|
Чаго ж ты плачаш, кніжніца, дзівачка? Хацела мнішкай стаць, ды расхацела. Таму цяпер не абцяжарвай плачам Зямное неспатоленае цела. Ня толькі Бог – твой гаспадар суровы, Але і князь, які ня любіць песень. Часьцей за вышываньнем каляровым Ты бавіш час у залачоных крэслах. Ты гаспадыня? Вось насьмешка лёсу! Вергілія чытала і Тацыта, Стварала для сябе высокі востраў, Цяпер з прыслугай сварысься сярдзіта. Дзіця хварэе. Муж на паляваньні. І моль ляціць ад выцьвілых кілімаў. Аб чым ты плачаш? Аб зямным каханьні? Ці аб нябесным, што праходзіць міма?
|
Мой шлях абмінае густыя лясы, Высокія замкі і вежы. Спакою ня ведаць, карон не насіць І Госпаду толькі належаць – Раскоша! Кілім верасовы і ноч, І райскія птушкі шчабечуць. І што мне да нечых спалоханых воч, Да брыдкіх страсьцей чалавечых? Я – песьня. Аднойчы замоўкнуць – ня жыць. Гукну – і сусьвет адгукнецца. І зь неба крынічкай вясёлка зьбяжыць, І ў камні загрукае сэрца. Але для людзей назаўсёды нямы. Стаміўшыся лаяць і хапаць, Яны спачываюць і поўняць дамы Юрлівымі снамі і храпам. Ніколі, нікому – ні слова майго. Што пэрлы – сьвінячай пародзе? Я буду сьпяваць для дажджоў і сьнягоў, Для ветраў і траваў – і годзе. Чаму ж ты зьнясілела, песьня мая? Цябе адпусьціў я на волю. Ніхто тут ня зможа нас больш абсьмяяць. Ня зьведаеш крыўды і болю. Ніхто не пагоніць, ніхто не заб’е... Ляці, як калісьці, да зорак! Пакінуць ня можаш ты грудзі мае, Як мацерку хворы дзіцёнак. Чаго не хапае? Няўжо бізуноў І сытага рогату з вокнаў І трэба вяртацца ў зьняволеньне зноў Для нейкіх вар’яцкіх законаў? Сьлязінкамі капаюць зоры зь нябёс... А помніш, як плакалі людзі І слухалі песьню, як слухаюць лёс, Як моляцца Богу аб цудзе? А помніш, як часам у нечых вачах Ад песьні успыхвалі зоры, І значыць, што нехта забыўся на страх І здрадзіў навечна пакоры. Імгненьні... Як рэдка такія былі... А можа, іх дзеля – і толькі – І дадзена быць песьнярам на зямлі І грэх адлятаць за аблокі? Мой шлях абмінае густыя лясы, Высокія замкі і вежы. Спакою ня ведаць, карон не насіць І Госпаду толькі належаць І быць – да апошняга – гэтым жыву – З народам сваім і ў народзе. Ці кінуць за сьпевы мядзяк на траву, Ці зноў бізунамі заплоцяць.
|
(Паэтычны цыкл па матывах біяграфіі)
1 Нерытмічная серэнада па дарозе ў госьці
Я – цьмяны паэт. Я забыўся, што дождж – вада, А ня стома асеньняга неба, Што вецер – паветра, А ня стогн... Я сябе жабраку, быццам грошык, аддам, Я ўпаду хуткім позіркам За таямнічы веер. Я – цьмяны паэт. Я варты насьмешкі, як Ной, Што каўчэг будаваў Пад бязвоблачным небам габрэйскім. Я забыўся, Што трэба любіць гэты сьвет, гэты гной, І ў Евангельле клею свае каляровыя ўрэзкі. Я – цьмяны паэт. І штодзённае вашай гульні Не запомню ніяк прадпісаньняў. І я не гуляю Разам з вамі. І горад свае расстаўляе агні, Як аблогу, якую Я цэлую вечнасьць трываю. Я – цьмяны паэт. Я ў альбомы ня ўмею пісаць, І нічога прыемнага не прысьвячу я нікому. Я – цьмяны паэт. Непатрэбныя вершы згараць, І сьвятло разьліецца няўрымсна Па вашаму дому.
2 Праменад паэта Як соладка, калі падчас прагулкі З маленькай пані, сьціплай і прыгожай, Дзеля якой ты быў гатовы ўчора, Як Гамлет, зьесьці кракадзіла ці Пісаць, як падабаецца народу, Як соладка падчас такой прагулкі З п’янюгам незнаёмым прывітацца, Увасабленьнем вулічнага гною, І мімаходзь сваёй заўважыць даме: – Я хутка пазнаёмлю вас бліжэй – Ён вельмі каларытная асоба. І сэрцам адчуваючы павагу Да інстытуткі, што зьбялела толькі, Але ж ідзе, ня страціла прытомнасьць, Шпацыраваць па чыстым тратуары, Здымаючы свой чорны капялюш Прад кожным жабраком і валацугам. Так робяць дасканалыя паэты.
3 Маленькае галоднае трызьненьне Павута зацягвае вакно. Гэткія фіранкі мне да густу. Сябра мой, Арахна, ладзіць зноў Нітку сэнсу дрогкую праз пустку. Што мне да атручаных багоў, Да таго, што трэба піць і есьці... Сябра мой, Арахна, ладзіць зноў На жыцьцё, нібы на муху, сеці. Вечны вечар хату апавіў. І багі маўчаць, і я таксама. На абрус самоту я праліў, І няма каму заўважыць пляму. Можна п’яным быць і безь віна. Мне ўдаецца гэта кожнай ноччу. Пасмачкі Ясонава руна Сыплюць, сыплюць золатам у вочы. Цемра пакалыхвае фатэль. І жанчына злоснай прыгажосьці, Што жыве за трыдзевяць зямель, Ключ не павярнуўшы, уваходзіць. Як ніколі, ціхая яна, Слухае мае п’яныя скаргі І сядзіць са мною давідна, Поўная спагадлівай увагі. А пасьля зьнікае, як прыйшла. І няма жыцьця ў маім пакоі. І абрус зьлятае са стала, Быццам плашч параненага воя. І вакол пляцецца павута, Заплятае ўсё паветра ў хаце, Дзе няма ні ежы, ні пітва, Ні сяброў, ні золата, ні шчасьця.
4 Роздум пад кустом шыпшыны (Rosa canina) Сабачая ружа, мая несарваная кветка, Мой дзікі агеньчык, запалены лёсам самім. У белыя рукі паненак трапляеш ты рэдка, Ты сходная вельмі Зь няўрымсьлівым лёсам маім. Трава не расьце там, Дзе крочыць прывыклі натоўпы, Таму я заўсёды Іду па высокай траве. Сабачая ружа Квітнеецца ў цэнтры Эўропы. Пад пышным кустоўем Паэт непрызнаны жыве.
5 Vade mecum! Ідзі за мной! Бо я не абяцаю Ні Меккі, ні Эдэма, ні Чыпанга, Бо мудрыя пайшлі за мудрацамі, Зблажэлыя – за тымі, каму блага. За слаўнымі памкнулі славалюбцы, За злоснымі – аматары пабіцца. За дурнем нехта йдзе, за душагубцам, За д’яблам, за распуснай Мілавіцай, А ты ідзі за мною! Рэшткі замкаў Пакрыюць ногі нам цагляным пылам. Між мармуровых Артэмід і Вакхаў Жыве Ікар, Сьсівелы і бяскрылы. Ідзі за мной! Бо я не абяцаю Канца дарогі і карыснай мэты. Ідзі за мной! Бо я цябе чакаю – Паэт – паэта.
|
Баляда пра драўлянага Хрыста
|
На Беларусі Бог жыве... #У. Караткевіч
На той зямлі, дзе столькі крыніц, І ў кожнай – зьнічка на дне, Дзе ў кожным камні паданьне ёсьць, Як маці ў дзіцячым сьне, Дзе кожны ўзгорак – былы курган, А кожны з прадзедаў – вой, Жыве стары калгасны пастух У хатцы сваёй старой. Таму, напэўна, што ўвесь свой век Глядзеў ён на Божы край, З драўніны бурштынавай дзед зрабіў Не абы-каго – Хрыста. Звычанай сякеркай, па вечарох Шчапаў сасновую плоць. Нязграбны, бедны, шурпаты быў, Але – сапраўдны Гасподзь. І майстар вочы намаляваў блакітнымі, Быццам лён, І лёг на жытнія валасы З калючага дроту цёрн. Падняўся крыж пасярод сяла, Над хатамі паміж дрэў. І на зьдзіўлёных сялян да іх падобны Хрыстос глядзеў. Прыйшоў з бліжэйшай царквы сьвятар, Казаў пра кашчунства штось. Пасьля спыніўся ля Божых ног, Што цьвік прабіваў наскрозь, Крануў чырвоную фарбу – і Перажагнаўся, пайшоў І трызьніў, што ён – Няверны Фама І з пальцаў ня сьцерці кроў. Казалі майстру: «Прымі свой крыж, Страхоцьце адно глядзець...» Але – прывыклі... Бо да ўсяго Прывучыш нашых людзей. «О, фольк! Аўтэнтык!» – замежны пан Хрыста фатаграфаваў. Хацеў за даляры купіць, але І слухаць майстар ня стаў. І ліўся айчынны халодны дождж На сумны драўляны твар, І з шыльды змыўся надпіс, што тут Прыбіты юдэйскі цар. Як воран з могілак – ноч ляціць, А бусел нясе зару. І пазірае Хрыстос з крыжа На бедную Беларусь, Такі ж гаротны, як і яна, І плоць ад плоці яе, У вёсцы паміж крыніц і азёр, Паміж курганоў і дрэў. Драўляны, каструбаваты – ён Наш Бог, наш край і наш лёс. А значыць – будзе жыць Беларусь, Таму што ў прызначаную пару Сыдзе з крыжа Хрыстос.
|
З гадзіньніка цячэ павольна час. Твар у люстэрку набывае рысы Паганскіх стодаў. Столь, як саван, вісьне Перад вачыма і хавае нас. А неба, як нявіннае дзіця, Глядзіць праз шыбы лялечна-прыгожа. І мне амаль што не шкада жыцьця, Але шкада таго, хто жыць ня можа. Глядзіся, сьвет, у здань сваю, у цень, І не кажы, што ўсё мастак прыдумаў. Дзе сонца праплывае па вадзе, Там лётаюць смуглявыя красуні. Сьвет! Ты ня ўмееш над сабой пакпіць, І, як сьлімак, твой час паўзе па камні. І мастакоў, што не баяцца жыць, Ты запрашаеш позна альбо рана. Разрэзанае мяса ці гранат Аднолькавага колеру для вечных. Вада, якою рукі мыў Пілат, Іх фарбы разбаўляе кожны вечар.
|
370 Паводле прымхі старажытных лацінян, той, каго пры сустрэчы воўк убачыць першым, зьнямее.
Воўк, ты ўбачыў мяне ня першым. Я ня страціла слоў, о не. Мне здалося, што ты залежаў, Дзікі зьвер, ад хатняй, мяне. Шкода бачыць, як ты, магутны, Па траве, як вужака, поўз, І пагляд твой зрабіўся мутны Не ад злосьці – адчайных сьлёз. Зьвер, скуголіў ты так, бо ведаў, Што ў мяне, пяшчотнай такой, Столькі жорсткасьці воўчай гэткай, Колькі ўлады ёсьць над табой. Не здыму я зь цябе, ваўчышча, Зачарованы ланцужок, Каб вярнуўся ў сваё аблічча, Каб ізноў да людзей прыйшоў, Каб устаў, малады, прыгожы. Засьмяяўся, пацалаваў... На Купальле так лёгка можна Заблукаць між высокіх траў... Не! Забуду, пераступіўшы Праз пакуту тваю – на ўсё: Як сьвяціліся, быццам вішні, Вочы, поўныя воўчых сьлёз, Як дрыжэў ты, ня змогшы болю, І завыў на мае сьляды, І кацілася рэха полем У далёкія гарады, І каціліся зь неба зьнічкі, І вянкі па рацэ плылі... ...Ты ў ваўчыным жывеш абліччы, Мой адзіны на ўсёй зямлі.
|
Самыя доўгія ночы. Ночы бяз зораў, бязь сьнегу. Не адпускай мяне, Ойча, ў гэтае цемрыва грэху. Не аддавай мяне, Ойча, гэтаму сьвету прарокаў, бо Саламея ўсё танчыць, рукі ўздымае высока. Тонка зьвіняць бранзалеты, кружаць яе пакрывалы, з шоўку празрысьцей завеі, з вогненным імем Ваала. Стан выгінаецца гнуткі, твар не ўсьміхаецца белы... Не пасылай мяне, Ойча, ганьбіць лілейнае цела. Ёсьць у няведаньні – шчасьце, сьвятасьць – у жорсткасьці цноты. Не наракай мяне, Ойча, увасабленьнем самоты. Пасак таненькі ўзыходу – сьцежка ад цемры ды сьцюжы. Там сарамлівая Дзева цесьлю прымае за мужа. Не спакушае нікога, не забівае нікога. Проста і трохі наіўна волю выконвае Бога. А Саламея ўздымае рукі так страсна і гожа, і Магдалінай сьвятою я не ўяўлю яе, Божа...
|
Стракаты ўбор блазна зьнішчае старасьць, І сівізна глядзіцца, як парык. Ды паж з табою гідзіцца гутарыць – Ты безнадзейна для яго стары. Ня хочаш верыць у свае маршчыны, То лаесься, то сілісься скакаць. Нахвальваеш, які ты ёсьць мужчына, – І сьмерць саму ўгаворыш пераспаць. Прывыклі ў замку да твайго дзівацтва. Але ў пакоі кутняй вежы ты, Сам-насам з галубамі і вар’яцтвам, Шчасьлівы, незалежны, малады, Глядзіш у ноч. Сьпяваеш пра галубку. Ніводнага люстэрка – толькі цень. І поўня гладзіць зморшчаныя рукі, І ўздрыгвае ад дотыку прамень. Спыніся, час! Сьсівелага сатыра Забыўся падсадзіць ты ў свой рыдван. Жыцьцё ляціць, як бальны танец, вірам, Бразготкаю, што круціць ураган. Сьпявай жа, маладзіся і блюзьнерствуй Перад паважнай сівізной старых, Стракатай лялькай – у батлейцы сьмерці. Ты – апаганшчык ліку дзён сваіх. Але калі з чарговым брудным жартам Павалісься пад балявальны стол Там, дзе віно разьлітае і карты Перамяшаў кашчунны твой анёл, І ўладу дзён тваіх забудзе сэрца, Заплачуць воскам сьвечкі угары, Гасьцей няёмка рогат абарвецца. І нехта скажа: «Ён жа быў стары...»
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Вецер з боку мора, вецер з боку сонца – Гэты ж, як і з боку вечных халадоў. Добры а ці грэшны – быў бы толькі моцны – Цар увойдзе ў шаты летапісных сноў. Выкрасьліць ня зможаш і забыць ня зможаш Роспачных учынкаў, сьсечанай травы. Назва дробнай рэчы, ці партрэт на грошах, Ці пліта ў падлозе гарадской царквы, Полымя гатычнай небаноснай цэглы І барочны мармур, гладкі, як вада, – Добрага ці злога – а імя пацьвердзіць, Дойліда забудуць – ды не ўладара. Вецер буйных лёсаў, што кідае ветразь За любым жаданьнем княскае душы, Топіць толькі хілых, толькі моцным верыць. Той, хто даплывае, – будзе ў песьнях жыць.
|
Я ніколі ня бачыла вас. Можа быць, толькі позіркам сэрца. І над вамі сівее трава, І ніхто вас ня помніць на сьвеце. Вы былі гэткай самай, як я, Шмат чыталі і вершы пісалі. І самота была ў вас мая, І зялёныя вочы палалі. Не хацелі вы жыць, як усе. А інакш не выходзіла, пэўна. І суседзі сьмяяліся ўсьлед: «Бач, якая ідзе каралеўна». Правінцыйны глухі гарадок. Што маглі вы, шляхцянка-паэтка? Вам прыпісвалі звад і сурок. І мужчыны паглядвалі рэдка. Хто знайшоў вашы вершы і як – Пажаўцелыя стосы паперы, Ваш нашчадак, далёкі сваяк Ці чужынец у шэрым шынелі? Ці чытаў перад тым, як спаліць? Вочы Вашы глядзяць празь бязьмежжа, Як душа мая ў часе гарыць І ўскрасае спалёныя вершы.
|
∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
Пра што пісаць?.. ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙
|
|
|