|
Прыступкі, прыступкі... Стагодзьдзі, стагодзьдзі... Над кожнаю вежаю сонца ўзыходзіць. Сягодня – ўзыходзіць, а заўтра, магчыма, Асьвецяцца толькі кругі пад вачыма. Прыступкі, прыступкі – Імкненьне да неба. Да лесьвіц старых надбудоўваць іх трэба. Ды пісьмамі ў вечнасьць ад нас адляталі Прыступкі, што продкі калісь збудавалі. Яны адляталі павольна да Бога (Хоць помнік забыты – ня варты нічога). Яны ланцугом акавалі паветра (Нічога ня важыць забытая вера). I гэты ланцуг адрываецца зараз Ад вежы старой, непатрэбнай, як нараст, Ад вежы, карэньнямі ўрослай, як дрэва, Ад вежы, якая нікому ня трэба!.. Прыступкі, прыступкі... Адкрылася прорва. Сышліся дарогі, як сумныя бровы, I вецер гуляе на ўсіх скрыжаваньнях... I ЦЭГЛЫ НА НОВЫХ НЯМА РЫШТАВАНЬНЯХ.
|
|
Свой воблік сапраўдны яна не прыпомніць даўно, Але памятае цяпло чалавечае хаты – Сівая варона маё прылюбіла вакно І лётае з могілак, сеючы рогат хрыпаты. На вокны другія лятуць галубы, вераб’і... Што хоча сказаць мне абвуглены сколак сумненьня? Ня птушка – душа, а гарлае – таму што баліць, І пер’яў баіцца сваіх з хваравітым адценьнем. Дваром пралятае – шпурляюць каменьні ў яе Хлапчыскі, якія жывуць паміж сёньня і заўтра. Прадзедаўскі боль прылятае штодня да мяне У пер’ях праклёну, у паху палынавай гары. Садзіцца за шыбай – а цень адкідае ў пакой. Паветра здаецца гаркавым, а шкло – непразрыстым. ...А сёньня на шкле падсыхала вароніна кроў І голуб за шыбай бялюткія перайкі чысьціў.
|
За яе мячоў не крыжавалі, Не палілі за нявернасьць дом. Дні цяклі, і дзён цямнелі хвалі, I душа чужым цямнела злом. Не спазнала ні любві, ні шчасьця. Вечным болем вусны апякло. I яна цяпер шчасьлівым плаціць Напамінам пра жывое зло. I апоўдні, у гарачым полі, Дзе сплятае сьцежкі Палявік, У адзеньні чорным чорнай поўняй Сее Плачка, як праменьні, крык. I апоўнач, на сухіх балотах, Дзе крывы асіньнік ды дзірван, Ловіць Плачка перасохлым ротам Зорамі засеяны туман. I на золку, ля замшэлай студні, Дзе ўздымае дзіды крапіва, Вёскі мёртвай мёртвае бязьлюдзьдзе Будзіць Плачка... I шуміць трава... Па зямлі, сухой і раўнадушнай, Ходзіць Плачка, плача па жывых, Нібы ў ёй усе гнязьдзяцца душы Здраджаных жанчын часоў былых. Нібы ёй адной вядома прышласьць, Што нясе нам нечуваны жах... ...I цяпер спаскуджаная Сьвіслач Чорнай Плачкай стогне па начах...
|
Трымціць у вадзе аер. Хачу цеплыні, спакою. А я – напалову зьвер – Маўчу нематой людскою. Я – вылюдак для людзей, I я ж для ваўкоў – пачвара. У ціхай, як ноч, вадзе Русалка аб ліўні марыць. I я нават ёй – нішто, Як зорка – нішто для багны. I поўсьць ня стане шчытом Ад срэбранай кулі прагнай. Аер ад стрэлу ўздыхне, I куля ўвап’ецца ў грудзі... За што ж караюць мяне I Бог, і зьвяры, і людзі?
|
Заблудзіў карабель наш у моры. Стырнавы – і сьляпы, і стары. А на палубе людзі гавораць, I сьмяюцца, і стогнуць вятры. Ветразь з плямамі солі і плесьні Выпнуў грудзі, нібыта гусак, I зьмяшалася з хвалямі песьня – Не забыцца яе аніяк. Будзе бура – і нехта загіне, Будзе дождж – і нап’ёмся вады... На ўзьбярэжжы якойсьці краіны, Быццам чайкі, сьвятлеюць дамы. Там нябожчыкаў з плачам хаваюць – Мы бяз боязі ў хвалі нырнём. Можа, і нарадзілі нас хвалі – Так замгліўся у памяці дом. ...I калі карабель наш бяздомны Будзе рыфамі ўзяты ў нябыт I спытаюць архангелы, хто мы, – Хай ня ўспомніць наш розум слабы...
|
...Ён меў прыгожы і злы штандар, Сябрыну, зброю і лес. I ў лесе звалі яго: «Змагар». «Зладзюга» – ў родным сяле. Ён храмы вогнішчаў будаваў У змрочных вёсках лясных. Любіў жанчыну – не ўратаваў, Таму і гвалціў другіх. Калі ж душу сваю спапяліў – Забыў каханай імя... Тады аб камень стрэльбу разьбіў, Бо знаў: пракляла зямля. А сьмерць сыходзіла ў ціхі лог. Штандарам валодаў дым, Бо сэрцу болей зманіць ня мог Прыгожы лёзунг на ім.
|
Крывавае золата зьмей вартаваў дні і ночы, I гінуў у страўніку доўгім няўдачлівы госьць. Ды золата ў зьмея таго адабралі аднойчы. Сьціскае ён зараз у кольцах сваіх Прыгажосьць. А кольцы яго распляліся па цэлай планэце I душаць празрыстыя рэкі і думкі аб іх, Да замкаў старых запаўзаюць у выглядзе сьмецьця, У храмы – і людзі багоў забываюць сваіх. А каб не знайшлі да ратунку шляхоў патаемных, Па сумных паданьнях, – той зьмей навучыўся пісаць. I дзе пачынаецца голас вучонага зьмея, А дзе чалавечы – ня можам ужо разабраць. У служкі да зьмея ідуць – во часіны насталі! А добрыя людзі ня вераць, што зьмей гэты ёсьць. Каб золата ён вартаваў – дык ізноў адабралі б... ...Раздушвае зьмей у абдоймах сваіх Прыгажосьць.
|
...I калі ў той іконе, што ўзьнесьлі на дах, Затрымцела варожая дзіда, Нехта ўспомніў: «Ёсьць вязень у гэтых мурах, Ён прарок, хай тлумачыць нам дзіва». І паслалі ў скляпеньне з надзеяй на цуд Гараджане манаха і вояў. I парушыў нарэшце сваю немату Чорны вязень зь сівой барадою: «Што вам трэба? Вы прагнеце праўды сьвятой? Вы ж яе праганялі, панове! Надта доўга каралі мяне нематой. Вы спазьніліся. Я ўсё прамовіў. На любым скрыжаваньні – праменьняў, гальля Ці пакорлівых сьпінаў і лейцаў Нараджалася бедная песьня мая, І яе расьпіналі на мейсцы. Больш ня веру ні ў вечнасьць, ні ў праўду сваю. Чуласьць позьнюю я ненавіджу. Я ападак надзеі, ападкам згнію. Мне пакіньце скляпенную цішу». I пасланыя ўбачылі: ён – чалавек, Брудны, хісткі, душою зламаны... I чакаць ратаваньня ад грэшнага – грэх. I яго яшчэ раз пахавалі. ...I калі запалаў і палац, і кляштар I згарэлі іконы і хаты – Плыў над горадам чорны і вольны ўладар Цень адкідваў у выглядзе кратаў.
|
Ён біўся на чужой зямлі. За што? Ня верыць, што дарэмна. Радзіму у яго ўзялі, I ён назваў Радзімай – неба. А суайчыньнікі яго Муры замшэлыя ўздымалі. Зямля цішэла ад сьнягоў, I прыхадні сьнягі тапталі. «Ратуйце!» – крык стаяў паўсюль, А вой, пакрыўджаны навечна, Мог верыць толькі слову куль, Чужы для веры чалавечай. Ён хмарай плыў. I ветрам быў. I пазабыўся, скуль быў родам. ...I на Радзіме – родных біў, Пракляты Богам і народам.
|
Нядоўгі бурлівы свой век Я сьмерці служыў, як царыцы – Яе пацалункам скарыцца Павінен слабы чалавек. Сузор’е Паўночнай Кароны Вянчае яе галаву. Служыў я царыцы да скону I верыў, што годна жыву. Я зьведаў аднойчы каханьне, I двойчы мне славу раўлі, I беглі за мной на аркане Чужых астравоў каралі. Мне ўсё даравала царыца, Але – не апошні уздых, Калі я хацеў памаліцца За душы забітых усіх. Няўмольнасьць! Тваім пацалункам Мне грэбаваць зараз ня сьлед, Бо зброю пакінулі рукі, А зброя – ня вызваліць сьвет. ...Зямля прарасла цішынёю. Сьлізгае па костках рала... Я думаў: Радзіма – за мною. Яна ж – пада мною была...
|
Ціха-ціха, паступова Адмірае наша мова. Чахне, быццам каралеўна, У дзявочай вежы гнеўнай. Асядае, як курганьне Над гэроямі паданьняў, Высыхае, як сьлязіна Засынаючай дзяўчыны. Вінаватых жа – ня знойдзеш, Ну а знойдзеш – не спагоніш... Ціха-ціха год ад году Адмірае наша годнасьць. Патухае, як лампада У куце зьмярцвелай хаты, Пахінаецца расьпяцьцем Над магілай Божай маці, Апускаецца, як глеба Над разруйнаваным склепам. Вінаватых жа – ня знойдзеш, Ну а знойдзеш – не спагоніш... Ціха-ціха, скрушна-скрушна Адміраюць нашы душы, Шамацяць чаротам-дротам Над асушаным балотам, Патухаюць, як вугольлі У кастрах начнога поля, Лісьцем курчацца з’інелым, Болем бел-чырвона-белым... Ціха-ціха, не зважаем, Як мы, браткі, паміраем. Вінаватых жа – ня знойдзеш, Ну а знойдзеш – не спагоніш.
|
Адліга ўздыхае ў вільготнай цямнечы, I звычай дзядоўскі нам час аднавіць. Давай жа запалім грамнічныя сьвечкі – І зло разам зь цемрай ад нас адляціць. Малы Дамавік зашкрабецца ў куточку I Лазьнік у ваннай даесьць павука, I горад, грамнічнай пабуджлны ноччу, Пачне ад бяссоньня ратунку шукаць. I горад ня здолее нават зьдзівіцца, Убачыўшы, хто не дае яму спаць – Маланкавалосыя гэта Грамніцы На воблаку срэбных мятлушак ляцяць! I сьвет ажыве – і паганскі, і боскі, I глеба ўздыхне мацярынскім цяплом. I гаснуць агеньчыкі ў лужынах воску, I трэба ўключыць у пакоі сьвятло... I ноч адыходзіць па вуліцах гразкіх, Па вузкіх сьцяжынах зімовых алей... I жывіць душу таямніца і казка. I неба – бліжэй, а зямля – даражэй.
|
«Я ведаю, куды вяду!» – Крычала ўсім адна дарога Крычала гучна. Хто пачуў – Пай шоў па ёй. Пачула ж – многа. Гарлала рэха ў вышыні. А паўз дарогу гнала сьмецьце, I верас курчыўся ў агні, І птушкі падалі, як сэрцы. «Я ведаю!» I ўсе ішлі. І верылі. У што? Ня помняць. Дарога бегла ад ральлі І ад квітнеючага поля. Але ня век жыве спадман, I змоўкла ў рэшце рэшт дарога. ...Глядзяць, наперадзе – туман. А ззаду – дык зусім нічога.
|
І возера паглынула замак за грахі тых, хто жыў там...
Згінаюцца дрэвы ад подыху цёмнага ранку. Вада паглынае каменьні адзін за другім, Зацягнуць гарлачыкі новую сінюю рану, I пройдуць гады, і лазой зарастуць берагі, Закон электрычкі народ паглядае паныла На брудную сажалку і перарэджаны лес. За рэшткамі замка ў ваду уваходзяць магілы, I лес адступае ад шумнай дарогі далей. Здаецца мне, нашы азёры – чароўныя дзьверы У лепшы, ня здраджаны і не прададзены сьвет. Туды саступае былое сьвятое і веры У нас пакідае ня болей, чым зерня ў асьве. Ідзе па начах нетаропкае, сумнае шэсьце. Ў азёры сыходзяць будынкі, зьвяры і бары... Пасьля высыхаюць азёры... І мокрае сьмецьце Нікому ня скажа, якія хавае муры. Ізноў электрычка прастуе праз роўнае поле. Няўважныя позіркі ў ёй і смурод цыгарэт... I раптам па шкле расьцякаюцца чорныя кроплі... Апошняе возера плюнула злосна усьлед.
|
У асеньніх крывых лазьняках Памірала апошняе дзіва. Справядлівасьці нельга чакаць – Сьвет ня любіць дарыць справядлівасьць. Дзіва гналі машыны і бруд, Злыя людзі і добрыя людзі, I яно апынулася тут – Дзівакі паміраюць у брудзе. Сіняй птушкай сядзіць у кустах, Перабітыя крылы трапечуць. Падпаўзае да лапак вада З рабаціньнем пляўкоў чалавечых. I апошнія іскры лятуць Ад нябёсных, прытушаных пер’яў... Трупік птушачкі, шэрай, як ртуць, Знойдуць заўтра ў кустах піянеры.
|
Беларусь! Душы маёй калыска! Возера лілейнага сьвятла! Да сваёй загубы гэтак блізка Ты яшчэ ніколі не была. І адвары доктара Скарыны Праліліся ў чэзлую траву. Па нябёснай прывіднай сьцяжыне Пакідае доктар Беларусь. І за ім ідзе да зор Завальня, Сьвечку захінае даланёй, Даганяе човен старадаўні, Што з Палесься ўзяты вышынёй. «Нешта Продкаў Шлях аж сьлепіць вока», – Зьдзівіцца забыты дзецьмі дзед, І душа старэчая з палёгкай Адляціць за позіркам усьлед. А сьцяжына белая танчэе, I па ёй – як па лязу – ў жыцьці Ўсьмешлівы апостал Караткевіч З вогненнай вадой нясе пацір. Шлях растаў – і велічныя цені Па-за нашым позіркам плывуць... Дождж пайшоў. Ці сьмерць, ці бласлаўленьне Кроплі срэбнавокія нясуць?
|
Тоне ў студнях зялёнае сонца, Сонца белае – у вачах. I чырвонае сонца бясконца Па-над вежамі крэсьліць шлях. Гэта – бонда нашага Бога, Што штандарам абраў сабе Сьвежы сьлед ад мяча чужога На высокім белым ілбе. Гэта – сад, дзе ўзрастаюць зоры На прамых галінах крыжоў. Гэта – мора зямнога гора, Родны бераг уцекачоў. Гэта – поле, дзе заараны Разам з косткамі – перуны. Гэта край – суцэльная рана, Гэты край мой – мой рай зямны.
|
|
Ткала нядоля чароўную сьвітку Хлопцу на шлях, не на знос – навырост. Белая нітка, чырвоная нітка – Вось і дарожка лягла на пагост. Шчасьце – ня птушка, яно – папялушка, Там, дзе агонь, і мільгае яно. Хлопец за шчасьцем спакусьлівым рушыў. Многа штандараў, а шчасьце – адно. Кружыць і кружыць па сьвеце дарожка, Бойка за бойкаю – шнарам на шнар. Вось і яліну пілуюць на дошкі, Вось і зваліўся чарговы штандар. Вось і канчаецца шлях шматпакутны, Наканаваны нядоляю шлях. З дошак яловых – твой дом цемнакутны. Хопіць па сьвеце бадзяцца ў гасьцях. Ткала нядоля чароўную сьвітку Хлопцу-малойцу на лёс, навырост... Саванам бела-чырвоным спавіты, Лёг беларус на забыты пагост.
|
Ад крыку аж лісьцё ляціць з двара. Здаецца, нават камень лямантуе – То ліхвяры Івана-друкара Зьляцеліся на спадчыну худую. Здавалася, няма чаго й дзяліць – А лаюцца з-за кожнае анучы. Ахвярна са сьцяны Хрыстос глядзіць – Хто да сваёй яго пацягне кучы. Ледзь-ледзь спакой захоўваюць жанкі, Пільнуючы, што мужыкі адхопяць. Друкарню разабралі на шматкі, Я к разьбіраюць вепрукоў увосень. Панове, ну нашто друкарня вам? Вы ж і чытаць ня ўмееце, напэўна! Ды кожны нешта цягне: «Не аддам!» I літары ссыпае па кішэнях. Пасьля дзялілі Бібліі... Бог мой! Чырвоныя радкі ажно чарнелі... Дзесяткі кніжак кожны пёр дамоў, Каб доўга ў скрынях кніжкі парахнелі Забралі ўсё. I дом, пусты, як стэп, Другой зрабіўся друкару магілай... I гэрб «Шрэнява», беларускі гэрб, Нашчадкам пагражаў стралой бясьсілай...
|
Няўжо майстэрства – гэта старасьць? Няўжо нам старасьці жадаць? То шкалярам адзіна радасьць – У вузкіх вулках горла драць. А мы – чаляднікі. Падмайстры. Прад кожным з нас – галодны шлях. Зрабіцца ж майстрам кожны марыць, Хто мае талент у руках. Цалуе майстар куфлі піва, А мы пакуль – сваіх дзяўчат. Гаспадара несправядлівасьць Сьцярпі, змаўчы, стрымайся, брат. Пакуль зь сябрамі – ты ня трэска. За крыўды б’е гаспадароў У Полацку, Гародні, Менску Гаспода – брацтва падмайстроў. Гаспода – гэта, браце, сіла! Калі табе ўсьміхнецца час, Не забывай: яна вучыла Быць вернымі мастацтву нас.
|
Баляда пра Міхала Падабедава
|
Струны весела сьпявалі: «Воля, шчасьце, доўгі век!» Волю выкупіць за талент Спадзяваўся чалавек. «Маладосьць! – сьпявалі струны. – Час, калі мы – каралі!» Ды музыку ў горад тлумны Разам зь песьняй прадалі. Ці ў нявольнікі, ці ў госьці – Ды чужая старана! І натхнёнай маладосьці Звонка лопнула струна. Што ж далей? Няўжо за славу Волі вольнай не здабыць? Сёньня пан гарлае: «Брава!» Заўтра – пра цябе забыў... У тэатры добра плацяць, І музыка там – прывык. А струна былога шчасьця Абарвалася, бы крык. Немату душы агучыць Толькі часу вольны рух: Дзьве прыгожанькія ўнучкі Скораць модны Пецярбург, Сын калісь разбагацее. Ты ж – нажыў грахі свае, І струна жывой надзеі, Як праменьчык, растае. Што далей? Хвароба, шаты Шклоўскіх ліп, гады журбы. Сын – і вольны, і багаты. Ты – прыгонны і сьляпы. Праляцела ўсё, як вецер, Слава высахла сьлязой. І струну жыцьця нарэшце Сьмерць абрэзала касой...
|
У 1812 годзе Бабруйскую крэпасьць на працягу чатырох месяцаў асаджвалі войскі генэрала Дамброўскага...
Першы сьнег быў чысьцюткі па-боску На зямлі, зганьбаванай крывёй. Генэрал іншаземнага войска Павітаўся з Радзімай сваёй. Ён тлумачыў: ня ворагу служыць, А сваёй незабыўнай зямлі. «Мы свабоды французскую ружу На крывавых штыках узьнялі, Мы жаданую волю прынесьлі, Дык выходзь, сустракай, землякі!..» За мурамі суровела песьня, Падаў сьнег на чужыя штыкі... «Я да вас з паратункам вярнуўся!» Ды маўчаньне астуджвала пал... Перад гордай душой Беларусі Што ты мог, прыгажун-генэрал? Белым сумам заносіла вочы. Шлях зваротны занесла ганьбой... Прачынаўся Дамброўскі уночы: «Ці свабоду я вёў за сабой?»
|
Заснавальнікам беларускага тэатра
|
Няўжо ён плакаць толькі ўмеў Над лёсам вёскі беларускай? Чаму баяцца ўкласьці сьмех У зараз бронзавыя вусны? Няўжо ён словы – вымаўляў, А не казаў і супіў бровы? Вучыць – пачэсьней, чым іграць. Але ігра – на роднай мове. Што зробіць плакальшчык? Капеж. Вясну стварае той, хто сьвеціць. Камэдыянту плацяць менш, Чым вою. Толькі грошы – вецер. Тых, што ўсьміхаюцца на боль, Найболей цемрашал баіцца. Адна шкадоба – не любоў. Радзімай трэба ганарыцца! I нельга не любіць жыцьця! Калі ж паперы стануць дымам, Ад бронзы, як ад забыцьця, Ратуй сваіх сыноў, Радзіма!
|
Як лёс, шалее завіруха – Аж сьлёзы высьпелі ў вачах. Вандроўнік, бачыш? Да прытулку Табе агеньчык меціць шлях. Не, нездарма міргала сьвечка! Пашана хаце – добры госьць! Заходзь, вандроўны чалавеча, І ў бесьсьмяротнасьць уваходзь! На Белай Русі – век завеі. Зацішка нам не прычакаць. Галота казкай сэрца грэе. Дазвольце казку распачаць. Эх, браце! Часу сьнег няўмольны Засыпле ўсё – і тут, і там. На Белай Русі – белым полем Застацца вам, застацца нам. І тое, што цяпер гаворыш, Чужою мовай замяце... А ты запісвай – пра паморак, Пра лесуна і пра чарцей... Нас тут сагнала завіруха, І ў нас ёсьць келіх – і агонь, І сьвечка на акне варушыць Сваю маленькую далонь, І новы госьць ужо ля брамы, Прыйшоў на ласку і цяпло... ...І Беларусь плыве над намі – Завеі белае крыло.
|
Птушкі белыя паселі На зжаўцелую траву. – Як жывеце, доктар Гельгег? – Дзякуй Богу, ’шчэ жыву... Сьнежань зноў шатры раскінуў Каля кожнага двара... – Як вам, доктар, у Расіі, Без Палесься, без Дняпра? Без імя, бяз родных песень, Без курганістай зямлі? Можа, вы ў мясцовым лесе Кветку-папараць знайшлі? Да зямлі сьвяточна белай Сонца хіліць галаву. – Як жывеце, доктар Гельгег? – Дзякуй Богу, ’шчэ жыву. Ці радзіма там жывая? Бо яе баяцца – цэлай, Разам з мовай разрываюць Свае дурні і паны. Бо яе баяцца – цэлай I сярод Эўропы ўсёй Белае чвартуюць цела, Каб зьмяшаць з чужой зямлёй. Ці ўратуецца на сьвеце Той куток сьвятой душы, Дзе удасца мне нарэшце Францам Савічам пажыць? ...А зіма сувоі сьцеле, Сыпле бель на галаву. – Як жывеце, доктар Гельгег? – А хіба я тут жыву?
|
Жыцьцё ня б’е – падножкі ставіць, Але бязьлітасна і злосна. Зялёнай птушкай сядзе травень На сьлед, што выбілі калёсы. Жыцьцё. Марыля. Караліна. Жанчыны – вусьцішная радасьць... Расстаньне доўжыць каляіны, Сустрэча марна сэрца паліць. Схавала мокрая залева Чарговы і варожы горад. У шлях, Адаме! Ваша Ева Збаялася, што яблык – горкі. Грукочуць колы. Душаць травы. Жаданы ліст дашлюць запозна. Жыцьцё ня б’е – падножкі ставіць, Але бязьлітасна і злосна.
|
Ёй вершы складае Максім, Ды вершаў Яна не чытае. Над садам спускаецца дым І сонца чырвоны акраец. Зь ім птушкі дадому ляцяць З чужога, часовага раю... – Няма ў тваіх вершах жыцьця Гаворыць Яна – і зьнікае. Як птушка. Малінавы цень. На поўдзень – дзе ясна і цёпла. І ліўнем паўторыцца дзень Над садам, навечна прамоклым. Паэт на цяпло не ляціць. З Радзімы – на поўдзень – да сьмерці. Ад вершаў – захочацца жыць, Ад лёсу – захоча памерці. І вернецца птушка. Званы Сустрэнуць яе на сьвітаньні. – Максім! – Толькі вершы адны. I ў вершах – жыцьцё. I каханьне.
|
Хлопчыку дазволілі загінуць. Хлопчыку са скарбам у душы... ...Помніш, быў садоўнікам Скарына, Ну а Колас мытарам служыў, Багдановіч вывучаў законы... А закон пляваў на Божы дар – Быццам дыямэнтавай каронай Забіваць цьвікі прыдумаў цар. Бо для ўлады чалавек – што куля, Хоць са срэбра – абы ў ствол загнаць. ...Ці ж вясковай зразумець матулі, Кім сынок забіты мог бы стаць? За абраз яго схавае вершы – Для яе ён – сын, а не паэт, I таму – адзіны і найлепшы. І таму – яго ня ўспомніць сьвет. Разьбірацца ўладары ня любяць, Дзе з каго найбольшая карысьць. І жыцьцё ляціць на вецер трубны – Павуцінкі срэбраная ніць. ...I Багрым з ружжом па пляцы крочыць, I нацдэмаў сьцеражэ Гулаг. ...І ў зямлі чужой зарыты хлопчык Зь лірай залатою на грудзях...
|
А вочы глядзяць стамлёна. Да прагнага іх сьвятла З паперы зжаўцелай, з тла Ляцяць матылі імёнаў. А колькі зьляціць у тло – Ня вечна ж вачэй сьвятло... Лістоў уздыхаюць крылы. Яшчэ ўратаваны хтось – Набудзе імя магіла. Але на зыходзе сіла, I поўня, і маладосьць... I зноў шамацяць паперы I цягнуць сьвятло з вачэй... Было нам каму паверыць. Ці будзе каму яшчэ?
|
|
Нявечна ўсё: аблічча, і душа, – I падлягае тлу. А мы – рагочам, А грэшнікі грашылі і грашаць І прызнаваць сьмяротнасьці ня хочуць. Таму у прорву голас наш ляціць, I мовы нашай высыхае мора, Таму і выміраем пры жыцьці, Ці то ад глупства, ці то ад пакоры. Як назаве сябе нашчадак наш? Ці і тады, у мітусьні бясконцай, Нікога не ўсхвалюе ні труна, Ні рана, пачарнелая на сонцы? Забытых сьмерць зьбірае ў свой прыпол. А хто забыў – сябе хаваюць самі. Нявечна ўсё, пакуль нявечны боль. Нявечна ўсё, пакуль нявечна памяць.
|
Сівою травой парастаюць каменьні. Ня ўспомніцца, што тут калісьці было... Пакрыўджаных болей, чым проста сумленных, Таму аддаецца былое на злом. І нельга сказаць, што яго не ратуюць – На тым ратаваньні ўзмацьнеў не адзін... Але асабіста каго ж тут рабуюць? У хату ня лезуць. Маўчым – ды глядзім. Руйнуецца тое, што ’шчэ не спазнана. Дамы пахаваны з гісторыяй іх, Ратуюць адзін – дзесяць не ўратавана. Мясьцін старажыл не пазнае сваіх. I мне падабаюцца новыя гмахі, Іх позіркі сьветлыя, чыстае шкло... А горад мінулага дрэвы ўздымае, Бы твар захінае рукамі: «За што?!»
|
Ёсьць чорнае сонца. Малыя ўсе меры, Каб мераць бясконцы пагрозьлівы цень. Хаця не дае мне ў пагрозу паверыць Каханьня зямнога зіхоткі прамень. Ёсьць цень – і яго перавага ў сусьвеце. Яго адкідалі паважна зубры, А цень – перамог, І прапылены вецер Іх цені ганяе ў гатычным бары. Цень – пан! І дубы гэты цень адкідаюць, І вежы... І постаці сьмелых людзей... І цені ўсё новыя цені ганяюць, І меней у сьвеце высокіх надзей. І цень пажырае ўжо нават каменьне І сьветлую памяць... І гасіць усход... І яснага сонца ўсё меней і меней, А чорнага сонца ўсё болей штогод. Мой бедны праменьчык! Сьвятла нам хапае Пакуль што... Пакуль што... Ды наша любоў Зайздросны карычневы цень адкідае. І чорнае сонца ўпаўзае у кроў.
|
У час Зьмяі, калі ва ўсім старанна Вышукваецца закалоту ніць – Маўчы! Ты – бог, пакуль ты – не спазнаны Сьвет не даруе прагі гаварыць. У час Вароны, што падобным робіць Да карканьня і сьпевы, і выцьцё, Маўчы! Іначай высахнуць, бы кроплі, Твае надзеі, а пасьля – жыцьцё. I ў час Сабакі, дзе слаўней – гарласты I дзе адзін ня чуе аднаго, Маўчы! Ня ўдасца галаву пакласьці, Хіба што гаспадар штурхне нагой. Быць па-над часам – дадзена адзінкам. Як толькі ўчуюць між сабой зьвяры Жывога чалавека – ён загіне, Але другому крыкне: «Гавары!» Ім, Людзям, можна гаварыць заўсёды, А нас сьціскае час у днях сваіх... Якія з нас утворыць ён істоты, Зь інтэлігентных, грэблівых, нямых? Цураліся бяздомнай п’янай дрэні, Маўчалі мужна, быццам селядцы... Час Чалавека мы, відаць, сустрэнем У поўсьці, чорных пер’ях і лусцы.
|
Я ня лепей за іншых. Мне толькі страшней, Калі горад высмоктвае сокі Са сваіх ачмурэлых ад тлуму дзяцей Ці калі праганяе прарокаў. Я ня лепей за іншых, душою калек, Можа, толькі задумлівей крышку Свае дзьверы зачыніць за мной чалавек, Як сьвяшчэньнік – паганскую кніжку. Я – ня лепей за іншых. І я гавару Дабрадзеям «спасибо» – ня «дзякуй». Я адсюль не ўцяку, ад ганьбы – не згару, Толькі вечна на могілкі цягне. Я ня лепей за іншых. А вы – за мяне. Мы ў адным замацованы радзе, Як цьвікі, што мацуюць на бляклай сьцяне Мармуровую мёртвую памяць.
|
Аматарам займальнай літаратуры
|
А хвалі мутнеюць жыцьцёвае плыні. За шэрай смугою ня ўбачыш сьвітаньня. I вось найстрашнейшае ў сьвеце нахлыне расчараваньне. Расчараваньне. Адсталі старонкі прыгожага друку, Што клінам ляцелі – і шлях задавалі. І мы іх чыталі! І тую навуку Штандарам панесьлі у брудныя хвалі. Чыталі, чыталі... Згушчалі паветра. Імкнуліся ў вырай паветраных замкаў. Як ветразь напнуты, парвалася вера, I болей нічога мяне не трымае. І зараз загразьлі ў падмане, бы ў глеі, – Нас несьлі ў туман папяровыя крыльлі. А ветразь для тых непадробна бялее, Каго самі людзі людскому вучылі.
|
У лёхі аргана ўрываецца чыстае неба, I сонца сьвітае над кожнай працятай душой. Мы тут выпадкова – сюды ж не ідуць без патрэбы. Празь месяц які – і ніколі ня прыйдуць ужо. Як мокрае зрэб’е, глядзіш, распаўзуцца цагліны, Старэнькі музыка растане у небе сваім, I дрэвы сагнуць над падмуркам шурпатыя сьпіны, Разбураць крыло, на якім мы у Вечнасьць ляцім. Пакуль жа магчыма яшчэ дакрануцца да неба, Да голасу тых, што стваралі ступені Туды – Чаго мы чакаем? Апошняй і марнай патрэбы? Чаго мы чакаем? Дазволу дасьледваць сьляды? Арган уздыхае. Старэнькі музыка сьмяецца: «Ну што, маладыя, ня чулі такога раней?» ...Скразьняк варушыў на падлозе вільготнае сьмецьце, I сумныя фрэскі Ахвярна глядзелі са сьцен.
|
Той не пасьпеў свае дасьпеліць песьні, А гэты, што зьбіраўся сеяць іх, Быў пакараны сьмерцю напрадвесьні. Сьвет страціў слова, як музыка – слых. Зямля дарма нам піша камянямі I зморшчынамі хворых ручаін Сьвятую песьню, страчаную намі, Наш лічыць сьвет – разумны ён адзін. Яму здаецца – ён аброс, як поўсьцю, Мэлёдыямі ўсіх масьцей і моў. Але змаўкаюць птушкі. Суха ў роце Старога млына. Млын апошні змоўк. Мы забіваем нематой прыроду. Званы здымаем. Робім штучны мёд. I не сьпяваем – пішам Песьні – робім. І траціць слых сумленьне з году ў год. Пасьля і голас згубіць непрыкметна, I пад абцас – апошнюю пчалу... I стане чутна – коціцца планета Адцятай галавою у імглу.
|
Беларусам, памерлым на чужыне
|
Наш гарадскі нямоцны корань Ледзь чуе смак сырой зямлі. I кожны лісьцік непакорна Ірвецца з матчыных галін. Зьлятае ліст, каб зьведаць вецер, Ня згнісьці дзесьці за мяжой. Так чалавек ня верыць сьмерці, Хай і рыхтуецца душой. Як да чужых галін прыўкрасных Не прырасьці сухім лістам – Чужыя велічныя храмы Наш попел не заменяць нам. ...I чалавек ідзе ў чужыну Не для таго, каб згінуць там... ...Зямлі ўсё роўна, чый мярцьвяк... Ў яе на ўсіх адзіны смак.
|
У новым раёне, яшчэ негасьцінным, І храмаў няма, і няма магазінаў, I цісьнецца лес абкарнаны да неба, I храмаў няма... Бо, гавораць, ня трэба. У новым раёне – з выгодамі хаты. Знутры – хто там бачыў, ды звонку – палаты. Культура і мяса – у цэнтры, бясспрэчна. Там храмы апошнія гаснуць, як сьвечкі. Там брук – пад асфальтам і косьці – пад брукам, Там – ціша стагодзьдзяў, сучаснасьці – грукат. Там – памяці храм, што па цёмных законах Не запланаваны ў сучасных раёнах I, цалкам падобна, руйнуецца ў цэнтры. ...Бы кроў на пяску – пашчапаная цэгла У новым раёне, дзе сьветлыя вокны, Дзе моляцца сонцу старыя з балконаў, Дзе сонца за лес апускаецца чорны, Бы падае купал царквы залачоны.
|
Заблудзіцца на могілках – ёсьць асалода такая. Дзе каменьні, як рэшткі чаўноў, усыпаюць зямлю. I збуцьвелае лісьце імёны шчыльней пакрывае, Як пакрыла бяспамяцтва душы – тваю і маю. Чуеш, мастак? Маляваў ты суровых гэрояў. Мы іх ня помнім. Ты чуеш, забыты паэт, Вечнасьці любы? Прастуе жыцьцё маладое Праз надмагільле тваё – і рагочуць вароны усьлед. А раней я сюды забрыдала паплакаць, падумаць... Так лісьцё прыпадае да горкіх карэньняў жыцьця... Цалавацца на могілках дзеці сучасныя любяць. I бяззорнае неба глядзіць, як апошні судзьдзя.
|
Мы жывём у каралеўстве страху, Ва ўладаньні падазроных воч, Тут, дзе пад паветра дымным дахам Скрадзенай нявестай стогне ноч, Ліхтары блішчаць радзей, чым шчасьце. А яно на сто кватэр – адно... Брэх сабакі... Ціхі плач дзіцяці... Зоркаю разьбітае акно... Постаці прыпозьненых прахожых Ціснуцца да купінак сьвятла, I баіцца кожнага і кожны, I свайго пільнуецца жытла. Дзесьці ўскрыкне безнадзейна гора, Дзесьці загарлае сьмелы кат, I шчыльней зачыніць дзьверы горад, I часьцей заблішча зарапад. Занач даламае хтось альтанку У двары ля завадской трубы, І сівы ад сполаху сьвітанак Пакладзе на столь прамень слабы. Больш ніхто ня просіць дапамогі. Страх карону зьняў на сьветлы час. Мы прачнёмся з думкай: «Дзякуй Богу! Цемра зноў не зачапіла нас!»
|
Яшчэ ў жыцьці я столькі не пабачыла – Зубра жывога, ды каб не за кратамі, Млына сапраўднага, які б муку малоў, Нязмушанага сьвята – без сцэнарыя. Хай чучалы ў музэях заалёгіі, I лаўкі сувенірныя ў старых млынах, I сьвяты, дзе ў фальклорных строях «цюгаўцы» Працуюць перад гледачамі рэдкімі, – Хай гэта ўсё я шмат разоў пабачыла, Яно мне не бліжэй за кветкі штучныя, Зь якіх душа – матыль апошні верасьня – Ня вып’е ані кропелькі сьвяточнасьці. Але пакуль зубры блукаюць між ялін, I недзе на сямі вятрах рыпіць вятрак, I недзе водзяць па дварах казу і Сьмех, Ня скончыцца мая жывая Беларусь, I, пачуваю, здоўжыцца мой шлях зямны, Пакуль не наталюся спраўджаным жыцьцём.
|
Мой пакой затапіла ізноў Цішыня – глыбіня залатая. Са старых вырастаю сяброў, Як з адзеньня дзіця вырастае. Так балюча і страшна, відаць, Толькі дрэвам, губляючым лісьце. Лозам памяці не утрымаць Гронкі прозьвішч, любімых калісьці. Цішыня... Цішыня... Цішыня У душы заварушыцца востра. Ўсіх прыбіла да берага... Я – Ўсё шукаю свой зьзяючы востраў. Са старых вырастаю сяброў Так жахліва – і так непазьбежна... Мой пакой затапіла ізноў Цішыні залатое бязьмежжа.
|
Перажывём мы ўсе свае няшчасьці, Як некалі дзіцячыя хваробы. Спазнаюцца маланкавыя страсьці І горкай адзіноты цяжкі вопыт. Перажывём сьмерць блізкіх і далёкіх, Мяжа пакут не перакрэсьліць сэрца... Што ж застаецца ў нас, няверных Богу, Каб выжыць? Жах прад сьмерцю застаецца? Бо на зямлі яго ніхто ня ўладны Ні высушыць, ні выпіць дзікім мёдам. Жаданьнем жыць ваўкі лякуюць раны. Жаданьнем жыць лякуем мы самоту. І дай мне, Божа, у апошнім крыку Спасьцігнуць сэнс зямной кароткай драмы: Хаця жаданьне сьмерці – грэх вялікі, Але баяцца сьмерці – грэх таксама. І хай ня боязь назаўсёды зьнікнуць, Ня жах адплыць на невядомы бераг, А сьвет сьвятла, куды калісь я зьнікну, Дасьць сілы мне і прабачаць, і верыць.
|
Дождж зязюляй шэрай прыляцеў, У раку упаў бездапаможна. Наплыла самота па вадзе – А ваду ніхто не пераможа – Змые ўсё. I толькі берагі Лазьняком самоту зачаплялі, I пярсьцёнак месяца з рукі Маладой лазы упаў у хвалі... Абміналі хвалі астравок, Дзе будан я з кветак майстравала... А калі мой востраў, як вянок, Патануў – зязюля закувала.
|
Дождж залаты твайго каханьня Працяў сухія камяні. Я двойчы бачыла сьвітаньне У тым бясконцым, палкім дні. Любой сьцяной схавай жанчыну, У мармур апрані яе – Яна адчуе пах крушыны I попел зор у палыне. Ёй дадзена самой прыродай Трапяткасьць і чуцьцё бяды... Жанчына не спытае: «Хто ты?» А вечна моліцца: «Дзе ты?»
|
Гайдаецца сонца, як звон безгалосы, I пырскі па скуры вядуць пісягі. Плыву у чаўне хуткаплыннага лёсу. А дзе ж залатыя мае берагі? Пакуль што навокал – адхоны крутыя, Каменьні, як чорныя локці, тырчаць. Даўно пахавала пяскі залатыя Наноснае сьмецьце, што хвалі імчаць. Наперадзе бачу чысьцюткае сяйва. За мною, як птушка, ляціць вышыня. А ў рэчку зьбягаюць іржавыя травы, А рэчку паскудзяць бэнзінам штодня. Звужаецца русла у зморшчыну жалю, А зьзяючы бераг далей і далей... I скуру апошнімі промнямі джаліць Маленькае сонца маленькіх людзей.
|
На Князёвай гары, за ваколіцай, – ліпа і бусел. Але ўсё ж памірае курган з апусьцелым сялом. Пахаваны там князь – радавіты і велічны, мусіць. (Трэба ж велічным быць, каб важдаліся людзі зь пяском.) На Князёвай гары асядае зямля пад нагамі. (Тут хавалі калгасьнікі зь фермы суседняй сьвіней.) Вёска продкаў маіх перад сьмерцю паслала за намі I, як добрая маці, няўдзячных дзяцей не кляне. Хутка ўстане ўладар, з доўгай чугі зямлю абцярусіць, Лёгкі месячны човен сплыве на высокі палын... На Князёвай гары, за ваколіцай, – ліпа і бусел... Я апошняе страчу, як страчу пра гэта ўспамін.
|
На скрыжаваньні дзьвюх дзедаўскіх моў Я слова ня маю для плачу. I столькі за мною згарэла шляхоў – Дарогі за дымам ня бачу. Падвойнае неба сузор’і дваіць. I справа, і зьлева – званіцы. А слова патрэбна, якое баліць, I мова, якою маліцца. А справа і зьлева спакойна плывуць Бяздумныя, шэрыя хмары... Удары званоў – бы каменьні ваду – Хвалююць іх цьмяныя твары. Мяне перакрэсьліў адбітак крыжа. Дзьве мовы – як моцныя рукі – Расьцягваюць душы. А ў спратах душа Хавае памерлыя гукі. А хмары за ветрам плывуць і плывуць, I дым асядае бясьсілы. І крыж пахінуўся... І ўладна завуць Забытыя мною магілы.
|
|
|