|
Зьяўленьне
|
– Што значыць сапраўдным другам быць?
– Любіць.
– Што значыць аддана справу рабіць?
– Любіць.
– Што значыць дарогу ў жыцьці не згубіць?
– Любіць.
– Што значыць зямное шчасьце здабыць?
– Любіць.
1969
|
Зьяўленьне зор і сонца ў вышыні.
Зьяўленьне сокаў з глыбіні карэньня.
Зьяўленьне траў у веснавыя дні...
I вось маё, і вось тваё зьяўленьне.
Як быццам бы дамовіліся ўсе –
глыбіні цёмныя і залатыя высі, –
як быццам бы сказалі ўсе: «Зьявіся!» –
I ты зьявілася ва ўсёй красе.
Як быццам нечакана ўсё было,
як быццам выпадкова.
А на справе
увасабленьне гэтае наяве
чакалася, як раньняе сьвятло.
А каб ты нам зьявілася як сьлед,
падмогаю было благаславеньне:
благаслаўляў тваё зьяўленне сьвет,
сусьвет благаслаўляў тваё зьяўленьне.
1974
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Пройдзе дзень без падзеі,
без сустрэчы, бязь песьні...
Нехта прыкіне ў пасьцелі:
«На суткі бліжэй да пэнсіі».
Нехта адзначыць сонна,
зробіць вывад сумны:
«Што ўчора, тое і сёньня,
дзень і ноч – прэч суткі».
Пройдзе дзень без падзеі,
безь любві,
без надзеі,
схіліцца дзень да вечара,
вечарам рабіць нечага.
А трэба, каб нешта рабілася,
каб нешта адбывалася,
каб хмара аб хмару білася
і дажджом пралівалася.
Трэба, каб пчолы раіліся,
трэба, каб песьні складаліся,
трэба, каб гнёзды рабіліся,
трэба, каб казкі ствараліся.
Каб людзі сустракаліся,
зналіся ў дружбе шчырай,
каб зналіся-кахаліся
мужчына і жанчына.
Калі сустракаюцца двое,
сваё каханьне падзеляць, –
гэта найпепшая доля,
з усіх падзей – падзея.
Трэба, каб нехта, каб нешта...
Хай там адчай ці трывога!
У Бога дзён ня рэшата?
Дык ня ў нас, а ў Бога.
А нашы дні ўжо зьлічаны,
а нашы суткі ўжо зьмераны.
Згараюць зоркі-зьнічкі,
а новых няма ў рэзерве.
I ў нашага лёсу ў запасе
ня цэлыя стагодзьдзі,
і мы за тое ў адказе,
як нашы дні праходзяць.
Хай там узьлёт ці падзеньне,
удача ці няўдача, –
толькі ні дня без падзеі,
бяз радасьці і плача.
Толькі ні дня без падзеі!
1968
|
460
М. Ц. Лынькову
Мы любім Ваш гумар,
Вашу вясёлую шчырасьць.
(Шкада, што мы рэдка
Вас чуем апошні час).
«Дзярзайце, уюнашы» – любімы Ваш выраз.
Для нас ён і жарт, для нас – і наказ.
Ёсьць розныя формулы...
«Як бы чаго ня выйшла»,
«Абы было ціха»,
«Едзь цішай...»
I гэтак далей.
З мудрасьцю гэткай
ня пойдзеш далей і вышай,
з мудрасьцю гэткай – неба капці і тлей.
Мне больш даспадобы
Ваш выраз, які стаў крылатым.
Вы знаеце словам цану.
Вы зьведалі шмат на зямлі.
Вучылі дзяцей Вы,
салдатам былі, дыпламатам,
вучоным былі,
рыбаком нарачанскім слылі...
«I плакала Рыва...»*#Тут і далей спасылка на апавяданьні М. Лынькова.
I плакала каня над лугам...
I каркаў груган...
I трызьніў салдат над Бугам...
I гіне Астап...
Не, той не памірае,
каго вядзе дух
дзярзаньня і парываньня.
«Дзярзайце, уюнашы!» –
сказана: страх гняце,
да сьмерці вядзе ён,
да зорак дзярзаньне вядзе.
Ня справа мужчын –
страхавацца, хавацца,
ня справа мужчын –
баяцца, дрыжаць.
Якая б яна ні была сітуацыя –
«Дзярзайце, уюнашы!»
Трэба дзярзаць!..
«Дзярзайце, уюнашы!»
Самыя розныя ветры
прайшліся па Вашай,
як голуб, сівой галаве.
«Дзярзайце, уюнашы!» –
не павучаньне мэтра,
а ўрок, што сама
жыцьцёвая мудрасць дае.
«Дзярзаеш, уюнаша?» –
аднойчы ў мяне Вы спыталі.
I сёньня хачу я
Вам, дзядзька Міхась, адказаць:
«А як жа іначай.
Запомніў урок я Ваш сталы.
Дзярзаць – значыць жыць!
Жыць – значыць дзярзаць!»
1969
|
Бачу я: нехта некага любіць.
Гэта іх справа,
гэта іх права.
Бачу я: нехта некага губіць.
Тут і мая ўжо справа.
1969
|
Зноў ня сумеў стрымаць свой гпеў,
на сына свайго пакрычаў, нашумеў,
натупаў нагой, натрос гапавой...
Ой, ой!
Што гэта – нэрвы сваволяць ці
нельга бяз крыку ў гэтым жыцьці?
Бяз сварак і злосьці, без таго,
каб не крычаць на сына свайго?
I вось хаджу з пакоя ў пакой
ды масажую лоб рукой:
«На каго абрушыў злосьць?
На сваю кроў і сваю косьць.
На вобраз свой, падабенства сваё
скіраваў гневу вастрыё.
На каго накрылаў? На каго?
На насьледніка свайго,
на плён любоўных сваіх турбот.
Ён будзе заўтра працягваць твой род,
ён будзе заўтра бязьсьмерцем тваім,
а ты так зь ім...»
У задуменьні сумным стаю:
«Пакрыўдзіў радасьць і гордасьць сваю?
Як жа ты радуешся тады?
Як радасьць другіх падзяляеш ты?
Ня ўмееш цаніць сваё дзіця –
ня ўмееш цаніць і радасьць жыцьця...»
Той жа думкі зіг-заг – заг-зіг:
«Як жа ты будзеш любіць другіх,
калі ня ўмоеш сына любіць,
ня ўмееш сыну ўступіць?
Ня ўмееш любіць сваё дзіця –
другім ты – ня прыклад і не судзьдзя...»
Можа б, ты мне, пэдагог, памог?
Ці ты ўсё думаеш, пэдагог,
што трэба выхоўваць толькі малых,
малых, а не сябе саміх?
А можа, наадварот якраз –
нам трэба пачаць выхаваньне з нас?..
Мераю крокамі пакой,
роздум прыводзіць супакой.
1969
|
|
Там дома, у вёсцы
|
|
Перайманьне народнага
|
Раслося там мяце,
раслося там руце...
А ў маёй маці
балелі грудзі.
Раслося там руце,
раслося там мяце...
Рукі і ногі
балелі ў маці.
Балелі рукі
ад працы, ад мукі.
Балелі ногі
ад доўгай дарогі.
Ад чаго, людзі,
балелі грудзі?
1969
|
Цётка плакала па ўсім сьвеце...
Былі ў цёткі муж і дзеці.
Іх забрала ў цёткі вайна,
засталася цётка адна.
Вылівала цётка душу,
цётка плакала па мужу,
цётка плакала па дзецях,
цётка плакала па людзях...
Па ўсіх раненых і забітых,
не забытых і забытых,
па ўсіх, хто ў палоне-няволі,
па ўсіх, хто замярзае ў полі,
па ўсіх тых, каму не салодка,
горка плакала цётка.
Цётка сьвету ўсяму спагадала,
яго раны лячыла аддана.
Які б вылечыў іх урач,
каб ня цёткін спагадлівы плач?
Цётка плакала па ўсім сьвеце...
Пахавалі цётку суседзі,
пахавала цётку сяло,
бо радні ў яе не было.
Былі колісь муж і дзеці,
ды загінулі на вайне...
Цётка плакала па ўсім сьвеце,
а па цётцы хто плакаў ці не?
1969
|
Памяці былой партызанкі,
актрысы С. I. Белянёвай
– Праходзьце. Сядайце...
Чым вас частаваць?
Курыць, можа, будзеце?
Вось цыгарэты.
Ці, можа, лепш чаю згатаваць?..
(Маленькі пакойчык.
На сьценах партрэты,
кадры, дзе ў розных ролях яна.)
– А я вось сяджу адна ля акна
і ўспамінаю чамусьці блакаду.
Помню: такой вось парой якраз
немцы загналі ў балота нас,
нашу сувораўскую брыгаду.
Па купінах поўзаем, вязьнем ў дрыгве,
прысмак вады балотнай у роце.
Калі самалёт зноў зараве –
крычыць дзяўчынка нечая: «Цё-ё-ця-я!»
Выйшлі з балотнага пекла таго.
Выйшлі усё-ткі...
Пасьля ўсяго
раем здалося сухое узьлесьсе.
Над полем зьвініць жаўрукова песня.
Рай!.. Жыві і не памірай.
Жывое жывым, мёртвае мёртвым...
Такі быў апошні ваенны май.
Гэта было ў сорак чацьвёртым.
Ды каб расказ быў болей зьвязным,
скажу, як стала салдаткай лясной...
Я іграла перад вайной
у слуцкім тэатры калгасна-саўгасным.
Быў добры тэатр.
Быў добры час.
Валам валіў народ да нас.
Паставілі многа розных п’ес.
Ігралі і «Машаньку», і «Булычова».
Помню, нібы было гэта ўчора:
цmвіў на слуцкіх вулачках бэз,
недзе ўжо перад самай вайной
я йграла ў «Любові Яравой».
Вайна пачалася. Прыйшла вайна.
I я тут сказала сабе: «Стася!
адна ў цябе роля засталася –
змагацца з ворагам, толькі адна!»
Спачатку была я сувязной,
а потым стала салдаткай лясной.
Праўда, калі зьявілася ў лесе,
той-сёй гаварыў: «Што ёй тут рабіць?
Гэта ж не іграць на сцэне, у п’есе,
а ваяваць, а ворага біць...»
Знаць не хацелі імя майго.
«Артыстка» – назвалі мяне клічкай.
Ды потым, убачыўшы што да чаго,
звалі і Стасенькай, і сястрычкай.
Або успамін пра карабін –
Вясёлы і сумны мой успамін...
Спачатку далі вінтоўку мне:
«Раз прыйшла – няхай ваюе».
На вайне як на вайне.
Зь вінтоўкай той на пасту стаю я.
Міма ішоў камісар якраз.
Сьмяецца: «Ого, салдат які бравы!
Дзе вы вінтоўку такую бралі?
Яна ж удвая даўжэй за вас.
Зброя вам яўна не па плячы.
Трэба нешта рабіць, Белянёва.
Здаецца, магу вам памагчы,–
ёсьць у мяне карабінка новая...»
Так я займела карабін
(такі у атрадзе быў адзін).
Яго берагла раўніва,
ні кроку без карабіна.
Мы зь ім неразлучныя былі
і ў цішыні лясной, і ў баі.
Помню, выпадак быў такі.
Мы ноччу трапілі на засаду.
Бягу паведамідь атраду.
Паліцаі і немцы ззаду,
а наперадзе, бачу, ваўкі:
блішчаць зялёныя аганькі.
Мурашкі па деле,
мароз па сьпіне.
Вось дык трапіла я ў логава –
чацьвёраногае і двухногае!
Але карабін не падвёў мяне...
Калі ж канчаўся ваенны наш лёс
і мы, партызаны, здавалі зброю,
глядзела на карабін з тугою,
было мне шкада яго да сьлёз...
Ды што я ўсё пра вайну гавару.
Вясна вунь ідзе,
а за ёю лета.
Хутка будзе цёпла і сьветла,
Люблю я летнюю пару.
Адагравае мяне яна
ад той ваеннай сьцюжы і слоты,
ад памяці той, ад адзіноты.
Як бачыце, я жыву адна...
Мы разьвіталіся, пайшлі.
Нас на двары сустрэў адвячорак –
час самай першай цішыні,
час самых першых агнёў і зорак.
Мы аглянуліся – і яе
зноў убачылі ў акне.
Мы памахалі ёй рукой,
раз і другі, і значыла гэта,
што ёй спагадаем
спагадай людской,
што ёй жадаем
сьветлага лета.
1970
|
«Жывіце дружна» – гэтыя словы
часта сустракаюцца ў апошніх
пісьмах М. Сурначова, якія паэт
пісаў сваім родным незадоўга да
таго, як загінуў у 1944 годзе пад
Бэрлінам.
«У апошні час пішу вам... Калі я
быў да каго несправядлівы, да-
руйце мне. Дарагія, беражыце
сябе, не крыўдзіце адзін друго-
га...» – пісаў дерад сьмерцю з фа-
шысцкай турмы гомельскі пад-
польшчык Ц. Барадзін.
Вось наша воля апошняя,
наш запаветны наказ...
Мір – гэта самае большае,
чаго б мы хацелі ад вас.
Мы лад ваш зямны спакойны
сьніць будзем у вечным сьне.
Былі сусьветныя войны,
сусьветнага міру – не.
Варожасьць – самае горшае
у сьвеце людскім пачуцьцё.
Дружыце! – I будзе прыгожае,
харошае ваша жыцьцё.
Вы паўшымі даражыце.
Ды першая ўвага – жывым.
Адзін аднаго беражыце,
дружыце адзін з адным.
Вы нам не шкадуйце сумотных,
журботных пачуцьцяў сваіх.
Ды лепшая памяць аб мёртвых –
ваша любоў да жывых.
1974
|
Гэта – як музыка за сьцяной.
Хочаш ня хочаш, а ты яе чуеш.
Ты зь ёю хвалюешся і сумуеш.
Ды ўсё-такі ня лічыш яе сваёй,
бо музыка тая за сьцяной.
Там хтосьці іграе, хтосьці пяе,
там, за сьцяной, весяліцца хтосьці.
Ты ж толькі сьведка той весялосьці,
і музыкі той табе нестае.
Там некаму справы няма да цябе,
там сваёй музыкай заняты,
там свае будні і свае сьвяты.
I нейкая кошка па сэрцы скрабе...
Здавалася б, што табе да яе,
да музыкі той? Ды вось круцяць пласьцінку,
і ты адгукаешся нейкай часьцінкай,
і музыкі той табе нестае.
Гэта – як музыка за сьцяной:
ты чуеш яе, ды ня лічыш сваёй.
1974
|
|
Адлучэньне Талстога ад царквы
|
|
24 лютага 1901 года
|
Талстога адлучаюць ад царквы,
ад веры праваслаўнай адлучаюць.
Анафему Талстому абвяшчаюць
цар сьвецкі і царкоўныя царкі.
Як сьнежныя абвалы з гор,
грымяць ў саборах гнеўна пратадз’яканы.
«Будзь прокляты...» – выводзяць як яны!
«Анафема!» – уторыць сьлепа хор.
Стараюцца, гразяць папы
бясслаўем,
забыцьцём,
геенай вечнай
і апускаюць уніз сьвечы...
Не выкрывай, не падрывай стаўпы!
Другім пяем мы: «Многая лета...»
Тым, хто і знае і маўчыць.
А гэтага
ерэтыка, бунтаўшчыка адпетага
мы праклінаем!..
Зь ім адна бяда.
«Анафема...
Анафема...
Анафема».
Якія пісьмы піша цёмны люд!
«Не точию сугубо н трегубо,
но многогубо» праклінаюць тут.
I зьневажаюць, пагражаюць груба:
«Анафема ты...
чорт стары...
Будзь прокляты...
Ты здохнеш па-сабачы...
Згнаім цябе ў турме, ў манастыры!..
А не – прымусім – замаўчыш іначай!..»
Пасылачку з намыленай пятлёй
любоўна нехта графу шле па пошце.
Натоўп сустрэў яго на плошчы –
і ледзь ня зьбіў,
ледзь не зьмяшаў зь зямлёй...
Анафеме аддадзены Талстой.
I ўсё па той жа, ўсё па той прычыне:
няма прарока у сваёй айчыне.
Тым болей – на Русі сьвятой.
Ці, можа, ўсё-ткі ёсьць ён на Русі?
Скрозь цемру прабіваюцца іскрынкі.
Скрозь строй пагроз,
праклёнаў
і хлусьні
ідуць другія пісьмы і пасылкі.
«Ёсьць Бог на сьвеце...
Дзякуй вам, браты».
Талстой бярэ сухімі пальцамі
той падарунак, што зрабілі ў Мальцаве,
на шкле зялёным надпіс залаты:
«Леў Мікалаевіч!
Вы падзялілі лёс
усіх тых, хто ў сваю эпоху
высока званьне чалавека нёс
і хто ішоў за праўду на галгофу.
Няхай, як хочуць, адлучаюць Вас, –
ад нас Вас не адлучаць фарысеі.
Як не адлучаць ад усёй Расеі.
Мы любім Вас. Мы з вамі ў гэты час...»
Было шмат добрых пісем і раней,
а гэта... I сьвятлее твар Талстога,
і вочы, што глядзелі ўнутр строга,
на сьвет глядзяць зноў
з-пад дяжкіх брывей...
«Ёсць бог, я вам кажу.
I гэты бог –
не фіміям,
ня мошчы,
не іконы,
і ўжо, канечне, не праклёны
у адрас тых, хто праўду ўбачыць змог.
Не, гэты бог зусім другі, браты, –
дух ісьціны, любві і дабраты.
Ня я, сінод, кашчунствую, а ты,
калі цалуеш напаказ іконы,
калі прытворна б’еш свае паклоны.
Я ж веру сэрцам, веру сапраўды.
Ня выгадзе служу я, а дабру,
хоць і ў мяне ёсьць дом, сям’я і дзеці.
Шаную ісьціну я больш за ўсё на сьвеце
і зь ёй спакойна, радасна памру...»
1969
|
Чытаю кнігу, за страфой страфу.
Пытаюся – адказвае Ду Фу.
– Скажы, Ду Фу, навошта п’еш віно?
– Забыцца памагае мне яно.
Душа мая пакутуе, рыдае,
ня знойдзеш зараз радасьці ў Кітаі.
– Навошта ўзяўся за пяро, Ду Фу?
– Каб выказаць свой боль, сваю тугу.
Нялёгка рэкам мутным плыць да ўсходу.
Яшчэ больш цяжка жыць майму народу.
– Ці выкажа ўсё іерогліф твой?
– Што бачу я вакол сябе! Ой, ой!
Блукае ўсюды сьмерць. Лютуюць банды.
Галодным замест хлеба – барабаны.
– Каму патрэбен барабанны бой?
– Я спадзяюся, што ня нам з табой.
Зноў ваяваць задумалі правіцелі.
Яны тым і жывуць – кровапраліцьцямі.
– Ты ведаеш, Ду Фу, вайне цану?
– Паходам за Вялікую сьцяну?
Дазвольце мне, старому, усумніцца,
што трэба пашыраць камусь граніцы.
– Што бачыш ты яшчэ вакол, Ду Фу?
– Сарвала ветрам ў бедняка страху.
Юнцы сьмяюцца над старым з пагардай.
Няшчадна глушыць пальму куст паганы.
– А як, скажы, Ду Фу, было раней?
– Было, я помню, лепш і разумней.
Старэйшых моладзь шанавала строга.
Кармілі нават і каня старога.
– Чаму, Ду Фу, пакутуе народ?
– А хіба можа быць наадварот,
калі яго правіцелі – тыраны,
як барсы, жорсткія,
тупыя, як бараны.
– А можа, уладар інакшым быць?
– Калі ён будзе свой народ любіць
і будзе слухаць мудрыя парады...
Такіх не дапускаюць да улады.
– Ня вечныя ж, Ду Фу, тыраны, зло?
– I на дракона знойдзецца сіло.
Які б ні быў ён грозны і вялікі,
а прыйдзе час – зламае свае іклы.
– А ты прыдворным мог бы быць, Ду Фу?
– Каб дагаджаць, каб гнуцца у дугу?!
Я з голаду памру, але ня буду
лісьліўцам, баязьліўцам, лізаблюдам.
– Ня хочаш пець ты на агульны лад?
– Прырода не дае такі загад.
Сьпявае вунь птушыная чародка,
I ў кожнай голас свой і свая нотка.
– А як бы ты хацеў, Ду Фу, пражыць?
– Свайму народу я б хацеў служыць.
Хацеў бы, як мужчына, жыць бяз страху,
хацеў бы акіянскага размаху...
Вось так размову мы з Ду Фу вялі.
Не падзялялі нас ні дзесяць тысяч лі,
ні сотні год, ні розьніца між мовамі,
ні сьцены (як старыя, так і новыя).
Быў мне Ду Фу – як самы блізкі друг.
Вітаў над намі чалавечы дух.
Як брат, са мною гаварыў Ду Фу...
...Чытаў я кнігу, за страфой страфу.
1969
|
Магамет не пайшоў да гары.
Пайшла гара да Магамета.
Я раскажу, як было ўсё гэта,
я растлумачу вам міф стары.
Гара не сама пайшла, бо ў яе
было пачуцьцё годнасьці горнай, –
чаго нам, людзям, на жаль, нестае.
Была гара высокай і гордай.
Лічыла гара, што Магамет
сам да яе хадзіць павінны.
Ён і хадзіў, пакуль быў наіўны,
пакуль ня ўвёў яму ў вушы сьвет,
што ёсьць на сьвеце адзіны Бог,
той Бог – Алах, і няма другога,
а ён – прарок гэтага Бога,
і як да гары хадзіць ён мог...
I хоць быў мудры той прарок –
паддаўся лісьлівым нагаворам.
Рашыў, што болей ня зробіць крок
насустрач гэтым упартым горам.
Маўляў, хай ходзіць гара сама.
Хопіць заносіцца ёй высока.
Апроч Алаха – Бога няма,
апроч Магамета – няма прарока.
Гара ні зь месца.
Стаяла гара.
Што ёй да Бога, да цара?
Што да прарока боскага ёй,
калі пад ёю цьвёрдая глеба,
калі крутой вяршыняй сваёй
яна сама падпірае неба.
Думаў прарок:
«Як прымусіць гару?
Якім пайсьці яму лепей шляхам?
Пайду я з Алахам пагавару,
пайду я параюся з Алахам».
Алах нядоўга слухаў яго.
Ён тут жа даў свайму гневу волю:
«Не шанаваць прарока майго
я нікому не дазволю!
Хай лепш – паздарову-падабру! –
крутануў Алах бялкамі. –
А не, дык гару я ў прах сатру,
не пакіну на камені камень!
Можа, тады адчуе яна,
хто ўладар ўсяго сусьвета...
Апроч Алаха – Бога няма,
няма прарока – апроч Магамета!»
Няцяжка ўявіць, што далей было.
Далей на вяршыню гары, як на шыю,
накінулі слугі Алаха сіло
і сталі цягнуць,
гнуць сталі вяршыню.
Цягнулі сілком, цягнулі сілом:
«Ідзі да прарока і бі чалом!»
Яшчэ ланцугамі гару аплялі,
усяк прыніжалі ў гэтым палоне,
каб зьвесьці да ўзроўню нізіннай зямлі,
каб зьвесьці да ўзроўню абалоні.
Гара і пайшла...
1969
|
|
Варыяцыі на тэму «Гефест – друг Праметэя»
|
#1. Даведка
– Ваша імя Праметэй?
– Так, Праметэй.
-– Вы здабылі агонь для людзей?
– Агонь для людзей.
– Нацыянальнасьць – міфічны грэк?
– Міфічны грэк.
– Час нараджэньня – антычны век?
– Антычны век.
– Вы па паходжаньню тытан?
– Так, тытан.
– Вашым ворагам быў тыран?
– Так, тыран.
– Ён прыкаваў вас да скалы?
– Так, да скалы.
– Вашу печань ірвалі арлы?
– Ірвалі арлы.
– Вы абліваліся крывёй?
– Так, крывёй.
– Вы пакрываліся карой?
– Так, карой.
– А дзе былі людзі, дзеля якіх?..
– Дзеля якіх...
– Не памаглі ні грэк, ні скіф?
– Ні грэк, ні скіф.
– Ды вы ня былі адзін, як перст?
– Ня быў, як перст.
– У вас быў добры друг Гефест?
– Быў друг Гефест.
– Што ён рабіў, ваш добры друг?
– Мой добры друг...
– Каваў па волі багоў ланцуг?
– Каваў ланцуг.
– Каваў ланцуг з жалеза таго?..
– З жалеза таго...
– ...Што здабылі вы для яго?
– Здабыў для яго.
– I ў кузьні той, дзе разам зь ім?..
– Дзе разам зь ім...
– Кавалі вы шмат лет і зім?
– Шмат лет і зім.
– I сам Гефест, ніхто другі?..
– Ніхто другі...
– Надзеў вам тыя ланцугі?
– ...Мне ланцугі.
– I расьпінаў вас на скале?
– Але...
#2. Песьня каваля Гефеста
Высока мой молат ўзьлятае: гэ-эх!
Горн мой шугае.
Толькі ўздыхае стары мой мех.
Сумна ўздыхае.
Як быццам вядома меху таму
нешта такое,
што не дае адному яму
сёньня спакою.
Як быццам прадбачыць бяду адну,
што наплывае.
Як быццам сваю і маю віну
ён прадчувае.
Горн мой іскрыцца і гудзе.
Молат лятае.
А Праметэй усё не ідзе.
А мех уздыхае.
#3. Прызнаньне Праметэя
Ня страшны мне, Гефест, багоў пагрозы.
Страшней мне друга даўняга згубіць.
I ў тым сакрэт маёй мэтамарфозы,
што зь нейкае пары я стаў любіць.
Калі сышоў аднойчы на зямлю –
адчуў я раптам, што зямлю люблю...
Люблю зямлю, люблю я ўсё зямное,
люблю я ўсё і ўся жывое,
і мой агонь – агонь любві маёй,
ня ведаю, нябеснай ці зямной.
Глядзеў на сьвет я новымі вачыма.
Ня ведаючы, як далей мне быць.
Ды ведаў: не любіць больш немагчыма,
магчыма толькі ўжо адно – любіць.
Любіць...
Нязвыклым быў мне новы стан.
Па-новаму душа была сагрэта.
Сказаў я: «Праметэй, сын Іяпета,
тытана сын і сам тытан!
Даволі безь любові жыць! Любі!
I імем той любові ўсё рабі!»
Стаў іншым я ў сваім змаганьні.
Па-іншаму я гавару з багамі.
Зеўс хоча пасварыць мяне з табою,
уводзіць у душу мне: ненавідзь!
А я ў адказ яму: «Буду любіць!
Любоўю даражыць цаной любою!»
Зеўс пагражае гнеўна: «Пагублю!
Я да скалы прыб’ю на краі сьвета!»
А я ў адказ яму на гэта:
«А я край сьвета палюблю...»
«Арол піць будзе кроў тваю!»
«Арла таго я палюблю...»
«Сьвятла пазбаўлю, асьляплю!»
«А я змрок вечны палюблю...»
1971–1974
|
За столікам насупраць
дзьве студэнткі сядзелі.
Заўважыў я іх прысутнасьць.
Яны ў мой бок паглядзелі.
Сьмяшынку – хітрынку – саромінку
выдалі мне іх вочы.
Цягнулі праз саломінку
дзяўчаты
кактэйль малочны.
Цягнулі,
смакавалі,
расьцягвалі задавальненьне.
Іх звонкія тралі-валі
я слухаў у аддаленьні.
Чулася з-за іх століка
пра цёзку майго,
пра Толіка,
пра паліто скарочанае,
пра нешта яшчэ дзявочае...
Апёршыся лакаткамі,
студэнткі смакавалі
маленькімі глыткамі
кактэйль і тралі-валі.
Цягнулі кактэйль дзяўчаты,
а ён усё не канчаўся,
хоць быў даўно пачаты, –
дзяўчаты чакалі шчасьця.
Так, гэта было чаканьне
шчасьця, лёсу, каханьня
за тым кактэйлем малочным –
наіўным сродкам дзявочым...
1967
|
380
Чалавек у сьне можа машынальна
пераварочвацца на другі бок.
#З навуковай працы
...Я адвярнуся да сьцяны
і акунуся ў змрок, у сны.
Калі ж прачнуся раніцой –
не сутыкнуся са сьцяной,
бо я ўжо на другім баку,
бо я зусім не ў тупіку.
Гляджу у вокны я, у столь,
туды, дзе неба, дзе прастор...
1968
|
380
Дурны, дурны, а шкварку любіць.
#Народная прыказка
Ён любіць ня толькі шкварку.
Ён любіць яшчэ і чарку.
Ён любіць і булён.
А бачылі, зь якім смакам
есьць ён булку з макам?
Ці мала што любіць ён.
Пакуль вядуць разумныя
свае размовы сумныя,
сухі жуюць бутэрброд,
пакуль разважаюць разумнікі,
дурань есьць ласункі
на поўны рот і жывот.
На смачнае ён ласы.
I любіць ня толькі кілбасы.
Ён любіць яшчэ шмат што:
і добрую апратку,
і лайкавую пальчатку,
і выезд на аўто.
Ня толькі цёплае месца,
дзе добра п’ецца і есца, –
ён любіць і арэол.
Ён любіць высокае званьне,
і тытул, і шанаваньне:
ня курыца, а арол!
Ён любіць...
Ён шмат што любіць.
Ён нас прадасьць і купіць,
разумнікаў, тых і другіх.
Прадасьць і пакажа кукіш –
маўляў, мяне ня купіш,
маўляў, няма дурных.
1968
|
Ддя тых, каму не хапае сьвятла,
для тых, каму цяпла не хапае,
ёсьць парада у нас адна:
хай сам пра сябе ён болей дбае.
Хочаш жыць у сьвятле і цяпле –
сам здабывай агонь для сябе.
А мы... мы ня лезем на ражон,
тым больш – на ражон небясьпечны.
А мы свае пальчыкі беражом,
баімся іх апеч мы.
Мы прыкавалі моцна сябе
да скалы уласнага страху.
I не арол нашу печань дзяўбе,
а верабей з суседняга даху.
Звычайны, шэранькі верабей,
якому ўсё роўна чым пажывіцца –
мякінай,
крывёй,
рудой вадзіцай, –
абы чырыкаць было весялей.
Чык-чырык, чык-чырык...
1969
|
|
Тры браты
|
|
Паводле народнага жарту
|
Жылі-былі тры браты.
Жылі, ня ведаючы бяды.
Ня зналі бяды да той пары,
пакуль не памёр іх бацька стары.
Памёр іх бацька,
пакінуў ім
хатку старэнькую зусім.
Хатка разваліцца вось-вось,
адно, што хоць падпоры ёсьць.
Сумуюць браты: што ім рабіць?
– Новую хату трэба рубіць, –
кажа малодшы.– Дзе тапор?
Пайду па лясіну я ў бор.
– I сапраўды, што бедаваць,–
кажа сярэдні, – хадзем будаваць!
Я па каменьне, па гліну пайду,
новы падмурак закладу.
Старэйшы ўсьміхнуўся ў адказ:
– Нялёгкая праца чакае вас.
Вы слухайце лепей мяне, бедакі,
ёсьць выхад найлепшы, не такі.
– Стук-грук! – ускрыкнуў старэйшы брат. –
Вось вам і хата, лепшая з хат!
Цяп-ляп! – разявіў зноў ён рот. –
Бачыце, печ стаіць пасярод!
Здарова ў новай хаце, браты!..
Браты раскрылі толькі раты.
– Стук-грук! – паўтарылі ціха ўдвух.
– Цяп-ляп! – агледзеліся наўкруг.
Новая хата ў іх ці не?
Ці гэта прысьнілася ім у сьне?
Жыць прадаўжаюць у хаце той –
нібыта новай, нібыта старой.
Дзіркі ранейшыя ў сьцяне.
Новая хата ў іх ці не?
Калі ж ударылі халады,
усё зразумелі браты тады.
Сталі яны бедаваць, сумаваць,
як ім зіму перазімаваць?
– Э-э! – кажа старэйшы.– Вашу бяду
я адным словам разьвяду.
Я ўладжу справу ў адзін міг.
«Стук-грук! Цяп-ляп!» –
і ў падпечак шмыг.
– Тут, – кажа, – ні ветру, ні дажджу,
тут да вясны перасяджу.
Малодшы брат туды не палез,
узяў тапор і пайшоў у лес.
Сярэдні брат рыдлёўку знайшоў
і па каменьне, па гліну пайшоў.
Працуюць браты,
не шкадуючы рук.
Старэйшы з падпечка:
«Стук-грук, стук-грук!»
Шчыруюць браты –
толькі хата была б.
Старэйшы з падпечка:
«Цяп-ляп, цяп-ляп!»
Хату браты збудавалі ўдвух,
у новай хаце – цёплы дух.
Вылез з падпечка старэйшы брат,
ён новай хаце таксама рад.
– Ну што казаў я?! – ускрыкнуў ён.–
Стук-грук – і хата стаіць як звон.
Цяп-ляп – і гора ўсё з плеч,
стаіць насярэдзіне хаты печ.
Чаго раскрылі, браты, раты?
Здарова ў новай хаце, браты!
1969
|
Спаць доўга не давалі камары.
Яны ўсё ляцелі і ляцелі.
Мяне шукалі у маёй пасьцелі,
а кроў маю – у маім целе,
кусалі, пакідалі пульхіры.
Сваёй манерай нападаць (яны
чым піжай, тым прарэзьлівей гудзелі)
нагадвалі: у дні вайны
пікіраваў так самалёт да цэлі.
Такі ўжо быў ён – голас камароў.
Яны – павінен ім аддаць належнае –
ня ўтойваюць, што мэта іх драпежная,
пішчаць адкрыта: падавай ім кроў!
Тут стала раптам мне не па сабе.
Выходзіць, думаў я,
усё ў прыродзе проста:
хто траўку шчыпле, хто смакуе проса,
а хто вось кроў маю жывую п’е?
Усё залежыць, значыць, ад таго
(такое я рабіў адкрыцьце),
як корміцца хто і ў якім карыце:
крывінка задаволіць аднаго,
другому падавай кровапраліцьце.
Над самым вухам зноў гудзеў камар...
...Адным спакою не дае спакуса
глытаць з вантробамі сваіх ахвяр,
з другіх хапае дробнага укуса.
Дарэчы, думаў я, ў прыродзе і людзей
часьцей кусае дробненькая сошка –
камарык, блошка,
клопік,
мушка,
мошка –
а буйныя драпежнікі радзей.
Мне сапраўды было не па сабе.
Хтосьці крыві маёй хацеў напіцца,
а я павінен быў зь ім біцца,
на ўласным забіваць ілбе.
Вось сітуацыя...
I брала мяне зло.
За што? За грэх які мяне каралі?
Я уставаў, запальваў я сьвятло,
ганяўся з ручніком за камарамі.
Зганяў са столі іх, зганяў са сьцен,
адкуль яны зьляталі, нападалі,
кідаўся па пакоі і мой цень...
I тут я ўспомніў аб адной дэталі.
Успомніў – недзе я чытаў раней,–
што нас кусаюць не самцы, а самкі,
а жонкі камарыныя і мамкі,
і стала раптам неяк спакайней.
I справа весялей пайшла далей.
Вяртацца зноў стаў добры геній – гумар.
I ненавісны камарыны зумер
таксама ўжо зьвінеў больш весялей.
Я зноў ляжаў пад коўдраю сваёй.
I ўжо здаваўся наступ камарыны
ня столькі злом крывавай камарыльлі,
а колькі звычнай мітусьнёй-грызьнёй.
Ну, словам, драма стала бытавой.
Зь сябе у цемнаце я насьміхаўся:
«Ну, як ты з камаром змагаўся,
дакладней, з камарынай удавой?
Філёзаф, гарадскі жыхар,
інтэлігент...
Забыў па чым фунт ліха.
Ну, а калі б і укусіў камар,
і нават не камар, а камарыха?..»
Я засынаў нарэшце на зары.
I чуў скрозь сон
звон камарыны ціхі.
Усё цішэй зьвінелі камары.
Усё цішэй кусалі... камарыхі.
1969
|
Ня ведаю я, што сьніцца арлам
у гнёздах іх на вяршынях горных.
Ды ведаю я, што сьніцца курам
на курасаднях хісткіх, чорных.
Няцяжка ўявіць курыныя сны...
Зьбірае курыца цэлымі днямі
свой корм – на таку,
на сьметніку,
ў яме,
шчыруе яна ад зары да зары.
Тым і жыве, для таго і жыве.
Толькі і знае, што несьці яйкі.
Думкі другой няма ў галаве.
А гонар які? А гонар ніякі.
А слава якая ідзе па пятах?
Што курыца –
гэта зусім ня птушка,
а толькі нясушка ды квактушка,
што песьня адна ў яе –
квох ды кудах,
што кветка адна ў яе –
курасьлеп,
хвароба адна –
сьлепата курыная.
Нялёгкі яе, курыны, хлеб,
доля яе, курыная, крыўдная.
Быў бы хоць певень добры ў яе,
які паважае свае абавязкі.
А ў гэтага выгляд хаця і баярскі,
а ласкі баярскай не дае.
Ён тузане на хаду за віхор,
і тут жа лапоча з палёгкаю крыламі,
і тут жа імчыць на суседні двор
за чужымі хвастамі курынымі.
I вось летуценіцца курыцы ў сьне,
калі яе ноч на жэрдках гушкае,
што стала яна сапраўднаю птушкаю
і кружыць, ляціць у сіняве.
Ляціць аж за трыдзевяць зямель.
А побач птах яе адзіны,
адданы ёй, як журавель,
пяшчотны, з шыяй лебядзінай...
Ёй сон бы той бясконца сьніць.
Ды раптам певень-недарэка
залопае, закукарэкае,
і абрываецца сну ніць...
1969
|
|
Анэкдоты, ці малітва ў гасьцях
|
...А я маўчаў, як ідыёт.
I я ўзмаліўся: «Божа мой, Божа!
Дай і мне які анэкдот!
Столькі маўчаць ужо нягожа.
Ты даў сурвэтку,
даў прыбор,
віна наліў,
насыпаў плова,
даў мне суседку, як на падбор.
Дай мне яшчэ і дасьціпнае слова.
Глядзі, як падвешаны ў іх языкі,
якія яны ўсе вастрасловы.
Падкінь і мне анекдот які,
хаця б з барадой, хаця б ня новы.
Глядзі, пасьпяваюць і тут, і там.
Глядзі, як з зоркасьцю арліпай
яны выглядаюць лепшай вяндліны
для сябе і сваіх дам.
I ў той жа час –
вясёлы расказ.
I так дарэчы! Проста здорава!..
Божа, дай хоць на гэты раз,
дай хоць кроплю такога норава.
З норавам лёгкім усім лягчэй.
Жанчынам нораў такі даспадобы.
Божа, няўжо я горш за людзей?
Чаму я сёньня такі змрачналобы?
Сяджу і маўчу вось, як нямы.
Божа, я ведаю, родны Божа,
што анэкдоты расказваць пошла, –
не для таго сабіраемся мы.
I ведаю я, што гэты тост
ня толькі пошлы, але і няшчыры,
ня варты госьця і мужчыны,
што аўтар тоста – шалахвост.
I знаю: фальшывяць гаспадары,
калі ўсё хваляць патрэбнага госьця...
I ўсё-такі дай мне які досьціп,
дай анэкдот, хаця б стары.
Не ганарыстасьць мяне гняце.
Проста маўчаць ужо няёмка,
калі вакол такая гамонка,
калі такое застольле ідзе.
Урэшце, я зьнёс бы гэты цяжар,
калі б не манэра суседкі,
што справа,
на кожны анэкдот ці жарт
пляскаць у ладкі і ўсклікваць: «Брава!»
Божа, ты мне наліў віна,
Божа, ты мне насыпаў плова,
дай мне яшчэ і вясёлае слова.
Хаця б таму, што побач яна».
Ага, здаецца крануўся лёд.
Ага, успомніў!
Вось зараз грымну!
Вось зараз выдам анэкдот! –
«Двое пайшлі вудзіць рыбу...»
Як толькі лепей пачаць яго? Як?
Трэба ж выбраць зручны момант.
Ды і язык цяжкі, як молат,
ды і язык нібы намяк.
Язык намяк, і ў горле камяк.
Тут слова ня выцісьнеш ніяк,
ня тое што весяліць кампанію.
Будзе суцэльнае замыканьне,
нячленаразьдзельнае заіканьне...
Божа, можа, паможа каньяк!
Не памагае... Маўчу, як статуй.
Божа, ратуй!..
1969
|
|
Гара з гарой ня сходзяцца...
|
|
Амаль не жартоўная сучасная песенька
|
Спачатку за рукі ўзяліся,
сышліся, абняліся,
дарогай адной пабрылі.
А потым разбвяліся,
а потым разышліся,
бы ў моры караблі.
Гара з гарой ня сходзяцца,
але, калі даводзіцца
стаяць ім побач парой, –
гара з гарой не расходзяцца,
гара з гарой не разводзяцца.
Ды гэта гара з гарой...
Спачатку, калі здружыліся,
кляліся і бажыліся
усё рабіць заадно.
А потым сталі сварыцца,
кім бульба павінна варыцца,
каму выбіваць радно.
Гара з гарой ня сходзяцца,
але, калі даводзіцца
стаяць ім побач парой, –
гара з гарой не расходзяцца,
гара з гарой не разводзяцца.
Ды гэта гара з гарой...
Спачатку шапталіся міла,
буркаталі мірна,
была пяшчота адна.
А потым грымелі, як трубы,
ці гаварылі скрозь зубы,
груба: «Так... не... на...»
Гара з гарой ня сходзяцца,
але, калі даводзіцца
стаяць ім побач парой, –
гара з гарой не расходзяцца,
гара з гарой не разводзяцца.
Ды гэта гара з гарой...
Адзін на аднога глядзелі
поглядам, поўным надзеі,
поўным любві і дабра.
А потым глядзелі коса,
а потым глядзелі злосна,
глядзелі з-пад ілба.
Гара з гарой ня сходзяцца,
але, калі даводзіцца
стаяць ім побач парой, –
гара з гарой не расходзяцца,
гара з гарой не разводзяцца.
Ды гэта гара з гарой...
Былі харошымі, слаўнымі,
былі лепшымі самымі,
найлепшымі былі.
А сталі нехарошымі,
сталі самымі горшымі, –
горш няма на зямлі.
Гара з гарой ня сходзяцца,
але, калі даводзіцца
стаяць ім побач парой, –
гара з гарой не расходзяцца,
гара з гарой не разводзяцца.
Ды гэта гара з гарой...
Што ж было спачатку?
Было ўсё у парадку,
пакуль каханьне было?
А потым мала-памалу
каханьне мінавала,
каханьне было ды сплыло?
Гара з гарой ня сходзяцца,
але, калі даводзіцца
стаяць ім побач парой, –
гара з гарой не расходзяцца,
гара з гарой не разводзяцца.
Ды гэта гара з гарой...
У чым жа тут прычына?
Віноўны ён ці жанчына?
Нялёгка даць адказ.
I гэта – другая тэма,
пра гэта падумаць трэба.
Пра гэта ў наступны раз.
Гара з гарой ня сходзяцца,
але, калі даводзіцца
стаяць ім побач парой, –
гара з гарой не расходзяцца,
гара з гарой не разводзяцца.
Ды гэта гара з гарой...
1972
|
Давайце уважліва глянем
адзін адному у твар.
Магчыма, ня ўбачымся болей:
выпадак – наш гаспадар.
Калі ж і сустрэнемся, можа,
праз доўгія гады,
такімі мы ўжо ня будзем,
іншымі будзем тады.
Давайце уважліва глянем...
1968
|
У горадзе жыць зручна.
Кран павярнуў – і тут жа
вада ў цябе пад рукой.
А помнідца, як ад студні
нёс ты поўныя суды
вады сьцюдзёнай, важкой.
Вада калыхалася ў вёдрах,
і ў двух тых люстрах водных
успыхвала сьвятло,
плыло ўсё сяло.
Вёдры калыхаліся...
З другога краю сяла
дзяўчына, зь якой кахаліся,
насустрач табе ішла.
Ішла па ваду і пела:
«Ой, сохне рута ў саду,
палью я тую руту,
па ваду пайду.
Палью я руту-мяту,
пайду я па ваду.
А як прыйдзе восень,
замуж я пайду...»
Вёдры калыхаліся.
Мы зь дзяўчынай усьміхаліся.
Можа, таму, што кахаліся,
а можа быць, таму,
што ўсё так адбывалася,
што вада разьлівалася,
што ў вёдрах адбівалася
па сонцу аднаму.
Ты сьмяяўся: «З поўнымі!»
Яна чырванела: «З пустым...»
Чамусьці ўсё тое помнім,
не забываем аб тым.
1968
|
Яна ўсё не ідзе,
яна ўсё спазьняецца...
А можа,
яна прайшла міма і не заўважыла?
А можа, прыходзіла ў другі час?
А можа, прыходзіла на другое месца?
А можа, мы дрэнна дамовіліся?
А можа?..
Нехта сюды ідзе.
Здаецца, знаёмыя крокі,
здаецца, знаёмая постаць.
Нарэшце яна ўсьміхаедца мне
і вось-вось працягне мне рукі,
і я працягну свае...
Не, я зноў памыліўся.
Гэта не яна... не яна... не яна.
Але дзе яна? Што зь ёю?
Ці прыйдзе яна наогул?
Ці, можа, яе няма зусім?
Можа, я яе выдумаў?
Можа, яна зусім не павінна
прыходзіць сюды,
пад гэтае вось дрэва,
пад гэты вось ліхтар,
на гэтае скрыжаваньне.
Можа, мне ўсё гэта прысьнілася?..
Я гляджу на гадзіньнік,
я гляджу на сонца,
я гляджу на зоры,
якія пачалі ўжо высыпаць на небе...
Яна ўсё не ідзе.
Колькі гэта часу?
Колькі хвілін прайшло,
колькі гадзін,
колькі дзён,
колькі год?..
На мае плечы падае сьнег,
на мае плечы падае пух,
на мае плечы падае пыл,
зямны і касьмічны.
Лісьце і зоркі падаюць на мае плечы.
Я адчуваю іх цяжар.
Але яшчэ большы цяжар маёй адзіноты.
Дзе ж яна?
Ці яна ўжо тут была?
Ці яна ўжо прыходзіла
і працягвала мне насустрач рукі,
і сьмяялася,
і гаварыла: «Харошы мой».
I гаварыла: «Кахаю».
Ці, нічога не гаворачы,
проста тулілася да мяне,
клала мне галаву на грудзі.
I я ня ведаў, што рабіць –
ад хваляваньня, ад нечаканасьці, ад шчасьця...
Можа, гэта ўжо ўсё было?
Але чаму тады я ўсё чакаю яе?
Чаму я ўсё гляджу на гадзіньнік...
Колькі гэта ўжо часу?
Колькі хвілін прайшло,
колькі гадзін,
колькі дзён,
колькі год?..
На мае плечы падае сьнег,
падае пух,
падае пыл,
падаюць зоры.
На мае скроні падае сівізна...
Мае згорбленыя, ссутуленыя плечы...
Мая сівізна...
Божа, як я ня мог зразумець раней!
Я ж настолькі зьмяніўся ад свайго чаканьня,
што яна – яна ж усё такая –
прайшла міма мяне
сваёй маладой,
сваёй лёгкай,
сваёй стройнай паходкай
і не пазнала мяне.
Як я не здагадаўся,
як я не зразумеў гэта раней?
Відаць, я так быў заняты
сваім бясконцым чаканьнем...
1968
|
Закон адвечны і мудры:
калі сутрэнуць вясну,
жанчыны скінуць футры,
дрэвы накінуць ліству.
Будуць, па тым законе,
жанчыны нас хваляваць,
а дрэвы супакойваць,
думкі навяваць...
1969
|
Той год незвычайны я не забыў,
той год незвычайны.
Той год ураджайны вельмі быў,
на дзіва ўраджайны.
Шмат сьнегу было,
шмат сонца было
і ліўняў нямала.
Зімою было – гуло і мяло,
а летам – расло і буяла.
Яблыкі сьпелі, сьпеў белы наліў,
сьвятлейшы за поўдня.
Той белы наліў я з табою дзяліў.
I плавала поўня...
Той год не забыць мне, той крыгаход,
вясёлы, вясеньні.
Той год не забыць мне, той карагод,
сьвяточны, вясельны.
У тым карагодзе кружыліся ўсе,
як дружныя дзеці, –
і зоры, і росы, і сонца ў расе,
і вецер, і квецень...
Ці, можа, той год прысьніўся ў сьне
мне на дасьвецьці?
1969
|
Вы самыя шчодрыя зь людзей.
Вашая шчодрасьць ня знае меры.
Да скарбаў сваіх, як чарадзей,
вы расчыняеце насьцеж дзьверы.
I безаглядна – куды шчадрэй! –
адзін аднаго асыпаеце скарбамі –
ласкамі, марамі сьветлазарнымі,
клятвамі і гэтак далей.
Як шчодрымі вам ня быць, калі
няма багацьцю вашаму меры,
калі вы багатыя, як каралі
ці, лепей, як мультымільянеры.
Ды што там мільёны ці мільярды,
калі вам, як лепшы самацьвет,
зьзяе ўвесь сьвет,
увесь сусьвет,
калі вам належаць зор мірыяды.
Сьвятлеюць сузор’і ўгары,
палаюць зоркі на небаглядзе,
зьвісаюць нізка, як яблыкі ў садзе, –
толькі бяры іх і дары!
I я вам кажу:
у добры час!
Бярыце, дарыце сваё багацьце!
Нічым не хачу азмрочваць вас.
Толькі параду адну хачу даць я:
пакіньце што-небудзь пра запас,
скарбы свае да канца ня трацьце.
Я не кажу: на чорны дзень.
Я не кажу: на час няшчасны.
Хай вас міне няшчасьця цень,
гэтак жа, як і разьлік мяшчанскі.
Ёсьць дні, калі канчаецца штось,
калі канчаецца зорны дождж,
а пачынаецца шэры, ня зорны,
не залаты, не ілюзорны.
Вось тут і спатрэбіцца якраз
той вашай шчодрасьці запас,
гатоўнасьці той варочаць горы,
дарыць адзін адному зоры.
А зрэшты, што толку
з карысных парад,
якія заўсёды чамусь неўпапад!
Ешце з голаду,
кахайце змоладу,
іначай вы –
ні к сялу ні к гораду.
Кахайце, ляціце да сонца ікарамі,
адзін аднаго асыпайце скарбамі,
асыпайце самацьветамі –
ласкамі,
клятвамі,
марамі сьветлымі!
Пакуль кахаецца – кахай!
А там што будзе – і будзе няхай!
1969
|
Яго абвяшчалі не фанфары –
гучалі прызнаньня нашага чары.
Сьвятло выпраменьвалі не гірлянды –
сьвяціліся ярка нашы пагляды.
Ня медзь выбівала гулкія маршы –
кроў біла ў грудзі і скроні нашы.
Ня флагі ўспыхвалі агніста –
было жывое наша адзінства.
Спраўлялі лепшае сьвята зямное
нас двое...
1970
|
Што казалася, што адбывалася?
Былі словы – як шолах травы:
«Я баялася... Я баялася,
што паедзеце раптам вы».
«Я баялася...»
Была боязь.
«Я баялася...»
Быў страх.
Толькі ўсё ж адыходзіў поезд
і імчаўся на ўсіх парах.
Усё бегла, усё зрывалася –
дрэвы,
хаты,
слупы,
ірвы...
«Я баялася... Я баялася,
што паедзеце раптам вы».
Мне насустрач усё бегла,
бег насустрач цэлы сьвет.
А між намі расла адлегласьць,
толькі беглі словы ўсьлед:
«Я баялася... Я баялася,
што паедзеце раптам вы».
...Мне сягоньня доўга ня спалася,
аж да ранішняй сінявы.
Пачуцьцё ня знала спачынку.
I ўявілася раптам мне ты
той маленькаю дзяўчынкай,
што баіцца цемнаты.
I мне стала відавочнаю
сувязь між дзіцячаю той
першай боязьзю прад цемнатой
і трывогай тваёй дзявочаю.
Плачуць душы нашы, як каня,
з дня у дзень і з году ў год,
прагнуць душы сьвятла спатканьняў
і баяцца імглы адзінот...
Ты мне сьветла уяўлялася:
«Я баялася...»
1970
|
|
Плач па нерастрачанай пяшчоце
|
|
Плача жанчына
|
Плачу я...
Мне б са сваёй пяшчотай,
мне б са сваёй пяшчотнай істотай
пець і зьвінець сярэбранай нотай,
гульлівай, шчасьлівай быць,
шчасьлівым другога рабіць.
Ды я вось ня радуюся, я плачу.
Што я са сваім багацьцем значу,
калі я нашу яго, а ня трачу,
калі я дарэмна нашу
пяшчоту – сваю душу.
Колькі ўва мне яе – гэтай пяшчоты!
Як у вясновым садзе лістоты.
Я ёю поўна, як мёдам соты.
Мінае за годам год,
гарчае дарэмна мёд.
Плачу я...
Толькі ня чую адказу.
Маўчаньне тут горай за абразу.
Сказалі б ужо, адказалі б адразу,
можа б, лягчэй было,
можа б, ня так гняло.
Можа, на ўсё глядзела б іначай я,
каб я ня ведала і ня бачыла,
як нам патрэбна пяшчота гарачая,
як тужаць вакол па ёй –
жончынай, сястрыной...
О, мая бедная пяшчота!
Ня радасьць мая – мая бядота,
ня слодыч мая – мая гаркота.
Што мне з табою рабіць,
як мне з табою быць?
1972
|
Я жыў высока на гары.
Было высокім неба поўдня.
Была высокай ноччу поўня.
Высокім быў – як сьвет, стары –
сьпеў петушыны на зары.
I быў высокім горны вецер...
I сьнілася мне на дасьвецьці,
што я ўзьлятаю, нібы пух.
Вучыўся зноў лятаць мой дух.
Зноў чуў я покліч вышыні,
прасторы кліч...
I, як над дахамі,
лятаў над крыўдамі і страхамі,
над дробязямі мітусьні.
Было высокім сонца поўдня.
Было ў пакоі зьзяньне промня.
I бачыў у яго сьвятле
я Вашы пісьмы на стале...
Лятаў мой дух, як птах вясеньні,
быў вольны,
радасны,
жывы.
I ў гэтым сьветлым узьнясеньні
былі са мною побач Вы.
1973
|
Была узрушанасьць парыва,
была даверлівасьць цяпла...
Любві магчымасьць апаліла,
магчымасьць шчасьця апякла.
Гарэў, як пацалунак лёсу,
на нашых вуснах той апёк,
калі мы засыналі позна
і гас лясны наш аганёк.
Сны наплывалі, нібы хвалі,
за хваляй хваля –
сон за сном.
Мы ў сьне, шчасьлівыя, ляталі...
Ды дзень стаіўся за акном.
I потым стукаў асьцярожна,
сінеў цьвяроза у акне.
Мы абуджаліся трывожна:
«Наяве ўсё было ці ў сьне?»
Глядзелі сумнымі вачыма
у неасьветлены куток,
і ўспамінаўся нам радок:
«А шчасьце так было магчыма».
1973
|
|
Любая, гэта – ня здрада...
|
Тут адна спагада
толькі б дарэчы была...
Любая, гэта – ня здрада,
любая, гэта – бяда.
Здрада інакшай бывае –
тады бывае разьлік,
тады душа забывае,
тады хітруе язык.
У здрадзе ёсьць злая воля,
злая наўмыснасьць ёсьць.
А гэта – як лёс, як доля,
як пяпрошаны госьць.
Прыходзіць і бурыць парадак.
I ў сэрцы тваім пустата...
Любая, гэта – ня здрада,
любая, гэта – бяда.
1973
|
Пакуль не было цябе,
мая думка –
дзікая птушка –
кідалася непрыкаяна,
ня ведала, куды ляцець,
у які бок сьвету падацца.
А цяпер яна ведае свой шлях,
ведае сваё месца.
Яна ўсё ляціць і ляціць да цябе,
як ляцяць птушкі ў вырай,
I мірна дзяўбе свае салодкія зярняты
з тваёй мяккай, цёплай далонькі.
Пакуль не было цябе,
маё пачуцьцё –
дурненькае цялё –
хадзіла непрыкаяна па выгане,
ня ведаючы свайго месца,
ня ведаючы сваёй травы.
А цяпер яно ўсё ходзіць вакол цябе,
як ходзіць на прывязі цяля,
і спакойна шчыпле сваю салодкую травіцу
з твайго шчодрага, сакавітага лугу.
Дзякуй табе!
1973
|
Мужчына. Жанчына. Чаканьне.
Шуканьне. Блуканьне. Час.
Жанчына. Мужчына. Спатканьне.
Вітаньне. Пытаньне. Адказ.
Мужчына. Жанчына. Дыханьне.
Сэрцабіцьцё. Забыцьцё
Жанчына. Мужчына. Каханьне.
Мужчына. Жанчына. Жыцьцё.
1974
|
|
|
|
