамі залатымі.
Вось абапал гордай Боны
Рыцары – ліцьвінскі зь ляшскім,
Закаханыя абодва
Без надзей на дотык ласкі.
І дарма так прагна воі
Позірк ловяць каралевы:
Сьпеліць плод яе любові
Залатое ўлады дрэва.
Толькі ўлада! Дзеля ўлады
Трубіць рог, палае сэрца
І загнаны зьвер калматы
Са стралою ў горле б’ецца.
Толькі ўлада! І жанчына
Арбалет трымае цьвёрда.
І тужлівы рык зьвярыны
Паляваньню –
ўзнагарода.
І – чуйдух!
Ахвярай новай
Будзе воўк і новы рыцар,
І ў кароне яснай Боны
Промнем больш пачне іскрыцца.
Каралева едзе конна
Белавежскаю дарогай,
Не кахаючы нікога,
Не шкадуючы нікога.
Рог турыны – голас боскі.
Вецер шлейф матляе вузкі...
...Справа плача – рыцар польскі,
Зьлева – рыцар беларускі.
|
У карчме прыдарожнай,
старой, як асінавы пень,
Можна верш напісаць,
звонкі і залаты, як манета...
Ды манету прап’еш.
Ну а верш – неадвязны, як цень.
Ён у сэрцы дрыжыць, як страла.
Ён з чужога сусьвету.
У сырым сутарэньні,
адкуль край магілы відзён,
Можна верш напісаць,
быццам зорку прыўлашчыць малую.
Толькі зорка пагасьне...
А верш – бласлаўленьне й праклён –
Ён з табой назаўжды,
як на скуры агню пацалунак.
Можна верш напісаць
у дарозе, у доме, у сьне,
Можна выплакаць словы
ці вычуць у сьпевах сьвірэлі.
Толькі тут... Толькі ў гэтай
суцэльнай, вялебнай мане
Верш такі недарэчны,
як мнішка у танным бардэлі.
|
Чаму яго ты не забіла,
Чужынца, бабніка, забойцу?
Якая сіла нож спыніла –
Кальчуга? Шлюбны сон? Жаноцкасьць?
Ты – не забіла... Не парвала
Ахвяр і хціўцаў сувязь злую.
І ў божай ночы пакрывале
Зямля твая, як ты, вякуе.
Крывавы Полацк не счакаўся
Крывавых Кіева маленьняў...
Не дыяменты-сьлёзы – стразы,
Падробкі – ты ліла, напэўна,
Князёўна – болей не князёўна,
Княгіня – болей не княгіня,
Пры ўладару – п’яным і сонным,
Па скошанай, як луг, радзіне.
Ты мусіла забіць, Рагнеда!
Ты столькі год жыла рабыняй,
Кляла яго – ды ён – ня ведаў,
Нянавісьць прывівала сыну,
І – ўсё дарма...
Твае нашчадкі
Павязаны чужой крывёю.
Іх будуць ваяваць спачатку,
Пасьля – пазбавяць сілы вояў,
Пасьля – імя сваё прыўлашчаць,
І будзе край гібець бясьсілы...
Твой муж цябе задоўга лашчыў.
Чаму яго ты не забіла?
...Вось ён глядзіць на нож дарэмны,
Усьмешка злая крывіць вусны.
Ідзі, няўдалая царэўна,
Далоў з вачэй, да Белай Русі...
|
Белы парык, і ружовыя шчокі, і шпага,
Пена марская – каўнер, і адданыя вочы...
Ён не кароль. Не здабудзе кароны адвагай.
Ён ля дзьвярэй, за якімі прынцэсы рагочуць.
Сумна ў дзяржаве. Валеты ахоўваюць дзьверы.
Ах, як маглі б яны танчыць з казырнаю дамай!
Толькі казырны кароль анікому ня верыць.
Шлях для валета – гэройская гібель – і ў яму.
Рана ці позна прыходзяць чужыя... Зацята
Улады клянуць і ірвуцца да сэрцаў кардонных.
Гіне віновы валет, толькі ў тым вінаваты,
Што не народжаны ні для труны, ні для трона.
Гіне валет... І яму не ўтлумачыш, нябогу,
Што у калоду ня кожная карта кладзецца,
Лепей лісьцё падмятаць ля прыступкаў да Бога,
Чым паміраць за чыёсьці кардоннае сэрца.
|
Арабэскі, арнамэнт на сініх, як мора, шпалерах,
Тонкі шоргат шаўкоў і тужлівы пагляд цераз краты...
Колькі казак і песень...
А сёньня тут пэнсіянеры
Залы сонна вартуюць і стомлена лаюць улады.
Муляжы садавіны, якую рабыні насілі
На падносах са срэбра, хаваючы бедныя вочы...
Сьпяць красуні гарэма ў сваіх зруйнаваных магілах,
І ніхто аднавіць белы мармур і ў думках ня хоча.
Ах, няволя... Прыгожая клетка... А сёньня на волі
Б’ёмся ў клетцы нястач і абраз і вачэй пажадлівых...
Згасьне мёртвы палац пад распаленым сонцам павольна...
Не было там шчасьлівых, і тут не бывае шчасьлівых.
|
Цацачная балерына бяжыць па лязе сталёвым –
Нічога, што з парцэляны...
І яна – падданая сьмерці.
Пунсовы, як сэрца, яблык сярод прысмак адмысловых...
Арнамэнт срэбраных кветак куфэрачкаў і цукерніц...
Абрус быццам белы саван...
Пра гэта ня дбаюць госьці.
Маленькая балерына ўсё танчыць – сьмешная цацка.
Ужо разрэзаны яблык. І цесна, як на пагосьце
Крыжам і зоркам; і тлумна, нібы на нядзельным пляцы.
Маленькая балерына сьлізгае бліжэй да краю –
І зноў вяртаецца, быццам ратунку знайсьці ня можа.
А келіхі звоняць звонка, як волатавы каралі,
І кроў такая чырвоная на парцэлянавых ножках.
|
Вецер з боку мора, вецер з боку сонца –
Гэты ж, як і з боку вечных халадоў.
Добры а ці грэшны – быў бы толькі моцны –
Цар увойдзе ў шаты летапісных сноў.
Выкрасьліць ня зможаш і забыць ня зможаш
Роспачных учынкаў, сьсечанай травы.
Назва дробнай рэчы, ці партрэт на грошах,
Ці пліта ў падлозе гарадской царквы,
Полымя гатычнай небаноснай цэглы
І барочны мармур, гладкі, як вада, –
Добрага ці злога – а імя пацьвердзіць,
Дойліда забудуць – ды не ўладара.
Вецер буйных лёсаў, што кідае ветразь
За любым жаданьнем княскае душы,
Топіць толькі хілых, толькі моцным верыць.
Той, хто даплывае, – будзе ў песьнях жыць.
|
Я нікога не ўратавала,
Крыж пахілы не падняла.
Я прыходзіла ў замак жалю
Зь ліхтаром залатога шкла.
І прамень прада мною падаў,
І хавалася зло ў лаўжы,
І на ўсіх маіх сьлёз хапала
І хапала маёй душы.
Не была забойцам пагрозай,
Не была надзеяй ахвяр.
І працягваў дарогу ў росы
Для мяне залаты ліхтар.
Працякалі яшчаркі побач,
І гайдаліся кажаны.
Вечар, нібы ўрачысты пробашч,
Зь цішынёю мой жаль жаніў.
Ды аднойчы сьвятло паўстала
Не ад сонечнага сьвятла.
Я ж нікога не ўратавала!
Крыж пахілы – не падняла!
І душу ачышчалі сьлёзы,
Лекавалі – толькі маю...
І ліхтар зрабіўся анёлам
І пакінуў навек зямлю.
|
Рабам так страшна волю мець –
Напэўна, так, як лёду – таяць.
І бранзалетаў танных медзь
Навечна скуру іх прыпаліць.
Плывуць галеры на праліў,
І піраміды неба колюць.
Хто між рабамі вольны быў –
Адны пяскі ды грыфы помняць.
Што ж нам рабіць – з жывой душой,
У сьвеце злым і безнадзейным,
Пад небам памяці чужой,
Якое цісьне: «Будзь бязьдзейным!»
Што – воля? Хто яе спазнаў?
Ні дзед, ні прадзед, ні прапрадзед.
І раб ланцуг пацалаваў
Зь вільготнай радасьцю ў паглядзе.
Плывуць галеры. Сфінкс глядзіць
Паўзьверх стамлёнага натоўпу.
Ня можаш волі не любіць –
Ня блытай Афрыку з Эўропай!
17.III.1991.
|
Бізантыйскія пярсьцёнкі
Абвіваюць яе пальцы,
І з карункаў чорных вэлюм
Яе вочы захінае.
У вушах – жамчужын гронкі,
А спадніцы – як палацы.
А вачэй яе – ня помню,
Голас не прыпамінаю.
Помню толькі –
Бранзалеты са смарагдавай аздобай,
Дыямэнт на дыядэме,
Дыямэнты на абцасах,
Дыямэнты на манжэтах –
Быццам дажджавыя кроплі.
І высокую прычоску,
І апошнюю абразу...
Што ж кахаў я? Што я бачыў
За завесаю бліскучай?
Толькі рэчы, толькі тое,
Што за грошы прадаецца...
А спадніцы шаргаталі –
І было душы балюча.
А зьвінелі бранзалеты –
І чамусь палала сэрца.
|
Пэрліны рассыпаны мае
Па каменных плітах у палацы.
Цені тут шапочуць, як аер.
Ад улады ценяў не схавацца.
У палацы таямніц няма,
Хоць хавае кожны – таямніцу.
І блукаюць Дама і Манах
Па аркадах гэтай камяніцы.
У палацы нельга пакахаць,
Золата блішчыць ярчэй, чым вочы.
Пэрліны ў каралі не зьнізаць
І не пераняць навукі воўчай.
Тут – чужой – правесьці век зямны,
Зь месяцам гаворачы начыма,
Зь цяжарам пакутлівай віны
Ад зламаных крылаў за плячыма.
|
Састарэлы кароль
не баіцца аб сьмерці маліцца.
І насьледнік яго
не саромеецца ўладнае мроі.
А ваяр малады
на рудой памрае ігліцы,
На дарозе лясной,
пад нагамі чужацкага воя.
Рушнікі пазрываныя
з нашых крыжоў прыдарожных.
Цьмяны час. Цьмяны дзень.
Над краінаю – золак крывавы.
Толькі зноўку ваяр паўстае,
малады і прыгожы,
На шляху чужаніцаў,
ня мроячы нават пра славу.
На ахвярнік вайны
самых лепшых прыносіць краіна.
І сьвятлее прастор,
і сьціхае мячоў навальніца.
Пераможцам і збаўцам
завуць каралеўскага сына.
Безыменныя воі
ляжаць на збуцьвелай ігліцы.
|
|
Баляда пра чорны шоўк і белыя карункі
|
1
Яна апранаецца ў чорны шоўк –
Ні золата, ні каменьняў.
Карункаў бель абпаляе зрок,
А твар цудоўны – ня меней.
А як засьпявае – растане лёд,
А рухаецца – што фея.
За гожасьць хваліць яе народ,
Але за розум – ня меней.
Пры каралеўскім тлумным двары
Зашмат прыгод куртуазных.
Але пра яе ніхто гаварыць
Благога ня змог ні разу.
Шчасьлівы, горды яе супруг!
Няма дабрадзейней жонкі.
І кавалераў радзее круг,
І шлюбны блішчыць пярсьцёнак.
«Ня бачыў сьвет такой скупінды!
Ня хоча шчасьцем дзяліцца!»
Сьмяецца Равіч, пан малады,
Ян Равіч, вясёлы рыцар.
«Ня быць мне рыцарам больш, калі
Той чорна-белай сарокі
Ды не злаўлю! Паглядзець карціць
На скарбы пад чорным шоўкам!»
І кінуў кубак пад стол юнак,
Ізноў засьмяяўся звонка:
«А я пакахаю цябе ня ў знак,
О, пані маршалка жонка!»
Скарыць жаночае сэрца – што
Прасьцей! І рэцэпт вядомы:
Напоўні кветкамі ейны дом,
Сьпявай, балбачы бяз стомы,
Прыкінься расчараваным ці
Дражні таямніцай страшнай.
А больш ці менш на грэх у жыцьці –
Каму з маладзёнаў важна!
Сьвятлее горад і цёмны брук
Ад квецені веснавой.
І гасьне лютні пяшчотны гук
І неба над галавой...
«Я сотні вершаў табе складу,
Вянок зь іх табе саўю.
Тканіна чорная – на бяду,
Прымі жар-барву маю!»
На паляваньні ці на імшы –
Ян побач з Пані сваёй.
«Або даб’юся – або ня жыць!»
Зьмяшаўся агонь з крывёй.
І вось паклікала юнака
Чароўная Пані ў дом.
О, шоўк бліскучы, нібы рака!
Карункі – як сьнег зь ільдом!
Страчае пані Яна сама,
Прыветная, як заўжды.
І згадкі страсьці ў вачох няма,
І ўсьмешка, як у сьвятых.
«Ты сьціплыя вартасьці ўсе мае
Уславіў, рыцар, наўзьдзіў.
І гэта права табе дае
Пабачыць, што ты ўзьлюбіў...»
Аплік за аплікам...
Шаўковы шнур
Упаў на белы дыван...
Гарсэт расхінаецца...
Патануў
У жаху сьмяротным Ян.
Пад чорным шоўкам пабачыў ён
Хваробы страшной сьляды.
Барвовы, аж да касьцей, агонь –
Згараюць у ім гады.
А пані пранікліва юнаку
У вочы глядзіць – і кажа:
«Страшыся, Яне, толькі граху.
Сьмерць, хворасьць – гэта ня страшна».
2
Душа – саламандра.
Агонь пакут
Яе незвычайна жывіць.
Як цяжка выбраць шлях юнаку.
Як лёгка зьмяніць ці кінуць.
Ян Равіч, дзе ты?
І келіх твой
Прыўлашчаны і дапіты.
А маладосьці хмяліць напой,
Як вочы Мадонны Літы!
Пакуль зацішша між войнаў – пі,
Гуляй, маладая шляхта!
А хто ў двабоі каго забіў,
Зьвёў жонку – помніць ня варта.
«Ці чулі, панства, а Равіч наш
Вясёлы – мніхам зрабіўся!» –
«Вось гэта вестка! Хоць стой, хоць ляж,
Хоць тройчы перахрысьціся». –
«Дальбог, ён праведнік і мудрэц,
Алхімік і лекар знаны.
І празь які ён прайшоў чысьцец?
Ці повідам апантаны?»
Квітнее зноў каралеўскі сад,
І зоры цямней пялёсткаў.
Чаму вярнуўся ты, Яне, брат,
На гэты чароўны востраў?
Такі знаёмы калісьці дом,
Балкон, дзе Яна стаяла
І чорна-белым цнатлівым сном
У промнях бяды растала...
«Вядзіце да Пані мяне хутчэй,
Я – лекар з краёў далёкіх.
І той агонь, што яе пячэ,
Стушу у імгненьне вока.
Ну што ж стаіце вы, як слупы?
Я вылечу вашу пані!
Я цэлы сьвет абышоў, каб быць
Са сьмерцю змагацца ў стане!
Ах, бель карункаў!
Ах, чорны шоўк –
Каханьня майго аздобы!» –
«...Ты многіх вылечыць, рыцар, змог
Ад гэтай страшнай хваробы.
І многіх вылечыш на зямлі
І словам Божым прасьвеціш.
Ды пані нічога больш не баліць.
Ёй шчасна ў інакшым сьвеце».
І мніх раптоўную змог тугу.
«Што ж, стрэчу яе ў інакшым!..
Я помню – «Страшыся толькі граху.
Сьмерць, хворасьць – гэта ня страшна».
Я далучыўся боскіх сьвятынь,
Іду да сэрца Прыроды...
Я не шкадую, што назаўжды
Са мной – два колеры цноты!»
|
Кароль Пясчанага замка ўладарыць Сусьветам поўні.
Усё, што поўня асьвеціць, – яму свой лёс уручае.
Кароль Пясчанага замка учора свайго ня помніць,
А ўсё, што збудзецца заўтра, ён ведае да адчаю.
Лунаюць яго фрэгаты па хвалях срэбных аблокаў,
Празрыстыя воі ходзяць празь сьцены нашых кватэраў.
Кароль Пясчанага замка жыцьцё забірае лёгка.
Пяском прасыпецца вечнасьць, і вецер зьмяце паперы.
Кароль Пясчанага замка з лускою і доўгім джалам.
Ён скручвае цела ў кольцы. Блішчыць у кароне зорка.
Пясчаны замак аднойчы дзіця маё збудавала.
Мы больш не былі ніколі на тым пясчаным пагорку.
|
Беларукая Ізольда, цёзка той, такой каханай,
Нахіляецца над ложкам, дзе паранены Трышчан
Трызьніць, трызьніць, паўтарае ўсё імя яе бясконца.
Ну чаму б і не паверыць – што якраз яе імя!
Тая, іншая, далёка, па-за морам, па-за лёсам.
Заставайся, бедны рыцар, тут, ва ўладзе белых рук.
Залатыя косы лепей, чымсьці чорныя, ліюцца.
Рукі белыя прылашчаць за смуглявыя – лацьвей!
Рыцар кідаецца ў ложку, рве шаўковыя прасьціны,
Кліча ён сваю Ізольду.
Не, душу не падмануць.
Кубак падае з адварам на каменную падлогу.
Дзьве Ізольды. Дзьве пакуты.
Два каханьні. Сьмерць адна.
|
Таямніца зямлі.
Жыватворнасьць травы невядомай.
Сіла кветкі, што вечнасьць дае.
Бляск галодных расіц.
Дробны вогнік жыцьця
разьдзімае пажар на адхоне,
А бясьсілы Пярун –
на крыжы са сваіх бліскавіц.
Чалавек – уладар над слабейшым.
?А гольле ялінаў
Да крыві адсьцябае
палюючага караля.
І падымуць аблокі душу
на кудлатыя сьпіны,
Не раней, чымся цела
ў зямлю ператворыць зямля.
Таямніца зямлі.
Хто – сьлімак, што гадуецца ў камні?
Сэрца камня – ці дух
пашчапанай майстрамі скалы?
І ўзрываецца снамі,
як поле, спакойная памяць.
І кусае за сэрца
бязьлітасным срэбрам стралы.
|
Вечаровы язьмін –
у зорках,
Белым воблакам –
ля акна.
Беларускіх сяброў суполка
На паўсотні вёсак – адна.
Сын дзячка
ды студэнт-няўдачнік,
Дзьве настаўніцы ды лясьнік
За гарбатай сядзяць гарачай
І чытаюць:
«Што я – мужык...»
Ды – пра Вітаўта, пра Сапегу,
Ды – пра вольнасьць,
ды пра народ...
А па вёсцы гуляе рэха,
Бо на выгане – карагод.
І вясковыя ходзяць пары,
Заўважаюць сьвятло ў акне:
«Во паны
загулялі ў карты!»
«Во гарэлкі кожны ліне!»
«Там – паненкі,
відаць – каханкі.
Як ім замуж пасьля ісьці?»
І сьмяюцца зоркі-заранкі
У блакітным густым лісьці...
Сьціплы поціск рук – разьвітаньне.
«Не сумуй! Беларусь жыве!»
...Прасьпявала вёска да раньня,
Сьмех згубіла ў мокрай траве.
|
|
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч
|
Сіняя-сіняя ноч была,
Як вочы – колеру болю.
«Спыніць навучэньне.
Не навучаць.
Нікога больш. І ніколі».
Роднай мове – не навучаць.
Ні слова «хамам» – пра годнасьць.
Яе беларусы мусяць аддаць,
Як права на першароднасьць
Аддаў калісь галодны Ісаў.
Воля цара ці Бога
Ці то чыноўная драбяза
Так хоча – але – «Нікога!
Не навучаць!».
Не зазнае «хам»
Ні Буднага, ні Шэксьпіра,
І ён па загаду зруйнуе храм
І помнік засыпле жвірам.
«Не навучаць!»
Хай дзеці растуць
З пагардаю да Айчыны.
Хай у суседні народ ідуць
Найлепшыя іх мужчыны.
Дурныя, пыхлівыя сьлепакі!
У сьмерць беларусаў вераць.
Ня я навучу – дык навучаць іх
Вось гэты сівец і верас,
І зоры гэтыя, і агонь,
Што паліць пастух на лузе,
І казкі матчыны, і далонь
Ляснога возера,
бусел,
Які не кідае свайго жытла
І верны сваёй сяброўцы,
Любіць Радзіму да скону, так
Як любяць расьліны – сонца.
Ня я навучу – дык навучаць іх
І годнасьці паўнакрылай
Магілы мёртвых і боль жывых,
Мае – і боль, і магіла...
...Сіняя-сіняя ноч была
І сінім-сінім быў позірк,
Калі агонь вясёлы жаваў
Урадавую адозву.
|
Верас прытушана зьзяе – як боль у грудзях...
Неба Радзімы – такое халоднае неба.
А нада мной аніякі ня плешчацца сьцяг,
І аніякага вернага войска ня трэба.
Я за сабой не паклічу ні хцівых, ні злых,
Ні юнакоў, апантаных ідэямі волі.
Сьмерці хапае – няхай паміраюць за тых,
Што не саромяцца пышнай прароцкае ролі.
Куля ніколі ня ведае шлях у абход.
Война самотны ня ведае шлях да спакою.
Маніш, чужынец, што мой не са мною народ.
Ён – гэта я, ён ніколі ня будзе з табою.
Вежы маёнтка майго парасьлі палыном.
Тых, што кахалі мяне, –
суд зямны не ўваськрэсіць.
Покуль жывы, Беларусь мая –
родны мой дом,
Так, Беларусь – не «губэрня»,
ня «ўсходнія крэсы».
Нават асуджанасьць зброяю стала маёй.
І безвыходнасьць –
крыніца змаганьня для сьмелых.
Верас палае над беднай сьцямнелай зямлёй,
Быццам у попеле іскры пажару сасьпелі.
|
Ёсьць чорнае сонца.
Малыя ўсе меры,
Каб мераць бясконцы пагрозьлівы цень.
Хаця не дае мне ў пагрозу паверыць
Каханьня зямнога зіхоткі прамень.
Ёсьць цень – і яго перавага ў сусьвеце.
Яго адкідалі паважна зубры,
А цень – перамог,
І прапылены вецер
Іх цені ганяе ў гатычным бары.
Цень – пан!
І дубы гэты цень адкідаюць,
І вежы...
І постаці сьмелых людзей...
І цені ўсё новыя цені ганяюць,
І меней у сьвеце высокіх надзей.
І цень пажырае ўжо нават каменьне
І сьветлую памяць...
І гасіць усход...
І яснага сонца ўсё меней і меней,
А чорнага сонца ўсё болей штогод.
Мой бедны праменьчык!
Сьвятла нам хапае
Пакуль што... Пакуль што...
Ды наша любоў
Зайздросны карычневы цень адкідае.
І чорнае сонца ўпаўзае у кроў.
|
Мая маленькая сьмерць
схавацца можа ў куфэрку
Ці ў жмудзе кветак сухіх
жаўцее шорсткім лістом.
Мая маленькая сьмерць
старанна, як піянерка,
Гадзіны крэсьліць і дні,
як скальпель, вострым сьцілом.
Далёкі Ерусалім
блішчыць у зрэнках крыжацкіх,
Сафіі Полацкай бель –
на твары мнішкі ў мэтро.
Мая маленькая сьмерць
баіцца адлюстравацца,
Ды я нашу на сабе
яе цяжкое таўро.
Навошта ведаць, калі,
якім абрынецца болем.
Мы ўсе – у човен адзін
зьмясьціцца мусім пасьля.
Сьмерць не бывае малой...
Ёй не бывае даволі...
Але куфэрак маўчыць
і сьпіць пад лёдам зьмяя.
|
Наш першы плач разьбіўся аб сьцяну,
А крык апошні не спужаў нікога.
Мужчыны – мы хадзілі на вайну,
Жанчыны – мы ў царкве шукалі Бога.
Любілі бляск караляў, стук дажджу
У шыбы, шчыльна ўпраўленыя ў срэбра,
Вясельны тлум, зімовай ночы сум,
А карацей – усю зямлю і неба.
Няма тут знакамітых і сьвятых.
А сам ты, браце, зь іх, прызнайся шчыра?
Мы лёгка несьлі груз грахоў сваіх,
Таму цяпер і спачываем зь мірам.
Мы – твой народ. Мы – соль тваёй зямлі,
А не імёны камянёў магільных.
І чарку, не шкадуючы, налі
За ўсіх дзядоў – віноўных і бязьвінных.
|
Адзінота стралы нашу сьмерць узвышае да Бога.
Адзінота стралы выбірае цябе – ці нікога.
Сьвісьне неба – і плоць невыразна і глуха адкажа.
Вокам раны сьмяротнай душа паратунак заўважыць.
І няхай ганчакі ап’янеюць ад сьвежага мяса,
Сонца будзе цнатлівым, нібыта з рамонкамі ваза.
І страла перальецца ў артэрый салёныя воды –
І жыцьцё амярцьвее ад страшнай яе адзіноты.
|
...І калі не сьпяваць аб Радзіме,
Дык навошта наогул сьпяваць?
У бронзавы час, калі ноч
нагадвае колерам бронзу,
За бронзавы стол ён сядае
і піша пяром пугачыным
На пругкім пергамэнце
вершы і прозу
і вершы
і прозу.
І бронзавы поўні дзыгар адбівае гадзіны.
Ён піша
і піша,
нібыта прадрапвае выхад
З гнілых сутарэньняў –
у вольную ночку лясную.
І сьлед сьлімака на ілбе, як карона, успыхнуў.
То Бог ужо ночку сьмяротным вянцом карануе.
І прывід зьбірае пасьпешна старонкі, старонкі –
Старонкі цякуць па руках валасамі русалкі,
І з бронзавых пальцаў расой асыпаюцца звонкай
І вершы, і проза,
і дробныя лёсу кавалкі.
...Усё, што напісана, зьнікне на золку пахмурым,
Калі да Радзімы ні мовай, ні сном не прыкута.
І прывід хаваецца ў бронзавым пекле для мудрых,
Што мудрасьць і моц аплаціць не схацелі пакутай.
|
Закончыўся вечар у сінім тумане.
Ізноў прасьвятляюцца вочы іконаў.
І горад, які існуе на спадмане,
Каменныя сьпіны згінае стамлёна.
За гэтым вакном – ні кавалачка неба.
Шаргоча, вуркоча начная дарога.
Гніе сарцавіна Адвечнага дрэва.
Галіны ля райскага ссохлі парога.
Ад сэрца да сэрца праходзіць цямрэча
І гасіць, як сьвечкі па службе царкоўнай.
І зноў загараецца лёс чалавечы
Ад ціхага слова, ад цёмнай іконы.
Сусьвет рассыпаецца дробнасьцю сьветаў,
Вялікасьцю хрусткай карон маскарадных.
І сьвеціцца поўня ў вачніцах паэтаў,
Да працы карыснай зямной непрыдатных.
|
Паляваньне на ведзьмаў – вясёлы занятак.
Мерзлы бруд б’е фантанамі з-пад капытоў.
Хто на сьвет нарадзіўся – ужо вінаваты.
Вінаваты стакроць – хто ў загон не пайшоў.
Запаўняецца неба пачварамі з дыму
Ад кастроў, у якіх нашы вершы гараць.
Паляваньне на ведзьмаў імчыць па радзіме,
Быццам можа нянавісьць яе ўратаваць.
Апраўданьняў ня слухае пан інквізітар.
Дух пячоры. Дым вогнішчаў. Немасьць людзей.
І за брамай пакутліва моліцца мытар,
І бліскучы алтар беражэ фарысей.
|
Прыкласьці ракавінку да вуха
І слухаць мора і Ларэлею
І сэрца ўласнае пільна слухаць
У час, калі на дварэ – завея.
На аксаміт у авальнай рамцы
Сухі і ломкі наклейваць верас,
І не залежаць, і не баяцца,
І анікому ні ў чым ня верыць.
А можна вершы складаць пры сьвечцы
І разрываць іх у страху й скрусе,
Што ты ўцякаеш – не можаш зьбегчы
Ні ад сябе,
ні ад Беларусі.
|
Зразумей мяне – ня дай забыцца
На бязгрэшны позірк Мілавіцы.
На зямлю падступную ня трэба
Зводзіць тое, што даруе неба.
Не ратуе час, а толькі губіць.
Страчвае каштоўнасьць слова «Любы».
І фіранкі дзеляць сьвет надвое:
Там – сабою быць,
а тут – з табою.
|
Сьвятло, запаленае ўдзень, –
яно ж нікому не відно.
Сплывае волі карабель,
мы ціха абжываем дно.
У кожнай ракавінцы сьвет,
у кожнай кропельцы – жыцьцё.
А што няма над намі зор –
падкажа толькі небыцьцё.
Нам позна выплываць наверх.
Паветра вольнае заб’е.
Сьвятло, запаленае ўдзень,
Да вечара не дажыве.
|
Выснова дня: ён мог бы і ня быць.
Нашто чакалі?
Не збылося слова.
Суцешыць хоча мой анёл-ахоўнік,
Ды ён ня ўмее гучна гаварыць.
Жыцьцё віруе безьліччу спакус.
І хто падкажа – дзе высокі востраў?
Вузей сьцяжынкі і шырэй пагосты,
Стракатае трыко – для нашых муз.
Дзень быў пусты, як душы.
Можа быць,
Мы хутка назавём яго найлепшым.
Я не жадаю болей гэтых вершаў.
Яны – нішто.
Анёл-ахоўнік сьпіць.
|
Прыйдзе дзень – і мёртвымі будзем.
Прыйдзе дзень – і добрымі станем.
«Адыходзяць лепшыя людзі», –
Скажа вораг за чаркай таннай.
Прыйдзе дзень – і ўсё надрукуюць,
Прыйдзе дзень – і ўсё прачытаюць.
А пакуль на далонях вуліц
Нашы будні, як сьнег, зьнікаюць.
|
|
Сябру, які пакутуе па славе
|
Так, нас падымуць колісь. Як штандары.
І ўславяць. І ў глыбокі кінуць дол.
Ты не жывеш, а ўсё пра гэта марыш.
А час ідзе, ступае, быццам вол,
Па чарапках чырвона-чорных вазаў,
А баразна засеяна касьцьмі.
Хто не трапляў пад капыты ні разу –
За славу не змагаўся між людзьмі.
Ах, як карціць нам тая куламеса –
Прыўзьняцца, над галовамі ўзьляцець
У небасхіл, як бахаўская меса,
І пераблытаць мітусьню і сьмерць.
Ах, як карціць – прыўзьняцца хоць на хвілю,
Пастукацца ў нябёсы... Дружа мой,
Шлях да нябёс пачнецца над магілай.
Жывы паэт, як і жывы гэрой, –
Ня больш чым цень ад пасьмяротнай славы
Ці ўспышка перад цемрай забыцьця.
І чэзнуць нашы словы, быццам травы,
Ад крыўднай немагчымасьці жыцьця.
|
І зноў забівае сонца
сьведкаў свайго гарэньня.
Крылаў яно ня любіць
і Вавілонскіх вежаў.
Толькі ў напрамку сонца
нашы лятуць марэньні,
Толькі ў напрамку неба
зноў вырастаюць вершы.
Сыплецца попел шэры
на зямныя галовы.
Апёкі гараць на душах,
і чырвань перад вачыма.
І зноў у напрамку сонца
ўзьлятаюць сьляпыя строфы,
Хоць там яны непатрэбны,
а тут яны немагчымы.
|
Ці абуджаюся – ці паміраю.
Стукае сэрца ў сусьветную цьвердзь.
Раскрыжаваць на прыступцы да раю –
Вытанчаней пакараньня ня мець.
Праведны люд падымаецца ў неба,
Лёгка ступае на грудзі мае.
«Так і належыць, напэўна, так трэба», –
Нацыянальны характар пяе.
Часам пасядуць вакол херувімы,
Каб адпачыць ад ухвал і сьвятла...
Не адарвацца ад любай радзімы.
Усімі цьвікамі ў душу мне ўвайшла.
|
Гэта восень. Яшчэ незаўважная.
Што ж спадзявацца
На яшчэ адзін шанс,
на яшчэ адну спробу зьдзяйсьненьня.
Пахне верасам.
І што карысьці гаворкі дарадцаў,
Што яшчэ маладая
і вартая сьлёзаў натхненьня.
Я – падсудная ў гэтым забруджаным,
стомленым сьвеце.
Я свой крыж не ўсьцягнула
і да палавіны дарогі.
Я лічыла аблокі,
лавіла абдоймамі вецер
І ні разу ў зямной баразьне не запэцкала ногі.
Непатрэбная самая
ў сьвеце патрэбных і важкіх,
Нават восень сваю
самавіта сустрэць не ўгадаю.
Аблятае лістота.
Мой крыж анічога ня важыць.
І лічу я аблокі.
І новую песьню складаю.
|
Як да сьмерці блізка,
так да шчасьця блізка.
Звадкаў і выпадкаў
дзе парвецца нізка?
Кожны крок – па дроце,
кожны ўздых – на вецер.
Хоць да шчасьця блізка,
ды бліжэй – да сьмерці.
|
Калі чалавек – гэта ліст,
адкінуты дрэвам на вецер,
ён мае, як ліст, два бакі –
зялёны і срэбны.
Два твары – зялёны і срэбны – ён мае.
Зялёны, да сонца павернуты, твар
піў сонца, цягнуўся за ім,
як мог, выварочваў зялёны хрыбецік,
адпіхваў суседзяў, між ценяў варочаўся, быццам
у коле гарачых вугольляў смарагдавы скарпіён,
абы жыватворныя промні
злавіць, паглынуць, увасобіць
ва ўласную прагную плоць.
А срэбраны бок – прахалодны заўсёды,
мяккі і пяшчотны, але анікому ня бачны,
твар месячны і патаемны, задумлівы, сонны,
заўсёды глядзеў на зямлю,
гэта значыць – на сьмерць,
цьвярдую, пляскатую сьмерць
для лістоў і людзей.
Гляджу ў свае вочы і бачу
зялёны і срэбраны колер,
у зманлівым мігаценьні –
як ліст на вятры трапеча.
Дзьве існасьці. Два абліччы.
Такі вось сюррэалізм.
|
|
Першым беларускім вандроўным тэатрам
|
Воўчае сонца, цыганскае сонца
Над Беларусьсю маёй паплыло.
І па дарозе, як песьня, бясконцай
Коцяцца шляхам, як гора, бясконцым
Нашы калёсы, тэатр і жытло.
Хто вы такія, у вышыванках
Пані-панове?
Зь якой стараны?
– Мы – беларускае сцэны сьвітанак,
Дзеці шляхцянак і дзеці сялянак,
Мы – беларускія дочкі, сыны.
Колы грукочуць, нібыта рагочуць
Рэхам натоўпу ў мястэчках глухіх,
Суму ня ўчуе, хто ўчуць не захоча.
Зорак блішчаць васільковыя вочы.
Як і да славы, далёка да іх.
Гразнуць у лужынах коні і колы,
Гразьне ў абразьлівых кпінах душа.
Роднага слова востраў вясёлы,
Першы тэатр беларускае школы
Зараз – мішэнь для пляўка і глыжа.
Воўчае сонца – шчыт для гэроя,
Сьведак для злодзея – сьветла плыве.
Толькі любоў да Радзімы нам зброя,
Толькі бясконцая вера – у тое,
Што адрадзіць мы пасьпеем яе.
Сьпяць у павозцы паненкі-актрысы.
Дай Бог бясхмар’я іх душам сьвятым!
Белая Русь,
ты празрыстая, чыстая,
Ты перад ворагам здолела выстаяць,
Перад сваёй жа пакорлівай сьціпласьцю,
Саманяўвагай – ці выстаіш ты?
Воўчае сонца, цыганскае сонца
Над Беларусьсю маёй паплыло.
І па дарозе, як песьня, бясконцай,
Так, як змаганьне і вера, бясконцай
Едзе вясны беларускай жытло.
|
Стракаты ўбор блазна
зьнішчае старасьць,
І сівізна глядзіцца, як парык.
Ды паж з табою гідзіцца гутарыць –
Ты безнадзейна для яго стары.
Ня хочаш верыць у свае маршчыны,
То лаесься, то сілісься скакаць.
Нахвальваеш, які ты ёсьць мужчына, –
І сьмерць саму ўгаворыш пераспаць.
Прывыклі ў замку да твайго дзівацтва.
Але ў пакоі кутняй вежы ты,
Сам-насам з галубамі і вар’яцтвам,
Шчасьлівы, незалежны, малады,
Глядзіш у ноч. Сьпяваеш пра галубку.
Ніводнага люстэрка – толькі цень.
І поўня гладзіць зморшчаныя рукі,
І ўздрыгвае ад дотыку прамень.
Спыніся, час! Сьсівелага сатыра
Забыўся падсадзіць ты ў свой рыдван.
Жыцьцё ляціць, як бальны танец, вірам,
Бразготкаю, што круціць ураган.
Сьпявай жа, маладзіся і блюзьнерствуй
Перад паважнай сівізной старых,
Стракатай лялькай – у батлейцы сьмерці.
Ты – апаганшчык ліку дзён сваіх.
Але калі з чарговым брудным жартам
Павалісься пад балявальны стол
Там, дзе віно разьлітае і карты
Перамяшаў кашчунны твой анёл,
І ўладу дзён тваіх забудзе сэрца,
Заплачуць воскам сьвечкі угары,
Гасьцей няёмка рогат абарвецца.
І нехта скажа:
«Ён жа быў стары...»
|
З гадзіньніка цячэ павольна час.
Твар у люстэрку набывае рысы
Паганскіх стодаў.
Столь, як саван, вісьне
Перад вачыма і хавае нас.
А неба, як нявіннае дзіця,
Глядзіць праз шыбы лялечна-прыгожа.
І мне амаль што не шкада жыцьця,
Але шкада таго, хто жыць ня можа.
Глядзіся, сьвет, у здань сваю, у цень,
І не кажы, што ўсё мастак прыдумаў.
Дзе сонца праплывае па вадзе,
Там лётаюць смуглявыя красуні.
Сьвет! Ты ня ўмееш над сабой пакпіць,
І, як сьлімак, твой час паўзе па камні.
І мастакоў, што не баяцца жыць,
Ты запрашаеш позна альбо рана.
Разрэзанае мяса ці гранат
Аднолькавага колеру для вечных.
Вада, якою рукі мыў Пілат,
Іх фарбы разбаўляе кожны вечар.
|
Дарогі пыляць,
бы згараюць сьляды за табой.
Маленькі вазок перавозіць загадку сусьвету
Ад пляца да пляца...
Па лужынах б’е лістабой.
Ад веры да здрады
ніхто каляіны ня зьведаў.
Як цар батлеемскі –
мы прышласьць касуем сваю,
І танчаць, нібы Саламеі, лісты над дарогай.
І лялькі ў батлейцы мячамі драўлянымі б’юць
У сэрцы драўляныя
пад заахвочвальны рогат.
Мой бедны сусьвет прывыкае да сьмерці сваёй,
Сыгранае весела
дробнымі стодамі славы.
Дарогі пыляць,
бы згараюць сьляды за табой,
І межы стаптаныя
між балаганам і явай.
|
1
Раскрыліся ізноў зямлі глухія нэтры.
І блазан, і кароль – у скокі Сьмерці – кроч!
Шалёны карагод кругі кругамі мерыць.
І ўсьмешкі ўсё шырэй, бяздоньней погляд воч.
І біскуп, і рабін, і вулічная дзеўка –
Ня выдзерці з рукі скалелую руку –
Імчаць за кругам круг.
Сатлелыя павекі
Ня скрыюць ад вачэй пустых –
апошні круг.
Нябачны барабан прысьпешвае кружэньне.
Кашчавы дырыжор з бліскучаю касой
Свой аглядае баль.
Ні жалю, ні ўзрушэньня.
Такі вось насамрэч на могілках спакой.
2
І трэсьне мармуровая пліта,
І бронзавы анёл стаіць бязь німба...
Але ўсё тая ж звонкая вада
Цячэ зь нябёс на земляныя глыбы.
Жывыя ладзяць могілкі сабе.
Нябожчыкам яны наўрад ці трэба.
І смоўж паўзе па бронзавым ілбе,
І хмара прапаўзае выспу неба.
Ад штучных кветак глебе не ўтравець.
Яна сваю маўкліва робіць справу.
Скранецца крыж, пахіліцца ледзь-ледзь –
А ўжо няма пад ім цялеснай стравы.
Прысядзе на жалезны прэнт груган,
Стамлёны ад бясконцае здабычы.
І мармурова-бронзавы спадман
Сатлелай плоці не надасьць аблічча.
Усё, што мае памяць, – у зямлі,
А што ў зямлі – то сталася зямлёю.
І хмары, быццам душы, паплылі
Над будучай магілаю маёю.
3
Усе Там будзем.
Ну, а можа, Там
Для кожнага Сусьвет пачнецца ўласны
І ўсё, што тут любілі, здасца нам
Ня вартым чарапкоў разьбітай вазы.
Старонкі «Кнігі мёртвых» загарні –
Той шлях яшчэ ніхто не прадугледзеў.
Хітон манаскі разьдзімае вецер
На целе завадатара вайны.
Ні па сузор’ях, ні па страшных снах
Ня вылічыць сьцяжынкі пазасьветнай.
Ні пірамідаю, ні стодам медным
Душы зваротны не пазначыць шлях.
Дарэмна сьвечкі, быццам маякі,
На беразе Дзядоў мігцяць уночы –
Душа са сьцежкі прывіднай ня збочыць,
Пясок бясьсіла ссыпецца з рукі
Таго, хто на сустрэчу спадзяецца.
Ды сьпіць зьмяя там, дзе палала сэрца.
4
Паламаныя крыжы.
Абамшэлыя глыжы.
Штучных кветак мёртвы шэпат.
Шэры мокры саван неба.
Гэта могілкі мае,
Дзе мне мейсца не стае.
Тут закон людскі, ня Божы.
Мейсца купяць толькі грошы.
Праху прах стаўляе стод.
Невідочны душ палёт.
5
О мой кароль!
Хто сьпіць з табою побач,
Пад цяжкім слоем мокрага пяску?
Цяпер твая ўлюбёная Эўропа
Кавалачак – як выцягнуць руку.
Праз краты надмагільнай агароджы
Глядзіш ты, умурованы ў камень.
Там, у пяску, ты не такі прыгожы,
Дзе згусла не тваёй дзяржавы цень.
О мой кароль! У коле краявідаў,
Пакрэсьленых крыжамі, цяжка мне
Знайсьці шкадобы да магільных плітаў
І да гардыні, што пад імі тхне.
6
Мармуровыя анёлкі плачуць з бронзавых нябёсаў.
Сьлёзы іхнія, як шкельцы, разьбіваюцца аб дах
Цемнатварага касьцёла.
Ну а дожджык ходзіць босы,
І крывавыя пялёсткі на яго гараць сьлядах.
На магілках жухне траўка, агароджы іржавеюць.
А з анёлкаў мармуровых ані перайка ня ўзяць,
Каб з крывавай гэтай гнілі, з гэтай восеньскай завеі
Да нябёснай цьвердзі ўзьняцца, хоць на хвілю ачуняць.
Мармуровыя анёлкі, белавокія, як рыбы,
Шлях ад могілак вартуюць да сваіх цьвярдых нябёс,
Каб няўрымсьлівыя душы не імкнуліся да німбаў
І навек замкнуўся ў кола кожны, крыл ня варты, лёс.
Я праходжу па сьцяжынках, пратаптаных ледзьве бачна,
Між пагоркаў і каменьняў.
Шкло хрумсьціць, ліецца дождж.
Мармуровыя анёлкі над маёй радзімай плачуць.
І сьляза шкляная рэжа сэрца мне, нібыта нож.
7
Ня сыплюць іскры зорнага агню,
І цені не зьяўляюцца зь бясчасься.
Я нават іх ніколі не прысьню,
Каб Гамлетавай запаліцца жарсьцю.
Усё мінае, нават небыцьцё.
Цяперашніх імгненьняў не бывае.
Яны мінаюць, зносячы жыцьцё,
Нібы лісьцё, дзе вогнішча палае.
І па той бок ад попелу адно
Ёсьць тло. А душы – з дымам адляцелі.
І сьцежкі празь нябёсы не відно,
Куды дарэмна прагнуць нашы целы.
Самотная, над вогнішчам стаю.
Жыцьцё згарае. Дым імкнецца ў неба.
Але трымае плоць душу маю,
Як над агнём пруток – скарынку хлеба.
|
Гэта радасьць мая, гэта – гонар і боль.
Гэта – праца і сон, гэта – зорнае неба,
Палатно і алей, дар прарочы, любоў.
Ды карціна – прададзена будзе для хлеба.
Дзе вы, сны ўвасаблёныя, часткі душы?
На шпалерах ці ў склепах, на сьмех – ці пашану?
Прадаваць свае творы – дык лепей ня жыць.
А ствараць для сябе – дар нябёсаў паганіць.
З вас сьціраюць служанкі анучамі пыл,
Не ўспрымаючы мовы і вобразаў вашых.
Я прадаў – і таму я рамесьнікам быў.
Я мастак – і таму гэты продаж мне страшны.
Сонца зь месяцам дзеляць накрыж палатно.
Толькі сонца – заходняе, месяц жа – ветах.
І ўсьміхнуўся чырвона-срабрысты анёл
На карціне, нявольніцкім пэндзьлем сагрэтай.
|
Калыханку зямной прыгажосьці і смутку
Салавей імпэратару больш не сьпявае,
Ціха круцяцца колы –
нягож не па бруку,
Па разьбітых дарогах каханага краю.
Для вандроўных артыстаў закрыты сталіцы.
Толькі штучныя птахі ня ведаюць межаў.
Сьветлы князь на мядзьведзях па солі імчыцца,
Ад халопскіх «віватаў»
уздрыгваюць вежы.
Лепей збочыць.
Ня ў княскіх аздобленых клетках
Салаўіная песьня ліецца на золку.
Калыхае дарога загадку Сусьвету,
Нашы колы грукочуць
ад баляў далёка.
І блазенскі Хрыстос
у вазку балаганным
Сам сабе крыж рыхтуе
і марыць пра зоры.
Завадны салавей расьпявае старанна
У палацавай мёртвай замкнёнай прасторы.
|
Калі кінематограф перастаў
Быць чорна-белым і нямым – адразу
Старых артыстаў скінуў п’едэстал,
І не ўтрымаць цяжкое кола часу.
Ах, гэніі нямых кінакарцін!
Якія жэсты і якія страсьці!
Як погляды гарэлі! А ў жыцьці
І твар, і голас кожны зь іх растраціў.
І сьмешныя былі яны, нібы
Сьляпыя кажаны, прарокі ночы,
На дзённым сонцы. Не лятаць сьляпым
І зморшчыны ніводнай не сурочыць.
І наш нямы адчай, нямы імпэт,
Відаць, ненатуральнымі здадуцца:
«Чаму пра тое так крычаў паэт,
Што зразумелым век было і будзе?»
Але, як бронзу – пацінай, і нас
Прыкрасіць час налётам рамантычным.
...Дрыготкі, як матыль, нямы экран,
Старых акцёраў боскія абліччы.
|
Усё жыцьцё ён маляваў сьвятых.
Сьпярша – падмайстрам – тоўк у ступе фарбы.
Цярплівай працай юных дзён сваіх
Вучыўся адганяць грахоў завабы.
Пасьля няўмелым пэндзьлем – дзень за днём –
Фон рыхтаваў да фрэсак...
Потым доўга
За майстрам дамалёўваў... І агнём,
Цяжкім агнём
гарэлі вочы Бога.
А па начах у вузкае вакно
Маленькай кельлі заглядалі зоры,
І пахла ноч дажджамі і віном,
І хвалявалася трава, як мора.
І Бог глядзеў зь нябёсаў, як сьвятло,
Само сьвятло – што абразы прад гэтым.
І разуменьне ў гэты час было
Між небам – і любым зямным паэтам.
А раніцой званіў няўмольны звон,
І зноў чакала праца і малітвы...
І мніх старэў...
Славутым стаўся ён...
І абразы яго стваралі дзівы.
У кожным зь іх была схавана ноч,
Зямная ноч за сьценамі кляштара,
І мора траў,
і зарапад,
і дождж,
І ўсё жыцьцё,
што пражылося ў марах.
|
|
Камэдыя дэль артэ для турыстаў
|
Павуціньне зьмецена з карцін,
Цень паўднёвы ў белым кубку тоне.
Глянь, як абадраны Арлекін
Лупіць залатога Панталоне.
А П’ерэта плача цэлы дзень,
Каламбіна ж з гэтага сьмяецца.
З кубка выпівае горкі цень
Крэйдавы П’еро з разьбітым сэрцам.
Цені кіпарысаў, як мячы,
Недзе скрыжаваныя ў прасторы.
І ніхто ня можа памагчы
Маску зьняць і акунуцца ў мора.
Аўтар, ты ня зьменіш амплуа,
І ня стане сумнай Каламбіна.
Дама плечы хутае ў баа,
І жандару цяжка з карабінам.
Сонца нізка. Скончаны спэктакль.
Змоўклі гандляры. Пара дадому.
Скрозь зьвязаны зь цёмных нітак шаль
Шоўк стракаты не відзён нікому.
Вось і ўсё. Навошта аўтар тут,
Дзе іграюць маскі, маскі, маскі...
...Мне карціну, дзе Апошні Суд,
Загарніце добра, калі ласка.
|
Працягу ня будзе.
Вяртайце білеты, панове.
Джульета памерла
яшчэ да зьяўленьня на сцэне.
Стары драматург
скарыстаў свой аловак да кропкі,
Якім сто партрэтаў стварыў
маладой Мельпамэне.
І ролі няма мне на сцэне,
стаптанай да бляску
Абцасамі ўсіх,
што шукалі высокае долі.
Будзённае сёньня здымае катурны і маскі,
І ўсіх абдымае
крыжамі парослае поле.
Прынцэсы занятыя
варкай гарохавай кашы.
Куды мне падзецца
з маёй папяровай каронай?
Кардонная поўня ляжыць у маім сакваяжы,
А зь ёй – арсенал
дасканалых усьмешак і стогнаў.
Але – у тэатры пакуль што
адкрыецца рынак,
Маленькія эльфы з грымёрных
выносяць люстэркі.
Тэатр не закрыты, панове.
Але перапынак
Надоўга зацягнецца,
мусіць, да лепшага веку.
|
Пажоўклая трава. Ня зьвяў адзін палын.
Мядзьведзь на ланцугу пляцецца за павозкай.
Гірляндам штучных руж натомлены факір
Бліскучасьць надае пры дапамозе воску.
Зялёнае трыко цыруе акрабат.
А збоку, ля калёс, маленькая цыркачка
Сьмяецца і пяе пра салаўіны сад,
Падкідваючы ўверх жанглёрскі сіні мячык.
Заўсёды будзе хлеб – іх не пакіне Бог.
Навошта сумаваць?.. Іх рамяство – вясёласьць.
Вазьміце і мяне ў апошнюю з дарог,
Абрыд мне балаган, дзе тонкасьці гавораць.
Абрыдла фальш вакол, разумнасьцей смуга,
Куды там зорку ў лоб – задавальняйся шнарам.
Мне спрыту не стае. Сьмяецца балаган.
Ды за пацеху ў ім ня кідаюць дынары.
Парыпвае вазок, пагруквае ланцуг...
Дзяўчынка ўсё пяе пра салаўя і ружу.
А песьня ўсё далей... Асоту белы пух
Усьлед за ёй ляціць між аблачын і лужын.
|
Жыць – для таго,
каб слухаць шум дажджу...
Ты скажаш, мала? Ну а мне – даволі.
У гэтым сьвеце рогату і болю
Я болей анічога не хачу.
Памкніся ўверх – трымаюць за крысо
І кажуць, што ратуюць ад спакусы.
І словы іх – як вострае лязо,
І пацалункі іх – нібыта ўкусы.
А за вакном ліецца дождж, як лёс,
Ён анікому ані ў чым ня вінны.
У сьвеце сноў і немагчымых кроз
Цьвіце мігдал і зьзяюць апельсіны.
І можна проста так сьпяваць пра ўсё,
Не баючыся, хто і як успрыме.
І без руна вяртаецца Ясон,
І спачувае
радасна
сябрына.
|
Хоць уласнай крывёй пішы –
а яны падумаюць – фокус.
Мала жыць, для таго, каб быць
ім цікавым, – памерці трэба.
Не пяройдзеш сваю мяжу;
не зірнеш праз чужое вока.
Без Харона не пераплыць
Чорнай рэчкі і наша неба.
У далонях паднесьці мёд
да каханых сасьмяглых вуснаў
І ўсьвядоміць: запозна ўсё.
Толькі воцат яму давалі.
І сплывае за годам год.
І ўсё менее беларусаў.
І кароткі, як верш Басё,
шлях, які мне падаравалі.
|
Усё паўторыцца. Але не для мяне.
Дажджом цыганскім шчасьце праміне.
І золата дажджынак не зьбярэш
Ні ў прыгаршчы, ні ў свой тужлівы верш.
|
Колькі разумных!
Ніколі ня скончыцца восень.
Як паважаюць сябе!
Не згарае лістота.
Юрад праходзіць па сьцежцы бэтоннае босы,
Ён размаўляе зь нябёсамі.
Ён не самотны.
Колькі выбітных!
А ў лужынах плавае лісьце.
Нехта ілбом сагравае аконную шыбу.
Кветкі ў празрыстай абгортцы гніюць на граніце,
Дзе пасадзіў генэрал пэрсанальную ліпу.
Колькі тут помнікаў!
Восень прастуе праз горад.
Дзеліцца юрад з варонай кавалкам батона.
Людзі вакол мікрафона разумна гавораць
І захлынаюцца розумам ля мікрафона.
Сыплецца дождж і лістота на бедныя душы.
Кроплі на дахах бляшаных грукочуць, што кулі.
Юрад кружляе паміж лістападу і лужын.
Словы нячутныя ў небе над ім патанулі.
|
І ня варта жаліцца, відаць,
Што чагось ня выпала спазнаць.
Толькі гэты вось халодны дождж,
Важны, як венецыянскі дож,
Толькі гэту восень, гэты сум
Я з сабой у вечнасьць аднясу.
Прагучыць між воблачных аліў:
«Ці было халодна на зямлі?»
Адкажу: «Усё, што там было, –
Восеньскае чыстае сьвятло...»
|
У каўчэгу начной цішыні
Адплывае самота мая.
Пагасаюць у вокнах агні.
Сьпіць павук у гнязьдзе салаўя.
Горад сьпіць, як паранены вой,
Са смаўжом на каменным шчыце.
Адплываю з начной цішынёй,
І ня знойдуць мяне анідзе.
|
Паміж пяскоў Эгіпецкай зямлі...
Дождж размаўляе млява, як сухотны,
Халоднаю рукой шчаку кране...
Туга... І ў дружных позірках – маркота.
Усе баяцца сьмерці – ува мне.
Не размаўляй са мною, каляжанка,
Бо шкадаваньне ў позірку тваім,
Бо ўжо ля брамы чорная фурманка,
І ў ёй ня будзе мейсца нам дваім.
Адна зямля ня згідзіцца хваробай,
Сьвятая самадайка... Божа мой,
У цэнтры неспазнанае Эўропы
Ці ўдасца легчы мне на супакой,
Ці і за брамай здоўжыцца блуканьне,
І дзе душа ўсплыве мая, калі
Шукаць маю магілу нехта стане,
Бы той гаршчок ў Эгіпецкай зямлі.
|
Ну што ты плачаш, браце мой!
Твой плач таксама бескарысны.
Памрэ травінка пад нагой,
Зьмяшае дождж усе абрысы,
І не абудзіцца ні ў кім
Трывога, што цябе згінае.
Мы – не агонь, мы – толькі дым,
Які агонь жыцьця хавае.
Разумных больш, чым добрых, тут.
Ты не дакажаш ім нічога.
Твая гравюра «Страшны суд» –
Ад мастака, а не ад Бога.
|
Я – гэта я... Маленькі востраў,
Дзе толькі вежа над пустэчай,
Дзе толькі зоркі над пагостам,
А крыжам стане толькі вечнасьць.
Я – гэта час, які скруціўся
Клубком, каб весьці вас да цмока...
Я – гэта восеньскае лісьце,
Што ляжа ўсё пад ногі Бога.
|
Калі пачынае сэрца
стукаць у рытм дажджу,
Калі пачынае восень
здавацца жалобна шэрай,
Калі мне раптам здаецца –
пішу я ці не пішу,
Нікому тут не цікава,
нікому тут не патрэбна, –
Калі пачынаюць думкі
сплятацца ў сіло залеў,
Калі скрозь шэры іх вэлюм
ня бачна замкавых вежаў,
Я проста кажу: «Прабачце,
мне трэба ісьці далей,
Туды, дзе блакіт і золата,
дзе Той, каму я належу...»
Калі пачынаю верыць
у сэнс сваёй мітусьні,
Калі пачынае сшытак
палохаць пустой старонкай,
Я гэты сьвет перагортваю,
нібы прачытаны ліст,
І бачу блакіт і золата
над замкавай вежай гонкай.
|
Над намі зноўку ліецца кроў,
Прасочваецца між дошак
На потныя сьпіны.
І кроў, і зноў
Бязьлітасны плётак пошчак.
Каго дагоніць наш карабель –
Навек абвянчае з морам.
А ў нашых жылах ня кроў цячэ,
А стома, вечная стома.
Каго дагоніць наш карабель –
Той болей нічым ня будзе:
Майно – забойцам, штандар – вадзе
І лаўкам галерным – людзі.
Нікога, нікога нам не шкада,
Нічога няма на сьвеце,
Што вартае жалю.
Вакол – вада
Бязьлітасная і вецер.
Рабам – рабамі другіх рабіць –
Адна што бадай прыемнасьць.
І трэба мора вёсламі біць,
Прысьпешваць зла непазьбежнасьць.
Але аднойчы жахлівы крык
«Ратуйцеся!» – ноч прарэзаў.
І наш прыганяты кудысьці зьнік,
І мы прыўзьняліся зь мейсцаў.
І нейкія людзі да нас сышлі
З паходнямі, нібы судзьдзі.
«Каго вазілі, ведалі вы?
Што з вамі рабіць мы будзем?»
«Рабы мы!» – крыкнуў адзін, другі,
«Рабы!» – ды словы павісьлі:
«Зірніце! Вашыя ланцугі
Даўно іржа перагрызла».
...Яны пайшлі. Засталіся мы
У цемры сьмярдзюча-мокрай.
...На золку новыя ланцугі
Ізноў абудзілі мора.
|
Шаргацяць па дарозе
чыесьці самотныя крокі,
Праплываюць між зорамі
чоўны заманлівых сноў.
Высыхае надзея,
нібыта сьлязінка на воку.
І ніхто не пастукае
і не напіша лістоў.
Гэта ноч, гэта дождж,
гэта восень – сярэдзіна лёсу.
Але ўся Беларусь
сон-травою нібы парасла.
І на Млечным Шляху
грукацяць нетаропка калёсы –
Ад’язджаюць Мятлушкі,
якім не хапае цяпла.
Адлятаюць у вырай,
далей ад халоднай Айчыны,
І аблокі, і птушкі, і кнігі,
і нават сябры.
Ну а мы застаёмся
ўслухоўвацца ў крокі начныя.
Ну а мы застаёмся –
і будзе вясна на двары.
|
Яшчэ лісты зялёныя зусім,
Ледзь вершаліны жаўцізна кранула,
Яшчэ не адпаўзае горкі дым
Ад гурбаў, у якіх вясна паснула,
Але чамусь перастаеш чакаць
Цудоўнага здарэньня ці сустрэчы.
І Папялушка стукае ў палац,
Старой хусьцінай ахінуўшы плечы.
Ліст, на які запозна адказаць,
Гарыць – асеньніх вогнішчаў правобраз.
Чаго, дурніца, просішся ў палац –
Твой прынц ужо даўно стары і хворы.
І туфлікі з бутэлечнага шкла
Пазвоньваюць у фартуху самотна.
Цябе вядзьмачка-восень уракла.
Спазьнілася ты, дзеўка, незваротна.
|
Ты хочаш паратунку? Ён – у тым,
Каб лісьцем жоўтым вогнішча распальваць,
Каб валасы каханага між пальцаў
Цяклі, нібы струмень марской вады.
Ты хочаш паратунку? Ён паўсюль
Разьліты, як сьвятло між чорных ценяў.
Ён – у марэньні, ён – у летуценьні,
У здольнасьці стаіцца, быццам нуль,
Каб выбухнуць, як вогненнае кола,
Усё аддаць – і не чакаць адказ.
Ты хочаш паратунку? Ён – у волі
Скарыць сябе таму, што хоча Час.
|
Апошняе шчасьце, якое ня дадзена нам, –
Спакой, што даецца нам верай
у сэнс існаваньня.
Трывожныя сёньня –
трывожыцца будзем і там,
Дзе справы зямныя завершыць
ніхто ўжо ня ўстане.
У шыбах кавалачкі неба –
наш бедны Сусьвет.
Мой рыцар свой шлем
не маёй упрыгожыць пальчаткай.
Ніколі ня бачаны,
ціха сьпявае сусед,
І гучна пляткараць
Пандоры цікаўнай нашчадкі.
Трывожна... Трывожна...
Дзе праўда біблейскіх лілей,
Затона, што іх,
бесклапотных і сьветлых, люляе?
Мне цьмянае «заўтра»
за горкае «сёньня» бліжэй,
І роздум, як мёд верасковы,
мяне наталяе.
Падманлівасьць ісьцін,
няпэўнасьць агнёў гарадскіх.
Халодная праца дажджоў
размывае ўсе межы.
Апошняе шчасьце трывог і маленьняў маіх,
Зямное, жаночае шчасьце
мне ўсё-ткі належыць.
|
У вадзе халоднай праплываюць цені.
Човен серабрысты зачарпнуў вады.
І вясло сплывае, і стралок пацэліў
У другую постаць.
Зловяць чараты
Тонкімі рукамі
ўцекачоў зьнямелых.
А стралок устане з мокрае травы,
Абтрасе адзежу,
пералічыць стрэлы
І па грошы пойдзе
ў замак радавы.
Сьпіць срабрысты човен
у тумане срэбным.
Прада мной – папера, а ў руцэ – агонь,
І празь белы аркуш праплываюць цені,
І стралок у лозах
грэе, трэ далонь.
Дай паплыці думкам
срэбнымі радкамі –
Знойдзецца да сэрца
востры шлях стралы,
Замак, дзе заплацяць,
і магільны камень,
І анёльскіх, белых, лёгкіх
два крылы.
|
Халоднае сонца маёй блаславёнай зямлі.
Сьціскаюцца, нібы ільдзінкі,
маленькія лёсы.
Разьбілася птушка
аб шэрую шыбу нябёсаў,
І кветкі барвовыя сьпеюць на голым гальлі.
Пабелка на сьценах касьцёла –
у кроплях смугі,
Два прывідныя мніхі
ідуць па былой Францысканскай.
Гранітны пісьменьнік у парку прыдумвае казкі,
І стрыжаны пудзель
прысеў ля ягонай нагі.
Вясна ў мэгаполісе дыхае ў рытме сухот,
За кволыя дрэвы хапаецца, каб не зваліцца.
І выпіты з вуснаў каханьня атрута і мёд,
І нават на вершы забытыя можна забыцца.
|
Я вужынай каралеваю стала.
І карона ў валасах маіх зьзяе.
І абсыпаў зорны попел сукенку,
І хлапцы адводзяць сумныя вочы.
Што за лёс мяне спаткаў незвычайны!
У бурштынавым жыць буду палацы,
Дзе русалкі падмятаюць падлогу,
А на ложку расьцьвітаюць лілеі.
Што ж вы шэпчаце ў сьпіну мне: «Вар’ятка»,
Людцы дробныя, палоньнікі працы?
Вам ня мець такой хады ганарыстай,
Вашым жонкам не насіць гэткіх стужак.
Вось і ты, нябога, даўні каханак,
Занурыўся, за вярсту абыходзіш.
Я забылася, як бегла да рэчкі,
Я забылася, што зраніла сэрца.
Так высока над табой я паўстала!
І карона вужынай каралевы
Асьляпіла і цябе, і астатніх,
Бо чаму я чую нашапы вашы:
«Папсаваў вадзянік бедную дзеўку,
Там, на дне, яна пакінула сэрца
І за сэрцам мусіць хутка вярнуцца».
Што ж, шапчыце, вы ня бачыце войска
Вояў гнуткіх у лусцы і бурштыне.
Вы ня чуеце, як рог напявае,
Срэбны рог Вялікай Маці жывога:
«Каралева! За табою паслалі.
Каралева! Апранайся у белю!»
|
Нібыта жыцьцё сыходзіць –
кугічуць начныя птушкі.
Ніхто не адкрыў таямніцы –
як жыць шчасьліва і ціха.
То ходзіш па тонкім лёдзе,
то сыплеш вугольле ў рукі.
То зноў здымаеш з паліцы
сваю апошнюю кнігу.
Ну што давядзеш сусьвету,
пакрэсьліўшы гэты аркуш,
Пад кожны радок кідаючы сэрца –
нібы пад нож.
Начныя птушкі-паэты
ня пішуць для белых клавішаў.
Іх песьні – як ноч над Нараччу,
як студні мсьціслаўскай дно.
Вядома, і днём хапае
і шчэбетаў, і руладаў.
Ды часта бывае – людзі
ня чуюць птушак сваіх.
І ноч нашы песьні хавае,
захоўвае іх крылатымі.
І толькі той, хто абуджаны,
можа паслухаць іх.
|
Гэта – горад карынфскіх калон,
Ордэн рыцараў зьмененай веры.
Збудаваны зь пяску Вавілон,
Быццам неба асеньняе, шэры.
Тут, за сьценамі цёмных дамоў,
За кулісамі вечных трагэдый
Адлятаюць самотныя зноў
І нічога ня чуюць суседзі.
Бедны храм мой ля ціхай вады.
Толькі ты ў гэтай сварцы – лагода.
І ўзьлятае твой крыж залаты,
Быццам хоча зьляцець назаўсёды.
І вядзе мяне твой херувім –
Дождж змывае зь яго залачэньне –
Пад узвышаным ценем тваім
Я прымаю другое хрышчэньне.
І нічога мне тут не шкада,
І нікога я тут не баюся.
І сьцякае па твары вада,
Быццам дотык самога Ісуса.
|
На верхняй прыступцы стагодзьдзя,
якая вядзе
Зусім не да неба –
а значна ніжэй і бяздоньней,
Зьнікаю ў халоднай самоце, нібыта ў вадзе,
І падае цень ад крыжа на маё падваконьне.
На верхняй прыступцы стагодзьдзя
прытулку няма.
Таму што адбыўся падзел
на крылатых і сьлізкіх.
А я – на мяжы,
я ня здольная выбраць сама,
Куды падавацца
ад гэтай мяжчасавай рысы.
Мне добра і тут.
Праплываюць сузор’і і дні,
а дні – як эоны,
А я – перачытваю казкі
На верхняй прыступцы стагодзьдзя,
пры зорным агні,
З наіўнаю верай
у сілу спагады нянаскай.
|
Пакіньма размовы.
Планэты выстройваюць крыж.
Анёл пралятае, няўважна губляючы пер’е.
І кожнага ноч ахінае – хто верыў, ня верыў.
Крыж зьзяе на небе.
А ты – у пакоі – маўчыш.
Апошняя кропля прымусіла ўпасьці пацір.
Далёкая хваля нахлыне калісьці на горад.
А нехта цалуе, рабуе, разумна гаворыць,
І ў «Атласе сьвету» старонкі працёрты да дзір.
Мы там не сустрэнемся, дзе апынёмся пасьля.
І нашы анёлы зьнясуць нас на розныя зоры.
І ў вокны вось-вось, як магільшчык,
пастукае мора.
Твар сонца закрыты.
Асьлеплая гіне зямля.
Зьвер з хваляў выходзіць.
А мы ўсё маўчым і маўчым.
У цёмнай кватэры, у цёмнай хвіліне зацьменьня,
Пакуль пераплавяцца ў цемру адзіную цені.
Архангел чакае.
І кроў у яго на мячы.
|
Не падкажуць на разьвітаньне,
дзе чакае Харонаў човен.
Давядзецца самому крочыць
уздоўж балоцістых берагоў,
у цямрэчы, па самай твані,
з камарыным піскам над вухам
(я ня веру, што ёсьць балота –
хай за сьветам – без камароў).
Будзеш доўга ісьці і падаць,
добра, сам сябе не пабачыш,
перапэцканага дарэшты.
Пад нагою нешта сьлізгае –
ці то жаба, ці то гадзюка –
што за клопат? Ты – ужо мёртвы.
Шлях бясконцы, гразкі і ціхі –
не пляскочуць у Стыксе хвалі.
Ну, каб ведаў – не паміраў бы.
Дзе басяцкі той перавозчык?
Анічога нідзе. І нават
разумееш – і не было.
|
Дзень высыхае, як сьляза.
У сьне стамлёным патанаю.
Жыву на вастрыі ляза.
Дождж не праліўся на Данаю.
Ня здарыцца нічога тут –
Ні добрага і ні благога.
І не паверыць сьведкам суд,
І не памілуе нікога.
Нашто, дакуль цягнуць свой лёс
Па гэтай кальцавой дарозе?
Няма ні дзён, ні чыстых сьлёз,
І меч ржавее на парозе.
|
Мяне шпурляюць хвалі, хвалі, хвалі,
У думках сьвету заблукала я.
Чужыя хваляць.
Ну а сэрца паліць
Мая Ітака – Беларусь мая.
Мяне шпурляюць пад чужыя зоры.
Мяне не навучылі іх чытаць.
І адбірае душы мора, мора.
Вось і маю жадае адабраць.
На сініх кроснах выткана натхненьне.
На сініх кроснах тчэцца прыгажосьць.
Я ведаю – вярнуцца – не збавеньне.
Забыты гаспадар – нязваны госьць.
І аб каменьні родныя разьбіцца
Ня дадзена.
Шуміць вада ў вушах:
Нічога я ня памятаю!
Быццам
Кішэнь абрабаваная – душа.
А колькі нас, гаротных Адысеяў,
Ня помніць шлях да родных астравоў,
Хто на чужыне ў глебу зерне сеяў,
Хто на чужыне ў неба рос травой,
Хто ноччу сьніў пакутлівыя сьпевы,
А днём у кніжках лжывых іх шукаў.
О, колькі нас, гаротных Адысеяў,
І колькі ў небе безыменных траў!
Мая Ітака! Хвалі, мовы, словы
І гнеў багоў...
Дакладней – гнеў магіл.
І коцяцца ня зоры, а галовы
Над шляхам паратунку і тугі.
|
Сьнег... Дрэвы... Неба... Што яшчэ
Патрэбна, каб ісьці – і выжыць?
Жыцьцё, бы кроў з рукі, цячэ,
І сьмерць-ваўчыца рану ліжа.
Бог не ўбярог – і вось сьляды
Замецены, няма дарогі.
І неба – быццам твар бяды,
Які чарнее ад зьнямогі.
Ніводнай зоркі... Толькі сьнег
Каля мяне – зусім чырвоны.
Сплывае кроў. Сплывае век.
І дзеляць спадчыну вароны.
|
|
І ня трэба дваіх – каб пачаць...
|
|
К. Каліноўскі
|
Дарога мая – ад цяпла да цяпла –
Празь белае сэрца зімы працякла.
Далёкія бомы, і блізкі агмень,
І хлеба кавалак, і шчасьця прамень.
І продкавы цені, і чысты абрус,
І слаўная песьня твая, Беларусь!
У панскіх палацах ці ў хатцы сьляпой –
Дзіцячыя вочы гараць прада мной.
На пляцы, на хутары, плацяць ці не –
Зайграю – і ў небе штандар шугане,
Зайграю – і ўспомняць свой род слухачы.
А ты, маё цела, трывай і маўчы,
Таму што дарога – ад болю – ды ў боль,
І ў стозе начуе жабрацкі кароль,
І ў Бога начуе дух ліры яго.
І хопіць, каб край абудзіць, аднаго.
|
Загараецца першая зорка ад подыху ночы.
Забываецца першая радасьць
у дні прамінулым.
Не разгледзяць далёкага шчасьця
стамлёныя вочы.
Памірае пяшчота.
Сьціхае атручаны вулей.
Пойдзем, браце, да зорак!
Нічога нас тут не трымае.
Бедны Йорык сьмяецца
апошняй кашчавай усьмешкай.
У даведнік укладвае ружу
апошні рамантык.
І сівее ад крэйдавай фарбы
забытая вежа.
|
Ноч пачынаецца першаю сьмерцю.
Вокны анёл расчыняе імкліва.
Што адратуе ў бязьлітасным сьвеце –
Кніга заклёнаў ці кніга малітваў?
Цяжка прызнацца – ня бачу дарогі.
Цяжка зьмірыцца – ня будзе сьвітаньня.
Сьцелюцца цені начныя пад ногі,
Быццам бы зьмеепадобныя здані.
Звон бранзалетаў па гулкай падлозе –
Сьведкай каханьня ці сьведкаю сьмерці?
Падаюць рукі на коўдру ў зьнямозе
Абараніцца ад ночы ў Сусьвеце.
Колькі дарэмнага сказана ўчора.
Колькі разумнага лёгка растала.
Вершнікі топчуць павержаны горад.
Душы ўзьлятаюць над ідалам славы.
|
У сябе зазіраць неахвота маленькаму вою.
Там нічога няма, у душы,
што названая вечнай.
Расьсьцілаюцца ў небе сьпісаныя лёсаў сувоі,
І замежнага князя ўсё кліча аблуднае веча.
Праплывае па самай паверхні снабачаньня ява.
Пазірае спалохана князь на чужыя натоўпы.
Быццам пластыр на рану,
прыліпла абрыдлая слава,
І змушае цягнуцца да ўзораў паважнай Эўропы.
Захлынаецца болем
?чарговы маленькі паўстанец,
І нікога ня збудзіць
яго пахавальная песьня.
Перад князем русалкі
вясельны выконваюць танец,
І па новай труне
распаўзаецца белая плесьня.
|
Дзьверы не адчыняцца
ў той далёкі сьвет,
Дзе ідуць Дзіця і Леў
побач, сьлед у сьлед.
Дзе сьпявае Алканост,
?папараць цьвіце,
Забівае зьмея вой
з сонцам на шчыце.
На дзьвярах туды замкі,
ну а тут – зіма.
І няма ў мяне ключа,
?і мяне няма.
|
Чорнае гольле адліжнае ночы
Неба маё на шматкі падзяліла.
Босы Ісая аб чымсьці прарочыць
Пад ліхтаром ля бэтоннай магілы.
Чым дасканаліцца ў гэтым сусьвеце,
Звужаным да гарадскога пакоя?
Шыбы вільготны аблізвае вецер,
Дрэмле Айчына пад моцнай рукою.
Недзе, у выраі, родныя птахі
Думаюць, пэўна, ці варта вяртацца.
Сьпяць на разроўненых могілках гмахі,
Сьпяць на засыпаных рэчках палацы.
Плача Ісая. Праклён не пачуты.
Звыкліся людзі з прысутнасьцю сьмерці.
Сьмерцю, зьмяшанаю з вулічным брудам,
Не напалохаць нікога на сьвеце.
Голае гольле гайдаецца ў небе,
Вокны згасаюць, і шчасьце далёка.
Недзе, напэўна, спакойней і лепей,
Толькі ня там прамаўляюць прарокі.
|
Зімовая ноч –
гэта прывідны сьвет таямніц,
Дзе сьмяртэльная беля зямлі
не схавае пачуцьцяў.
Дзе пабліскваюць зоры,
як вочы наіўных дурніц,
Што гадаюць на шчасьце,
якога ніколі ня будзе.
Я чамусьці таксама ўзіраюся ў неба Каляд,
І спакуса нязнанага шчасьця ў грудзях –
як ільдзінка.
І здаецца, што дзіўна далёка сягае пагляд
І ў патухлым вугольлі жыцьця аджывае жарынка.
Бласлаўлёная сьнежная ноч! Безнадзейнасьць твая,
Быццам лёд каля раны, лякуе трывожнае сэрца.
І нічога прыемней няма – ля вакна пастаяць,
Калі ёсьць за сьпіною агмень і няцяжка сагрэцца.
|
У белае мора зімы
адплывае наш човен.
І ў хвалях-сумётах зьнікаюць за намі сьляды.
Хоць зораў ня бачна –
ці трэба вяртацца, панове,
У зьлітыя восеньскім шэрым дажджом гарады?
Пад гэтым бязьмежным,
бяздонным, як мроіцца, небам
Адзіная наша,
каханая наша зямля.
А недзе наперадзе
ў першых праталінах бераг
І дыхае хлебам
на поўныя грудзі ральля.
Над морам зімы
так высока праглянула зорка –
Нібы вастрыё скіраванай зь нябыту стралы.
А мы даплывём,
даплывём да вясновага золку,
І стане бурштынам
апошняя кропля смалы.
І нават калі
неадольныя выпадуць сьцюжы
І помнікам зь лёду
паўстанем мы самі сабе –
Мы будзем дарогу паказваць
больш кемным і дужым,
І нехта па сьцюжы
дарогу такую праб’е.
У белае мора зімы
адплываем, зьнікаем.
Таму што – жывыя,
таму што – тутэйшыя мы.
І хвалі сумётаў сьляды паглынаюць за намі,
І наша зямля замярзае
пад морам зімы.
27.XI.1995.
|
Ноч. Вясна. Анёл ляціць да зоркі.
Стома льецца па каменных вулках.
Растаюць, бы сьнег апошні, крокі,
Аркуш несьпісаны гладзяць рукі.
Казачнік заўсёды беспрытульны.
Казкі ўсе яго – пра адзіноту.
Гольле дрэў напятае, бы струны –
Хутка вымкне музыка лістоты.
Ноч. Вясна. У словах мала сэнсу.
Некрануты зноў мае паперы.
Белай крэйдай месяц нешта крэсьліць
На асфальце, быццам стома, шэрым.
У каменных лябірынтах часу
Сны аб шчасьці таюць, як аблокі.
Толькі я ізноў складаю казку:
«Ноч. Вясна. Анёл ляціць да зоркі...»
|
У краявідзе з жоўтым небам
Спакой, нібы лілеі сон.
Здаецца нават, што ня трэба
Ляцець за марай наўздагон.
Скруціўся час, нібыта котка
Варкоча ўтульна каля ног.
Агмень гарыць, і цень дрыготкі
Як цень мной пройдзеных дарог.
А за вакном – жаўцее неба,
Сьнег не заплямілі сьляды...
Спакоем наталіцца мне бы,
Яго ня маючы гады,
Але па белым-белым полі
Імчыцца вершнік. Сьнег – як дым...
Што азначае слова «воля» –
Ніхто ня ведае... Даволі,
Што паміраць так лёгка зь ім...
|
Глытай цішыню, як тапелец – ваду,
мой апошні...
Вось бляклая поўня над намі,
як згублены грошык,
Ня выкупіць нават часьцінкі забытага лёсу.
Мы зь пекла сышлі –
ды сьцяжынку згубілі ў нябёсы.
Цяпер успаміны,
як пластыр ад раны, зьдзіраем.
Як поўня сьвяціла,
як зьзяла над кінутым краем.
І ў келіху, крыўдамі поўным,
быў водар ігліцы.
Мы поўныя келіхі выпілі –
і не напіцца.
Пад небам чужыны і мёд нібы воцат здаецца.
Мы ў неба сышлі –
ды ў Айчыне пакінулі сэрца.
|
Што вам – мой боль?
Я б’юся, бы аб шкло
Мятлушка ў празе вогненнае сьмерці, –
Аб раўнадушша...
Словы ўсе – на вецер...
Іх зерне чорным сьмехам прарасло...
Мяне ня чуюць,
як ня чуюць сьмерць,
Пакуль не падыходзіць блізка-блізка...
Заторгнецца сумотных вершаў нізка
На шыі –
і няма куды ляцець...
Прабачце...
Я сыходжу ў небыцьцё
Па сьцежцы, што пракладзена ня мною;
Боль не дае гульні пабыць гульнёю,
А з болем гэткім –
гэта не жыцьцё.
|
Вечарніца, воўчая зорка,
Пра каханьне не нагадае.
П’е туман апусьцелы горад,
Адзінокая сьпіць Даная.
Вечарніца халодна зьзяе,
Працінае паганскай дзідай.
Цені танчаць у бальнай залі,
Рвуцца лёсаў самотных ніты.
Не, ня тут, між каменных стодаў,
Можна квет захаваць купальскі.
Тут у ложы каменным воды,
Твой вянок не сплывае ў казку.
Тут усё адбяруць – да кроплі,
Да жарынкі жывой, да верша...
Не валун пасівелы ў полі –
А камень у падмурку вежы –
Абчасаны, умураваны –
Лёс – між лёсаў, слаўцо з гаворкі...
Ты забіла мяне зарана,
Вечарніца, Воўчая зорка.
|
Праз душу, праз восень, праз Сусьвет
Праплывае шчасьця сілуэт,
Прывідны і сьветлы, як анёл.
Толькі на дваіх накрыты стол,
І дваіх чакае цішыня.
Прыйдзеш ты – і будзе так штодня.
І нашто мне ведаць, хто ты ёсьць,
Мара, спакушэньне, проста госьць...
Можа быць, цябе зусім няма
І плыве ня шчасьце, а зіма.
|
Маўчаньне ягнятаў
над сьветам, як саван, вісіць.
Сьцяжынкі да вечных крыніцаў
схавалі завеі.
І ціхай размовы зьвіваецца
срэбная ніць –
Ад вока благога і немачы
сродак надзейны.
Як птушкі драпежныя,
рэдка мы любім сьпяваць.
Прарокі ўсялякія беды
натхнёна вяшчуюць.
І зноў не належыць нікому
найлепшы палац,
Таму што ў палацах у нас
не жывуць, а працуюць.
Заторгні фіранкі, дачушка.
У сьвеце такім
Найлепш адасобіцца
ў ціхай і беднай кватэры.
І Богу найлепшыя думкі свае прысьвяцім.
І шчасьце само да спакою
пастукае ў дзьверы.
Наш востраў маленькі
над морам ваўчыных згрызот,
Магутнасьць і веліч –
у шчырай любві чалавечай.
Сям’я ўратаваная –
і ўратаваны народ.
Гадуюцца дзеці ў любові –
ратуецца вечнасьць.
|
На ранішнім сьнезе ні сьледу –
дзівота!
Здаецца, ступіць –
быццам грэх сатварыць.
А чорны вярхнік
на шляху адзіноты
Па белым,
па сонечным полі імчыць.
Усё чысьцінёй першароднай абнята.
Па грудзі каню –
шаргатлівы сумёт.
Да лесу спалохана
ціснуцца хаты,
А ранак празрысты зьвініць,
быццам лёд.
З хацінак ніхто
не выходзіць за дзьверы –
А раптам пакліча
ці зойдзе вярхнік?
Прададзеным
цяжка ў свабоду паверыць,
Якую крывёй здабываюць для іх.
А хто здабывае?
Зь якой гэта ласкі?
Не, браце,
падмануць і тысячны раз.
Пра вымерлых волатаў
сумныя казкі
Больш блізкія,
больш дарагія для нас.
А лес набліжаецца.
Гурбы глыбеюць,
Глытаючы коньніка разам з канём.
...Глухое рыданьне:
«О Божа! Ня вераць!»
Заціхла пад белым, як жах, дываном.
|
Падае сьнег на стаптаны жаўнерамі пляц.
Крок іх рытмічны, нібыта радок вершаваны.
Гэткія рытмы дыктуе паэтам іх час,
Словы паэта – як сьнег над зямлёю праданай.
Божа, ня верыцца – колісь зьвяралі радкі
З плаўным антычным прыбоем,
з узмахамі вёслаў,
З тонкім лунаньнем у танцы жаночай рукі,
З пошумам ветру,
з руплівымі рухамі кроснаў.
Зараз адзіны даступны сьвядомасьці гук –
Крокі ўбіваюцца ў глебу
ды зброя ляскоча.
Ды не хапае ні кратаў, ні крыкаў, ні рук
Песьню ўтрымаць,
што раўняцца па іншых ня хоча.
Пляцамі, бы лішаямі, зямля парасла.
Уладары любяць шэрагі і пастраеньні.
Пад барабаны прымервай узмахі крыла,
Чайкам дняпроўскім свае падары летуценьні.
Стацца жывою магілай для фарбаў і слоў!
Выбіты пляц да адчаю,
да цьвёрдасьці сьмерці.
Там, дзе дняпроўскія чайкі –
жывая любоў,
Там аб сваім не забудуць ніколі паэце.
Крочаць па сьвеце жаўнеры, плячо да пляча.
Сьнег абсыпае –
і не растае на валосьсі.
Час памірае ў той час,
як паэты маўчаць.
І нараджаецца песьня
і чайкай галосіць.
|
Дзядоўнік чарнее на сьнежным сувоі,
І месяц блакітнае сяйва струменіць.
І крочаць маўкліва жанчыны і воі,
І крочаць маўкліва старыя і дзеці.
А той, што наперадзе, серп уздымае,
А ён – залаты і бязьлітасна востры.
А той, што наперадзе, – дрэва шукае,
На ім амялы распускаюцца зоры.
Чый род разжывецца чароўнаю кветкай –
Ня здужае вораг, ні морак, ні сьцюжа.
І той, што наперадзе, дрэва прыкмеціў,
Ён ведае словы і чары парушыць.
А сьнег пад нагамі рыпіць непрыязна,
І месяц халодны, як мёртвае вока.
Напэўна, агмені апошнія гаснуць
У хатах, пакінутых недзе далёка.
А холад кранае за целы, за сэрцы,
І плачам бязгучным зайшлося малое...
Сагрэцца, спыніцца... Спыніцца, сагрэцца...
А лес набліжаецца вельмі паволі.
А той, што наперадзе, серп прыўзьнімае,
І зьзяе ляза маладзік сьмертаносны.
І кветку чароўную племя прыдбае,
Ахвярай ля дрэва абраўшы кагосьці.
Затое жывым – амяла дастанецца.
І людзі маўкліва пад месяцам крочаць.
І той, хто наперадзе, ціха сьмяецца,
І зьзяюць яго невідушчыя вочы.
|
...І распаліся сьцены цаглянага замка,
І каробка са шлюбным вянком – на гарышчы.
А над горадам зьзяе сузор’е Сабакі.
Мы аплакаць забылі свае папялішчы.
І сяброў, і вандроўнікаў поім і кормім
І ўпускаем у сэрца, каб некалі выгнаць.
Ад каляднае ёлкі ігліца па доме
Парассыпана – дні незваротныя быццам.
Як ня ўмела я жыць – дык дасюль не наўчылі
І цяпер не навучаць, напэўна, ніколі
Ні падзеньні, ні ўзьлёты...
Я – вецер бяскрылы,
Па памылцы замкнёны
ў вавёрчыным коле.
|
Усё, што нараджалася, – памрэ,
Але ніколі быць – не перастане.
Як цяжка думкай сэрца адагрэць,
Калі зь яго даўно сышло каханьне.
Яно – ня ў нас. Рыпіць навокал сьнег,
Зь якога не зьляпіць чароўных замкаў.
Усё, што нам прымроілася ў сьне,
Трымаюць пазалочаныя рамкі.
Памерлага каханьня вэрнісаж.
Цудоўны дом...
Але, на жаль, ня наш.
|
Мы ведалі, што да вясны – далёка,
Што цяжка жыць на гэтае зямлі,
Дзе камянёў – на кожнага прарока.
Мы ведалі... І ўсё-ткі – тут жылі,
Тутэйшыя, рамантыкі, паэты...
Між верасовых пустак і балот,
Дзе паляваньне дзікае па сьледзе
Усё імчыць і трушчыць тонкі лёд.
Мы ведалі, што нашая шыпшына –
Ня цьвет чырвоны, а крывавы сьлед
І з пушчы нават сьцежкаю зьвярынай
Ня выйдзе больш ніякі інсургент.
Чароўнай Панны зьехала карэта.
Ды колы шлях пакінулі ў траве.
Мы гэткія ж – рамантыкі, паэты,
Тутэйшыя.
І Беларусь – жыве.
|
Дрэвы сьсівелі. Ламаецца гольле.
Лірнік начуе ў засьнежаным полі.
Вершнік ляціць да разбураных веж.
Тут – памірае народжаны верш.
Сьнег засьцілае сьляды пачуцьця.
Вось вам і ўсе таямніцы быцьця.
|
Зноў выпаў сьнег. Забілі сьвятара.
Красуня не заторгвае фіранкі –
Жаўнеры едуць.
Золатам гараць
Іх эпалеты гэтым ясным ранкам.
Нічога не зьмянілася.
Чужы
Прыйшоў і пойдзе. Вадзіцца дарэмна.
Касьцёлы, як іржавыя нажы,
Прымерваюцца да нябёсных венаў –
І вось ужо пайшоў крывавы сьнег,
Але растаў...
У белым – болей сьмерці.
Заторгнутых фіранак ціхі грэх
Ніколі не адкрые бедны Вертэр.
Назаўтра на далёкую вайну
Зноў чужакі паедуць празь мястэчка.
Рукамі абдымаючы сьцяну,
У сьнег спаўзе чарговы чалавечак.
Сам вінаваты – думай пра сям’ю...
А тут жыцьцё ня скончыцца ніколі.
І людзі песьні новыя сьпяюць
Пра горад свой,
які ня хоча волі.
|
Сьнег растане, і зноў, нібы Сфінкс,
Сакавік усьміхнецца.
Мы палічым гады, як нямыя зязюлі.
А сэрца
Зь ільдзяным аскалёпкам –
забудзецца нават на боль.
Сьнег растане...
Але на шчыце прынясуць нашу роль.
Хто мы? Блазны.
Майстры мармуровых бязвокіх багінь.
Мармуровыя крылы
ніколі ня страцяць вагі.
Не сагрэецца сэрца маленькага Кая...
Але
Сьнег растане... І шэрань
сьцячэ па каменным крыле.
І анёл, на якога аднойчы зямныя глядзяць,
Мне прашэпча: «Маліся...
З малітвай лягчэй раставаць».
|
Цыганкай злой гуляе замець
Па чорным горадзе маім.
Такая ноч – што толькі плакаць.
Было, было, сплыло, як дым.
І не пайсьці былой сьцяжынай.
Ня веру, што зыначу сьвет.
І б’юцца мокрыя сьняжынкі
У мой на шыбе сілуэт.
Сусьветнай мары белы човен
Мне не патрэбен і на грош.
Што – вершы?
Словы, словы, словы...
Прыступкі ў Вечнасьць.
І ня больш.
|
Да дому майго не засыпле сьцяжыну.
У кубку ніколі ня стыне гарбата.
І вэлюм блакітны ня скіне дзяўчына,
Якая прыйшла да мяне, як да брата.
Яна спавядаецца,
нешта сакоча,
І просіць парады,
і хваліць мой розум.
І мае такія блакітныя вочы,
Якімі бяруць каралеўствы і лёсы...
І я разважаю...
І раю... І ўрэшце
Яе адпускаю –
у вецер, у казку.
І што – мае вершы...
Я – лішні... Я – трэйці,
Які ад самоты прыдумвае маскі.
Нічога! Я зараз прымрою другую,
Каб чорныя бровы і гордыя словы.
Яна дакарае –
але не шкадуе
І сэрца ня дзеліць сваё напалову.
Сышла...
Толькі сьвечкі агонь здрыгануўся.
А вы хто такая?
Я вас не прыдумваў.
Вы – з мроі чужой.
Заблукалі вы, мусіць,
Маім паэтычным заваблены сумам.
У белае мары я не апранаю.
Ласкавая пані,
зьмяніце адзеньне...
Сьцяжыну да дому майго замятае,
Нібыта навек апусьцелую сцэну.
|
Жыцьцё ёсьць сон... І я магу прачнуцца.
Але ці ява там, ці новы сон?
Лісты да Бога скурчваюцца ў грубцы,
І грэе рукі ля яе Харон.
Паэт каменны –
на халодным пляцы.
Паэт жывы – ён дзе?
Шукай, гукай...
Люструе Сьвіслач камяні палацаў,
І край маўчыць,
як прад вясною гай.
Жыцьцё ёсьць сон...
Ня можа быць, каб явай
Быў горад, шэры, быццам прасьціна,
І лесьвіцы, што ўзводзяцца да славы
З прыступак слоў,
на рошчыне віна.
Жыцьцё ёсьць сон...
Амаль што немагчымы,
Дзе ў роднасьці –
калыска і труна.
Але жыве, жыве мая Айчына.
І ява толькі там, дзе ёсьць Яна.
|
|
