|
Юлічка (Дзёгаць)
|
I
У глухім павятовым горадзе, у цёплы маёвы вечар, гуляюць на бульвары.
Кусты бэзу і акацыі пояць паветра мляўкім, п'яным водарам. У ліповым лісці гудзяць хрушчы.
Сярод увабранага панскага натоўпу гуляе з кавалерамі і Юлечка Пухальская, курносенькая, круглавідзенькая, здаровенькая гімназістачка.
Яна тут, у N, гасцюе ў бяздзетнае цёткі свае, фельчарыхі. А вучыцца яна ў гімназіі ў сваім родным, павятовым таксама горадзе, адкуль па яе гэтымі днямі павінен прыехаць бацька.
І яна хоча нагуляцца, колькі можна, перад ад'ездам.
А ўвосень вытрымае пераэкзаменоўку з матэматыкі — і сямікласніца...
— Ай, не кажыце... Ай, як паеду, дык і ўсё, — страляе яна вочкамі ў правы бок, дзе асістуе пухлы гімназіст з прышчыкамі на падбародку.
— За што вы мяне крыўдзіце? — уздыхае і мнагазначна адказвае кавалер.
З левага боку ў яе — два кавалеры, вучні тутэйшае сельскагаспадарчае школы, кароценькі і доўгі. Кароценькі ідзе бліжэй да Юлі, і, відаць, ён пазнаёміў і памагае ў тых справах свайму даўгому, маўкліваму і дзікліваму таварышу.
— Без чыгункі, гэтага, дужа дрэнна, а ў нашай губерні, гэтага, блізка што ўсе павятовыя гарады, гэтага, без чыгунак,— вымучыў-ткі доўгі што сказаць.
Усе чакалі, калі ён скончыць, а ён аж угрэўся, пакуль скончыў.
— А па вас, Юля, сваіх коні прышлюць з фальварка ці прыйдзецца ў дыліжансе ехаць? — спытаўся кароценькі. Яму гімназіст казаў, што ў Юлінага бацькі ёсць свой маёнтак.
— Ай, я і сама добра не ведаю,— прамовіла і нешта змоўкла.— Ай, мусіць, з дому прышлюць коні.
Яна хацела сказаць: каня, ды ўсё роўна сказала «коні». Ці яны праваджаць прыйдуць? Яна не скажа, калі паедзе.
— Як я вам зайздрошчу, Юля. Паедзеце ўлетку ў свой фальварак, а там, пэўна, рэчка, лес, ягады, птушачкі, краскі, ай, ай... — звінеў кароценькі. — Я там залез бы ў кусты і сядзеў бы з кніжкаю цалютанькі дзянёчак, каб ніхто і не знайшоў...
— Што мне да ўсяго таго, калі я з паннай Юлічкай астатнія, можа, разкі гуляю ўжо, — ціхенька і наўмысля невыразна сказаў гімназіст, залішне пахіліўшыся да дзяўчыны.
Хлопцы з другога боку нічога не ўчулі, а Юля: «Што? Што?» — і прыкінулася, быццам не ўсё зразумела, але радасна, дробненька засмяялася. І сэрца ў яе трошку замлела.
— Вазьміце і мяне ў свой фальварак,— неспадзявана адважыўся пажартаваць і цыбаты кавалер.
II
Шляхціц Пухальскі жыў у горадзе і пісаўся мешчанінам, але, маючы за горадам кавалак зямлі, ён, як звычайны земляроб, капаўся ў зямлі, жыў з зямлі і, хоць хадзіў у ботах, нічым не розніўся ад акалічнае лапцёвае шляхты і заможных мужыкоў.
Па жонцы ён меў заможную радню. І Юльку сваю пачаў вучыць, што дужа таго хацела і троху памагала фельчарыха, родная сястра яго жонкі, і што не даў бог хлапцоў. Яна ж, тая цётка, і хрысціла Юлю.
У суботу па абедзе ў поле ён не паехаў. Пусціўшы каня па атаву за садам, ён пачаў рыхтаваць калёсы. Выцягнуў іх з-пад павеці, завярнуў, заслаў саломкаю.
— Вось сёння яшчэ пасеяў бы што, дык час дарма трачу дзеля твае круцелькі,— казаў ён жонцы, шукаючы пад павеццю мазніцу.
Жонка навыбірала бярэмца трэсак, пякла багатай сястры розныя пампушкі на гасцінец, і прыстоела.
— Такая мая круцелька, як і твая. Было не аддаваць дзеўку ў навуку. Таму што не дзявоцкая заняція... Вось і мне помач бы ўжо была, а то гэткія выдаткі на яе, і ўсё мы адны, старыя, мардуемся. Мне яшчэ трэба яе абмыць, абшыць, пакуль з той навукі якая карысць выйдзе.
— Ну, засакатала. А чаму хлопца не радзіла, а падаравала лялю, як сама.
Пухальчыха пабегла ў хату падкідаць трэскі, каб не спусціць у печы, а сам пан Пухальскі падсунуў пад перад жэрдзь, падпёр яе дугою і пачаў выцягваць загваздку. Ён ужо быў даволі стары чалавек, і паднімаць калёсы рукою без такой прыснады было яму цяжка.
Загваздка прыкарэла ў каланіцы і не вылазіла. Пухальскі пашукаў лычка, зачапіў яе лычкам, сагнуўся і пацягнуў. Загваздка раптам выскачыла, дуга завалілася і падняты перад калёс стаў на зямлю — стары ледзь паспеў адхінуць галаву.
Ён пачухаў патыліцу і паклікаў жонку.
Тады паня паднімала калёсы, а пан знімаў каток і шпарка вазёкаў па восі дзёгцевым квачам, каб не сцякло многа дзёгцю без карысці на зямлю.
Так старыя падмазалі калёсы, пракацілі іх троху па падворку, каб дзёгаць разышоўся па трубцы і не капаў.
Дарога мелася не блізкая, вёрст з паўсотні.
Пакарміўшы каня і справіўшыся па двары, прыйшоў Пухальскі ў хату, пасварыўся троху з жонкаю за муку, пагаліўся, памыўся з мылам, надзеў белую кашулю і даматканую суконную тройку, папалуднаваў і, паказаўшы жонцы, як і што ў двары, падвечар выехаў на сваім сіўчыку па дачку.
III
Свята Пухальскі прагасцяваў, хоць, праўда, сядзеў найболей каля навязанага сіўчыка ў садзе.
А ў панядзелак, рана-параненьку на фельчаравым падворку, ужо стаяў запрэжаны ў калёсы сіўчык. Ён добра нагадаваўся занач, цяпер тупаў капытам, махаў галавою і сцёбаў па баках хвастом, захацеўшы ў поле па дарогу да свайго дома.
Калёсы зноў былі толькі што падмазаны, і з каткоў капаў бурштынавымі капкамі дзёгаць. Ён мяшаўся са свежаю ранішняю зямлёю і даваў прыемны водар, ад якога было так ціхамірна і радасна.
На калёсах была ўжо разаслана гунька, ляжала адзаду для мяккасці пярына, ляжаў паперадзе мужчынскі жупан, пад ім — атава, на ім — пуга. Толькі сесці — і паехаць.
Тым часам цётка пасадзіла Юлечку яшчэ раз і прымушала з'есці на дарогу піражок і выпіць шклянку малака.
Юлечка мусіла сесці, але піла і ела без усякага смаку. Сэрца ў яе шчымела і млела перад ад'ездам.
Учора яна таксама гуляла па бульвары і развіталася там з усімі кавалерамі. Праваджаць сябе ім забараніла. А сёння, прачнуўшыся, была ў дрэнным гуморы.
Нарэшце, так-сяк стрымаўшыся, развіталася яна з цёткаю, і пачалі выходзіць.
Першы выйшаў пан Пухальскі. Ён добра выспаўся, наеўся і напіўся, і нават пакінуў шкадаваць, што змарнаваў суботу і яшчэ змарнуе панядзелак. Ён падзякаваў куме і куму за Юлю і гасціннасць, запрасіў іх да сябе прыязджаць улетку і зусім здаволены адчыніў вароты.
Тут, зірнуўшы ў ліпнік, што пасадзіў пры сваім ганку кум фельчар, Пухальскі ўбачыў на лавачцы трох хлапцоў-вучняў з пукамі наламанага бэзу. «Чаго яны тут круцяцца?» — падумаў стары і пачаў выводзіць каня на вуліцу.
Юлечка з цёткаю выйшлі на ганак. Юлечка зірнула на вуліцу і моцна пачырванела... Усе тры яе кавалеры з пукамі бэзу падыходзілі ад лавачкі да ганку. Яны ветліва пакланіліся цётцы і ёй.
— Выбачайце, панна Юля, мы хацелі зрабіць вам сюрпрыз,— сказаў гімназіст, падаючы ёй кветкі, і нават расшаркаўся, як не на вуліцы.
— Мой лепшы! — сказаў кароценькі, падаючы свой пук.
Яго доўгі таварыш маўкліва сунуў ёй свой букет у рукі.
— Ну, з богам, дзетка, — прамовіла цётка. Юлечка, не глядзячы па баках і неяк па-хлапецку не стаўшы на каток, скокнула на калёсы, падкомкала пярыну, абгарнулася хусткаю, утупілася і без радасці сказала:
— Дзякую, дзякую...
Сеў і бацька, сіўчык памкнуў, Юлечка адхіснулася,— паехалі.
— Пішы, Юля! — крыкнула цётка.
А вучні яшчэ ішлі па баках. Гімназіст несумысля наступіў на дзёгаць, што капнула з катка, і цяпер няўпрыцям дрыгаў нагою, каб адкасацца ад яго, але да падэшвы падліпла вельмі добра, і яму было прыкра, што зусім гэтая Юлечка Пухальская не такая, як ён думаў.
Кароценькі махаў рукою, а доўгі адзаду маўчаў і ўжо патроху аставаўся.
Нарэшце ўсе яны засталіся, а фурманка з Юлечкаю паехала за горад шыбчэй.
Букеты недалужненька ляжалі на жупане. Пухальскі паглядзеў на іх, пасапеў носам і спытаўся, хаваючы свой смех пад вусы:
— Ці мякка сядзець, вяльможная паненка?
— Мякка...— буркнула Юлечка і адвярнулася, каб не заплакаць.
Сонца паднімалася. Сіўчык махаў галавою і пыліў нагамі. Пыл і дзёгаць давалі прыемны дарожны пах.
Горад блішчэў адзаду, а наперадзе і з бакоў цягнулася шырока-далёкае меланхалічнае поле. На небасхіле сінеў лес.
Жаўранак купаўся ў вышыні і цюрлюрлюкаў сваю песню.
Фурманка пыліла...
------------
У зборы твораў М.Гарэцкага апавяданне друкавалася пад назвай "Дзёгаць".
|
|
|
